Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Murtuza Muxtarov (1855, Əmircan, Bakı qəzası – aprel 1920, Səadət Sarayı, Bakı) — multi-milyonçu, neft sahibkarı, messenat. Bakı real məktəbinin, Temirxan-Şuranın qadın gimnaziyasının hamisi; Şimali Qafqaz xalqları arasında savadın və texniki biliklərin yayılması cəmiyyətinin, həmçinin Peterburq müsəlman xeyriyyə cəmiyyətinin fəxri üzvü; Ali və orta ixtisas məktəblərinin tələbələri üçün 40 təqaüdün təsisçisi.
| Murtuza Muxtarov | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | 1855 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | aprel 1920 |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | güllə yarası[d] |
| Dəfn yeri | |
| Həyat yoldaşı | Liza Tuqanova |
| Atası | Muxtar Muxtarov |
| Milliyyəti | azərbaycanlı |
| Fəaliyyəti | Neft sahibkarı |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Erkən illəri
Murtuza Muxtarov 1857-ci ildə Bakının Əmircan kəndində arabaçı ailəsində anadan olmuşdur. O, təkcə ibtidai mollaxanada təhsil almışdır. Uşaqlıqdan qardaşı Bala Əhmədlə birgə araba karvanı ilə müxtəlif yüklər, habelə Bakıdan Tiflisə xam neft daşıyırdı.
Əmək fəaliyyəti
Hacı Zeynalabdin Tağıyev, Şəmsi Əsədullayev, Musa Nağıyevdən sonra milli Azərbəycan burjuaziyasının və neft sənayesinin görkəmli nümayəndəsi Murtuza Muxtarovdur. Muxtarovun adı daha çox Bakıda neft çıxarılma texnologiyasının inkişafı ilə bağlıdır. Ali texniki təhsili olmasa da, neft maqnatları içərisində neft yataqlarının sirrini və qazma işlərini onun kimi dərindən bilən ikinci bir sahibkar çətin ki tapılardı.
Murtuza Muxtarov 1874-cü ildə arabasını sataraq Balaxanı Zabrat kəndləri ətrafında salınan qazma kontorunda fəhləliyə başlayır. O, tezliklə buruq ustası olur. Hətta o, qazma baltasını təkmilləşdirir. Kontorun sahibi Markov adlı bir sahibkar Murtuza Muxtarovdakı iradəni görüb ona mexaniki alət və cihazların sirrini öyrədir, qısa bir zamanda onu usta təyin edir. Bir müddətdən sonra sahibkar qocaldığından Zabratdakı qazma avadanlığını, emalatxanasını ona satıb Rusiyaya gedir.
M. Muxtarov 1890-cı ildə öz kontorunu "Muxtarov podratı" adlandıraraq onu daha da genişləndirir. Qazma avadanlığını təkmilləşdirərək Abşeronda ilk dəfə olaraq 1100 metrlik quyu qazdırır. Qroznıda və Maykopda kontorunun filialını açır.
Murtuza Muxtarov yarım mexanikləşdirilmiş "Molt" dəzgahında bir neçə dəyişiliklər edir. O zaman bütün Əmircan əhalisi pul yığaraq ona kömək edirlər. Murtuza gecə-gündüz çalışır, xilasetmə ustası kimi ad çıxarır. Mühəndislərə maaş verib öz savadını və texniki biliyini əsrin tələbinə uyğun artırır. Çertyoj çəkib sex qurmağı öyrənir. Sənədləri imzalayanda nadir hallarda soyadını bütöv yazardı, adətən qısaca olaraq üç hərfdən ibarət "Mux" imzasını atardı.
Neft milyonçusu 1917-ci ildə ilk dəfə taxtayonan dəzgah da ixtira etmişdir. Dəzgah hal-hazırda Sankt-Peterburuq şəhərindəki "Dağ mədən" İnstitutunda saxlanılır. M. Muxtarov öz zavodunun buraxdığı dəzgah və avadanlığı xarici ölkələrə satırdı. Xaricdən, xüsusi ilə də Amerikadan çoxlu avadanlıq alırdı. İnqilabdan sonra da xaricdən Bakıya onun adına avadanlıq göndərilirdi.
Bundan əlavə özünün xüsusi mədənləri də var idi. Elektrik qatarı ilə Bakıdan Buzovnaya gedərkən Sabunçudan sonra birinci dayanacaq onun adı ilə "Muxtarovka" adlanır. Bu dayanacağın ətrafındaki bütün neft quyuları vaxtı ilə ona məxsus idi. XIX əsrin sonlarında Muxtarov Rusiyada ilk dəfə olaraq Bibi-Heybətdə konstruktor bürosu olan neft avadanlıqları istehsal edən böyük bir zavod tikir, bu müəssisə həmin dövürdə ilk neft avadanlığı müəssiəsi sayılırdı. O, zavodun yaxınlığında fəhlə və qulluqçular üçün üçmərtəbəli yaşayış binaları tikdirir və bununla da yeni-yeni işçi qüvvəsini ətrafına toplayaraq həm də, əlavə gəlir mənbəyi yaradırdı. Bu zavodun məhsulları təkcə Rusiyaya deyil, xaricə də, hətta uzaq Amerikaya da ixrac edilirdi.
O da Bakının bir sıra milyonçuları kimi adi fəhlədən neft milyonçusu səviyyəsinə yüksəlmişdir. Uzun müddət malakeşlik etdikdən sonra araba ilə neft daşımış, xırda podratçılıqla məşğul olmuşdur. Qara qızıl fontanları nəhayət onun da üzünə gülərək, əlini milyonlara çatdırmışdır. Təkcə Bakıda yox, Maykop və Qroznı neft mədən sahibləri ilə də müqavilə bağlıyıb quyu qazırdı; zavod və mədənlər, konstruktor büroları ilə texniki və işgüzar əlaqələri vardı, tez-tez Şimali Qafqaza gedirdi.
Xeyri̇yyəçi̇li̇k fəali̇yyəti̇
M. Muxtarov bizə əzəmətli binalar miras qoyub getmişdir. Bakı şəhərində, onun ətraf kəndlərində, Rusiyanın şəhərlərində və Avropanın bəzi ölkələrində hazıradək hifz olunub qalmış bir çox binalar onun adı ilə bağlıdır. 1910-cu ildə Əmircan kəndində tikdirdiyi məscid binası indiyədək öz memarlıq quruluşu və əzəməti ilə göz oxşayır. Memar Zivər bəy Əhmədbəyovun rəhbərliyi ilə tikilən bu məscid Azərbaycan memarlığının ən gözəl incilərindən biri kimi YUNESKO-nun qorunan tarixi abidələr siyahısına salınmışdır. 1913-cü ildə Şimali QRES-də Şüvəlanda Mayak, Abşeronda 17 bina, Əmircan kəndində məktəb, Mərdəkanın Pirhəsən adlanan yerində Axund Mirzə Abu Turabın qəbri üstündə günbəz, Vladiqafqaz şəhərində məscid, Kislovodskda, Rusiyanın başqa şəhərlərində, Avropada, İtaliyanın Florensiya şəhərində mövcüd olan gözəl, yaraşıqlı binalar M. Muxtarovun pulu ilə tikilmişdir.
Muxtarov Bakının demək olar ki, bütün xeyriyyə cəmiyyətlərində yaxından iştirak edir və maddi köməyini əsirgəmirdi.Qərbi Avropa mədəniyyətinin pərəstişkarı idi, cəmiyyətdə xürafata qarşı mübarizə aparırdı, bu məqsədlə Bakıda "Tərəqqi" qəzeti nəşr etdirirdi, məktəblər tikdirirdi. Xeyirxah və mehriban bir insan, ciddi sahibkar kimi tanınırdı.
İxti̇ralari
Diplomsuz neft mühəndisi kimi şöhrət tapmış Muxtarov Azərbaycanın neft sənayesi tarixinə özünün ixtirası ilə daxil olub. 1895-ci ildə dünyada ilk dəfə metal ştanqlarla zərbə qazıma dəzgahını quraşdırıb və bunun üçün dövlət patenti alıb O, bu ixtirasına "Bakı qazıma sistemi" adı verib. Həmin dəzgahın əvvəlkilərdən üstünlüyü çox idi. Onun digər ixtirası da vardır. 1890-cı ildə yaratdığı "Podrat qazma" kontoru Bakının Balaxanı, Suraxanı, Ramana və Sabunçu neft rayonlarında neft quyularının qazılmasında böyük rol oynamışdır. Bu sahələrdəki quyuların əksəriyyəti onun "Podrat qazma" kontoru tərəfindən qazılmışdır. O öz-özünə öyrədilən istedadlı ixtiraçı idi. İxtira etdiyi qazma aləti bütün dünyada "Muxtarov" adı ilə tanındı və bir çox ölkəyə ixrac edildi ("Murtuza Muxtarov" cəmiyyətindən sonra "Hammer", "Rapid", "Wotan" və "Robur" kimi böyük şirkətlər var idi). 1917-ci il inqilabından sonra da Murtuza Muxtarovun adına avadanlıqları olan konteynerlər var idi.
Ailəsi
Murtuza Muxtarovun ilk ailə həyatı çox faciəli olmuşdur. Onun ilk dəfə Qönçənaz adında bir xanım ilə evlənmiş və ondan 2 qız övladı dünyaya gəlmişdi. Murtuza Muxtarov səfərdə olarkən, uşaqlar xəstələnir, onlar vaxtında müalicə edilmədiyinə görə qızların hər ikisi xəstəlikdən tələf olurlar. Neft sahibkarı səfərdən qayıdanda gördüyü bu bədbəxt hadisəyə tab gətirə bilmir və Qönçənaz xanımı evdən qovur.
Murtuza Muxtarov Vladiqafqaz şəhərinə etdiyi səfər zamanı orada Liza xanım Tuqanova ilə evlənir. Liza xanım vladiqafqazlı general Tuqanovun ortancıl qızı olub. Onların aralarında yaş fərqi çox idi və öz övladları olmasa da belə, bir çox uşaqlara qəyyumluq etmiş, oxudaraq savad vermişdilər. Görkəmli azərbaycanlı aktrisası Fatma Muxtarovanı da (Katya) qızlığa götürmüşdülər.
Murtuza Muxtarovun ölümündən sonra həyat yoldaşı Liza xanım bir müddət sarayın qonşuluğunda yerləşən evlərdən birinin zirzəmisində yaşayır. Qürbətə qaçmaq məqsədilə saxta olsa da, bir Türk paşasına ərə gedərək Türkiyəyə qaçır və zənn edir ki, xilas oldu. Amma onun məşəqqətli həyatı sonradan başlayır. Bəzi mənbələrdə qeyd edilir ki, Liza xanım 1950-ci illərdə Parisdə vəfat edir, lakin onun məzarının yerləşdiyi yer barədə heç bir məlumat yoxdur. Çünki, Liza xanım qürbətə qaçdıqdan sonra yaxınları ilə əlaqə saxlamayıb, hətta məktub da yazmırmış.
Bağ evi
Muxtarov ikinci binanı isə Mərdəkanda yerləşən Dendrologiya İnstitutundakı bağ evini eyni "kotik" üslubunda "gəmi" formasında layihələndirmişdi. Divarların eni 1 metr, hündürlüyü isə 8 metrdən ibarərdir. Binaların eyvanı hər yandan gəmi kayutasını xatırladır. Sarayın qərb istiqamətində sağ tərəfdə yataq otağı, sol tərəfdə isə yemək otaqları mövcuddur. Şərq tərəfdə isə qulluqçuların yaşayışı üçün iki mərtəbəli bina ucaldılıb. Binada akustika və venesiya sistemi vardır.
O, Abşeronu gəzib onu ən gözəl guşəsi və iqlim şəraitini nəzərə alaraq məhz Mərdəkanda bugünkü Dendralogiya İnstitutunu özünə bağ evi seçmişdir. Buraya Lənkarandan gəmilərlə torpaq gətirilmiş və bağa 60–80 sm qalınlığında əlavə torpaq verilmişdi. Ümumi sahəsi 12 ha olan Dendrologiya İnstitutu Abşeron yarımadasının şimal şərq hissəsində, Xəzər dənizindən 3,2 km, şəhərin mərkəzindən isə 40 km məsafədə yerləşir. Ərazi dəniz səviyəsindən 8,2 m hündürlükdə olub, illik orta tempratur təxminən 13–15C-yə bərabər olur. Qış aylarında tempratur 8–8,2 C təşkil edir, isti yay günlərində rütubətlik 35–40% aşağı düşür. Abşeronda illik yağıntının miqdarı 120–270 mm-dir. Bu baxımdan Abşeron yarımadasının iqlimi quru subtropik, mülayim subtropik zonalarının iqliminə oxşardır.
Mexaniki tərkibinə görə torpaq qələvi tərkibli olub (PH 8–9), boz gilli və qumsal torpaq tipinə aiddir. Torpaqların tərkibini 80–85% əhəng təşkil edir. Dendrologiya İnstitutunun torpaq qatı əkin üçün yararlı olmayıb, 20–40 sm dərinlkdə əhəngli qayalıqlarla əhatə olunmuşdur. Hələ o dövrdə bağın sahibi M. Muxtarov bağa əkin üçün yararlı olan torpaq örtüyünü Lənkəran zonasından buraya gətirmişdir (1926). Göründüyü kimi burada yaradılmış bu süni ekosisitemdə laboratoriyalar tərəfindən aparılan tədqiqat işləri abşeronun mühit amillərindən bir çox ekoloji problemlərin həllində hərtərəfli rol oynayır.
Bağda su hovuzları ilə yanaşı 6 süni şəlalə inşa edilmişdir ki, buda bağın ümumi kompazisiyasında çox gözəl görünür. Dendrologiya İnstitunun tarixini əks etdirən inşası hələdə hansı əsrə aid olduğu məlum olmyan 4 ədəd yeraltı su kəhrizi təkcə bu bağ üçün deyil, həmçinin Azərbaycan üçün tarixi abidə sayılır. Quyuların diametri 8–13 m, orta dərinliyi isə 36 m, təşkil edir. Bu quyuların 3 keçid xətti var.
Ölümü
Azərbaycanın məşhur neft milyonçularından biri olan Murtuza Muxtarovun ölümü də həyatı kimi faciəli və qəhrəmanlıqla sona yetmişdir. 1920-ci ildə XI Qızıl Ordu Bakıya daxil olduqda aprel ayının 15-də Ordunun iki silahlısı bəyin M. Muxtarov küçəsi 6. yaşadığı Səadət sarayındakı evinin qapısını sındırıb zala daxil olurlar, onu təslim olmasını tələb edirlər. O, bolşeviklərin atla evinə daxil olmasını özünə təhqir hesab edir. Buna dözməyib tüfəngi götürüb 1 gülləni Anasov adlı bir bolşevikə vurub öldürür., 2-ci gülləni isə özünə vurur. Onu Əmircanda tikdirdiyi məscidin həyətində dəfn edirlər. Liza xanımı isə qulluqçular zirzəmidə gizlədirlər. Sonralar Liza xanım Türkiyəyə-İstanbula, ordanda isə Berlinə köçür və ömrünün axırına kimi 1950-ci ilə qədər orada yaşayır.
Həmçinin bax
Mənbə
- Tofiq Məmmədov "Murtuza Muxtarovun bağı-Mərdəkan dendrarisi ". Bakı, "Araz" nəşriyatı, 2000.
- Mir-Babayev M. F. Azərbaycan neftinin qısa tarixi. — Bakı, SOCAR nəşriyyatı, 2008, 320 s.
İstinadlar
- "Görkəmli azərbaycanlılar" (PDF). 2019-03-20 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2018-11-28.
- "Təbiətin, memarlığın və insan qayğısının şah nümunəsi – Mərdəkan Dendrarisi". 2018-10-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-11-28.
- Mədəniyyət TV. "Milyonçu Murtuza Muxtarovun vəsaiti hesabına tikilən məscid" (az.). Youtube.com. 28.06.2023. 2023-07-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-06-28.
- "Liza xanım Tuqanova". 2016-03-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-06-12.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Murtuza Muxtarov 1855 Emircan Baki qezasi aprel 1920 Seadet Sarayi Baki multi milyoncu neft sahibkari messenat Baki real mektebinin Temirxan Suranin qadin gimnaziyasinin hamisi Simali Qafqaz xalqlari arasinda savadin ve texniki biliklerin yayilmasi cemiyyetinin hemcinin Peterburq muselman xeyriyye cemiyyetinin fexri uzvu Ali ve orta ixtisas mekteblerinin telebeleri ucun 40 teqaudun tesiscisi Murtuza MuxtarovDogum tarixi 1855Dogum yeri Emircan Baki qezasi Samaxi quberniyasi Rusiya imperiyasiVefat tarixi aprel 1920Vefat yeri Seadet Sarayi Baki Baki qezasiVefat sebebi gulle yarasi d Defn yeri EmircanHeyat yoldasi Liza TuqanovaAtasi Muxtar MuxtarovMilliyyeti azerbaycanliFealiyyeti Neft sahibkari Vikianbarda elaqeli mediafayllarErken illeriMurtuza Muxtarov 1857 ci ilde Bakinin Emircan kendinde arabaci ailesinde anadan olmusdur O tekce ibtidai mollaxanada tehsil almisdir Usaqliqdan qardasi Bala Ehmedle birge araba karvani ile muxtelif yukler habele Bakidan Tiflise xam neft dasiyirdi Emek fealiyyetiHaci Zeynalabdin Tagiyev Semsi Esedullayev Musa Nagiyevden sonra milli Azerbeycan burjuaziyasinin ve neft senayesinin gorkemli numayendesi Murtuza Muxtarovdur Muxtarovun adi daha cox Bakida neft cixarilma texnologiyasinin inkisafi ile baglidir Ali texniki tehsili olmasa da neft maqnatlari icerisinde neft yataqlarinin sirrini ve qazma islerini onun kimi derinden bilen ikinci bir sahibkar cetin ki tapilardi Murtuza Muxtarov 1874 cu ilde arabasini sataraq Balaxani Zabrat kendleri etrafinda salinan qazma kontorunda fehleliye baslayir O tezlikle buruq ustasi olur Hetta o qazma baltasini tekmillesdirir Kontorun sahibi Markov adli bir sahibkar Murtuza Muxtarovdaki iradeni gorub ona mexaniki alet ve cihazlarin sirrini oyredir qisa bir zamanda onu usta teyin edir Bir muddetden sonra sahibkar qocaldigindan Zabratdaki qazma avadanligini emalatxanasini ona satib Rusiyaya gedir M Muxtarov 1890 ci ilde oz kontorunu Muxtarov podrati adlandiraraq onu daha da genislendirir Qazma avadanligini tekmillesdirerek Abseronda ilk defe olaraq 1100 metrlik quyu qazdirir Qroznida ve Maykopda kontorunun filialini acir Murtuza Muxtarov yarim mexaniklesdirilmis Molt dezgahinda bir nece deyisilikler edir O zaman butun Emircan ehalisi pul yigaraq ona komek edirler Murtuza gece gunduz calisir xilasetme ustasi kimi ad cixarir Muhendislere maas verib oz savadini ve texniki biliyini esrin telebine uygun artirir Certyoj cekib sex qurmagi oyrenir Senedleri imzalayanda nadir hallarda soyadini butov yazardi adeten qisaca olaraq uc herfden ibaret Mux imzasini atardi Neft milyoncusu 1917 ci ilde ilk defe taxtayonan dezgah da ixtira etmisdir Dezgah hal hazirda Sankt Peterburuq seherindeki Dag meden Institutunda saxlanilir M Muxtarov oz zavodunun buraxdigi dezgah ve avadanligi xarici olkelere satirdi Xaricden xususi ile de Amerikadan coxlu avadanliq alirdi Inqilabdan sonra da xaricden Bakiya onun adina avadanliq gonderilirdi Bundan elave ozunun xususi medenleri de var idi Elektrik qatari ile Bakidan Buzovnaya gederken Sabuncudan sonra birinci dayanacaq onun adi ile Muxtarovka adlanir Bu dayanacagin etrafindaki butun neft quyulari vaxti ile ona mexsus idi XIX esrin sonlarinda Muxtarov Rusiyada ilk defe olaraq Bibi Heybetde konstruktor burosu olan neft avadanliqlari istehsal eden boyuk bir zavod tikir bu muessise hemin dovurde ilk neft avadanligi muessiesi sayilirdi O zavodun yaxinliginda fehle ve qulluqcular ucun ucmertebeli yasayis binalari tikdirir ve bununla da yeni yeni isci quvvesini etrafina toplayaraq hem de elave gelir menbeyi yaradirdi Bu zavodun mehsullari tekce Rusiyaya deyil xarice de hetta uzaq Amerikaya da ixrac edilirdi O da Bakinin bir sira milyonculari kimi adi fehleden neft milyoncusu seviyyesine yukselmisdir Uzun muddet malakeslik etdikden sonra araba ile neft dasimis xirda podratciliqla mesgul olmusdur Qara qizil fontanlari nehayet onun da uzune gulerek elini milyonlara catdirmisdir Tekce Bakida yox Maykop ve Qrozni neft meden sahibleri ile de muqavile bagliyib quyu qazirdi zavod ve medenler konstruktor burolari ile texniki ve isguzar elaqeleri vardi tez tez Simali Qafqaza gedirdi Xeyri yyeci li k feali yyeti M Muxtarov bize ezemetli binalar miras qoyub getmisdir Baki seherinde onun etraf kendlerinde Rusiyanin seherlerinde ve Avropanin bezi olkelerinde haziradek hifz olunub qalmis bir cox binalar onun adi ile baglidir 1910 cu ilde Emircan kendinde tikdirdiyi mescid binasi indiyedek oz memarliq qurulusu ve ezemeti ile goz oxsayir Memar Ziver bey Ehmedbeyovun rehberliyi ile tikilen bu mescid Azerbaycan memarliginin en gozel incilerinden biri kimi YUNESKO nun qorunan tarixi abideler siyahisina salinmisdir 1913 cu ilde Simali QRES de Suvelanda Mayak Abseronda 17 bina Emircan kendinde mekteb Merdekanin Pirhesen adlanan yerinde Axund Mirze Abu Turabin qebri ustunde gunbez Vladiqafqaz seherinde mescid Kislovodskda Rusiyanin basqa seherlerinde Avropada Italiyanin Florensiya seherinde movcud olan gozel yarasiqli binalar M Muxtarovun pulu ile tikilmisdir Muxtarov Bakinin demek olar ki butun xeyriyye cemiyyetlerinde yaxindan istirak edir ve maddi komeyini esirgemirdi Qerbi Avropa medeniyyetinin perestiskari idi cemiyyetde xurafata qarsi mubarize aparirdi bu meqsedle Bakida Tereqqi qezeti nesr etdirirdi mektebler tikdirirdi Xeyirxah ve mehriban bir insan ciddi sahibkar kimi taninirdi Ixti ralari Diplomsuz neft muhendisi kimi sohret tapmis Muxtarov Azerbaycanin neft senayesi tarixine ozunun ixtirasi ile daxil olub 1895 ci ilde dunyada ilk defe metal stanqlarla zerbe qazima dezgahini qurasdirib ve bunun ucun dovlet patenti alib O bu ixtirasina Baki qazima sistemi adi verib Hemin dezgahin evvelkilerden ustunluyu cox idi Onun diger ixtirasi da vardir 1890 ci ilde yaratdigi Podrat qazma kontoru Bakinin Balaxani Suraxani Ramana ve Sabuncu neft rayonlarinda neft quyularinin qazilmasinda boyuk rol oynamisdir Bu sahelerdeki quyularin ekseriyyeti onun Podrat qazma kontoru terefinden qazilmisdir O oz ozune oyredilen istedadli ixtiraci idi Ixtira etdiyi qazma aleti butun dunyada Muxtarov adi ile tanindi ve bir cox olkeye ixrac edildi Murtuza Muxtarov cemiyyetinden sonra Hammer Rapid Wotan ve Robur kimi boyuk sirketler var idi 1917 ci il inqilabindan sonra da Murtuza Muxtarovun adina avadanliqlari olan konteynerler var idi AilesiMurtuza Muxtarov ve heyat yoldasi Liza xanim Murtuza Muxtarovun ilk aile heyati cox facieli olmusdur Onun ilk defe Qoncenaz adinda bir xanim ile evlenmis ve ondan 2 qiz ovladi dunyaya gelmisdi Murtuza Muxtarov seferde olarken usaqlar xestelenir onlar vaxtinda mualice edilmediyine gore qizlarin her ikisi xestelikden telef olurlar Neft sahibkari seferden qayidanda gorduyu bu bedbext hadiseye tab getire bilmir ve Qoncenaz xanimi evden qovur Murtuza Muxtarov Vladiqafqaz seherine etdiyi sefer zamani orada Liza xanim Tuqanova ile evlenir Liza xanim vladiqafqazli general Tuqanovun ortancil qizi olub Onlarin aralarinda yas ferqi cox idi ve oz ovladlari olmasa da bele bir cox usaqlara qeyyumluq etmis oxudaraq savad vermisdiler Gorkemli azerbaycanli aktrisasi Fatma Muxtarovani da Katya qizliga goturmusduler Murtuza Muxtarovun olumunden sonra heyat yoldasi Liza xanim bir muddet sarayin qonsulugunda yerlesen evlerden birinin zirzemisinde yasayir Qurbete qacmaq meqsedile saxta olsa da bir Turk pasasina ere gederek Turkiyeye qacir ve zenn edir ki xilas oldu Amma onun meseqqetli heyati sonradan baslayir Bezi menbelerde qeyd edilir ki Liza xanim 1950 ci illerde Parisde vefat edir lakin onun mezarinin yerlesdiyi yer barede hec bir melumat yoxdur Cunki Liza xanim qurbete qacdiqdan sonra yaxinlari ile elaqe saxlamayib hetta mektub da yazmirmis Bag eviMurtuza Muxtarovun Dendrologiya Institutunda yerlesen bag evi Muxtarov ikinci binani ise Merdekanda yerlesen Dendrologiya Institutundaki bag evini eyni kotik uslubunda gemi formasinda layihelendirmisdi Divarlarin eni 1 metr hundurluyu ise 8 metrden ibarerdir Binalarin eyvani her yandan gemi kayutasini xatirladir Sarayin qerb istiqametinde sag terefde yataq otagi sol terefde ise yemek otaqlari movcuddur Serq terefde ise qulluqcularin yasayisi ucun iki mertebeli bina ucaldilib Binada akustika ve venesiya sistemi vardir O Abseronu gezib onu en gozel gusesi ve iqlim seraitini nezere alaraq mehz Merdekanda bugunku Dendralogiya Institutunu ozune bag evi secmisdir Buraya Lenkarandan gemilerle torpaq getirilmis ve baga 60 80 sm qalinliginda elave torpaq verilmisdi Umumi sahesi 12 ha olan Dendrologiya Institutu Abseron yarimadasinin simal serq hissesinde Xezer denizinden 3 2 km seherin merkezinden ise 40 km mesafede yerlesir Erazi deniz seviyesinden 8 2 m hundurlukde olub illik orta tempratur texminen 13 15C ye beraber olur Qis aylarinda tempratur 8 8 2 C teskil edir isti yay gunlerinde rutubetlik 35 40 asagi dusur Abseronda illik yagintinin miqdari 120 270 mm dir Bu baximdan Abseron yarimadasinin iqlimi quru subtropik mulayim subtropik zonalarinin iqlimine oxsardir Bir esrden cox yasi olan M Muxtarovun bag evi sayilan Dendrologiya Institutundaki quyu Mexaniki terkibine gore torpaq qelevi terkibli olub PH 8 9 boz gilli ve qumsal torpaq tipine aiddir Torpaqlarin terkibini 80 85 eheng teskil edir Dendrologiya Institutunun torpaq qati ekin ucun yararli olmayib 20 40 sm derinlkde ehengli qayaliqlarla ehate olunmusdur Hele o dovrde bagin sahibi M Muxtarov baga ekin ucun yararli olan torpaq ortuyunu Lenkeran zonasindan buraya getirmisdir 1926 Gorunduyu kimi burada yaradilmis bu suni ekosisitemde laboratoriyalar terefinden aparilan tedqiqat isleri abseronun muhit amillerinden bir cox ekoloji problemlerin hellinde herterefli rol oynayir Bagda su hovuzlari ile yanasi 6 suni selale insa edilmisdir ki buda bagin umumi kompazisiyasinda cox gozel gorunur Dendrologiya Institunun tarixini eks etdiren insasi helede hansi esre aid oldugu melum olmyan 4 eded yeralti su kehrizi tekce bu bag ucun deyil hemcinin Azerbaycan ucun tarixi abide sayilir Quyularin diametri 8 13 m orta derinliyi ise 36 m teskil edir Bu quyularin 3 kecid xetti var OlumuMurtuza Muxtarov Baki 1916 ci il Azerbaycanin meshur neft milyoncularindan biri olan Murtuza Muxtarovun olumu de heyati kimi facieli ve qehremanliqla sona yetmisdir 1920 ci ilde XI Qizil Ordu Bakiya daxil olduqda aprel ayinin 15 de Ordunun iki silahlisi beyin M Muxtarov kucesi 6 yasadigi Seadet sarayindaki evinin qapisini sindirib zala daxil olurlar onu teslim olmasini teleb edirler O bolseviklerin atla evine daxil olmasini ozune tehqir hesab edir Buna dozmeyib tufengi goturub 1 gulleni Anasov adli bir bolsevike vurub oldurur 2 ci gulleni ise ozune vurur Onu Emircanda tikdirdiyi mescidin heyetinde defn edirler Liza xanimi ise qulluqcular zirzemide gizledirler Sonralar Liza xanim Turkiyeye Istanbula ordanda ise Berline kocur ve omrunun axirina kimi 1950 ci ile qeder orada yasayir Hemcinin baxHaci Zeynalabdin Tagiyev Musa NagiyevMenbeTofiq Memmedov Murtuza Muxtarovun bagi Merdekan dendrarisi Baki Araz nesriyati 2000 Mir Babayev M F Azerbaycan neftinin qisa tarixi Baki SOCAR nesriyyati 2008 320 s Istinadlar Gorkemli azerbaycanlilar PDF 2019 03 20 tarixinde PDF Istifade tarixi 2018 11 28 Tebietin memarligin ve insan qaygisinin sah numunesi Merdekan Dendrarisi 2018 10 20 tarixinde Istifade tarixi 2018 11 28 Medeniyyet TV Milyoncu Murtuza Muxtarovun vesaiti hesabina tikilen mescid az Youtube com 28 06 2023 2023 07 29 tarixinde Istifade tarixi 2023 06 28 Liza xanim Tuqanova 2016 03 04 tarixinde Istifade tarixi 2011 06 12