Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Liza Muxtarova Tuqanova (1865, Vladiqafqaz, Terek vilayəti, Rusiya imperiyası – 1950-ci illər, Paris, Fransa) – Azərbaycanın multi-milyonçusu, neft sahibkarı, mesenatı Murtuza Muxtarovun xanımı, ilk Azərbaycan qadın xeyriyyə cəmiyyətinin ilk fəxri sədri, məşhur sahibkar.
| Liza Muxtarova | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | 1865 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1950 |
| Vəfat yeri | |
| Vətəndaşlığı |  SSRİ |
| Həyat yoldaşı | |
| Milliyyəti | Osetin |
| Fəaliyyəti | İlk Azərbaycan Qadın Xeyriyyə Cəmiyyətinin ilk fəxri sədri |
| Fəaliyyət illəri | XIX əsrin sonları, XX əsrin əvvəlləri |
| Tanınır | Xeyriyyəçi, sahibkar, M.Muxtarovun həyat yoldaşı |
Həyatı
Murtuza Muxtarovun həyat yoldaşı, nəslən osetin zadəganlarından olan Liza xanım Muxtarova (Tuqanova) Vladiqafqazda doğulub yaşamışdır. Onun valideynləri general Hambi Tuqanov və Paşa xanım Dudarova ən hörmətli aristokrat nəslinə mənsub idilər. Murtuza Muxtarovla olan tanışlığı da onun Vladiqafqazda iş səfəri zamanı olmuşdur.
Onun gələcək həyat yoldaşı, Murtuza Muxtarov məşhur general Tuqanovla tanış olur. General Muxtarovu öz evinə qonaq dəvət edir. Qonaqlıqda Muxtarov generalın ağıllı, savadlı, gözəl, ortancıl qızı Liza xanımla tanış olur və ilk görüşdən ona aşiq olur. Cütlüyün toy mərasimləri çox dəbdəbəli və təmtəraqlı keçib. Nişanda Liza xanım ağ çərkəzi çuxa geyinib ağ Buxara papağı qoymuş, qılınc taxmış 30 igid qız evinə 30 təmtəraqlı xonça gətirmiş, toy isə 7 gün 7 gecə davam etmişdir. Gəlini gümüş işləməli faytonda, həm də başdan-ayağa bəyaz geyinmiş, ağ at minmiş fəxri süvari dəstəsinin müşayiəti ilə aparmışdılar.
Murtuza Muxtarov öz həyat yoldaşı Liza xanımı çox sevirmiş, onu tez-tez özü ilə Avropaya səyahətə apararmış. Onlar Venesiyada gəzərkən olduqca yaraşıqlı və əzəmətli bir bina görürlər. "Belə binada yaşayanlar necə də xoşbəxtdirlər!" — deyə Liza heyranlığını həyat yoldaşı ilə bölüşür. Bu mənzərəni sakitcə seyr edən Murtuza bəy heç nə demir. 1910-cu ildə Vladiqafqazdan Bakıya qayıdan Murtuza Muxtarov bunu nəzərə alaraq sevimli arvadı üçün Venesiya üslubunda saray tikdirir. 1912-ci ildə "Səadət sarayı"nın tikintisi başa çatır. Bakı milyonçusu xanımı ilə bu sarayda 1920-ci ilə qədər xoşbəxt ailə həyatı sürürlər. Sarayın hər sütunu, tağları, buta və gülləri, pəncərə və qapıları, bəzəklərinin hamısı təkrarolunmaz sənət əsəri, memarlıq incisidir.
Murtuza Muxtarov öz həyat yoldaşının şərəfinə Vladiqafqazda 1900–1908-ci illərdə hal-hazırda Muxtarov məscidi olaraq tanınan məscidin tikintisinə vəsait ayırmışdır.
Bir-birinə qarşı sevgi, məhəbbət, hörmət hissləri olan bu cütlüyün övladları olmasa da, bir çox uşaqlara qəyyumluq etmiş, oxudub savad vermişdilər. Bu uşaqlardan biri də XX əsrin birinci yarısında keçmiş SSRİ-nin opera teatrlarının afişalarından adı düşməyən Fatma Muxtarova idi. XIX əsrin sonları, XX əsrin əvvəllərində fəaliyyət göstərən xeyriyyə cəmiyyətlərində Liza xanım Muxtarova xalqımızın maariflənməsində, yoxsul uşaqların təhsil almasında çox böyük rol oynayıb, lakin o öz işini tamamilə başa çatdırmaq müyəssər olmadı. Bu cütlüyün sonu faciəvi oldu.
Bakıda 1920-ci ilin aprel ayında (27 aprel sovet işğalı zamanı) Muxtarovun sarayına soxulan iki nəfər bolşevik ondan təcili evi tərk etməsini tələb edir. Əsəbləri pozulmuş milyonçu Muxtarov bu rəzilliyə dözə bilməyib əlindəki tapança ilə bolşeviklərin birini (bolşevik Anosov) güllələyib öldürür, digər gülləni isə öz alnına vurur. Muxtarovun ölümündən sonra həyat yoldaşı Liza xanım bir müddət ərinin onun üçün tikdirdiyi sarayın qonşuluğunda yerləşən evlərdən birinin qonşuluğunda yerləşən zirzəmisində yaşayır. Sara xanım Aşurbəyli danışır ki, o, anası İsmət xanım ilə birlikdə Liza xanım Muxtarovaya baş çəkib ona kömək etmişdilər. Xaricə qaçmaq məqsədilə saxta da olsa, bir türk paşasına ərə gedib, Türkiyəyə gedir, lakin burada da bəxti gətirmir. Yol yoldaşı onu aldadaraq son varidatını da əlindən alır və aradan çıxır. Bəzi mənbələrdə qeyd edilir ki, Liza xanım 1950-ci illərdə Parisdə vəfat edib, bəzi mənbəlrdə isə vəfat tarixi 1956-cı il Almaniya olaraq qeyd olunub, hətta İstanbulda vəfat etdiyi də deyilir, amma onun məzarının yeri barədə heç bir məlumat yoxdur, çünki Liza xanım xaricə qaçdıqdan sonra yaxınları ilə əlaqə saxlamayıb, hətta məktub da yazmayıb.
Fəaliyyəti
Bakının ən hörmətli xanımlarından ibarət Bakı Qadın Xeyriyyə Cəmiyyəti yaradılır və ona Liza xanım Muxtarova başçılıq edirdi. İllik "Bakı" sorğu kitabını, "Bakı bələdçisi" təqvimini vərəqləyərkən Liza xanımın adına çox tez-tez rast gəlmək olur. Doktorlar Bəhrambəy Axundov, L. L. Qosiridze, Yelena Martınova (Bakı şəhər başçısının arvadı) ilə birlikdə Liza xanım Muxtarova vərəmlə mübarizə Qafqaz cəmiyyətinin Bakı şöbəsinin idarə heyətinə daxil idi. O, 1913-cü ildə təşkil olunmuş "Uşaq xəstəxanası" xeyriyyə cəmiyyətinin fəal üzvlərindən biri idi və Bakıda xüsusi uşaq xəstəxanasının yaradılmasına yardım edirdi. Onun maarifçilik və tərbiyəçilik fəaliyyəti daha geniş idi. Öz övladı olmayan bu xanım nəslinə məxsus zəngin sarayda pansion təşkil etmişdi ki, burada kasıb ailələrdən olan uşaqlar, yetimlər tərbiyə olunurdu. "Murtuza Muxtarov" səhmdar cəmiyyətinin idarə heyətinə daxil olan Liza xanım Muxtarova "Nicat" Bakı Müsəlman maarifçilik cəmiyyəti ilə bağlı idi. Onun başçılıq etdiyi Bakı Qadın xeyriyyə cəmiyyəti kasıb ailələrdən olan müsəlman qızlarına təhsil almaqda yardım göstərir, böyük maarifçilik işi aparır, çox sayda xeyriyyə məclisləri — "Ağ çobanyastığı günləri" adlanan yığıncaqlar, naharlar keçirirdi və burada yığılan vəsait kasıb və yetim uşaqların ehtiyacına sərf olunurdu.
1917 ilin oktyabrında Liza xanım sədrlik etdiyi Bakı Müsəlman Qadın Xeyriyyə Cəmiyyəti yoxsul qızlar üçün peşə məktəbi açmışdır. Bu peşə məktəbində 4 ümumtəhsil sinfi və 6 peşə bölməsi fəaliyyət göstərirdi. Hesab, türk dili, əl işi biçmə və tikiş üzrə dərslər keçirilirdi, lakin 1918 ildə baş verən qanlı mart qırğınları zamanı məktəb məcburən öz fəaliyyətini dayandırmışdı, lakin 1919-cu ilin əvvəllərində cəmiyyət məktəbin işini yenidən bərpa etməyə müvəffəq olmuşdur. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Hökuməti məktəbin səmərəli işləməsi üçün cəmiyyətə 30 min manat vəsait ayırmışdı. Məktəb azərbaycanlı qızların savadlanmasında, onlara milli-mənəvi dəyərlərin aşılanmasında, ailədə və cəmiyyətdə öz hüquqlarını anlamasında böyük rol oynamışdır. Aprel işğalından (1920) sonra cəmiyyət fəaliyyətini dayandırmışdır.
Mart soyqırımından sonra kimsəsiz qalmış və eləcə də soyqırımdan əziyyət çəkmiş uşaqlara yardım məqsədilə 1918-ci ilin sentyabr ayında o zaman fəaliyyət göstərən ən iri xeyriyyə təşkilatı olan Mərkəzi Ev Komitəsinin nəzdində Uşaqlara Yardım Bürosu yaradılır. Büronun sədri Yevsey Gindes, müavini isə Liza Muxtarova təyin edilir.
Büronun sərəncamında ilk vaxtlar minə qədər uşağın yerləşəcəyi 5 sığınacaq var idi. Sığınacaqlardan biri dekabr ayında Liza Muxtarovanın yardımı ilə kimsəsiz uşaqlar üçün açılmış "Körpələr evi" idi. Bu sığınacaq 1895-ci ildən 1917-ci ilə qədər fəaliyyət göstərmiş "Körpələr evi" əsasında açılmışdı. O zaman sədr doktor Gindes, maliyyəçi isə Hacı Zeynalabdin Tağıyev idi. H. Z. Tağıyev sonralar büronun fəxri üzvü seçilmişdi. Bu "Körpələr evi"nin inşasına 1898-ci ildə başlanılmışdı, lakin vəsait çatışmazlığına görə tikinti yarımçıq qalır. Sonradan Ağamusa Nağıyev və Şəmsi Əsədullayev sığınacağın tikintisi üçün pul ayırıb onu sona çatdırırlar. XIX əsrə aid bu bina Süleyman Rüstəm və Mikayıl Rəfili küçələrinin kəsişməsində yerləşir.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Manaf Süleymanov. «Eşitdiklərim,oxuduqlarım, gördüklərim».
İstinadlar
- "Liza xanımın doğum tarixi, yeri və vəfat tarixi". 2023-03-04 tarixində . İstifadə tarixi: 5 mart 2023.
- "Liza Muxtarova Tuqanovanın həyatı". 2023-03-04 tarixində . İstifadə tarixi: 4 mart 2023.
- "Liza Muxtarova Tuqanova evliliyi". 2022-03-09 tarixində . İstifadə tarixi: 4 mart 2023.
- "Səadət Sarayı". 2022-03-09 tarixində . İstifadə tarixi: 4 mart 2023.
- "Muxtarov məscidi". 2023-03-04 tarixində . İstifadə tarixi: 4 mart 2023.
- "Liza Muxtarovanın qızı". 2023-03-04 tarixində . İstifadə tarixi: 4 mart 2023.
- "Liza xanım Muxtarovanın vəfat tarixi və yeri". 2023-03-04 tarixində . İstifadə tarixi: 4 mart 2023.
- "Liza xanım Muxtarovanın vəfat tarixi və yeri". 2023-03-04 tarixində . İstifadə tarixi: 4 mart 2023.
- "Liza xanım haqqında mətbuatda dövrünün bəzi nümunələri". 2022-03-09 tarixində . İstifadə tarixi: 5 mart 2023.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Liza Muxtarova Tuqanova 1865 Vladiqafqaz Terek vilayeti Rusiya imperiyasi 1950 ci iller Paris Fransa Azerbaycanin multi milyoncusu neft sahibkari mesenati Murtuza Muxtarovun xanimi ilk Azerbaycan qadin xeyriyye cemiyyetinin ilk fexri sedri meshur sahibkar Liza MuxtarovaDogum tarixi 1865Dogum yeri Vladiqafqaz Terek vilayeti Rusiya imperiyasiVefat tarixi 1950Vefat yeri Paris ParisVetendasligi SSRIHeyat yoldasi Murtuza MuxtarovMilliyyeti OsetinFealiyyeti Ilk Azerbaycan Qadin Xeyriyye Cemiyyetinin ilk fexri sedri Usaqlara Yardim Burosunun sedr muavini Murtuza Muxtarov sehmdar cemiyyetinin idare heyetinin uzvuFealiyyet illeri XIX esrin sonlari XX esrin evvelleriTaninir Xeyriyyeci sahibkar M Muxtarovun heyat yoldasiHeyatiMurtuza Muxtarovun heyat yoldasi neslen osetin zadeganlarindan olan Liza xanim Muxtarova Tuqanova Vladiqafqazda dogulub yasamisdir Onun valideynleri general Hambi Tuqanov ve Pasa xanim Dudarova en hormetli aristokrat nesline mensub idiler Murtuza Muxtarovla olan tanisligi da onun Vladiqafqazda is seferi zamani olmusdur Onun gelecek heyat yoldasi Murtuza Muxtarov meshur general Tuqanovla tanis olur General Muxtarovu oz evine qonaq devet edir Qonaqliqda Muxtarov generalin agilli savadli gozel ortancil qizi Liza xanimla tanis olur ve ilk gorusden ona asiq olur Cutluyun toy merasimleri cox debdebeli ve temteraqli kecib Nisanda Liza xanim ag cerkezi cuxa geyinib ag Buxara papagi qoymus qilinc taxmis 30 igid qiz evine 30 temteraqli xonca getirmis toy ise 7 gun 7 gece davam etmisdir Gelini gumus islemeli faytonda hem de basdan ayaga beyaz geyinmis ag at minmis fexri suvari destesinin musayieti ile aparmisdilar Murtuza Muxtarov oz heyat yoldasi Liza xanimi cox sevirmis onu tez tez ozu ile Avropaya seyahete apararmis Onlar Venesiyada gezerken olduqca yarasiqli ve ezemetli bir bina gorurler Bele binada yasayanlar nece de xosbextdirler deye Liza heyranligini heyat yoldasi ile bolusur Bu menzereni sakitce seyr eden Murtuza bey hec ne demir 1910 cu ilde Vladiqafqazdan Bakiya qayidan Murtuza Muxtarov bunu nezere alaraq sevimli arvadi ucun Venesiya uslubunda saray tikdirir 1912 ci ilde Seadet sarayi nin tikintisi basa catir Baki milyoncusu xanimi ile bu sarayda 1920 ci ile qeder xosbext aile heyati sururler Sarayin her sutunu taglari buta ve gulleri pencere ve qapilari bezeklerinin hamisi tekrarolunmaz senet eseri memarliq incisidir Murtuza Muxtarov oz heyat yoldasinin serefine Vladiqafqazda 1900 1908 ci illerde hal hazirda Muxtarov mescidi olaraq taninan mescidin tikintisine vesait ayirmisdir Bir birine qarsi sevgi mehebbet hormet hissleri olan bu cutluyun ovladlari olmasa da bir cox usaqlara qeyyumluq etmis oxudub savad vermisdiler Bu usaqlardan biri de XX esrin birinci yarisinda kecmis SSRI nin opera teatrlarinin afisalarindan adi dusmeyen Fatma Muxtarova idi XIX esrin sonlari XX esrin evvellerinde fealiyyet gosteren xeyriyye cemiyyetlerinde Liza xanim Muxtarova xalqimizin maariflenmesinde yoxsul usaqlarin tehsil almasinda cox boyuk rol oynayib lakin o oz isini tamamile basa catdirmaq muyesser olmadi Bu cutluyun sonu facievi oldu Bakida 1920 ci ilin aprel ayinda 27 aprel sovet isgali zamani Muxtarovun sarayina soxulan iki nefer bolsevik ondan tecili evi terk etmesini teleb edir Esebleri pozulmus milyoncu Muxtarov bu rezilliye doze bilmeyib elindeki tapanca ile bolseviklerin birini bolsevik Anosov gulleleyib oldurur diger gulleni ise oz alnina vurur Muxtarovun olumunden sonra heyat yoldasi Liza xanim bir muddet erinin onun ucun tikdirdiyi sarayin qonsulugunda yerlesen evlerden birinin qonsulugunda yerlesen zirzemisinde yasayir Sara xanim Asurbeyli danisir ki o anasi Ismet xanim ile birlikde Liza xanim Muxtarovaya bas cekib ona komek etmisdiler Xarice qacmaq meqsedile saxta da olsa bir turk pasasina ere gedib Turkiyeye gedir lakin burada da bexti getirmir Yol yoldasi onu aldadaraq son varidatini da elinden alir ve aradan cixir Bezi menbelerde qeyd edilir ki Liza xanim 1950 ci illerde Parisde vefat edib bezi menbelrde ise vefat tarixi 1956 ci il Almaniya olaraq qeyd olunub hetta Istanbulda vefat etdiyi de deyilir amma onun mezarinin yeri barede hec bir melumat yoxdur cunki Liza xanim xarice qacdiqdan sonra yaxinlari ile elaqe saxlamayib hetta mektub da yazmayib FealiyyetiBakinin en hormetli xanimlarindan ibaret Baki Qadin Xeyriyye Cemiyyeti yaradilir ve ona Liza xanim Muxtarova basciliq edirdi Illik Baki sorgu kitabini Baki beledcisi teqvimini vereqleyerken Liza xanimin adina cox tez tez rast gelmek olur Doktorlar Behrambey Axundov L L Qosiridze Yelena Martinova Baki seher bascisinin arvadi ile birlikde Liza xanim Muxtarova veremle mubarize Qafqaz cemiyyetinin Baki sobesinin idare heyetine daxil idi O 1913 cu ilde teskil olunmus Usaq xestexanasi xeyriyye cemiyyetinin feal uzvlerinden biri idi ve Bakida xususi usaq xestexanasinin yaradilmasina yardim edirdi Onun maarifcilik ve terbiyecilik fealiyyeti daha genis idi Oz ovladi olmayan bu xanim nesline mexsus zengin sarayda pansion teskil etmisdi ki burada kasib ailelerden olan usaqlar yetimler terbiye olunurdu Murtuza Muxtarov sehmdar cemiyyetinin idare heyetine daxil olan Liza xanim Muxtarova Nicat Baki Muselman maarifcilik cemiyyeti ile bagli idi Onun basciliq etdiyi Baki Qadin xeyriyye cemiyyeti kasib ailelerden olan muselman qizlarina tehsil almaqda yardim gosterir boyuk maarifcilik isi aparir cox sayda xeyriyye meclisleri Ag cobanyastigi gunleri adlanan yigincaqlar naharlar kecirirdi ve burada yigilan vesait kasib ve yetim usaqlarin ehtiyacina serf olunurdu 1917 ilin oktyabrinda Liza xanim sedrlik etdiyi Baki Muselman Qadin Xeyriyye Cemiyyeti yoxsul qizlar ucun pese mektebi acmisdir Bu pese mektebinde 4 umumtehsil sinfi ve 6 pese bolmesi fealiyyet gosterirdi Hesab turk dili el isi bicme ve tikis uzre dersler kecirilirdi lakin 1918 ilde bas veren qanli mart qirginlari zamani mekteb mecburen oz fealiyyetini dayandirmisdi lakin 1919 cu ilin evvellerinde cemiyyet mektebin isini yeniden berpa etmeye muveffeq olmusdur Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Hokumeti mektebin semereli islemesi ucun cemiyyete 30 min manat vesait ayirmisdi Mekteb azerbaycanli qizlarin savadlanmasinda onlara milli menevi deyerlerin asilanmasinda ailede ve cemiyyetde oz huquqlarini anlamasinda boyuk rol oynamisdir Aprel isgalindan 1920 sonra cemiyyet fealiyyetini dayandirmisdir Mart soyqirimindan sonra kimsesiz qalmis ve elece de soyqirimdan eziyyet cekmis usaqlara yardim meqsedile 1918 ci ilin sentyabr ayinda o zaman fealiyyet gosteren en iri xeyriyye teskilati olan Merkezi Ev Komitesinin nezdinde Usaqlara Yardim Burosu yaradilir Buronun sedri Yevsey Gindes muavini ise Liza Muxtarova teyin edilir Buronun serencaminda ilk vaxtlar mine qeder usagin yerleseceyi 5 siginacaq var idi Siginacaqlardan biri dekabr ayinda Liza Muxtarovanin yardimi ile kimsesiz usaqlar ucun acilmis Korpeler evi idi Bu siginacaq 1895 ci ilden 1917 ci ile qeder fealiyyet gostermis Korpeler evi esasinda acilmisdi O zaman sedr doktor Gindes maliyyeci ise Haci Zeynalabdin Tagiyev idi H Z Tagiyev sonralar buronun fexri uzvu secilmisdi Bu Korpeler evi nin insasina 1898 ci ilde baslanilmisdi lakin vesait catismazligina gore tikinti yarimciq qalir Sonradan Agamusa Nagiyev ve Semsi Esedullayev siginacagin tikintisi ucun pul ayirib onu sona catdirirlar XIX esre aid bu bina Suleyman Rustem ve Mikayil Refili kucelerinin kesismesinde yerlesir Hemcinin baxBaki Muselman Qadin Xeyriyye Cemiyyeti Baki Muselman Xeyriyye Cemiyyeti Usaqlara Yardim BurosuXarici kecidlerManaf Suleymanov Esitdiklerim oxuduqlarim gorduklerim Istinadlar Liza xanimin dogum tarixi yeri ve vefat tarixi 2023 03 04 tarixinde Istifade tarixi 5 mart 2023 Liza Muxtarova Tuqanovanin heyati 2023 03 04 tarixinde Istifade tarixi 4 mart 2023 Liza Muxtarova Tuqanova evliliyi 2022 03 09 tarixinde Istifade tarixi 4 mart 2023 Seadet Sarayi 2022 03 09 tarixinde Istifade tarixi 4 mart 2023 Muxtarov mescidi 2023 03 04 tarixinde Istifade tarixi 4 mart 2023 Liza Muxtarovanin qizi 2023 03 04 tarixinde Istifade tarixi 4 mart 2023 Liza xanim Muxtarovanin vefat tarixi ve yeri 2023 03 04 tarixinde Istifade tarixi 4 mart 2023 Liza xanim Muxtarovanin vefat tarixi ve yeri 2023 03 04 tarixinde Istifade tarixi 4 mart 2023 Liza xanim haqqinda metbuatda dovrunun bezi numuneleri 2022 03 09 tarixinde Istifade tarixi 5 mart 2023