Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Landsxut varisliyi müharibəsi (alm. Der Landshuter Erbfolgekrieg) — 1503–1505-ci illərdə Bavariya-Münhen və Bavariya-Landsxut hersoqluqları arasında mübahisə nəticəsində baş vermiş müharibə. Vittelsbax sülaləsinin fərqli qolları arasında əvvəlki razılaşma olan əsasən kişi nəsillərində bir qolun nəslinin kəsilməsi halında titul kişi xətti ilə başqa bir qola miras qalmalı idi. Bu müqavilə, bir nəsil kəsilərsə torpaqları Müqəddəs Roma İmperatorunun miras almasını şərtləndirən imperiya qanunları ilə ziddiyyət təşkil edirdi.
| Landsxut varislik müharibəsi | |||
|---|---|---|---|
 Müharibənin ən böyük döyüşü Venzenbax döyüşü | |||
| Tarix | 1503 - 1505 | ||
| Yeri |  Müqəddəs Roma imperiyası | ||
| Nəticəsi | Bavariya-Münhen qələbəsi | ||
| Ərazi dəyişikliyi |
| ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| | |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
Səbəbi
Bavariya-Landsxut hersoqu I Georq və həyat yoldaşı Yadviqa Yagellonun oğlan övladı olmurdu. Buna görə də Georq həm imperiya qanunlarını, həm də sülalə müqaviləsini pozaraq qızı Elizabetanı 19 sentyabr 1496-cı ildə varisi olaraq təyin etdi (Elizabeta Frayzinq yepiskopu Ruprext ilə daha sonra evləndi). Bu isə Bavariya-Münhen hersoqu tərəfindən tanınmadı və qanunsuz hesab edildi.
1503-cü il dekabrın 13-də hersoq Georqun ölümündən 10 gün sonra Landsxutda vərasət iclası keçirildi. Albert buraya göndərdiyi səfirlər vasitəsilə miras iddialarını irəli sürdü, Landsxut qəsrini artıq ələ keçirmiş Ruprext isə iclasda şəxsən iştirak edirdi. İclas zamanı məlum oldu ki, Landsxut şurasının aşağı palatası Albertin hakimiyyətə gəlməsinə qarşıdır.
Aşağı Bavariya feodalları öz növbələrində qəyyum şurası yaratdılar və İmperatorun Apellyasiya Məhkəməsinə (alm. Reichskammergericht) müraciət etdilər. Tezliklə Müqəddəs Roma İmperatoru I Maksimilian tərəflərə 5 fevral 1504-cü ildə Auqsburq şəhər meriyasına getmələrini əmr etdi. Bu iclaslarda vasitəçilik səylərinin qarşılığında hər iki tərəfə ərazi iddiaları irəli sürmüşdü. 1504-cü ilin aprelində Albert Kufştayn, Kitzbüel və Rattenberqi imperatora verməyə razılaşdı, Maksimilianda öz növbəsində ona 10000 əsgər və maliyyə dəstəyi vəd etdi. O, aprelin 23-də rəsmi olaraq Georqun torpaqlarını Münhen hersoqu IV Albert və qardaşı Volfqanqa verdi.
Landsxutda isə, artıq aprelin 17-də Elizabet və Ruprext qəyyum şurasının buraxıldığını elan etdilər. Ruprextin orduları Landsxut, Burqhauzen və bir sıra digər şəhərləri işğal etdi. Ruprextin atası Pfals kürfürstü Filipp oğlunun tərəfinə keçdikdən sonra müharibə Pfals ərazisinə də sıçradı. Hətta Fransa kralı XII Lüdovik, Bohemiya kralı (Elizabetin dayısı) və Baden markqrafı da Ruprexti dəstəkləyirdi. Beləliklə, onun sərəncamında qarşı tərəfdən üç dəfə çox — təxminən 30000 əsgər var idi. Buna baxmayaraq Albrext təxminən 60000 əsgər topladı. Bu dəfə o, Maksimilianın qoşunlarından əlavə, o, , Vürtemberq hersoqu , Brandenburq-Bayroyt markrafı II Fridrix və 5000 nəfər əsgər göndərən Azad İmperiya Şəhəri Nürnberq tərəfindən dəstəklənirdi. Tezliklə Maksimilian 5 may 1504-cü ildə Ruprext və atası Filippə İmperiya qadağası (alm. Reichsacht) tətbiq etdi.
Əslində, Landsxut varislik müharibəsi onilliklər ərzində Vittelsbax sülaləsi daxilində yaranan münaqişənin kulminasiya nöqtəsi idi. Əsas iştirakçılar Bavariya-Landsxut və Bavariya-Münhen qolları, eləcə də Habsburqların nümayəndəsi I Maksimilian idi. Əvvəlcə Münhenli Albert Habsburqlara qarşı daha davakar və riskli bir ailəni təmsil edirdi, lakin Landsxut hersoqları da Habsburqlara dost deyildilər. Georq və Albert arasındakı ənənəvi yaxın münasibətlər 1493-cü ildən etibarən sürətlə pisləşmişdi. Albertin vərasət problemi yox idi, çünki oğlu doğulmuşdu. Georq isə siyasi kursunu dəyişdirərək özü öz varisini təyin etməyə çalışdı: Pfals qolunun tərəfini tutdu, Albert bu addımı qəbul edə bilmədi. Maksimilian isə öz maraqlarınını izləyərək Albertin tərəfini tutmağa qərar vermişdi.
Müharibə
12000 piyada və 2000 süvaridən ibarət öz ordusu ilə Albert 21 iyun 1504-cü ildə Landau-an-der-İzar şəhərini mühasirəyə aldı və bombardmandan sonra onu fəth etdi. Landau iyunun 29-da yandırıldı. İyulun 13-də Albertin və Ruprextin qoşunları arasında ilk böyük döyüş Landsxut yaxınlığındakı Altdorf çəmənliklərində başladı, Albertin tərəfində döyüşən məşhur cəngavər bir əlini itirdi. Döyüş Albertin qələbəsi ilə başa çatdı. Ruprext Landsxuta çəkilməli oldu və orada 20 avqustda dizenteriyadan öldü. Dul qalmış arvadı Elizabet məğlubiyyətə baxmayaraq müharibəni davam etdirirdi.
Avqustun 9-da Pfals qoşunları Kufştaynı və təxminən 14 gün sonra şiddətli döyüşdən sonra Braunaunu ələ keçirdilər. Yuxarı Pfalsa hücum edən Brandenburq markqrafı Fridrixin qoşunları isə Frayşdatdı fəth etdi və abbat Georq Engelin rəhbərlik etdiyi Valdzassen monastırını viran etdi, lakin Ebnat yaxınlığında Baden ordusu tərəfindən məğlub edildi. Nürnberqlilər isə şəhərin yaxınlığındakı Lauf, Hersbruk və Altdorfu fəth etdilər. Bu iki illik müharibə zamanı Landsxut ətrafındakı bir çox kənd, o cümlədən Erqoldinq yandırıldı. Avqustun 5-də Haymhauzen kəndi də dağıdıldı. Landsxutdakı qələbəsindən sonra Albert Noyburq an der Donaunu mühasirəyə aldısa da fəth edə bilmədi. Bohemiya ordusu Yuxarı Pfalsa daxil olmuşdu, lakin Maksimilianın ordusu vaxtında müttəfqilərinin köməyinə gəldi və 12 sentyabr 1504-cü ildə müharibənin yeganə böyük döyüşü olan Regensburqun şimal-şərqindəki Bohemiya ordusunu məğlub etdilər. Elizabet döyüşdən üç gün sonra vəfat etdi.
Lakin müharibə burada bitmədi. Bu dəfə Ruprext və Elizabetanın övladları adına hərəkət etdiklərini irəli sürən Pfals qəyyumlar şurası müharibəni davam etdirdi. Pfals generalı Georq Visbek Dunay çayı sahilindəki Foburqu ələ keçirdi. Maksimilianın ordusu öz növbəsində Kufştaynı ələ keçirdi və Rattenberq, Şvats, Zillertal və Brüksental, həmçinin Traunştayn, Kitzbüel və Rayhenhall dalbadal imperatora təslim oldular. Visbek daha sonra Münheni mühasirəyə alsa da uğursuzluqla nəticələndi. Əvəzində Noymarkt, Şerdinq, Pfarrkixen, Filsbiburq və Burqhauzenə od vurdu.
Müharibə Pfalsda da fəlakətə səbəb oldu, çünki kürfürstün demək olar ki, bütün qonşuları onun ölkəsini işğal etmişdi. 30 avqust 1504-cü ildə yaxınlığındakı Leyninqen qrafı qoşunları tərəfindən ələ keçirilib bünövrəsinə qədər yandırıldı. 300-ə yaxın Pfals şəhəri dağıdıldı. Nəhayət 10 sentyabr 1504-cü ildə kürfürst Filipp atəşkəsə razılaşdı. Lakin dekabrın 10-da Mittenvaldda keçirilən ilk sülh danışıqları uğursuz oldu. 23 yanvar 1505-ci ildə general Visbek Qanqkofen yaxınlığında Bavariya qoşunları tərəfindən məğlub edildi və Pfalsı kapitulyasiyaya məcbur etdi. Fevralın 9-da sülh müqaviləsi imzalandı.
Nəticə
Bu iki illik müharibə zamanı Landsxut ətrafındakı bir çox kənd, məsələn, Erqolding, Haymhauzen və Landau-an-der-İzar kimi kəndlər külə çevrilib məhv oldu. Elizabet və Ruprext 1504-cü ilin payızında bir-birinin ardınca vəfat etdi. Müharibəni sonlandırmaq üçün 1505-ci ildə I Maksimilianın rəhbərliyi ilə Kölndə yığışan İmperiya Məclisi Köln hökmünü (alm. Kölner Spruch) qəbul etdi. Arbitrajın nəticələrinə görə Dunaydan şimalda yerləşən ərazilərdən Ruprext və Elizabetanın övladları Otto Henri və Filipp üçün Pfals-Noyburq hersoqluğu yaradıldı. Onlar hələ yetkinlik yaşına çatmadığı ikən babaları Filipp 1508-ci ildə ölümünə qədər hersoqluğu onların yerinə idarə etdi, sonra isə onu oğlu II Fridrix əvəz etdi. Torpaqların qalanı Bavariya-Münhenə verildi.
İmperator öz vasitəçiliyinə görə mükafat olaraq Avstriyadakı Kufştayn ətrafındakı ərazini özü üçün götürdü; Azad İmperiya Şəhəri Nürnberq Lauf, Hersbruk və Altdorf da daxil olmaqla şəhərin şərqində mühüm ərazilər əldə etdi. Müharibə Pfals kürfürstlüyü üçün baha başa gəldi: Müharibə nəticəsində Elzasdakı mülklərinin çoxu Habsburqlara, digər ərazilər isə Hessen və Vürtemberqə güzəştə gedildi.
İstinadlar
- Stadtchronik Landau an der Isar. https://www.landau-isar.de/unser-landau-adisar/geschichte-und-tradition/stadtgeschichte/ 2022-10-11 at the Wayback Machine
- Die Entwicklung Ergoldings bis zum 20. Jahrhundert. https://www.ergolding.de/3265-copy-of-Geschichte.o103.html 2022-03-16 at the Wayback Machine
- Die Geschichte von Haimhausen im Landkreis Dachau. https://haimhausen.de/index.php?id=0,26 2021-06-22 at the Wayback Machine
- Stadtchronik Landau an der Isar (16. Jahrhundert). https://www.landau-isar.de/unser-landau-adisar/geschichte-und-tradition/stadtgeschichte/ 2022-10-11 at the Wayback Machine
- Kölner Schiedsspruch, 30. Juli 1505. https://www.historisches-lexikon-bayerns.de/Lexikon/K%C3%B6lner_Schiedsspruch,_30._Juli_1505 2022-10-08 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Landsxut varisliyi muharibesi alm Der Landshuter Erbfolgekrieg 1503 1505 ci illerde Bavariya Munhen ve Bavariya Landsxut hersoqluqlari arasinda mubahise neticesinde bas vermis muharibe Vittelsbax sulalesinin ferqli qollari arasinda evvelki razilasma olan esasen kisi nesillerinde bir qolun neslinin kesilmesi halinda titul kisi xetti ile basqa bir qola miras qalmali idi Bu muqavile bir nesil kesilerse torpaqlari Muqeddes Roma Imperatorunun miras almasini sertlendiren imperiya qanunlari ile ziddiyyet teskil edirdi Landsxut varislik muharibesiMuharibenin en boyuk doyusu Venzenbax doyusuTarix 1503 1505Yeri Muqeddes Roma imperiyasiNeticesi Bavariya Munhen qelebesiErazi deyisikliyi Bavariya Landsxut hersoqlugu parcalandi Bavariya Munhen Pfals Noyburq Nurnberq Azad Imperiya seheriMunaqise terefleriBavariya Munhen Nurnberq Azad Imperiya seheri Bavariya Landsxut Pfals kurfurstluyu Bohemiya kralligiTereflerin quvvesi30 000 60 000SebebiBavariya Landsxut hersoqu I Georq ve heyat yoldasi Yadviqa Yagellonun oglan ovladi olmurdu Buna gore de Georq hem imperiya qanunlarini hem de sulale muqavilesini pozaraq qizi Elizabetani 19 sentyabr 1496 ci ilde varisi olaraq teyin etdi Elizabeta Frayzinq yepiskopu Ruprext ile daha sonra evlendi Bu ise Bavariya Munhen hersoqu terefinden taninmadi ve qanunsuz hesab edildi 1503 cu il dekabrin 13 de hersoq Georqun olumunden 10 gun sonra Landsxutda veraset iclasi kecirildi Albert buraya gonderdiyi sefirler vasitesile miras iddialarini ireli surdu Landsxut qesrini artiq ele kecirmis Ruprext ise iclasda sexsen istirak edirdi Iclas zamani melum oldu ki Landsxut surasinin asagi palatasi Albertin hakimiyyete gelmesine qarsidir Asagi Bavariya feodallari oz novbelerinde qeyyum surasi yaratdilar ve Imperatorun Apellyasiya Mehkemesine alm Reichskammergericht muraciet etdiler Tezlikle Muqeddes Roma Imperatoru I Maksimilian tereflere 5 fevral 1504 cu ilde Auqsburq seher meriyasina getmelerini emr etdi Bu iclaslarda vasitecilik seylerinin qarsiliginda her iki terefe erazi iddialari ireli surmusdu 1504 cu ilin aprelinde Albert Kufstayn Kitzbuel ve Rattenberqi imperatora vermeye razilasdi Maksimilianda oz novbesinde ona 10000 esger ve maliyye desteyi ved etdi O aprelin 23 de resmi olaraq Georqun torpaqlarini Munhen hersoqu IV Albert ve qardasi Volfqanqa verdi Landsxutda ise artiq aprelin 17 de Elizabet ve Ruprext qeyyum surasinin buraxildigini elan etdiler Ruprextin ordulari Landsxut Burqhauzen ve bir sira diger seherleri isgal etdi Ruprextin atasi Pfals kurfurstu Filipp oglunun terefine kecdikden sonra muharibe Pfals erazisine de sicradi Hetta Fransa krali XII Ludovik Bohemiya krali Elizabetin dayisi ve Baden markqrafi da Ruprexti destekleyirdi Belelikle onun serencaminda qarsi terefden uc defe cox texminen 30000 esger var idi Buna baxmayaraq Albrext texminen 60000 esger topladi Bu defe o Maksimilianin qosunlarindan elave o Vurtemberq hersoqu Brandenburq Bayroyt markrafi II Fridrix ve 5000 nefer esger gonderen Azad Imperiya Seheri Nurnberq terefinden desteklenirdi Tezlikle Maksimilian 5 may 1504 cu ilde Ruprext ve atasi Filippe Imperiya qadagasi alm Reichsacht tetbiq etdi Eslinde Landsxut varislik muharibesi onillikler erzinde Vittelsbax sulalesi daxilinde yaranan munaqisenin kulminasiya noqtesi idi Esas istirakcilar Bavariya Landsxut ve Bavariya Munhen qollari elece de Habsburqlarin numayendesi I Maksimilian idi Evvelce Munhenli Albert Habsburqlara qarsi daha davakar ve riskli bir aileni temsil edirdi lakin Landsxut hersoqlari da Habsburqlara dost deyildiler Georq ve Albert arasindaki enenevi yaxin munasibetler 1493 cu ilden etibaren suretle pislesmisdi Albertin veraset problemi yox idi cunki oglu dogulmusdu Georq ise siyasi kursunu deyisdirerek ozu oz varisini teyin etmeye calisdi Pfals qolunun terefini tutdu Albert bu addimi qebul ede bilmedi Maksimilian ise oz maraqlarinini izleyerek Albertin terefini tutmaga qerar vermisdi Muharibe12000 piyada ve 2000 suvariden ibaret oz ordusu ile Albert 21 iyun 1504 cu ilde Landau an der Izar seherini muhasireye aldi ve bombardmandan sonra onu feth etdi Landau iyunun 29 da yandirildi Iyulun 13 de Albertin ve Ruprextin qosunlari arasinda ilk boyuk doyus Landsxut yaxinligindaki Altdorf cemenliklerinde basladi Albertin terefinde doyusen meshur cengaver bir elini itirdi Doyus Albertin qelebesi ile basa catdi Ruprext Landsxuta cekilmeli oldu ve orada 20 avqustda dizenteriyadan oldu Dul qalmis arvadi Elizabet meglubiyyete baxmayaraq muharibeni davam etdirirdi Avqustun 9 da Pfals qosunlari Kufstayni ve texminen 14 gun sonra siddetli doyusden sonra Braunaunu ele kecirdiler Yuxari Pfalsa hucum eden Brandenburq markqrafi Fridrixin qosunlari ise Fraysdatdi feth etdi ve abbat Georq Engelin rehberlik etdiyi Valdzassen monastirini viran etdi lakin Ebnat yaxinliginda Baden ordusu terefinden meglub edildi Nurnberqliler ise seherin yaxinligindaki Lauf Hersbruk ve Altdorfu feth etdiler Bu iki illik muharibe zamani Landsxut etrafindaki bir cox kend o cumleden Erqoldinq yandirildi Avqustun 5 de Haymhauzen kendi de dagidildi Landsxutdaki qelebesinden sonra Albert Noyburq an der Donaunu muhasireye aldisa da feth ede bilmedi Bohemiya ordusu Yuxari Pfalsa daxil olmusdu lakin Maksimilianin ordusu vaxtinda muttefqilerinin komeyine geldi ve 12 sentyabr 1504 cu ilde muharibenin yegane boyuk doyusu olan Regensburqun simal serqindeki Bohemiya ordusunu meglub etdiler Elizabet doyusden uc gun sonra vefat etdi Lakin muharibe burada bitmedi Bu defe Ruprext ve Elizabetanin ovladlari adina hereket etdiklerini ireli suren Pfals qeyyumlar surasi muharibeni davam etdirdi Pfals generali Georq Visbek Dunay cayi sahilindeki Foburqu ele kecirdi Maksimilianin ordusu oz novbesinde Kufstayni ele kecirdi ve Rattenberq Svats Zillertal ve Bruksental hemcinin Traunstayn Kitzbuel ve Rayhenhall dalbadal imperatora teslim oldular Visbek daha sonra Munheni muhasireye alsa da ugursuzluqla neticelendi Evezinde Noymarkt Serdinq Pfarrkixen Filsbiburq ve Burqhauzene od vurdu Muharibe Pfalsda da felakete sebeb oldu cunki kurfurstun demek olar ki butun qonsulari onun olkesini isgal etmisdi 30 avqust 1504 cu ilde yaxinligindaki Leyninqen qrafi qosunlari terefinden ele kecirilib bunovresine qeder yandirildi 300 e yaxin Pfals seheri dagidildi Nehayet 10 sentyabr 1504 cu ilde kurfurst Filipp ateskese razilasdi Lakin dekabrin 10 da Mittenvaldda kecirilen ilk sulh danisiqlari ugursuz oldu 23 yanvar 1505 ci ilde general Visbek Qanqkofen yaxinliginda Bavariya qosunlari terefinden meglub edildi ve Pfalsi kapitulyasiyaya mecbur etdi Fevralin 9 da sulh muqavilesi imzalandi Koln Sulhu XVI esr Andreas ZainerNeticeBu iki illik muharibe zamani Landsxut etrafindaki bir cox kend meselen Erqolding Haymhauzen ve Landau an der Izar kimi kendler kule cevrilib mehv oldu Elizabet ve Ruprext 1504 cu ilin payizinda bir birinin ardinca vefat etdi Muharibeni sonlandirmaq ucun 1505 ci ilde I Maksimilianin rehberliyi ile Kolnde yigisan Imperiya Meclisi Koln hokmunu alm Kolner Spruch qebul etdi Arbitrajin neticelerine gore Dunaydan simalda yerlesen erazilerden Ruprext ve Elizabetanin ovladlari Otto Henri ve Filipp ucun Pfals Noyburq hersoqlugu yaradildi Onlar hele yetkinlik yasina catmadigi iken babalari Filipp 1508 ci ilde olumune qeder hersoqlugu onlarin yerine idare etdi sonra ise onu oglu II Fridrix evez etdi Torpaqlarin qalani Bavariya Munhene verildi Imperator oz vasiteciliyine gore mukafat olaraq Avstriyadaki Kufstayn etrafindaki erazini ozu ucun goturdu Azad Imperiya Seheri Nurnberq Lauf Hersbruk ve Altdorf da daxil olmaqla seherin serqinde muhum eraziler elde etdi Muharibe Pfals kurfurstluyu ucun baha basa geldi Muharibe neticesinde Elzasdaki mulklerinin coxu Habsburqlara diger eraziler ise Hessen ve Vurtemberqe guzeste gedildi IstinadlarStadtchronik Landau an der Isar https www landau isar de unser landau adisar geschichte und tradition stadtgeschichte 2022 10 11 at the Wayback Machine Die Entwicklung Ergoldings bis zum 20 Jahrhundert https www ergolding de 3265 copy of Geschichte o103 html 2022 03 16 at the Wayback Machine Die Geschichte von Haimhausen im Landkreis Dachau https haimhausen de index php id 0 26 2021 06 22 at the Wayback Machine Stadtchronik Landau an der Isar 16 Jahrhundert https www landau isar de unser landau adisar geschichte und tradition stadtgeschichte 2022 10 11 at the Wayback Machine Kolner Schiedsspruch 30 Juli 1505 https www historisches lexikon bayerns de Lexikon K C3 B6lner Schiedsspruch 30 Juli 1505 2022 10 08 at the Wayback Machine