Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İlisu sultanlığı — şimal-qərbi Azərbaycanda mövcud olan feodal təsisatlarından biri. XVI əsrin II yarısında Səfəvilərin İlisu hakimlərinə sultan titulu verməsi nəticəsində yaranmışdır. XVII–XVIII əsrlərdə sultanlıq öz müstəqilliyini qoruyub saxlaya bilmişdir.
| Tarixi dövlət | |
| İlisu sultanlığı | |
|---|---|
 Keçmiş İlisu sultanlığının xəritəsi. Qafqaz dağcıları haqqında məlumat toplusundan bir illüstrasiya. (rus dilində, 1868-1881) | |
 | |
| Paytaxt | Saxur, İlisu |
| Rəsmi dilləri | saxur, azərbaycan dili, gürcü |
| Dövlət dini | İslam (çoxluq), Gürcü Pravoslav Kilsəsi (azlıq) |
| Əhalisi | saxurlar, azərbaycanlılar, ingiloylar |
| İdarəetmə forması | Seçkili monarxiya |
| Sultan | |
| • 1562-1598 | (ilk) |
| • 1830-1844 | Daniyal sultan (sonuncu) |
| Tarixi | |
| • 1604 | Səfəvi şahı I Abbas bu torpaqları Kaxeti çarlığından alaraq Dağıstan feodal klanlarına verdi. |
| • 1844 | Rusiya imperiyasının işğalı |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Bu məqaləni lazımdır. |
İlisu sultanlığına şimaldan və şərqdən Qafqaz dağları, qərbdən Qanıq çayı, cənub-şərqdən Şəki xanlığı ilə həmsərhəd idi. İlisu sultanlığı əsasən iki hissədən ibarət idi. Birinci hissə Saxur vilayəti, yaxud "Dağ mahalı" adlanırdı. Bu hissənin tərkibinə əsasən Dağıstan torpaqları, Saxur (kənd)i və Samur vadisinə qədər uzanan ərazilər daxil idi. İkinci hissə ayrıca İlisu sultanlığından ibarət olub Saxur (kənd) vilayətindən cənubdakı torpaqları əhatə edirdi.
Tarixi
İlisu sultanlığının təməli 3 avqust 1563-cü ildə Saxurlar tərəfindən Dağıstanın Saxur mahalında qoyulmuşdur. İlk yarandığı dövürlərdə adı Saxur xanlığı kimi tanınırdı. Lakin sonralar siyasi cəhətdən Saxur mahalının paytaxt üçün uyğun olmadığını düşünərək İlisu kəndini quraraq paytaxt İlisuya köçürülmüştür. İllər rəzində Osmanlı sultanlarının Saxur xanlarına verdiyi "SULTAN" titulundan ötəridə xanlığın adı İlisu sultanlığına çevrilmiştir. İlisui sultanlığının üstünlük təşkil edən əhalisi Tsaxurlar idi, əhalinin az bir hissəsi azərbaycanlılar (muğallar) və İslamı qəbul etmiş gürcülər (ingiloylar) idi. Tsaxurlar sultanlığın şimal (dağlıq) və orta (dağətəyi) hissələrində yaşayırdılar, ərazinin cənubunda isə ingiloylar və azərbaycanlılar (muğallar) yaşayırdı.
Zaqatala rayonunun Eelisu naibliyi əhalisinin siyahıyaalınmasının məlumatları göstərdi ki, naibliyin ümumi əhalisi 11 836 nəfər idi, 23 kənddə yaşayırdı. Əhalinin böyük bir hissəsini 8 269 nəfərlik Tsaxurlar təşkil edirdi. ardınca 2 167 nəfərlik ingiloylar və 1 400 nəfərlik muğallar sultanlığın kiçik bir hissəsini əhatə edirdilər. Sultanlar Yanlız Saxurlardan secilirdi. Və sultanlara bə yaxud onların nəslindən olanlara muğallarla və ya inhiloylarla evlənmək safqanlığı qorumaq üçün qadağan edilmişdi. Əgər onlardan biri muğal bə yaxud gürcülərlə evlənərsə mirasdan bə sultanlıqdan məhrum edilirdi. İlisu sultanlığının tarixi, xüsusən də sultan titulu daşıyan İlisu hakimlərinin geneologiyası haqqında səslənən fikirlər bu günə qədər bir-biri ilə ziddiyyət təşkil edir. Sultanlığın yaranmasını gürcü tarixçiləri və bir sıra rus tədqiqatçılar Kaxetiya çarlığının parçalanmasının nəticəsi kimi dəyərləndirmişlər. Onların fikrincə İlisu hakimləri islamı qəbul etmiş gürcü knyazı Quram Vaxvaxişvilinin nəslindən idilər.
Səfəvi hökmdarı Şah I Abbasın Gürcüstana hücumu ərəfəsində Qaxın gürcü canişini eristav Quram Vaxvaxışvili şahın hüzuruna gələrək islamı qəbul etmiş və Kaxetiyaya qarşı hərbi əməliyyatlarda İran ordusunun tərkibində öz dəstəsi ilə fəal ıştirak etmışdır. Dağıstan, Azərbaycan və digər bir qism rus tədqiqatçıları sultanlığın yaradıcıları kimi Dağıstan xalqlarından olan saxurların və hətta avarların xüsusi rolunu qeyd etmışlər. Bölgənin epiqrafik abidələrini tədqiq etmiş alim Məşədixanım Nemətova isə İlisu hakimlərinin sələflərinin türkləşmiş ərəblər olduğu fikrini irəli sürmüşdür.
İlisu sultanlığı haqqında yazılan bir sıra publisistik məqalə və araşdırmalarda isə İlisu sultanlarının geneologiyasının türklərlə bağlı olduğu göstərilir. İlisu sultanlarının xələfləri olan nəslinin nümayəndələri dünyanın bir sıra ölkələrində yaşayırlar.
İlisu sultanları
- (1562–1598)
- Sarı Əli bəy (I Əli Sultan) (1601–1628)
- (1616–1627)
- (1627–1636)
- (1642–1670)
- (Şəki bəylərbəyi və İlisu sancağının hakimi) (1695–1732)
- (1732–1747)
- (1747–1748)
- (1748–1762)
- (1762–1803)
- II Əhmədxan sultan (1803–1830)
- Musa bəy (yanvar 1830 — sentyabr 1830)
- Danyal Sultan (1830–1844)
Həmçinin bax
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir. |
- (PDF). 2012-07-25 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-05-13.
- Линевич И. Бывшее Елисуйское султанство ССКГ том 7 Санкт Петербург 1867
- Вахушти Багратиони. История царства Грузинского / Перевод, предисловие, словарь и указатель: Н.Т. Накашидзе. — Тб.: Мецниереба, 1976
- Əhməd İsayev. İlisu Sultanı Daniyal bəy. Bakı: 2005
- Elvira Lətifova. Şimal-Qərbi Azərbaycan: İlisu sultanlığı (rus dilində). Bakı: 1999
- Sevda Süleymanova. Car salnaməsi. Bakı: 1990.
- Timur Aytberov. Zaqafqaziya avarları. Mahaçqala: 1990 (rus dilində)
- Şahmərdan Əhmədli. İlisu sultanlığının süqutu. Qax: 1994
- Hikmət Əzimov, Şahmərdan Əhmədov. Qax abidələri. Bakı: 1998
- Şəmistan Nəzirli. Azərbaycan generalları. Bakı: 1991
- Şəmistan Nəzirli. İlisulu generalın faciəsi. Bakı: 1990
 | Tarix ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Etdiyiniz redaktələri mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ilisu sultanligi simal qerbi Azerbaycanda movcud olan feodal tesisatlarindan biri XVI esrin II yarisinda Sefevilerin Ilisu hakimlerine sultan titulu vermesi neticesinde yaranmisdir XVII XVIII esrlerde sultanliq oz musteqilliyini qoruyub saxlaya bilmisdir Tarixi dovletIlisu sultanligiKecmis Ilisu sultanliginin xeritesi Qafqaz dagcilari haqqinda melumat toplusundan bir illustrasiya rus dilinde 1868 1881 1604 1844Paytaxt Saxur IlisuResmi dilleri saxur azerbaycan dili gurcuDovlet dini Islam coxluq Gurcu Pravoslav Kilsesi azliq Ehalisi saxurlar azerbaycanlilar ingiloylarIdareetme formasi Seckili monarxiyaSultan 1562 1598 ilk 1830 1844 Daniyal sultan sonuncu Tarixi 1604 Sefevi sahi I Abbas bu torpaqlari Kaxeti carligindan alaraq Dagistan feodal klanlarina verdi 1844 Rusiya imperiyasinin isgali Vikianbarda elaqeli mediafayllarBu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Ilisu sultanlarinin mezarlari Ilisu sultanligina simaldan ve serqden Qafqaz daglari qerbden Qaniq cayi cenub serqden Seki xanligi ile hemserhed idi Ilisu sultanligi esasen iki hisseden ibaret idi Birinci hisse Saxur vilayeti yaxud Dag mahali adlanirdi Bu hissenin terkibine esasen Dagistan torpaqlari Saxur kend i ve Samur vadisine qeder uzanan eraziler daxil idi Ikinci hisse ayrica Ilisu sultanligindan ibaret olub Saxur kend vilayetinden cenubdaki torpaqlari ehate edirdi TarixiIlisu sultanliginin temeli 3 avqust 1563 cu ilde Saxurlar terefinden Dagistanin Saxur mahalinda qoyulmusdur Ilk yarandigi dovurlerde adi Saxur xanligi kimi taninirdi Lakin sonralar siyasi cehetden Saxur mahalinin paytaxt ucun uygun olmadigini dusunerek Ilisu kendini quraraq paytaxt Ilisuya kocurulmustur Iller rezinde Osmanli sultanlarinin Saxur xanlarina verdiyi SULTAN titulundan oteride xanligin adi Ilisu sultanligina cevrilmistir Ilisui sultanliginin ustunluk teskil eden ehalisi Tsaxurlar idi ehalinin az bir hissesi azerbaycanlilar mugallar ve Islami qebul etmis gurculer ingiloylar idi Tsaxurlar sultanligin simal dagliq ve orta dageteyi hisselerinde yasayirdilar erazinin cenubunda ise ingiloylar ve azerbaycanlilar mugallar yasayirdi Zaqatala rayonunun Eelisu naibliyi ehalisinin siyahiyaalinmasinin melumatlari gosterdi ki naibliyin umumi ehalisi 11 836 nefer idi 23 kendde yasayirdi Ehalinin boyuk bir hissesini 8 269 neferlik Tsaxurlar teskil edirdi ardinca 2 167 neferlik ingiloylar ve 1 400 neferlik mugallar sultanligin kicik bir hissesini ehate edirdiler Sultanlar Yanliz Saxurlardan secilirdi Ve sultanlara be yaxud onlarin neslinden olanlara mugallarla ve ya inhiloylarla evlenmek safqanligi qorumaq ucun qadagan edilmisdi Eger onlardan biri mugal be yaxud gurculerle evlenerse mirasdan be sultanliqdan mehrum edilirdi Ilisu sultanliginin tarixi xususen de sultan titulu dasiyan Ilisu hakimlerinin geneologiyasi haqqinda seslenen fikirler bu gune qeder bir biri ile ziddiyyet teskil edir Sultanligin yaranmasini gurcu tarixcileri ve bir sira rus tedqiqatcilar Kaxetiya carliginin parcalanmasinin neticesi kimi deyerlendirmisler Onlarin fikrince Ilisu hakimleri islami qebul etmis gurcu knyazi Quram Vaxvaxisvilinin neslinden idiler Ilisu sultanliginin xeritesi Sefevi hokmdari Sah I Abbasin Gurcustana hucumu erefesinde Qaxin gurcu canisini eristav Quram Vaxvaxisvili sahin huzuruna gelerek islami qebul etmis ve Kaxetiyaya qarsi herbi emeliyyatlarda Iran ordusunun terkibinde oz destesi ile feal istirak etmisdir Dagistan Azerbaycan ve diger bir qism rus tedqiqatcilari sultanligin yaradicilari kimi Dagistan xalqlarindan olan saxurlarin ve hetta avarlarin xususi rolunu qeyd etmisler Bolgenin epiqrafik abidelerini tedqiq etmis alim Mesedixanim Nemetova ise Ilisu hakimlerinin seleflerinin turklesmis erebler oldugu fikrini ireli surmusdur Ilisu sultanlarinin geneologiyasi Ilisu sultanligi haqqinda yazilan bir sira publisistik meqale ve arasdirmalarda ise Ilisu sultanlarinin geneologiyasinin turklerle bagli oldugu gosterilir Ilisu sultanlarinin xelefleri olan neslinin numayendeleri dunyanin bir sira olkelerinde yasayirlar Ilisu sultanlari 1562 1598 Sari Eli bey I Eli Sultan 1601 1628 1616 1627 1627 1636 1642 1670 Seki beylerbeyi ve Ilisu sancaginin hakimi 1695 1732 1732 1747 1747 1748 1748 1762 1762 1803 II Ehmedxan sultan 1803 1830 Musa bey yanvar 1830 sentyabr 1830 Danyal Sultan 1830 1844 Hemcinin baxIlisu Qax abideleri film 2001 IstinadlarBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir PDF 2012 07 25 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 05 13 Linevich I Byvshee Elisujskoe sultanstvo SSKG tom 7 Sankt Peterburg 1867 Vahushti Bagrationi Istoriya carstva Gruzinskogo Perevod predislovie slovar i ukazatel N T Nakashidze Tb Mecniereba 1976 Ehmed Isayev Ilisu Sultani Daniyal bey Baki 2005 Elvira Letifova Simal Qerbi Azerbaycan Ilisu sultanligi rus dilinde Baki 1999 Sevda Suleymanova Car salnamesi Baki 1990 Timur Aytberov Zaqafqaziya avarlari Mahacqala 1990 rus dilinde Sahmerdan Ehmedli Ilisu sultanliginin suqutu Qax 1994 Hikmet Ezimov Sahmerdan Ehmedov Qax abideleri Baki 1998 Semistan Nezirli Azerbaycan generallari Baki 1991 Semistan Nezirli Ilisulu generalin faciesi Baki 1990 Tarix ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Etdiyiniz redakteleri menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin Vikianbarda Ilisu sultanligi ile elaqeli mediafayllar var