Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kursk Müharibəsi (Almaniyanın verdiyi kod adı: alm. Unternehmen Zitadelle (Hisar Hərəkatı); rus. Курская битва) — İkinci dünya müharibəsi zamanı Şərq cəbhəsində, Alman qüvvələrinin Kursk çıxıntısına qarşı 1943-cü il iyul və avqust aylarında təşkil etdiyi hücumdur. İkinci dünya müharibəsinin ən böyük tank vuruşmalarından biri və bir gün ərzində ən çox itki verilmiş hava döyüşləri bu döyüşdə reallaşmışdır. Almanların Şərq Cəbhəsində reallaşdırdığı son strateji hücumdur. Döyüş nəticəsində Sovet qələbəsi Şərq Cəbhəsində təşəbbüsü Sovetlərə vermiş və müharibənin sonuna qədər də bu belə qalmışdır.
| Kursk döyüşü | |||
|---|---|---|---|
| İkinci dünya müharibəsində Şərq cəbhəsi | |||
 2-ci SS Panzer diviziyasının əsgərləri və Tiger tankı | |||
| Tarix | 5 iyul 1943 - 16 iyul 1943 (Alman qoşunlarının hücumu) 12 iyul 1943 - 23 avqust 1943 (Sovet qoşunlarının hücumu) | ||
| Yeri | Kursk, Kursk vilayəti, Rusiya SFSR, SSRİ | ||
| Nəticəsi | Sovet qələbəsi
| ||
| Ərazi dəyişikliyi | Sovet qoşunları cəbhə xəttində 2,000 km genişliyində ərazini geri qaytardı | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| | |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
"Kursk Çıxıntısı", Almanların Stalinqraddakı məğlubiyyəti sonrasındakı Sovet hücumu və Alman Üçüncü Xarkov döyüşü əks-hücumu nəticəsində meydana gəlmişdi. Almanlar, çıxıntını şimal və cənub qanadlarından kəsərək cəbhəni qısaltmağı və Qırmızı Ordu birliklərini mühasirəyə alaraq yeni bir böyük zəfər əldə etməyi ümid edirdilər. Ancaq Sovet ordusunun Hitlerin planları haqqında yaxşı bir kəşfiyyat məlumatı vardı. Digər yandan almanlar, başda və Panther tankları olmaqla yeni silahların gəlməsini gözləyərək hücumu təxirə salırdılar. Həm əldə edilən kəşfiyyat məlumatları, həm də təkrarlanan bu təxirə salmalar Qırmızı Orduya pilləli bir müdafiəni təşkil etmək və bir strateji əks-hücum üçün böyük ehtiyat qüvvələri təşkil etmək istiqamətində zaman qazandırdı.
Almanlar dərin müdafiə xəttləri içində tamamilə yorulduqdan sonra Sovetlər öz əks-hücumlarını edərək 5 avqustda Oryol və Belqorodu və 23 avqustda da Xarkovu geri aldılar və almanları geniş bir cəbhədə geri atdılar.
1942-1943 qış müharibələrində Qırmızı Ordu onsuzda müvəffəqiyyətli olmuşdu. Kursk döyüşü isə müharibədə Sovet ordusunun ilk müvəffəqiyyətli strateji yay hücumu olmuşdur. Kursk Müharibəsində tətbiq olunan strateji əməliyyat modeli, bir çox hərbi akademiyanın dərs proqramında tədris etməkdədir. Kursk Müharibəsi ildırımsürətli hücumların rəqibin müdafiəsini və onun strateji dərinliyini yarıb keçə bilməsindən əvvəl dayandırıldığı ilk nümunədir.
Almaniyanın 2-ci SS Panzer Ordusu ilə Qırmızı Ordunun 5-ci Gözətçi Tank Ordusu arasında baş verən Kursk döyüşü, "tarixin ən geniş əhatəli tank döyüşü" olaraq bilinir.
Hücumdan əvvəl
1942-1943 qışında, Qırmızı Ordu Stalinqrad döyüşünü qəti bir şəkildə qazanmışdı. Alman 6-cı Ordusu, təxminən 800 min Alman və müttəfiq əsgəriylə birlikdə məhv edilmiş, Alman qüvvələri Şərqdə ciddi şəkildə güc itirmişdi. Stalinqraddakı məğlubiyyətin ardından Qafqazdakı 1-ci Panzer Ordusu, təhlükəli bir vəziyyətə düşmüşdü və 15 yanvar – 1 fevral tarixləri arasında Rostova (Rostov-na-Donu) geri çəkilmişdi. Yanvar ayının ikinci yarısında cəbhənin cənub seqmentində başlayan Qırmızı Ordunun ümumi hücumları bir-birini izlədi. Cənubdan qüvvələri, onun dərhal şimalından qüvvələri, Fevral ayı ortalarından Kursk – Xarkov – xəttinə qədər irəliləmişlər.
Alman Feldmarşal Erix fon Maynştayn, 1943-cü ilin fevral və mart aylarında Üçüncü Xarkov döyüşünü qazanaraq, cənubda Rostovdan, şimalda Leninqrada qədər uzanan bir cəbhə xəttini formalaşdırdı. Bu cəbhə xəttinin mərkəz bölgəsində, Alman ön mövqeləri arasında bir Sovet çıxıntısı qalmışdı. Bu çıxıntı, cənubda Xarkovdan şimalda Oryol ətrafına qədər uzanar və 150 km dərinlikdə və 200 km genişlikdə idi.
Almanlar 1917-ci ildə Qərb Cəbhəsində tikmişdilər, beləcə cəbhə xətləri qısalarkən buna bağlı olaraq müdafiə etmə gücləri artmışdı. Eyni strategiyanı Sovetlər Birliyi torpaqlarında təkrarlayaraq olaraq bilinən uzun, kəsilməz bir müdafiə xəttinin inşasına başladılar. Bu xəttə geri çəkilməyi 1943-cü ilin sonlarında reallaşdırmağı planlayırdılar və xəttin gerisində öz güclərini yenidən toplayarkən Sovetlərin güc itirməsi təmin ediləcəkdi.
Alman cəbhə komandirlərinin çoxu, Sovet hücumlarını tutacaq və kommunistlərin axınlarına qarşı dayanacaq daha bir arxa müdafiə sisteminin qurulmasının prioritet olduğu mövzusunda eyni fikirdə idilər. Hitler də bu fikri qətiliklə qəbul edirdi. "Hitler hər vaxt olduğu kimi hər şərtdə hücumu əmr edirdi." Hitlerə görə əsas hücum Kursk çıxıntısında olmalı idi. Lakin, Leninqrada doğru da bir hücum ciddi-ciddi düşünülməkdə idi. Alman Hərbi Komandanlığı (OKW) bu yolla Şərq Cəbhəsində təşəbbüsü yenidən ələ ala biləcəyinə ümid edirdi.
Alman planları
Maynştayn Üçüncü Xarkov döyüşündə müvəffəqiyyətlə tətbiq edib həddindən artıq yayılmış Sovet güclərini məhv etmə planının bənzərini tətbiq etmək istəyirdi. Maynştayn Qırmızı Ordunu cənuba doğru yenidənqurma üçün, 6-cı Ordunu hücum etmə mövzusunda aldadaraq Ukraynanın şərqindəki Donbass Hövzəsinə çəkməyi təklif etmişdi. Daha sonra Donbass Hövzəsinin şərqindəki Xarkovdan cənuba, Rostova doğru hücum edərək Sovet cənub qanadını bütünlüklə Azov Dəniziylə birlikdə mühasirəyə alacaqdı.
Alman Quru Qoşunları Baş Komandanlığı (OKH) Manştaynın planını təsdiqləmədi və onun yerinə Oryol və Xarkov arasındakı gözə batan çıxıntıya diqqətlərini yönəltdi. Voronej və Mərkəz Cəbhələri bu çıxıntının içində və ətrafında danışılmışdı və bu çıxıntını kəsmək lazım idi. Eyni zamanda daha düz və qısa bir cəbhə yaradılacaq və Moskvadan Rostova uzanan şimal-cənub dəmiryolu üzərindəki strateji Kursk şəhəri də ələ keçəriləcəkdi.
Şərqdəki döyüşü ABŞ-Britaniya qoşunları Alman işğalı altındakı Avropanı cənubdan və qərbdən təhdid etməyə başlamadan əvvəl bitirmək istəyən Hitler, geniş "Kursk Çıxıntısı"nı yox edərək buradakı böyük Sovet birliklərini məhv etməyi planlayırdı. Alman Vermaxt Baş Komandanlığı (OKW) Şərq Cəbhəsində təşəbbüsü yenidən ələ keçərmək istəyirdi.
Sovet cəbhəsinin Kurskun qərbində meydana gətirdiyi çıxıntıya qanadlardan girərək mühasirəyə alma planı, 3 və 4 may 1943 də Hitlerin ordu komandirləri və qərargahıyla etdiyi yığıncaqda danışılmışdı. Planı ortaya atan Quru qüvvələri Qərargah Başçısı General Zeitzlerdir. Zeitzler beləcə çox sayda Rus diviziyasının yox ediləcəyini və Sovet ordularının döyüş gücünün əhəmiyyətli ölçüdə zəiflədiləcəyini düşünürdü. Digər yandan Kursk, Krım – Moskva və Voronej – Kiev yollarının üzərindəki əhəmiyyətli bir qovşaq olması səbəbindən strateji bir şəhərdir.
Kursk bölgəsi, cəbhə xəttində 225 km. qədər qərbə doğru uzanan, 250 km. genişliyində bir çıxıntı meydana gətirir. Bu bölgənin şimalında Oryol, cənubunda isə Belqorod – Xarkov cəbhələri iştirak edir.
General Valter Model bu döyüş planına hazırdır. Hava fotoşəkillərini və kəşfiyyat hesabatlarını hazırlayır. Bütün bunlar göstərirdi ki Sovetlər, Kursk çıxıntısının dərhal gerisində dərinliyinə və çox güclü müdafiə istehkamları meydana gətirmişdi. Ayrıca birliklərin əhəmiyyətli bir qismini çıxıntının ön seqmentlərindən geriyə çəkmişdilər. Ayrıca Zeitzlerin zərbə endirməyi planladığı seqmentlərə də böyük ölçüdə tank əleyhinə toplar və artilleriya birliklərini yığmışlar. Valter Modelə görə Kursk bölgəsindəki Sovet birliklərinin bu təşkili onların, tam da Zeitzlerin planladığı tərzdə bir hücumu gözlədiklərini göstərirdi. Quderian xatirələrində, haqqında danışılan yığıncaqda Maynştayn, fikri soruşulduğunda hücumun apreldə edilmiş olsaydı, müvəffəqiyyət şansının yüksək olacağını söyləmiş və iki piyada diviziyasına daha ehtiyac olacağını ifadə etmişdi. Yenə Quderiana görə Maynştaynin Kurska edilməsi düşünülən hücum haqqında söylədikləri qətilik ifadə etmirdi. Walter Model və Heinz Guderianın etirazlarına qarşı yığıncağın sonunda planı təsdiq edildi.
Martda planlar dəqiqləşdi. Walter Modelin 9. Ordusu Oryoldan cənuba doğru hücum edərkən Hermann Hotun 4. Panzer Ordusu və Kempf Ordu Dəstəsi, Maynştaynin ümumi əmri altında Xarkovdan şimala doğru hücum edəcəkdi. Kursk yaxınlarında birləşməyi planlayırdılar və hücum yaxşı nəticələnsə öz təşəbbüslərində şərqə doğru, bir neçə həftə uzaqlıqdakı Don Çayı üzərində yeni bir xətt meydana gətirmək üçün irəliləyə biləcəkdilər.
Yaxın zamandakı davranışlarının əksinə Hitler Yuxarı Komandanlığa hücum üzərində idarəni həvalə etdi. Sonrakı bir neçə həftədə, bütün bir cəbhədən ala biləcəkləri nə varsa yaxınlaşan hərəkat üçün bölgəyə yığdılar. Əvvəlcə hücum tarixini 4 may olaraq təyin etdilər, lakin əvvəl 12 iyuna sonra da daha çox yeni silahın, xüsusilə də Panther tanklarının, Almaniyadan gətirilə bilməsi üçün 4 iyula təxirə saldılar. Müttəfiqlərin ola biləcək bir İtaliya çıxarması təhdidi qarşısında Hitler də hücumu bir neçə dəfə təxirə saldı.
Alman hücumunun arxasındakı təməl prinsip (Almanların ümumiyyətlə müvəffəqiyyətli olduğu) məngənə hərəkatı idi. Alman Ordusunda bənzəri taktikalar olduqca geniş qəbul görməkdədir və İldırım Döyüşü taktika və vasitələriylə bu tərz taktikalar çox daha təsirli olmaqdadır. İldırım döyüşü, çəki mərkəzi meydana gətirməyə, düşməni çaşdırmağa, tarazlığını pozmağa, əmr bütünlüyünü pozmağa və bütün düşmən qüvvələrini döyüş sahəsində məhv etmək idi.
Ancaq, bu tip yarma hərəkatında hücum, əgər gözlənilməz nöqtələrdən edilsə müvəffəqiyyət asanca əldə edilə bilərdi; eynilə Almanların 1940da Ardanlarda, 1941də Kievdə və 1942də Stalinqrad və Qafqazlara doğru etdikləri hərəkat kimi. OKHin Kursk çıxıntısına qarşı planladığı Zitadelle Hərəkatı sürpriz faktorunu ortadan qaldırırdı : Ən sadə əsgəri strategiya məlumatına sahib biri belə Almanlar üçün ən aşkar hədəfin Kursk çıxıntısı olduğunu söyləyə bilərdi. Bəzi Alman komandirlər, xüsusilə də Heinz Guderian bu fikri sorğulayırdılar. Guderian Hitlerə belə soruşmuşdu:
"Kurska hücum etmək, hətta o il şərqə hücum etmək lazımlı idimi? Hər hansı bir kimsənin Kurskun yerini da bildiyini bilirsən? Bütün dünya bizim Kursku işğal edib-etməməyimizə əhəmiyyət vermir. Bizi bu il Kurska hücum etməyə, dahası Şərq Cəbhəsində hücuma keçməyə məcbur edən səbəb nədir?." Bəlkə də daha çaşdırıcı bir şəkildə Hitler belə cavab verdi: "Bilirəm. Bunun düşüncəsi belə ürəyimi bulandırır."
Alman qüvvələri 17 panzer və panzergrenadier diviziyası da daxil olmaq üzrə 50 diviziyadan meydana gəlirdi. Bunların arasında, 2. SS Panzer Kolordusu olaraq qurulan Waffen SS diviziyaları 1. SS Panzer Diviziyası "Leibstandarte SS Adolf Hitler", 2. SS Panzer Diviziyası "Das Reich" və 3. SS Panzer Diviziyası və Heerə bağlı seçmə Diviziyası da vardı. Tiger I və yeni Panther tanklarını və Qundağı Motorlu Top olaraq istifadə edilmək üzrə yeni Ferdinand ovçularını bu bölgədə sıxlaşdırmışdı. Eyni zamanda mövcud hava qüvvələrinin və topçu birliklərinin əhəmiyyətli bir qisimini də bura yığmışdılar. 48. Panzer Kolordusuna, cəmi 200 Panther göndərilməsi, 23 – 29 iyuna qədər reallaşmadı. İki Panther, qatardan endirilərkən mühərriklərində yanğın çıxması, daha müharibə sahəsinə çatmadan döyüş xarici qaldı. Kursk Müharibəsi başladığında, 5 iyul 1943 tarixində, istifadə edilə bilər vəziyyətdə yalnız 184 Panther, cəbhədə idi. İki gün içində müharibə edə bilər vəziyyətdəki Panther tankının sayı 40a düşmüşdü.
Almanların aldatma planında böyük formalaşmalara, müdafiə etməyə istiqamətliymiş kimi ad vermək də vardı. Məsələn, 9. Orduya "Festungsstab II", 2. Qala Muhafızları adı verilmişdi. Walter Model, çoxlu Alman tanklarının mühərrik səs yazmasından istifadə edilməsini əmr etmişdi. Bu qeydlərin böyük dinamiklər vasitəsilə nəşr olunaraq Alman tanklarının harada toplandığı barəsində Sovetlərin ağılını qarışdırması idi. Bir çox Alman zirehli müharibə vasitəsi, yalnız bu hərəkatda istifadə edilmək üzrə yeni diviziya işarələriylə boyanmış idi. Yenə də bu aldatma tədbirləri ümumiyyətlə müvəffəqiyyətsiz oldu.
Sovet planları
Qırmızı Ordu da başlayacaq olduqları öz yaz hücumlarını planlamağa başlamışlar idi və almanların bu planlarını qarşılayacaq tərzdə bir plan hazırladılar. Jukov, xatirələrində planın, 12 aprel 1943 tarixində Stalinlə edilən, Vasileskiy və Antonov da hazır olduğu bir yığıncaqda meydana gəldiyini izah etməkdədir. Bu yığıncaqda Kursk çıxıntısında dərininə bir müdafiə etmə edilməsi əsas qanun olaraq təyin olunmuşdur. Ayrıca yüksək qərargah ehtiyatının () yaradılması da qərara alınmışdı. Planın davamında Oryol və Xarkov önlərindəki hücumlar cəbhəni düzləşdirəcəkdi və ehtimalla ətrafında bir yarma reallaşacaqdı.
Ancaq Sovet komandirlərin Alman planları mövzusunda ciddi narahatlıqları vardı. Əvvəlki Alman hücumlarının bir çoxunda seçilən hədəf bölgələri, Stavka tərəfindən nəzərdə tutula bilməmiş və Qırmızı Ordunu hazırlıqsız tutmuşdu, lakin bu dəfə Kursk çox diqqətə çarpan bir hədəf olaraq görünürdü.
Moskva, Alman planları haqqında məlumatı İsveçrədəki "Lucy"-nin casus şəbəkəsi vasitəsilə əldə etmişdir. Ancaq bu əslində artıqdan bir məlumat axışı idi, çünki Marşal Jukov, cəbhədə etdiyi gəzintilərdə cəbhə komandirlərinə əmr verərək hava və yer kəşflərini sürətləndirmişdi. Bu kəşflərdə əldə edilən məlumatlar və məhbus sorğulamaları, Alman cəbhə gerisində fəal vəziyyətdəki partizanların və yerli xalqın təmin etdiyi məlumatlar daha sonra qiymətləndirildi. Nəticədə Stavkaya (Qırmızı Ordu Baş qərargahı), Almanların ana qüvvələrinin, cəbhənin mərkəz seqmentində olduğunu təyin etmiş oldu. 8 apreldə Jukov, Stalinə yazdığı məktubda Alman hücumunun yerini və izlənilməsi lazım olan strategiyanı göstərmişdi. Haqqında danışılan məktubda Alman qüvvələrinin cəbhə və gerisindəki danışıqlar mövzusundakı məlumatları yekunlaşdırır və Jukov belə deyirdi:
Böyük ehtiyatlardan məhrum olması səbəbiylə düşmən, 1943 yazı və yazının ilk yarısında etmək istəyəcəyi böyük hücumu daha dar bir cəbhədə məhdudlaşdırmaq məcburiyyətində qalacaq... Mərkəz, Voronej və Cənub-qərb cəbhələri qarşısındakı indiki nizamlarını nəzərə alaraq, bu üç cəbhə bölgələrindəki qüvvələrimizi uduzmaya uğratma və beləcə Moskvanı, şəhərə daha yaxın bir nöqtədən əhatə etmək üçün ... əsl hücum hərəkatını bu üç cəbhəyə yönəldəcəyi qanısındayam... Düşməni dayandırmaq üçün hərəkatın ilk günlərində hücuma keçməyi tövsiyə etmirəm. Düşmənin müdafiə etməmizə çarpmasını gözləyib tanklarını məhv etdikdən sonra təzə ehtiyat qüvvələrimizi irəli sürərək ümumi hücuma keçib ana qüvvələrinin işini bitirməmiz daha uyğun olar.
Bu ana qədər döyüşün gedişatı, Almanların hücuma söykənən müvəffəqiyyəti şəklində idi. Blitzkrieg Qırmızı Ordu da daxil bütün düşmənlərini alt etmişdi. Digər tərəfdən hər iki qış hücumu da Sovet hücumlarının da yaxşı işlədiyini göstərmişdi. Yenə də, Jukov başda olmaq üzrə Stavkanın qərargah zabitlərindən bəziləri, Almanların hücum edərək özlərini istehlak etmələri tərəfdarı idi. Bununla birlikdə cəbhə komandirlərindən bəziləri hələ də, önləyici bir hücumdan yanaydılar. Mərkəz Cəbhə qərargahının 10 aprel 1943 tarixli hesabatının son hissəsində, Qərb, Mərkəz və Bryansk Cəbhəsi qüvvələrinin topluca Oryol bölgəsini hədəf alan bir önləyici hücuma girişmələri təklif edilməkdə idi. May ortalarında isə Voronej Cəbhəsi Komandiri Vatutin və Cəbhənin siyasi komissarı Kruşçev, Almanların Belgorod – Xarkov bölgəsində toplanmaqda olan qüvvələrinə qarşı önləyici bir hücumu təklif etmişlər idi. Kənar yandan yenə May ayı ortalarına qədər Stalin, hücum ya da müdafiə etmə mövzusunda qərarsız idi. Nəticədə, Vasilevskiy və Antonovun dəstəyini alan/sahə, Jukovun fikri mübahisə/müzakirənin istiqamətini təyin etmişdi. Şübhəsiz bu nəticədə, bir əvvəlki il İzəm Körpübaşı Hücumunun təcrübəsinin də təsiri olmuşdu. Alman yaz hücumları, başlamadan əvvəl bir hücumla maneə törətmək və beləcə strateji təşəbbüsü ələ keçərmək məqsədiylə Xarkov bölgəsində girişilən hücum, acı/ağrılı bir uduzmayla nəticələnmişdi.
Almanların hücumu davamlı təxirə salması Sovetlərə müdafiə etmələrini hazırlamaq üçün 4 ay verdi və hər keçən günlə birlikdə çıxıntını dünya üzərində ən ağır müdafiə olunan yerlərdən biri halına gətirdilər. Mərkəz Cəbhəsi və Voronej Cəbhəsi müdafiə etmə xəttlərini doldururdu və Step Cəbhəsi ehtiyat qüvvət olaraq gözləyirdi. Qırmızı Ordu və minlərlə vətəndaş 175 km. dərinliyində bir müdafiə etmə xətti meydana gətirəcək şəkildə təxminən 1 milyon mina döşəyib 5.000 km. uzunluğunda sipər qazdılar. Əlavədən, 1.300.000 personal, 3.600 tank, 20.000 top və 2.792 təyyarədən ibarət olan nəhəng bir ordu yığnağı etdilər. Bu güc, insan gücü olaraq Sovet ordusunun %26ına, havan və topçularının %26ına, döyüş təyyarələrinin %35inə və zirehli birliklərinin %46ına bərabər geliyordu. Əhali və sənaye tutum farklılığı və Almanların tank istehsalının davamlı tünddəyə uğraması nəticəsi Qırmızı Ordu birliklərini Almanlardan daha sürətli meydana gətirə bilirdi; hər keçən ay əsgər və vasitə vəsait baxımından fərqi daha da açırdılar. Almanlar Sovetlərin də Kursk bölgəsində sürətlə ordu yığdıqlarını öyrənmişdilər.
Çıxıntının müdafiə etməsində vəzifələndirilən güclərin çoxu Stalingrad Müharibəsində də olmuş əsgərlər idi, bu səbəbdən təcrübəli döyüşçülər idi, bundan başqa Qırmızı Ordu 1943ün ilk yarısında 1 milyon yeni əsgər çıxarmışdı. Beləcə Qırmızı Ordu, Stalingraddakı itkinlərə baxmayaraq 1942dəkindən daha güclü idi. Almanların hücum nöqtəsini təyin etməklə hücumun başlaması arasında keçən müddət yeni əsgərlərə normaldan çox daha uzun bir təhsil müddəti tanımışdı.
İnkişaf etdirilmiş və təyyarələrinin qatılmasıyla hava orduları gücləndirilmişdi. Hava qüvvələri yenidən təşkilatlanmış, 8 yeni bombardman kolordusu təşkil edilmişdi. Bu tənzimləmələr nəticəsində hər Cəbhə, 700 – 800 təyyarədən ibarət olan öz hava ordularına sahib olmuşlar idi.
Çıxıntıdakı topçu sıxlığı qəribə idi; piyada alayından daha çox topçu alayı vardı. Qırmızı Ordu, hücum edən Alman birliklərini mina və topçu birləşimilə məhv etməyə qərarlı idi. Obüsler Alman piyadasını dayandırarkən, 45 mm, 57 mm və 85 mm çekili tanksavar topları və 76mm diviziya topları tankları məhv edəcəkdi. 13. Ordunun bölgəsində (çıxıntının şimal qanadında, Alman 9. Ordusunun qarşısında) kilometrə düşən tanksavar topu sayı 23,7 idi. Cənubdakı Sovet 6. Ordusu ilə 7. Gözətçi Ordusunun bölgəsində isə kilometrə 10 top düşürdü. Sovet istehsalı ilk qundağı motorlu toplar, bu tarixlərdə cəbhələrə göndərildi.
Döyüş sahəsinin Qırmızı Ordu istehkamçıları tərəfindən hazırlanması fövqəladə idi. Hesabatlara görə müdafiə olunan bölgəyə 503.993 anti-tank və 439.348 anti-personal minası döşənilmişdi. Ortalama olaraq, cəbhə boyunca hər bir kilometrlik dərinliyə 1.500 anti-tank və 1.700 anti personal minası var idi. Qarşıdurmaların keçdiyi bölgələrdə kilometr başına 1.400dən aşağı düşmürdü və bəzi yerlərdə 2.000ə qədər çıxa bilirdi. Qırmızı Ordu mühəndisləri ayrıca kilometrlər tərəfindən sipər qazıb tikanlı məftil döşəmişdi.
Sovet aldatma taktikaları, eynilə Almanlarınkı kimi, olduqca detallı idi, ancaq Almanların əksinə Sovetlərinki ümumiyyətlə müvəffəqiyyətli idi. Alman kəşfiyyatını çaşdırmaq üçün saxta mövqelər hazırlandı, maket təyyarələr saxta aerodromlara yerləşdirildi və uydurma telsiz xəbərləşməsi edildi. Gerçək mevzilerin və minalı ərazilərin kamuflyajı mükəmməl idi; Alman birliklərinin minalı əraziləri ya da basdırılmış top mevzilerini fərq etmələri vasitələrinin partlamasıyla olurdu.
Bütün bu müdafiə etmə hazırlıqları, may 1943 ayı ortalarında dəqiqləşən Sovet planının ilk mərhələsini meydana gətirməkdə idi. Əslində Ruslar, Alman ümumi hücumuna hazırlanmağı, olduqca geniş əhatədə ələ almışlar idi. Yaz – payız ümumi hücum planlarını etmişlərdi:
Planın ilk mərhələsi, Kursk çıxıntısının ola bildiyincə təhkim edilməsi və müdafiə olunması idi. Müdafiə etmə, passiv olaraq ələ alınmamış, lazım olduğunda hərəkətli müdafiə etmənin gərəkləri üçün də hazırlıq edilmişdi. Buna görə, Mərkəz və Voronej Cəbhələri, əldə olan bütün ehtiyatlarla, xüsusilə zirehli birliklərlə əks-hücumlar ediləcəkdi. Planın ikinci mərhələsi, Alman qüvvələri yaxşıca köhnəldiyində, Sovet cəbhələri – Xarkov və Oryol ümumi istiqamətlərində öz ümumi hücumlarını başladacaqlar. Planın üçüncü mərhələsi isə, dərin hədəfli hücumlar idi.
Planda Cəbhələrə verilən vəzifələr belədir: Mərkəz Cəbhəsi, Kursk çıxıntısının şimal yanını müdafiə edəcək. Alman qüvvələrinin hücum sürəti kəsildiyində Qərb və Bryansk Cəbhəsi qüvvələriylə birlikdə Oryol ümumi istiqamətində hücum edəcək. , Kursk çıxıntısının cənub seqmentini müdafiə edəcək. Daha sonra Step Cəbhəsi ilə Cənub-qərb Cəbhəsinin sağ qanad qüvvələriylə, Belqorod – Xarkov ümumi istiqamətində əks-hücuma keçəcək. Mərkəz və Bryansk Cəbhələri gerisində, Livny – Kışen Çayı – Bely Kolodez xəttində olacaq, cəbhələrdə bir yarılma olduğunda bu xəttə müdafiə etmə vəziyyəti alacaqlar və ümumi əks-hücuma qatılmaq üçün hazır olacaqdılar.
Sovet Hava qüvvələrinin vəziyyəti
Qizil Hava qüvvələri 1941-1942-də 36.900 təyyarə itirmişdi. Ancaq Sovet təyyarə sənayesi təyyarə itkisini kompensasiya etməyi bacarmış və , və kimi köhnə modellərdən xilas olmuşdu. Kursk Müharibəsində ən çox istifadə edilən Sovet təyyarə modelləri , və olmuşdur. həm Bf 109 həm də bərabər sayılırdı. Bununla birlikdə, pilot təhsili qısa və dərinlikdən məhrum idi. 1942-də öyrədilmiş olan 13.383 Sovet pilotu müharibəyə girmədən əvvəl yalnız 13-15 saat uçuş təhsili almışdı. Sturmovik və bombardman pilotları sırasıyla 18 və 15 saat təhsil almışlar idi. Sovet bombardman və yer hücum pilotlarının yalnız 7 %-i Kursk Müharibəsi əvvəlində qarşıdurma görmüştü. Çoxu pilot döyüşdə istifadə edəcəkləri təyyarələrdə öyrədilmək məcburiyyətində qalmışdı. Buna bağlı olaraq 1943 yazına qədər yalnız qəzalarda 10.600 təyyarə itrmişdi. Üst addımlarda Qırmızı Hava qüvvələrinin Kursk bölgəsindəki baş komandiri kimi qabiliyyətli zabitlər vardı. Ancaq alt addımlardakı təcrübə əskikliyi böyük itkinlərə yol verdi.
Kursk Müharibəsi sonrasında Sovet havaçılığı quru qüvvələriylə koordinasiyasını sürətlə inkişaf etdirdi. Ayrıca pilotlar daha yaxşı təhsil almağa başladılar. Nəticə olaraq Sovetlər çox qabiliyyətli ovçu pilotlarından ibarət olan Qırmızı Bayraq birliklərini qura bildilər. Kursk Müharibəsindən yalnız 6 ay sonra sovet-Alman təyyarə itkisi nisbəti 4:1 deyil 1,5:1-ə qədər düştü. Ancaq əvvəlki yüksək itkin nisbətinin səbəblərindən biri Sovet pike-bombardman və ovçu-bombardman pilotlarına Luftwaffe tərəfindən hücuma uğradıqlarında bombanı buraxmadan qaçmaları və ya qarşıdurmaları istiqamətində verilən əmr idi. Bu vəziyyət yenidən qiymətləndirilərək əmr geri çəkilənə qədər çox lazımsız itki verildi.
Ön qarşıdurmalar
Hava qarşıdurmaları
Sovet Hava qüvvələri Alman hazırlıqlarının iflasa uğradılmasında əhəmiyyətli rol oynadı. 17 aprel 1943-də Cənub Orşadakı bir Alman aerodroma təşkil edilən hücumda 5 Ju 88 kəşf təyyarəsi və / məhv edildi. Üç gün sonra, 10 üst səviyyə kəşf təyyarəsi daha təsirsiz hala gətirildi. Alman kəşf qüvvələri çox zəiflədilmişdi.
də ana hərəkat əvvəli çalışırdı. tank fabriki iyun 1943-də bir silsilə hava axınının hədəfi idi. 4-5 iyun gecəsi (), , , və e bağlı 179 ton bomba buraxaraq binalara və istehsal xəttlərinə ağır ziyan verdilər. QAZ'ın 1 Nömrəli təsisinin 50 binasının hamısı, 9.000 metr konveyör, 5.900 parça hissə və 8.000 tank mühərriyi məhv edilmişti. Ancaq, Almanlar hədəf seçkisində səhv etmişdi. QAZ'ın 1 Nömrəli təsisi yalnız yüngül tanklarını çıxarırdı. Ən böyük ikinci T-34 istehsalçısı olan 112 Nömrəli Fabrik istehsalına ziyansız davam etdi. Sovet istehsal təsisləri 6 həftə içində təmir edildi. 112 Nömrəli Fabrik 1943-də 2.851 ədəd, 1944-də 3.619 ədəd və 1945-də 3.255 ədəd T-34 istehsal etdi. Luftwaffe, Gorki (bugünkü Nijni Novqorod)'da olan Gorki Top Fabrikini və -lərin çıxarıldığı təyyarə fabrikini də vuramadı. Sovet hazırlıqlarını baltalamağı bacara bilməmişdi.
1-4 iyun 1943 günləri, tərəflərin Kursk ətrafında, qarşılıqlı girişdikləri hava hücumlarıyla keçər. 1 iyunda Sovet hava qüvvələri Oryol, Bryansk və Smolenskdəki Alman aerodromlara, nəqliyyat xəttlərinə hücum etdilər. Sabahısı gün Kiev və Roslavl'a hava hücumları təşkil etdilər. Eyni gün də Kursk bölgəsindəki Sovet hissələrini bombaladı. 4 iyunda da Moskvanın gerisindəki 'dəki Sovet tank fabriklərini bombaladılar.
Quru qarşıdurmaları
Almanların özlərini hazır hiss etmələri 4 ay davam etdi və bu vaxt yeni Panther tanklarından 200 ədədini (ancaq texniki problemlər səbəbiylə hərəkatın başında yalnız 40 dənəsi hazır idi), 90 Ferdinand tank ovçusunu və uca biləcək vəziyyətdəki yer hücum təyyarəsini cəbhəyə gətirə bilmişlər idi. Ayrıca 270 Tiger I, Panzer IV'ların yeni modelləri və hətta bir miqdar ələ keçərilmiş T-34 tankı da hazırlamışlar idi. Cəmdə 3.000 tank və Qundağı motorlu top, 2.110 təyyarə və 900.000 personal yığmışlar idi. Almanların o günə qədər bir araya gətirdiyi ən böyük güclərdən biri halına gəlmişdi. Buna baxmayaraq Hitler kafi olub olmadığından şübhəli idi.
Bu sırada, Qərb Avropadakı Müttəfiq hərəkətliliyi Alman əsgəri gücü üzərində ciddi təsir edirdi. Hər nə qədər Şimal Afrikadakı müharibələr Qırmızı Ordunun uzun zamandır israr etdiyi "ikinci cəbhə" açılması istəyini qarşılamırsa da, 1942'in sonları ilə 1943 başlarındakı itkinlərinin %40'ı Malta və Tunis üzərində reallaşmışdı. Alman hava üstünlüyü artıq zəmanət deyildi. Sovet Hava qüvvələri ədədi üstünlük qərargaha başladığı kimi texnoloji keyfiyyətdə də tutmuşdu. Hər iki hava qüvvəti də tankları məhv edə biləcək yer hücum təyyarələrinə sahib idi: Sovet və Alman .
Hücumun başlanğıc tarixi, hazırlıqlardakı gecikmələr səbəbiylə davamlı təxirə salınırdı. Nəhayət 1 iyulda, hücumun 5 iyulda başlayacağı əmri nəşr olundu. Sabahısı gün, [cəbhə komandirləri Vatutin, Rokossovski və Konevi xəbərdar edərək uzun zamandır gözlənilən Alman hücumunun 3-6 iyul arasında bir gün başlayacağını xəbər verdi. Aylardır Sovetlər, Hermann Göringin Havaçılıq Nazirliyində belə əlaqələri olduğu iddia edilən Qırmızı Orkestr casus təşkilatından Alman hücum planları haqqında məlumat aldılar.
İlk vuruşmalar 4 iyul 1943-də cənubda, 4. Ordusu 5 iyuldakı ana hücum əvvəli Sovet irəli polis bölməsilərini təmizləməyə çalışınca başladı. Alman hücumunun başlamaqda olduğuna dair hesabatlar sahə Mərkəz Cəbhəsi Komandiri Rokossovski, 5 iyul gecəsi səhərə qarşı saat 02:20-də Alman mevzilerini bombalamasını əmr etdi. "Yüksək Baş komandir Köməkçisi" olaraq Rokossovskinin qərargahında olan Jukov da əmri təsdiqləmişdir. Dərhal ardından Stalinlə etdiyi telefon görüşməsində, onun da təsdiqini almışdı.
Günortadan sonra, Stukalar şimaldakı Sovet cəbhə xəttində 10 dəqiqə içində 3 km genişliyində bir dəlik meydana gətirib evə dönərkən Alman topçusu bombardmana davam etdi. Hothun "zirehli qabaqcıl" Sü 3. Panzer Kolordusu Sovet mövqelərinə doğru hərəkətə keçdi. Eyni anda, Diviziyası sağnaq yağış altında Butovoya hücum etdi və 11. Panzer Diviziyası ətrafındakı hakim təpələri ələ keçərdi. Butovonun qərbində vuruşma daha şiddətli oldu və sərt Sovet müdafiə etməsiylə qarşılaşan və 3. Panzer Diviziyası gecə yarısına qədər hədəflərinə çata bilmədilər. 2. SS Panzer Kolordusu müşahidə etmə nöqtələrini ələ keçirə bilmək üçün hücuma keçdi və o da, alov püskürdücü ilə təchiz edilmiş birliklər müstahkem mevzileri təmizləyənə qədər güclü bir müqavimətlə qarşılaşdı.
Saat 2:30-da, Qırmızı Ordu şimal və cənubda topçu bombardmanıyla cavab verdi. 3.000dən çox yığ edilən bu bombardman bütün hərəkatın topçu sursatının yarısını xərclədi. Şimalda, Mərkəz Cəbhəsi topçuları Alman topçu mövqelərinə atəş açdı və 100 Alman top batareyasından 50'ini basdırmağı müvəffəqiyyətin tərəfindən hücumun ilk günündə Almanlar zəif bir topçu dəstəyi təmin edə bildilər. Bu bombardman Alman birliklərinin təşkilatını pozaraq 5 iyulda fərqli zamanlarda hücuma keçmələrinə səbəb oldu. Cənubda, Qırmızı Ordu toplarını Alman piyada və tanklarının toplanma nöqtələrinə qarşı istifadə etdi.
Ana vuruşmalar: Şimal
Dərhal ertəsi Almanlar 5 iyul 1943 günü səhərə qarşı saat 05:30-da Kurskda hücum etdilər. Şimalda, General Walter Model əmrindəki yeddi zirehli diviziya, iki mexanikləşdirilmiş diviziya və doqquz piyada diviziyası, Oryol cəhətdən hücuma keçər. Cənubda Fon Maynştayn əmrindəki on zirehli diviziya, bir mexanikləşdirilmiş diviziya və yeddi piyada diviziyası isə Belqoroddan şimal və şimal şərq istiqamətində hərəkata giriş idilər. Cəmi 17 zirehli, 3 mekanize və 16 piyada diviziyasından ibarət olan cəmi 36 diviziyala hücuma girişmişlərdir.
Bir həftə boyunca Almanların bir-biri ardına girişdikləri sərt hücumlar Rusların inadçı müdafiə etmələrini yaramamışdır. Alman qüvvələri, Sovet ordularının geridə ana hissələrinə çata bilmədilər. Alman panzer birlikləri, minalı ərazilərində, sıx topçu atəşi altında və Sovet tanklarının hücumlarında azaldılar. Sonunda geri çəkilmək məcburiyyətində qalmışdılar.
Kursk Müharibəsi, Almanlar baxımından Şərq Cəbhəsində artıq böyük diametrli bir hücum ümidlərinin tamamilə yox olduğu bir dönüş nöqtəsidir.
Hava əməliyyatları
Əsas hərəkat 5 iyul 1943-də başladı. Alman hücumunun qəti başlanğıc zamanını belə bilən Qırmızı Ordu hava qüvvələrini istifadə edərək bölgədəki hava əsaslarına sıx bir hücum başlatdı. Bu, hərəkatlarının ilk saatlarında yaxın hava dəstəyini ortadan qaldırmağa çalışan klassik Alman taktikasına qarşı edilmişdi. Sonrakı bir neçə saat ehtimalla gəlmiş keçmiş ən böyük hava müharibəsinə səhnə oldu.
Qırmızı Ordu hücumun koordinasiya edilməsində ört-basdır etdi : Ovçu təyyarələri çox erkən havalanmışlar idi və Alman hava əsaslarına bombardman təyyarələrindən daha əvvəl varın tərəfindən yanacaq qeyri-kafiliyi üzündən bombardman təyyarələri gəlmədən əvvəl geri dönmək məcburiyyətində qalmışlar idi. Bu erkən hərəkətə keçmənin daha da mənfi bir nəticəsi oldu. Sovet təyyarələri Alman aerodromlara çatdığında, Alman təyyarələri artıq havaya qalxmışdılar. Nəticədə bu hava axını, Alman təyyarələrini yerdə məhv etməyi bacara bilməmiş oldu. Alman ovçu təyyarələrinin havalanaraq yaxınlaşan təcavüzkarları qarşılamasını maneə törədəcək heç bir şey yox idi; Qırmızı Hava qüvvələri 120 təyyarə itirdi.
şimaldakı Sovet hissələrinə top yekun bir hücum başladarkən Sovet yerləşdirilmə səhvləri Almanlara başlanğıc mərhələsində hava üstünlüyü verdi. Bunun ana Alman hücumu olub olmadığından əmin ola bilməyən General-leytenant Rudenko Alman təyyarə dalğalarını qarşılamaları üçün ovçu təyyarələrinin yalnız üçdə birini havalandırarkən gerisi yerdə gözlədi. Çoxluq tərəfindən əzilən Sovet təyyarələri öz cəbhə arxalarında qarşıdurmaya girmək məcburiyyətində qaldılar və ağır itkinlər verdilər. Alman ovçu təyyarələri müharibə sahəsinin üzərində Sovet önləməsini maneə törətmək üçün bombardman təyyarələri və ""ların qarşısında uçdular. "" və (bombardman flotu), onların qoruma pərdəsi gerisində, Sovet hissələrinə sərbəstcə hücum etdilər. Sovetlər hava qüvvələrini parçalar halında dövrəyə soxdu və ağır itkinlər verdilər.
6 iyulda, şimal sektorunda nəhəng hava döyüşləri getdi. Ancaq, Sovetlərin hava-quru koordinasiyasını təmin edəcək məsləhətçi zabitləri olmadığından fəaliyyətləri böyük zərbələr yedi. Əks-hücuma keçən Sovet birlikləri çox tez torpaq qazanırdı amma hava qüvvələrinə məlumat vermək üçün təsirli bir xəbərləşmə sistemi olmadığından Sovet bombardman təyyarələri Sovet birliklərin tərəfindən geri alınmış bölgələri bombalayaraq itkilərə səbəb olurdular. Başlanğıcdakı hava müharibələri Luftawaffenin hava üstünlüyü təmin edə bilməsə də 47. Panzer Kolordusunun bölgəsində ədədi tarazlığı qura bilməsini təmin etdi. Luftwaffe 1. Hava Kolordusunun böyük qisimini bu sektorda vəzifələndirmişdi. Sovet 17. Gözətçi Piyada Kolordusu "20-30 hətta bəzən 60-100 təyyarəli formalaşmalarda meydana çıxan düşmən hava qüvvələri müharibədə təyin edici rol oynadı" şəklində hesabat vermişdi. İlk gündə Sovetlər ağır itkinlər verdilər. 16. Hava Ordusu 91 təyyarə itirmişdi (22 ədəd Sturmovik, 9 ədəd A-20 Havoc və 60 ovçu). Almanların ordularına verdiyi hava dəstəyi çox əhəmiyyətli idi. Sovet 19. Müstəqil Tank Kolordusunun döyüş gündəliyində belə yazılmışdı:
"Hücuma keçən tanklarımız düşmənin topçusundan və gizlənmiş ağır tanklarından açılan odla və ədədləri 100ə çatan təyyarələrin bombalarıyla qarşılaşdılar. Nəticə olaraq, ağır itkinlər də verdiklərindən briqadalarımız qarşıdurmadan çəkilərək müdafiə mövqey alması əmr edildi„
Bununla birlikdə Sovetlər 6 iyulda diqqətə dəyər bir müvəffəqiyyət də tutdular. 16. Hava Ordusuna bağlı Sturmovikler Alman ovçu təyyarələri əsaslarına döndükdən sonra müharibə sahəsinə gəldilər. 47. Panzer Kolordusu mevzilerinden çıxmış 17. Gözətçi Piyada Kolordusuna və 16. Tank Kolordusuna hücum edirdi və açıqda olduqlarından hava hücumuna qarşı korumasızlardı. Sovet hücumu 47. Panzer Kolordusunun tankları üçün ölümcül oldu. Altı metrə qədər alçalan Sovet flotu 20 qədər tankı məhv edib 40'ına ziyan verərkən yalnız bir itirdilər.
Luftwaffe yanacaq çətinliyiylə də qarşı-qarşıya qalmışdı və 6 iyulda bombardman uçuşları azalmaya başlamışdı. 5 iyulda Stuka və bombardman təyyarələri sırasıyla 647 və 582 bombardman uçuşuları etdi və bu rəqəm 6 iyulda 289 və 164 bombardman uçuşlarına qədər azaldı. Çoxu Alman bombardman uçuşuları, ovçu təyyarələrin tərəfindən edilirdi; hər nə qədər Sovetlərə qarşı üstünlüklərini davam etdirsələr də Sovet hava qüvvələrinin davam edən təzyiq Luftwaffe və Heer'ə zərbə endirməyə başlamışdı.
7 iyulda Sovet 16. Hava Ordusu, Alman 1. Fliegerdivisiondan daha az bombardman uçuşları etmişdi (1.185ə qarşı 1.687), amma bəzi istisnalar xaric, daha çox ağır itkinlər vermədən Alman quru qüvvələrinə ciddi ziyan verdilər. 16. Hava Ordusunun flotları 60 Alman tankı və 34 motorlu vasitəsini məhv edərkən itki vermədilər. Şimal sektorunda 7 iyulda 6 Alman Fw 190 itkisinə qarşı Sovet bombardman və yer hücum təyyarəs itkisi 30 idi.
də az itkinlə təsirli əməliyyatlar təşkil edərək 14 Sovet tankı, 60 motorlu vasitə, 22 top və 8 sursat anbarı məhv etmişdi. Ayrıca 22 tanka ziyan verilmiş və 25 top "susdurulmuşdu". Şimal qanadı üzərindəki ilk 3 gündəlik vuruşmalarda 639 təyyarə itkisinə qarşı 386 Sovet təyyarəsi salmışdı.
Quru vuruşmaları
Şimaldan hücum edən Alman 9. Ordusu 5 iyulda hədəflərinin gerisində qalmışdı. Hücum nöqtəsi Qırmızı Ordu Mərkəz Cəbhəsin tərəfindən doğru olaraq təsbit edilmişdi. 45 km genişliyində bir cəbhədə hücuma keçən Almanlar özlərini minalı ərazilərin arasında sıxışmış vəziyyətdə tapdılar və ağır topçu atəşi altında istehkamçıların gəlib minaları təmizləməsini gözləmək məcburiyyətində qaldılar. Hər nə qədər, minalı ərazində təmiz bir gətirib çıxarmaq üçün bir neçə dənə uzaqdan əmrli Goliath və Borgward mina təmizləmə vasitəs(n)i varsa da ümumiyyətlə müvəffəqiyyətli ola bilmədilər. Minaları təmizləsələr belə izləyən tanklara təmiz yolu göstərəcək bir işarələmə sistemləri yox idi. Qırmızı Ordu birlikləri minalı əraziləri yüngül silahlar və toplarla atəş altında tutaraq Alman istehkamçıların minaları əllə təmizləmələrini gecikdirdilər; Qırmızı Ordunun minalı ərazilərindəki Alman itkinləri ağır oldu. Məsələn, Alman 653. Ağır Panzerjäger (tank ovçusu) Batalyonu hücuma 49 Ferdinand tank ovçusu ilə başlamışdı; 37i 5 iyulda saat 17:00dən əvvəl itirilmişdi. Hərçənd itirilən vasitələrin əksəriyyəti məhv olmamış hərəkət itkis(n)i səbəbiylə saf xarici qalmışdı, amma yenə də təmir edilənə qədər qarşıdurmadan uzaq qaldılar. Hərəkətsiz qaldıqlarında Alman döyüş gücünə heç bir qatqıları olmadığı kimi Qırmızı Ordu topçusu üçün də asan hədəf olurdular. Almanlar irəliləyişdə olduqları üçün təmir edilə bilər hər vasitə yenidən döyüşə dönə bilərdi.
Almanlar, xüsusilə Ferdinand 'larda olmaq üzrə tank məhv edicilərdəki bir əskikliyin fərqinə vardılar. Sovet tanklarına qarşı orta və uzun mənzildə çox müvəffəqiyyətli olmalarına baxmayaraq birliyin geri qalanından ayrı düşdüklərində özlərini düşmən piyadasından qoruyacaq ikinci bir silahları yox idi. (Alman tankçılarının buna özlərincə bir həll tapdıqlarına dair ifadələr vardır. Ferdinand ekipajı yanlarına bir MG 34 almışdılar və düşmən piyadasına atəş etmək üçün bunu xəncərdən top lüləsinin içinə soxurdular.). Guderianın gündəliyində belə yazmaqdadır:
"Düşmən piyada xəttlərinə girdiklərində sözün tam mənasıyla yığ bildirçin ovlamaq məcburiyyətində qalırdılar. Məhv etmək belə dayansın düşmən piyadasını və pulemyotlarını təsirsiz hala belə gətirə bilmədiklərindən piyadalarımız onları təqib edə bilmirdi. Sovet top mevzilerine çatdıqlarında tamamilə öz başlarına qalırdılar."
Ancaq bu vəziyyətin döyüşün gedişatı üzərində təyin edici bir rol oynamadığı açıqdır. Bu silahların, piyada və zirehli vasitələrin dəstəyi olmadan irəli xəttlərdə istifadə edilməsi nəticəsində ortaya çıxan, regional bir əmr səhvidir.
9. Ordunun irəliləyə bilməməsində müxtəlif faktorlar rol oynadı. Sovet müdafiə etmə planlaması və Almanların qüvvələri bir nöqtəyə fokuslaya bilməməsi ana faktorlardan idi. Alman tankları toplu halda istifadə edilmək yerinə parça parça istifadə edildi və çox vaxt da piyada dəstəyindən məhrum idi. Sovet müdafiə etmə hazırlıqları digər bir əhəmiyyətli faktor idi. Marşal Rokossovski əmrindəki Almanların mümkün hücum nöqtələrini doğru müəyyən edərək oraları ağır müdafiə qurğuları ilə gücləndirərkən digər yerləri zəif buraxdılar. Alman hücumunun ağırlığını ən çox qarşılayan Sovet 13-cü Ordusu Mərkəz Cəbhəsinin digər birliklərindən əsgər və tank sayı baxımından qat qat üstün idi və bütün çıxıntıdakı ən sərt müdafiə xəttini tuturdu.
9-cu Ordunun bir başqa çatışmayan cəhəti isə Sovet Ali Komandanlığının planlama səhvi edərək, Almaniyanın əsas hücumunun şimaldan Mərkəz Cəbhəsinə ediləcəyini düşünmələri və bu bölgəyə daha çox qüvvə yığmaları oldu. Mərkəz Cəbhəsi də taktika dərinlikdə (20 km dərinlikdə) müdafiə etməyi seçdi və cəbhə xəttin dərhal gerisində daha az bir qüvvət buraxdılar. Bunun nəticəsində Alman birlikləri minalanmış ərazilərdə və top atəşi altında əldən salınarkən, əhəmiyyətli ölçüdə Sovet gücünü məhv etmə imkanına sahib ola bilmədi. Valter Modelin ordusunda Manştayna nisbətən daha az tank vardı və bunun səbəbi Manştaynın, öz qüvvələrinin şimalında olan , bir əks-hücuma girişə biləcəklərindən ehtiyatlanması idi. Bunun üzərinə General Model, Bryansk Cəbhəsinin ola biləcək bir əks-hücumunu önləmək üçün əlindəki ən güclü kolordu qrupu olan (2. Panzer Diviziyası və 1. Mexaniki Diviziya) Korpsgruppe Esbecki, cəbhə xətti gerisinə yerləşdirməyə qərar verdi. General Modelin öz zirehli güclərini hücumda yığmamış olmasının, Kursk çıxıntısına yönələn Alman şimal məngənəsini zayıtlattığı deyilə bilər. Son olaraq da 9. Ordu sərbəst birliklər yerinə onsuz da Sovetlərlə qarşı-qarşıya olan piyada birlikləriylə hücuma keçmək məcburiyyətində qalmışdı.
Hücumun cəbhə genişliyi və Alman irəliləyişinin dərinliyi araşdırıldığında Sovet müdafiə etməsinin müvəffəqiyyətli olduğu görülməkdə idi. 5 iyulda 45 km. genişliyində bir cəbhədə başlayan hücum sabahısı gün 40 km. genişliyə düşmüşdü. Bu, 7 iyulda 15 km.a, 8–9 iyulda isə yalnız 2 km.a geriləmişdi. Hər gün Alman irəliləyişinin dərinliyi də azaldı : İlk gün 5 km. irəliləyən Almanlar, ikinci gün 4 km. sonrakı hər gün isə ən çox 2 km. irəliləyə bildilər. 10 iyul etibarilə 9. Ordunun irəliləyişi tamamilə dayanmışdı.
Sovet müdafiə etməsinin müvəffəqiyyəti böyük nisbətdə Almanların Pakfront (tanksavar cəbhəsi) dediyi atəş idarə nizamına bağlı idi. On və ya daha çox tanksavar topu bir komandirə bağlı idi və eyni anda hamısı tək bir hədəfə atəş edirdi. Bu hissələr tək Alman piyadasına atəş açmaq üçün əmr almışdı və sıx havan və pulemyot yuvalarıyla qorunurdu.
12 iyulda Hücum əmrini verdi. 3. Tank Ordusu və 11. Gözətçi Ordusunun meydana gətirdiyi güclü Sovet birlikləri Oryol Çıxıntısının şimalındakı zəif Alman müdafiə etməsini yarmağı bacardı. Alman 9. Ordusu və 2. Panzer Ordusunun qanadları artıq təhdid altında idi.
Həmçinin bax
İstinadlar
- "Operation Barbarossa: the Complete Organisational and Statistical Analysis, and Military Simulation Volume I". 2022-03-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-10-08.
- "Armoured Warfare: A Military, Political and Global History. Alaric Searle". 2022-03-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-10-08.
Xarici keçidlər
- [1] 2014-09-11 at the Wayback Machine
- [2] 2013-07-08 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kursk Muharibesi Almaniyanin verdiyi kod adi alm Unternehmen Zitadelle Hisar Herekati rus Kurskaya bitva Ikinci dunya muharibesi zamani Serq cebhesinde Alman quvvelerinin Kursk cixintisina qarsi 1943 cu il iyul ve avqust aylarinda teskil etdiyi hucumdur Ikinci dunya muharibesinin en boyuk tank vurusmalarindan biri ve bir gun erzinde en cox itki verilmis hava doyusleri bu doyusde reallasmisdir Almanlarin Serq Cebhesinde reallasdirdigi son strateji hucumdur Doyus neticesinde Sovet qelebesi Serq Cebhesinde tesebbusu Sovetlere vermis ve muharibenin sonuna qeder de bu bele qalmisdir Kursk doyusuIkinci dunya muharibesinde Serq cebhesi2 ci SS Panzer diviziyasinin esgerleri ve Tiger tankiTarix 5 iyul 1943 16 iyul 1943 Alman qosunlarinin hucumu 12 iyul 1943 23 avqust 1943 Sovet qosunlarinin hucumu Yeri Kursk Kursk vilayeti Rusiya SFSR SSRINeticesi Sovet qelebesi Alman qosunlari strateji hucum qabiliyyetini itirdi Sovet Ordusu hucum ucun tesebbus elde etdiErazi deyisikliyi Sovet qosunlari cebhe xettinde 2 000 km genisliyinde erazini geri qaytardiMunaqise terefleriNasist Almaniyasi SSRIKomandan lar Erix fon Mansteyn Gunter fon Kluge Herman Hot Valter Model Georgi Jukov Konstantin Rokossovski Nikolay Vatutin Ivan KonyevTereflerin quvvesiAlman hucumu zamani 780 900 nefer 2 928 tank 9 966 artilleriya ve minaatan qurgusu Sovet eks hucumu zamani 940 900 nefer 3 253 tank 9 467 artilleriya ve minaatan qurgusu 2 110 teyyare Alman hucumu zamani 1 910 361 nefer 5 128 tank 25 013 artilleriya ve minaatan qurgusu Sovet eks hucumu zamani 2 500 000 nefer 7 360 tank 47 416 artilleriya ve minaatan qurgusu 2 792 3 549 teyyareItkilerAlman hucumu zamani 54 182 nefer 323 tank ve artilleriya qurgusu siradan cixarilib 600 1 612 tank ve artilleriya qurgusu xesaret alib 159 teyyare Sovet eks hucumu zamani 50 000 olu ve itkin 134 000 yarali 760 tank ve artilleriya qurgusu 681 teyyare Alman hucumu zamani 177 847 nefer 1 614 1 956 tank ve artilleriya qurgusu 459 1 000 teyyare Sovet eks hucumu zamani 254 470 olu itkin ve esir 608 833 yarali ve xeste 6 064 tank ve artilleriya qurgusu 1 626 1 961 teyyare Vikianbarda elaqeli mediafayllarKursk Muharibesi Kursk Cixintisi Almanlarin Stalinqraddaki meglubiyyeti sonrasindaki Sovet hucumu ve Alman Ucuncu Xarkov doyusu eks hucumu neticesinde meydana gelmisdi Almanlar cixintini simal ve cenub qanadlarindan keserek cebheni qisaltmagi ve Qirmizi Ordu birliklerini muhasireye alaraq yeni bir boyuk zefer elde etmeyi umid edirdiler Ancaq Sovet ordusunun Hitlerin planlari haqqinda yaxsi bir kesfiyyat melumati vardi Diger yandan almanlar basda ve Panther tanklari olmaqla yeni silahlarin gelmesini gozleyerek hucumu texire salirdilar Hem elde edilen kesfiyyat melumatlari hem de tekrarlanan bu texire salmalar Qirmizi Orduya pilleli bir mudafieni teskil etmek ve bir strateji eks hucum ucun boyuk ehtiyat quvveleri teskil etmek istiqametinde zaman qazandirdi Almanlar derin mudafie xettleri icinde tamamile yorulduqdan sonra Sovetler oz eks hucumlarini ederek 5 avqustda Oryol ve Belqorodu ve 23 avqustda da Xarkovu geri aldilar ve almanlari genis bir cebhede geri atdilar 1942 1943 qis muharibelerinde Qirmizi Ordu onsuzda muveffeqiyyetli olmusdu Kursk doyusu ise muharibede Sovet ordusunun ilk muveffeqiyyetli strateji yay hucumu olmusdur Kursk Muharibesinde tetbiq olunan strateji emeliyyat modeli bir cox herbi akademiyanin ders proqraminda tedris etmekdedir Kursk Muharibesi ildirimsuretli hucumlarin reqibin mudafiesini ve onun strateji derinliyini yarib kece bilmesinden evvel dayandirildigi ilk numunedir Almaniyanin 2 ci SS Panzer Ordusu ile Qirmizi Ordunun 5 ci Gozetci Tank Ordusu arasinda bas veren Kursk doyusu tarixin en genis ehateli tank doyusu olaraq bilinir Hucumdan evvel1942 1943 qisinda Qirmizi Ordu Stalinqrad doyusunu qeti bir sekilde qazanmisdi Alman 6 ci Ordusu texminen 800 min Alman ve muttefiq esgeriyle birlikde mehv edilmis Alman quvveleri Serqde ciddi sekilde guc itirmisdi Stalinqraddaki meglubiyyetin ardindan Qafqazdaki 1 ci Panzer Ordusu tehlukeli bir veziyyete dusmusdu ve 15 yanvar 1 fevral tarixleri arasinda Rostova Rostov na Donu geri cekilmisdi Yanvar ayinin ikinci yarisinda cebhenin cenub seqmentinde baslayan Qirmizi Ordunun umumi hucumlari bir birini izledi Cenubdan quvveleri onun derhal simalindan quvveleri Fevral ayi ortalarindan Kursk Xarkov xettine qeder irelilemisler Alman Feldmarsal Erix fon Maynstayn 1943 cu ilin fevral ve mart aylarinda Ucuncu Xarkov doyusunu qazanaraq cenubda Rostovdan simalda Leninqrada qeder uzanan bir cebhe xettini formalasdirdi Bu cebhe xettinin merkez bolgesinde Alman on movqeleri arasinda bir Sovet cixintisi qalmisdi Bu cixinti cenubda Xarkovdan simalda Oryol etrafina qeder uzanar ve 150 km derinlikde ve 200 km genislikde idi Almanlar 1917 ci ilde Qerb Cebhesinde tikmisdiler belece cebhe xetleri qisalarken buna bagli olaraq mudafie etme gucleri artmisdi Eyni strategiyani Sovetler Birliyi torpaqlarinda tekrarlayaraq olaraq bilinen uzun kesilmez bir mudafie xettinin insasina basladilar Bu xette geri cekilmeyi 1943 cu ilin sonlarinda reallasdirmagi planlayirdilar ve xettin gerisinde oz guclerini yeniden toplayarken Sovetlerin guc itirmesi temin edilecekdi Alman cebhe komandirlerinin coxu Sovet hucumlarini tutacaq ve kommunistlerin axinlarina qarsi dayanacaq daha bir arxa mudafie sisteminin qurulmasinin prioritet oldugu movzusunda eyni fikirde idiler Hitler de bu fikri qetilikle qebul edirdi Hitler her vaxt oldugu kimi her sertde hucumu emr edirdi Hitlere gore esas hucum Kursk cixintisinda olmali idi Lakin Leninqrada dogru da bir hucum ciddi ciddi dusunulmekde idi Alman Herbi Komandanligi OKW bu yolla Serq Cebhesinde tesebbusu yeniden ele ala bileceyine umid edirdi Alman planlari Panzer III 21 iyun 1943 Erich von Manstein basciligindaki Turk esgeri musahideci heyetiyle Belqorod 26 iyun 1943 26 iyun 1943 de General Cemil Cahit Toydemir basciligindaki 5 sexsiyyet Turk esgeri musahideci heyeti Belgoroda devet edilmis ve techizatli 503 Agir Panzer Batalyonu Schwere Panzerabteilung 503 in manevrini izlemisdir Maynstayn Ucuncu Xarkov doyusunde muveffeqiyyetle tetbiq edib heddinden artiq yayilmis Sovet guclerini mehv etme planinin benzerini tetbiq etmek isteyirdi Maynstayn Qirmizi Ordunu cenuba dogru yenidenqurma ucun 6 ci Ordunu hucum etme movzusunda aldadaraq Ukraynanin serqindeki Donbass Hovzesine cekmeyi teklif etmisdi Daha sonra Donbass Hovzesinin serqindeki Xarkovdan cenuba Rostova dogru hucum ederek Sovet cenub qanadini butunlukle Azov Deniziyle birlikde muhasireye alacaqdi Alman Quru Qosunlari Bas Komandanligi OKH Manstaynin planini tesdiqlemedi ve onun yerine Oryol ve Xarkov arasindaki goze batan cixintiya diqqetlerini yoneltdi Voronej ve Merkez Cebheleri bu cixintinin icinde ve etrafinda danisilmisdi ve bu cixintini kesmek lazim idi Eyni zamanda daha duz ve qisa bir cebhe yaradilacaq ve Moskvadan Rostova uzanan simal cenub demiryolu uzerindeki strateji Kursk seheri de ele kecerilecekdi Serqdeki doyusu ABS Britaniya qosunlari Alman isgali altindaki Avropani cenubdan ve qerbden tehdid etmeye baslamadan evvel bitirmek isteyen Hitler genis Kursk Cixintisi ni yox ederek buradaki boyuk Sovet birliklerini mehv etmeyi planlayirdi Alman Vermaxt Bas Komandanligi OKW Serq Cebhesinde tesebbusu yeniden ele kecermek isteyirdi Hermann Hoth ve Erix fon Maynstayn 21 iyun 1943 Panther tipli panzerler qatarla cebheye gonderilerken Grossdeutschland Diviziyasina bagli bir birliyi teftis eden 4 Panzer Ordusu komandiri Hermann Hoth ve diviziya komandiri iyun 1943 Grossdeutschland Diviziyasinin komandiri ve esgerler Sovet cebhesinin Kurskun qerbinde meydana getirdiyi cixintiya qanadlardan girerek muhasireye alma plani 3 ve 4 may 1943 de Hitlerin ordu komandirleri ve qerargahiyla etdiyi yigincaqda danisilmisdi Plani ortaya atan Quru quvveleri Qerargah Bascisi General Zeitzlerdir Zeitzler belece cox sayda Rus diviziyasinin yox edileceyini ve Sovet ordularinin doyus gucunun ehemiyyetli olcude zeifledileceyini dusunurdu Diger yandan Kursk Krim Moskva ve Voronej Kiev yollarinin uzerindeki ehemiyyetli bir qovsaq olmasi sebebinden strateji bir seherdir Kursk bolgesi cebhe xettinde 225 km qeder qerbe dogru uzanan 250 km genisliyinde bir cixinti meydana getirir Bu bolgenin simalinda Oryol cenubunda ise Belqorod Xarkov cebheleri istirak edir General Valter Model bu doyus planina hazirdir Hava fotosekillerini ve kesfiyyat hesabatlarini hazirlayir Butun bunlar gosterirdi ki Sovetler Kursk cixintisinin derhal gerisinde derinliyine ve cox guclu mudafie istehkamlari meydana getirmisdi Ayrica birliklerin ehemiyyetli bir qismini cixintinin on seqmentlerinden geriye cekmisdiler Ayrica Zeitzlerin zerbe endirmeyi planladigi seqmentlere de boyuk olcude tank eleyhine toplar ve artilleriya birliklerini yigmislar Valter Modele gore Kursk bolgesindeki Sovet birliklerinin bu teskili onlarin tam da Zeitzlerin planladigi terzde bir hucumu gozlediklerini gosterirdi Quderian xatirelerinde haqqinda danisilan yigincaqda Maynstayn fikri sorusuldugunda hucumun aprelde edilmis olsaydi muveffeqiyyet sansinin yuksek olacagini soylemis ve iki piyada diviziyasina daha ehtiyac olacagini ifade etmisdi Yene Quderiana gore Maynstaynin Kurska edilmesi dusunulen hucum haqqinda soyledikleri qetilik ifade etmirdi Walter Model ve Heinz Guderianin etirazlarina qarsi yigincagin sonunda plani tesdiq edildi Martda planlar deqiqlesdi Walter Modelin 9 Ordusu Oryoldan cenuba dogru hucum ederken Hermann Hotun 4 Panzer Ordusu ve Kempf Ordu Destesi Maynstaynin umumi emri altinda Xarkovdan simala dogru hucum edecekdi Kursk yaxinlarinda birlesmeyi planlayirdilar ve hucum yaxsi neticelense oz tesebbuslerinde serqe dogru bir nece hefte uzaqliqdaki Don Cayi uzerinde yeni bir xett meydana getirmek ucun irelileye bilecekdiler Yaxin zamandaki davranislarinin eksine Hitler Yuxari Komandanliga hucum uzerinde idareni hevale etdi Sonraki bir nece heftede butun bir cebheden ala bilecekleri ne varsa yaxinlasan herekat ucun bolgeye yigdilar Evvelce hucum tarixini 4 may olaraq teyin etdiler lakin evvel 12 iyuna sonra da daha cox yeni silahin xususile de Panther tanklarinin Almaniyadan getirile bilmesi ucun 4 iyula texire saldilar Muttefiqlerin ola bilecek bir Italiya cixarmasi tehdidi qarsisinda Hitler de hucumu bir nece defe texire saldi Alman hucumunun arxasindaki temel prinsip Almanlarin umumiyyetle muveffeqiyyetli oldugu mengene herekati idi Alman Ordusunda benzeri taktikalar olduqca genis qebul gormekdedir ve Ildirim Doyusu taktika ve vasiteleriyle bu terz taktikalar cox daha tesirli olmaqdadir Ildirim doyusu ceki merkezi meydana getirmeye dusmeni casdirmaga tarazligini pozmaga emr butunluyunu pozmaga ve butun dusmen quvvelerini doyus sahesinde mehv etmek idi Ancaq bu tip yarma herekatinda hucum eger gozlenilmez noqtelerden edilse muveffeqiyyet asanca elde edile bilerdi eynile Almanlarin 1940da Ardanlarda 1941de Kievde ve 1942de Stalinqrad ve Qafqazlara dogru etdikleri herekat kimi OKHin Kursk cixintisina qarsi planladigi Zitadelle Herekati surpriz faktorunu ortadan qaldirirdi En sade esgeri strategiya melumatina sahib biri bele Almanlar ucun en askar hedefin Kursk cixintisi oldugunu soyleye bilerdi Bezi Alman komandirler xususile de Heinz Guderian bu fikri sorgulayirdilar Guderian Hitlere bele sorusmusdu Kurska hucum etmek hetta o il serqe hucum etmek lazimli idimi Her hansi bir kimsenin Kurskun yerini da bildiyini bilirsen Butun dunya bizim Kursku isgal edib etmemeyimize ehemiyyet vermir Bizi bu il Kurska hucum etmeye dahasi Serq Cebhesinde hucuma kecmeye mecbur eden sebeb nedir Belke de daha casdirici bir sekilde Hitler bele cavab verdi Bilirem Bunun dusuncesi bele ureyimi bulandirir Alman quvveleri 17 panzer ve panzergrenadier diviziyasi da daxil olmaq uzre 50 diviziyadan meydana gelirdi Bunlarin arasinda 2 SS Panzer Kolordusu olaraq qurulan Waffen SS diviziyalari 1 SS Panzer Diviziyasi Leibstandarte SS Adolf Hitler 2 SS Panzer Diviziyasi Das Reich ve 3 SS Panzer Diviziyasi Totenkopf ve Heere bagli secme Grossdeutschland Diviziyasi da vardi Tiger I ve yeni Panther tanklarini ve Qundagi Motorlu Top olaraq istifade edilmek uzre yeni Ferdinand ovcularini bu bolgede sixlasdirmisdi Eyni zamanda movcud hava quvvelerinin ve topcu birliklerinin ehemiyyetli bir qisimini de bura yigmisdilar 48 Panzer Kolordusuna cemi 200 Panther gonderilmesi 23 29 iyuna qeder reallasmadi Iki Panther qatardan endirilerken muherriklerinde yangin cixmasi daha muharibe sahesine catmadan doyus xarici qaldi Kursk Muharibesi basladiginda 5 iyul 1943 tarixinde istifade edile biler veziyyetde yalniz 184 Panther cebhede idi Iki gun icinde muharibe ede biler veziyyetdeki Panther tankinin sayi 40a dusmusdu Almanlarin aldatma planinda boyuk formalasmalara mudafie etmeye istiqametliymis kimi ad vermek de vardi Meselen 9 Orduya Festungsstab II 2 Qala Muhafizlari adi verilmisdi Walter Model coxlu Alman tanklarinin muherrik ses yazmasindan istifade edilmesini emr etmisdi Bu qeydlerin boyuk dinamikler vasitesile nesr olunaraq Alman tanklarinin harada toplandigi baresinde Sovetlerin agilini qarisdirmasi idi Bir cox Alman zirehli muharibe vasitesi yalniz bu herekatda istifade edilmek uzre yeni diviziya isareleriyle boyanmis idi Yene de bu aldatma tedbirleri umumiyyetle muveffeqiyyetsiz oldu Sovet planlari Merkez Cebhesi Komandiri Konstantin RokossovskiSovet mudafie xettikomandiri Qirmizi Ordu da baslayacaq olduqlari oz yaz hucumlarini planlamaga baslamislar idi ve almanlarin bu planlarini qarsilayacaq terzde bir plan hazirladilar Jukov xatirelerinde planin 12 aprel 1943 tarixinde Stalinle edilen Vasileskiy ve Antonov da hazir oldugu bir yigincaqda meydana geldiyini izah etmekdedir Bu yigincaqda Kursk cixintisinda derinine bir mudafie etme edilmesi esas qanun olaraq teyin olunmusdur Ayrica yuksek qerargah ehtiyatinin yaradilmasi da qerara alinmisdi Planin davaminda Oryol ve Xarkov onlerindeki hucumlar cebheni duzlesdirecekdi ve ehtimalla etrafinda bir yarma reallasacaqdi Ancaq Sovet komandirlerin Alman planlari movzusunda ciddi narahatliqlari vardi Evvelki Alman hucumlarinin bir coxunda secilen hedef bolgeleri Stavka terefinden nezerde tutula bilmemis ve Qirmizi Ordunu hazirliqsiz tutmusdu lakin bu defe Kursk cox diqqete carpan bir hedef olaraq gorunurdu Moskva Alman planlari haqqinda melumati Isvecredeki Lucy nin casus sebekesi vasitesile elde etmisdir Ancaq bu eslinde artiqdan bir melumat axisi idi cunki Marsal Jukov cebhede etdiyi gezintilerde cebhe komandirlerine emr vererek hava ve yer kesflerini suretlendirmisdi Bu kesflerde elde edilen melumatlar ve mehbus sorgulamalari Alman cebhe gerisinde feal veziyyetdeki partizanlarin ve yerli xalqin temin etdiyi melumatlar daha sonra qiymetlendirildi Neticede Stavkaya Qirmizi Ordu Bas qerargahi Almanlarin ana quvvelerinin cebhenin merkez seqmentinde oldugunu teyin etmis oldu 8 aprelde Jukov Staline yazdigi mektubda Alman hucumunun yerini ve izlenilmesi lazim olan strategiyani gostermisdi Haqqinda danisilan mektubda Alman quvvelerinin cebhe ve gerisindeki danisiqlar movzusundaki melumatlari yekunlasdirir ve Jukov bele deyirdi Boyuk ehtiyatlardan mehrum olmasi sebebiyle dusmen 1943 yazi ve yazinin ilk yarisinda etmek isteyeceyi boyuk hucumu daha dar bir cebhede mehdudlasdirmaq mecburiyyetinde qalacaq Merkez Voronej ve Cenub qerb cebheleri qarsisindaki indiki nizamlarini nezere alaraq bu uc cebhe bolgelerindeki quvvelerimizi uduzmaya ugratma ve belece Moskvani sehere daha yaxin bir noqteden ehate etmek ucun esl hucum herekatini bu uc cebheye yoneldeceyi qanisindayam Dusmeni dayandirmaq ucun herekatin ilk gunlerinde hucuma kecmeyi tovsiye etmirem Dusmenin mudafie etmemize carpmasini gozleyib tanklarini mehv etdikden sonra teze ehtiyat quvvelerimizi ireli surerek umumi hucuma kecib ana quvvelerinin isini bitirmemiz daha uygun olar Bu ana qeder doyusun gedisati Almanlarin hucuma soykenen muveffeqiyyeti seklinde idi Blitzkrieg Qirmizi Ordu da daxil butun dusmenlerini alt etmisdi Diger terefden her iki qis hucumu da Sovet hucumlarinin da yaxsi islediyini gostermisdi Yene de Jukov basda olmaq uzre Stavkanin qerargah zabitlerinden bezileri Almanlarin hucum ederek ozlerini istehlak etmeleri terefdari idi Bununla birlikde cebhe komandirlerinden bezileri hele de onleyici bir hucumdan yanaydilar Merkez Cebhe qerargahinin 10 aprel 1943 tarixli hesabatinin son hissesinde Qerb Merkez ve Bryansk Cebhesi quvvelerinin topluca Oryol bolgesini hedef alan bir onleyici hucuma girismeleri teklif edilmekde idi May ortalarinda ise Voronej Cebhesi Komandiri Vatutin ve Cebhenin siyasi komissari Kruscev Almanlarin Belgorod Xarkov bolgesinde toplanmaqda olan quvvelerine qarsi onleyici bir hucumu teklif etmisler idi Kenar yandan yene May ayi ortalarina qeder Stalin hucum ya da mudafie etme movzusunda qerarsiz idi Neticede Vasilevskiy ve Antonovun desteyini alan sahe Jukovun fikri mubahise muzakirenin istiqametini teyin etmisdi Subhesiz bu neticede bir evvelki il Izem Korpubasi Hucumunun tecrubesinin de tesiri olmusdu Alman yaz hucumlari baslamadan evvel bir hucumla manee toretmek ve belece strateji tesebbusu ele kecermek meqsediyle Xarkov bolgesinde girisilen hucum aci agrili bir uduzmayla neticelenmisdi Almanlarin hucumu davamli texire salmasi Sovetlere mudafie etmelerini hazirlamaq ucun 4 ay verdi ve her kecen gunle birlikde cixintini dunya uzerinde en agir mudafie olunan yerlerden biri halina getirdiler Merkez Cebhesi ve Voronej Cebhesi mudafie etme xettlerini doldururdu ve Step Cebhesi ehtiyat quvvet olaraq gozleyirdi Qirmizi Ordu ve minlerle vetendas 175 km derinliyinde bir mudafie etme xetti meydana getirecek sekilde texminen 1 milyon mina doseyib 5 000 km uzunlugunda siper qazdilar Elaveden 1 300 000 personal 3 600 tank 20 000 top ve 2 792 teyyareden ibaret olan neheng bir ordu yignagi etdiler Bu guc insan gucu olaraq Sovet ordusunun 26ina havan ve topcularinin 26ina doyus teyyarelerinin 35ine ve zirehli birliklerinin 46ina beraber geliyordu Ehali ve senaye tutum farkliligi ve Almanlarin tank istehsalinin davamli tunddeye ugramasi neticesi Qirmizi Ordu birliklerini Almanlardan daha suretli meydana getire bilirdi her kecen ay esger ve vasite vesait baximindan ferqi daha da acirdilar Almanlar Sovetlerin de Kursk bolgesinde suretle ordu yigdiqlarini oyrenmisdiler Cixintinin mudafie etmesinde vezifelendirilen guclerin coxu Stalingrad Muharibesinde de olmus esgerler idi bu sebebden tecrubeli doyusculer idi bundan basqa Qirmizi Ordu 1943un ilk yarisinda 1 milyon yeni esger cixarmisdi Belece Qirmizi Ordu Stalingraddaki itkinlere baxmayaraq 1942dekinden daha guclu idi Almanlarin hucum noqtesini teyin etmekle hucumun baslamasi arasinda kecen muddet yeni esgerlere normaldan cox daha uzun bir tehsil muddeti tanimisdi Inkisaf etdirilmis ve teyyarelerinin qatilmasiyla hava ordulari guclendirilmisdi Hava quvveleri yeniden teskilatlanmis 8 yeni bombardman kolordusu teskil edilmisdi Bu tenzimlemeler neticesinde her Cebhe 700 800 teyyareden ibaret olan oz hava ordularina sahib olmuslar idi Cixintidaki topcu sixligi qeribe idi piyada alayindan daha cox topcu alayi vardi Qirmizi Ordu hucum eden Alman birliklerini mina ve topcu birlesimile mehv etmeye qerarli idi Obusler Alman piyadasini dayandirarken 45 mm 57 mm ve 85 mm cekili tanksavar toplari ve 76mm diviziya toplari tanklari mehv edecekdi 13 Ordunun bolgesinde cixintinin simal qanadinda Alman 9 Ordusunun qarsisinda kilometre dusen tanksavar topu sayi 23 7 idi Cenubdaki Sovet 6 Ordusu ile 7 Gozetci Ordusunun bolgesinde ise kilometre 10 top dusurdu Sovet istehsali ilk qundagi motorlu toplar bu tarixlerde cebhelere gonderildi Doyus sahesinin Qirmizi Ordu istehkamcilari terefinden hazirlanmasi fovqelade idi Hesabatlara gore mudafie olunan bolgeye 503 993 anti tank ve 439 348 anti personal minasi dosenilmisdi Ortalama olaraq cebhe boyunca her bir kilometrlik derinliye 1 500 anti tank ve 1 700 anti personal minasi var idi Qarsidurmalarin kecdiyi bolgelerde kilometr basina 1 400den asagi dusmurdu ve bezi yerlerde 2 000e qeder cixa bilirdi Qirmizi Ordu muhendisleri ayrica kilometrler terefinden siper qazib tikanli meftil dosemisdi Sovet aldatma taktikalari eynile Almanlarinki kimi olduqca detalli idi ancaq Almanlarin eksine Sovetlerinki umumiyyetle muveffeqiyyetli idi Alman kesfiyyatini casdirmaq ucun saxta movqeler hazirlandi maket teyyareler saxta aerodromlara yerlesdirildi ve uydurma telsiz xeberlesmesi edildi Gercek mevzilerin ve minali erazilerin kamuflyaji mukemmel idi Alman birliklerinin minali erazileri ya da basdirilmis top mevzilerini ferq etmeleri vasitelerinin partlamasiyla olurdu Butun bu mudafie etme hazirliqlari may 1943 ayi ortalarinda deqiqlesen Sovet planinin ilk merhelesini meydana getirmekde idi Eslinde Ruslar Alman umumi hucumuna hazirlanmagi olduqca genis ehatede ele almislar idi Yaz payiz umumi hucum planlarini etmislerdi Planin ilk merhelesi Kursk cixintisinin ola bildiyince tehkim edilmesi ve mudafie olunmasi idi Mudafie etme passiv olaraq ele alinmamis lazim oldugunda hereketli mudafie etmenin gerekleri ucun de hazirliq edilmisdi Buna gore Merkez ve Voronej Cebheleri elde olan butun ehtiyatlarla xususile zirehli birliklerle eks hucumlar edilecekdi Planin ikinci merhelesi Alman quvveleri yaxsica kohneldiyinde Sovet cebheleri Xarkov ve Oryol umumi istiqametlerinde oz umumi hucumlarini basladacaqlar Planin ucuncu merhelesi ise derin hedefli hucumlar idi Planda Cebhelere verilen vezifeler beledir Merkez Cebhesi Kursk cixintisinin simal yanini mudafie edecek Alman quvvelerinin hucum sureti kesildiyinde Qerb ve Bryansk Cebhesi quvveleriyle birlikde Oryol umumi istiqametinde hucum edecek Kursk cixintisinin cenub seqmentini mudafie edecek Daha sonra Step Cebhesi ile Cenub qerb Cebhesinin sag qanad quvveleriyle Belqorod Xarkov umumi istiqametinde eks hucuma kececek Merkez ve Bryansk Cebheleri gerisinde Livny Kisen Cayi Bely Kolodez xettinde olacaq cebhelerde bir yarilma oldugunda bu xette mudafie etme veziyyeti alacaqlar ve umumi eks hucuma qatilmaq ucun hazir olacaqdilar Sovet Hava quvvelerinin veziyyeti Qizil Hava quvveleri 1941 1942 de 36 900 teyyare itirmisdi Ancaq Sovet teyyare senayesi teyyare itkisini kompensasiya etmeyi bacarmis ve ve kimi kohne modellerden xilas olmusdu Kursk Muharibesinde en cox istifade edilen Sovet teyyare modelleri ve olmusdur hem Bf 109 hem de beraber sayilirdi Bununla birlikde pilot tehsili qisa ve derinlikden mehrum idi 1942 de oyredilmis olan 13 383 Sovet pilotu muharibeye girmeden evvel yalniz 13 15 saat ucus tehsili almisdi Sturmovik ve bombardman pilotlari sirasiyla 18 ve 15 saat tehsil almislar idi Sovet bombardman ve yer hucum pilotlarinin yalniz 7 i Kursk Muharibesi evvelinde qarsidurma gormustu Coxu pilot doyusde istifade edecekleri teyyarelerde oyredilmek mecburiyyetinde qalmisdi Buna bagli olaraq 1943 yazina qeder yalniz qezalarda 10 600 teyyare itrmisdi Ust addimlarda Qirmizi Hava quvvelerinin Kursk bolgesindeki bas komandiri kimi qabiliyyetli zabitler vardi Ancaq alt addimlardaki tecrube eskikliyi boyuk itkinlere yol verdi Kursk Muharibesi sonrasinda Sovet havaciligi quru quvveleriyle koordinasiyasini suretle inkisaf etdirdi Ayrica pilotlar daha yaxsi tehsil almaga basladilar Netice olaraq Sovetler cox qabiliyyetli ovcu pilotlarindan ibaret olan Qirmizi Bayraq birliklerini qura bildiler Kursk Muharibesinden yalniz 6 ay sonra sovet Alman teyyare itkisi nisbeti 4 1 deyil 1 5 1 e qeder dustu Ancaq evvelki yuksek itkin nisbetinin sebeblerinden biri Sovet pike bombardman ve ovcu bombardman pilotlarina Luftwaffe terefinden hucuma ugradiqlarinda bombani buraxmadan qacmalari ve ya qarsidurmalari istiqametinde verilen emr idi Bu veziyyet yeniden qiymetlendirilerek emr geri cekilene qeder cox lazimsiz itki verildi On qarsidurmalarHava qarsidurmalari Sovet Hava quvveleri Alman hazirliqlarinin iflasa ugradilmasinda ehemiyyetli rol oynadi 17 aprel 1943 de Cenub Orsadaki bir Alman aerodroma teskil edilen hucumda 5 Ju 88 kesf teyyaresi ve mehv edildi Uc gun sonra 10 ust seviyye kesf teyyaresi daha tesirsiz hala getirildi Alman kesf quvveleri cox zeifledilmisdi de ana herekat evveli calisirdi tank fabriki iyun 1943 de bir silsile hava axininin hedefi idi 4 5 iyun gecesi ve e bagli 179 ton bomba buraxaraq binalara ve istehsal xettlerine agir ziyan verdiler QAZ in 1 Nomreli tesisinin 50 binasinin hamisi 9 000 metr konveyor 5 900 parca hisse ve 8 000 tank muherriyi mehv edilmisti Ancaq Almanlar hedef seckisinde sehv etmisdi QAZ in 1 Nomreli tesisi yalniz yungul tanklarini cixarirdi En boyuk ikinci T 34 istehsalcisi olan 112 Nomreli Fabrik istehsalina ziyansiz davam etdi Sovet istehsal tesisleri 6 hefte icinde temir edildi 112 Nomreli Fabrik 1943 de 2 851 eded 1944 de 3 619 eded ve 1945 de 3 255 eded T 34 istehsal etdi Luftwaffe Gorki bugunku Nijni Novqorod da olan Gorki Top Fabrikini ve lerin cixarildigi teyyare fabrikini de vuramadi Sovet hazirliqlarini baltalamagi bacara bilmemisdi 1 4 iyun 1943 gunleri tereflerin Kursk etrafinda qarsiliqli girisdikleri hava hucumlariyla kecer 1 iyunda Sovet hava quvveleri Oryol Bryansk ve Smolenskdeki Alman aerodromlara neqliyyat xettlerine hucum etdiler Sabahisi gun Kiev ve Roslavl a hava hucumlari teskil etdiler Eyni gun de Kursk bolgesindeki Sovet hisselerini bombaladi 4 iyunda da Moskvanin gerisindeki deki Sovet tank fabriklerini bombaladilar Quru qarsidurmalari hucuma hazirlanirYeni Panther tanki quru herekatindaPanzer IVPanzer III Das Reich Diviziyasina bagli Panzer III Iyul 1943 Sovet anti tank silahlari vurusmalar esnasinda Almanlarin ozlerini hazir hiss etmeleri 4 ay davam etdi ve bu vaxt yeni Panther tanklarindan 200 ededini ancaq texniki problemler sebebiyle herekatin basinda yalniz 40 denesi hazir idi 90 Ferdinand tank ovcusunu ve uca bilecek veziyyetdeki yer hucum teyyaresini cebheye getire bilmisler idi Ayrica 270 Tiger I Panzer IV larin yeni modelleri ve hetta bir miqdar ele kecerilmis T 34 tanki da hazirlamislar idi Cemde 3 000 tank ve Qundagi motorlu top 2 110 teyyare ve 900 000 personal yigmislar idi Almanlarin o gune qeder bir araya getirdiyi en boyuk guclerden biri halina gelmisdi Buna baxmayaraq Hitler kafi olub olmadigindan subheli idi Bu sirada Qerb Avropadaki Muttefiq hereketliliyi Alman esgeri gucu uzerinde ciddi tesir edirdi Her ne qeder Simal Afrikadaki muharibeler Qirmizi Ordunun uzun zamandir israr etdiyi ikinci cebhe acilmasi isteyini qarsilamirsa da 1942 in sonlari ile 1943 baslarindaki itkinlerinin 40 i Malta ve Tunis uzerinde reallasmisdi Alman hava ustunluyu artiq zemanet deyildi Sovet Hava quvveleri ededi ustunluk qerargaha basladigi kimi texnoloji keyfiyyetde de tutmusdu Her iki hava quvveti de tanklari mehv ede bilecek yer hucum teyyarelerine sahib idi Sovet ve Alman Hucumun baslangic tarixi hazirliqlardaki gecikmeler sebebiyle davamli texire salinirdi Nehayet 1 iyulda hucumun 5 iyulda baslayacagi emri nesr olundu Sabahisi gun cebhe komandirleri Vatutin Rokossovski ve Konevi xeberdar ederek uzun zamandir gozlenilen Alman hucumunun 3 6 iyul arasinda bir gun baslayacagini xeber verdi Aylardir Sovetler Hermann Goringin Havaciliq Nazirliyinde bele elaqeleri oldugu iddia edilen Qirmizi Orkestr casus teskilatindan Alman hucum planlari haqqinda melumat aldilar Ilk vurusmalar 4 iyul 1943 de cenubda 4 Ordusu 5 iyuldaki ana hucum evveli Sovet ireli polis bolmesilerini temizlemeye calisinca basladi Alman hucumunun baslamaqda olduguna dair hesabatlar sahe Merkez Cebhesi Komandiri Rokossovski 5 iyul gecesi sehere qarsi saat 02 20 de Alman mevzilerini bombalamasini emr etdi Yuksek Bas komandir Komekcisi olaraq Rokossovskinin qerargahinda olan Jukov da emri tesdiqlemisdir Derhal ardindan Stalinle etdiyi telefon gorusmesinde onun da tesdiqini almisdi Gunortadan sonra Stukalar simaldaki Sovet cebhe xettinde 10 deqiqe icinde 3 km genisliyinde bir delik meydana getirib eve donerken Alman topcusu bombardmana davam etdi Hothun zirehli qabaqcil Su 3 Panzer Kolordusu Sovet movqelerine dogru herekete kecdi Eyni anda Grossdeutschland Diviziyasi sagnaq yagis altinda Butovoya hucum etdi ve 11 Panzer Diviziyasi etrafindaki hakim tepeleri ele kecerdi Butovonun qerbinde vurusma daha siddetli oldu ve sert Sovet mudafie etmesiyle qarsilasan Grossdeutschland ve 3 Panzer Diviziyasi gece yarisina qeder hedeflerine cata bilmediler 2 SS Panzer Kolordusu musahide etme noqtelerini ele kecire bilmek ucun hucuma kecdi ve o da alov puskurducu ile techiz edilmis birlikler mustahkem mevzileri temizleyene qeder guclu bir muqavimetle qarsilasdi Saat 2 30 da Qirmizi Ordu simal ve cenubda topcu bombardmaniyla cavab verdi 3 000den cox yig edilen bu bombardman butun herekatin topcu sursatinin yarisini xercledi Simalda Merkez Cebhesi topculari Alman topcu movqelerine ates acdi ve 100 Alman top batareyasindan 50 ini basdirmagi muveffeqiyyetin terefinden hucumun ilk gununde Almanlar zeif bir topcu desteyi temin ede bildiler Bu bombardman Alman birliklerinin teskilatini pozaraq 5 iyulda ferqli zamanlarda hucuma kecmelerine sebeb oldu Cenubda Qirmizi Ordu toplarini Alman piyada ve tanklarinin toplanma noqtelerine qarsi istifade etdi Ana vurusmalar Simal9 Ordu kumandani Derhal ertesi Almanlar 5 iyul 1943 gunu sehere qarsi saat 05 30 da Kurskda hucum etdiler Simalda General Walter Model emrindeki yeddi zirehli diviziya iki mexaniklesdirilmis diviziya ve doqquz piyada diviziyasi Oryol cehetden hucuma kecer Cenubda Fon Maynstayn emrindeki on zirehli diviziya bir mexaniklesdirilmis diviziya ve yeddi piyada diviziyasi ise Belqoroddan simal ve simal serq istiqametinde herekata giris idiler Cemi 17 zirehli 3 mekanize ve 16 piyada diviziyasindan ibaret olan cemi 36 diviziyala hucuma girismislerdir Bir hefte boyunca Almanlarin bir biri ardina girisdikleri sert hucumlar Ruslarin inadci mudafie etmelerini yaramamisdir Alman quvveleri Sovet ordularinin geride ana hisselerine cata bilmediler Alman panzer birlikleri minali erazilerinde six topcu atesi altinda ve Sovet tanklarinin hucumlarinda azaldilar Sonunda geri cekilmek mecburiyyetinde qalmisdilar Kursk Muharibesi Almanlar baximindan Serq Cebhesinde artiq boyuk diametrli bir hucum umidlerinin tamamile yox oldugu bir donus noqtesidir Hava emeliyyatlari Esas herekat 5 iyul 1943 de basladi Alman hucumunun qeti baslangic zamanini bele bilen Qirmizi Ordu hava quvvelerini istifade ederek bolgedeki hava esaslarina six bir hucum baslatdi Bu herekatlarinin ilk saatlarinda yaxin hava desteyini ortadan qaldirmaga calisan klassik Alman taktikasina qarsi edilmisdi Sonraki bir nece saat ehtimalla gelmis kecmis en boyuk hava muharibesine sehne oldu Junkers Ju 87 G 2 Kanonenvogel Qirmizi Ordu hucumun koordinasiya edilmesinde ort basdir etdi Ovcu teyyareleri cox erken havalanmislar idi ve Alman hava esaslarina bombardman teyyarelerinden daha evvel varin terefinden yanacaq qeyri kafiliyi uzunden bombardman teyyareleri gelmeden evvel geri donmek mecburiyyetinde qalmislar idi Bu erken herekete kecmenin daha da menfi bir neticesi oldu Sovet teyyareleri Alman aerodromlara catdiginda Alman teyyareleri artiq havaya qalxmisdilar Neticede bu hava axini Alman teyyarelerini yerde mehv etmeyi bacara bilmemis oldu Alman ovcu teyyarelerinin havalanaraq yaxinlasan tecavuzkarlari qarsilamasini manee toredecek hec bir sey yox idi Qirmizi Hava quvveleri 120 teyyare itirdi simaldaki Sovet hisselerine top yekun bir hucum basladarken Sovet yerlesdirilme sehvleri Almanlara baslangic merhelesinde hava ustunluyu verdi Bunun ana Alman hucumu olub olmadigindan emin ola bilmeyen General leytenant Rudenko Alman teyyare dalgalarini qarsilamalari ucun ovcu teyyarelerinin yalniz ucde birini havalandirarken gerisi yerde gozledi Coxluq terefinden ezilen Sovet teyyareleri oz cebhe arxalarinda qarsidurmaya girmek mecburiyyetinde qaldilar ve agir itkinler verdiler Alman ovcu teyyareleri muharibe sahesinin uzerinde Sovet onlemesini manee toretmek ucun bombardman teyyareleri ve larin qarsisinda ucdular ve bombardman flotu onlarin qoruma perdesi gerisinde Sovet hisselerine serbestce hucum etdiler Sovetler hava quvvelerini parcalar halinda dovreye soxdu ve agir itkinler verdiler 6 iyulda simal sektorunda neheng hava doyusleri getdi Ancaq Sovetlerin hava quru koordinasiyasini temin edecek meslehetci zabitleri olmadigindan fealiyyetleri boyuk zerbeler yedi Eks hucuma kecen Sovet birlikleri cox tez torpaq qazanirdi amma hava quvvelerine melumat vermek ucun tesirli bir xeberlesme sistemi olmadigindan Sovet bombardman teyyareleri Sovet birliklerin terefinden geri alinmis bolgeleri bombalayaraq itkilere sebeb olurdular Baslangicdaki hava muharibeleri Luftawaffenin hava ustunluyu temin ede bilmese de 47 Panzer Kolordusunun bolgesinde ededi tarazligi qura bilmesini temin etdi Luftwaffe 1 Hava Kolordusunun boyuk qisimini bu sektorda vezifelendirmisdi Sovet 17 Gozetci Piyada Kolordusu 20 30 hetta bezen 60 100 teyyareli formalasmalarda meydana cixan dusmen hava quvveleri muharibede teyin edici rol oynadi seklinde hesabat vermisdi Ilk gunde Sovetler agir itkinler verdiler 16 Hava Ordusu 91 teyyare itirmisdi 22 eded Sturmovik 9 eded A 20 Havoc ve 60 ovcu Almanlarin ordularina verdiyi hava desteyi cox ehemiyyetli idi Sovet 19 Musteqil Tank Kolordusunun doyus gundeliyinde bele yazilmisdi Hucuma kecen tanklarimiz dusmenin topcusundan ve gizlenmis agir tanklarindan acilan odla ve ededleri 100e catan teyyarelerin bombalariyla qarsilasdilar Netice olaraq agir itkinler de verdiklerinden briqadalarimiz qarsidurmadan cekilerek mudafie movqey almasi emr edildi Bununla birlikde Sovetler 6 iyulda diqqete deyer bir muveffeqiyyet de tutdular 16 Hava Ordusuna bagli Sturmovikler Alman ovcu teyyareleri esaslarina dondukden sonra muharibe sahesine geldiler 47 Panzer Kolordusu mevzilerinden cixmis 17 Gozetci Piyada Kolordusuna ve 16 Tank Kolordusuna hucum edirdi ve aciqda olduqlarindan hava hucumuna qarsi korumasizlardi Sovet hucumu 47 Panzer Kolordusunun tanklari ucun olumcul oldu Alti metre qeder alcalan Sovet flotu 20 qeder tanki mehv edib 40 ina ziyan vererken yalniz bir itirdiler Luftwaffe yanacaq cetinliyiyle de qarsi qarsiya qalmisdi ve 6 iyulda bombardman ucuslari azalmaya baslamisdi 5 iyulda Stuka ve bombardman teyyareleri sirasiyla 647 ve 582 bombardman ucusulari etdi ve bu reqem 6 iyulda 289 ve 164 bombardman ucuslarina qeder azaldi Coxu Alman bombardman ucusulari ovcu teyyarelerin terefinden edilirdi her ne qeder Sovetlere qarsi ustunluklerini davam etdirseler de Sovet hava quvvelerinin davam eden tezyiq Luftwaffe ve Heer e zerbe endirmeye baslamisdi 7 iyulda Sovet 16 Hava Ordusu Alman 1 Fliegerdivisiondan daha az bombardman ucuslari etmisdi 1 185e qarsi 1 687 amma bezi istisnalar xaric daha cox agir itkinler vermeden Alman quru quvvelerine ciddi ziyan verdiler 16 Hava Ordusunun flotlari 60 Alman tanki ve 34 motorlu vasitesini mehv ederken itki vermediler Simal sektorunda 7 iyulda 6 Alman Fw 190 itkisine qarsi Sovet bombardman ve yer hucum teyyares itkisi 30 idi de az itkinle tesirli emeliyyatlar teskil ederek 14 Sovet tanki 60 motorlu vasite 22 top ve 8 sursat anbari mehv etmisdi Ayrica 22 tanka ziyan verilmis ve 25 top susdurulmusdu Simal qanadi uzerindeki ilk 3 gundelik vurusmalarda 639 teyyare itkisine qarsi 386 Sovet teyyaresi salmisdi Quru vurusmalari Peleng tank Hucumun simal qanadinda iyul ayin ortasinda komandiri Simaldan hucum eden Alman 9 Ordusu 5 iyulda hedeflerinin gerisinde qalmisdi Hucum noqtesi Qirmizi Ordu Merkez Cebhesin terefinden dogru olaraq tesbit edilmisdi 45 km genisliyinde bir cebhede hucuma kecen Almanlar ozlerini minali erazilerin arasinda sixismis veziyyetde tapdilar ve agir topcu atesi altinda istehkamcilarin gelib minalari temizlemesini gozlemek mecburiyyetinde qaldilar Her ne qeder minali erazinde temiz bir getirib cixarmaq ucun bir nece dene uzaqdan emrli Goliath ve Borgward mina temizleme vasites n i varsa da umumiyyetle muveffeqiyyetli ola bilmediler Minalari temizleseler bele izleyen tanklara temiz yolu gosterecek bir isareleme sistemleri yox idi Qirmizi Ordu birlikleri minali erazileri yungul silahlar ve toplarla ates altinda tutaraq Alman istehkamcilarin minalari elle temizlemelerini gecikdirdiler Qirmizi Ordunun minali erazilerindeki Alman itkinleri agir oldu Meselen Alman 653 Agir Panzerjager tank ovcusu Batalyonu hucuma 49 Ferdinand tank ovcusu ile baslamisdi 37i 5 iyulda saat 17 00den evvel itirilmisdi Hercend itirilen vasitelerin ekseriyyeti mehv olmamis hereket itkis n i sebebiyle saf xarici qalmisdi amma yene de temir edilene qeder qarsidurmadan uzaq qaldilar Hereketsiz qaldiqlarinda Alman doyus gucune hec bir qatqilari olmadigi kimi Qirmizi Ordu topcusu ucun de asan hedef olurdular Almanlar irelileyisde olduqlari ucun temir edile biler her vasite yeniden doyuse done bilerdi Almanlar xususile Ferdinand larda olmaq uzre tank mehv edicilerdeki bir eskikliyin ferqine vardilar Sovet tanklarina qarsi orta ve uzun menzilde cox muveffeqiyyetli olmalarina baxmayaraq birliyin geri qalanindan ayri dusduklerinde ozlerini dusmen piyadasindan qoruyacaq ikinci bir silahlari yox idi Alman tankcilarinin buna ozlerince bir hell tapdiqlarina dair ifadeler vardir Ferdinand ekipaji yanlarina bir MG 34 almisdilar ve dusmen piyadasina ates etmek ucun bunu xencerden top lulesinin icine soxurdular Guderianin gundeliyinde bele yazmaqdadir Dusmen piyada xettlerine girdiklerinde sozun tam menasiyla yig bildircin ovlamaq mecburiyyetinde qalirdilar Mehv etmek bele dayansin dusmen piyadasini ve pulemyotlarini tesirsiz hala bele getire bilmediklerinden piyadalarimiz onlari teqib ede bilmirdi Sovet top mevzilerine catdiqlarinda tamamile oz baslarina qalirdilar Ancaq bu veziyyetin doyusun gedisati uzerinde teyin edici bir rol oynamadigi aciqdir Bu silahlarin piyada ve zirehli vasitelerin desteyi olmadan ireli xettlerde istifade edilmesi neticesinde ortaya cixan regional bir emr sehvidir 9 Ordunun irelileye bilmemesinde muxtelif faktorlar rol oynadi Sovet mudafie etme planlamasi ve Almanlarin quvveleri bir noqteye fokuslaya bilmemesi ana faktorlardan idi Alman tanklari toplu halda istifade edilmek yerine parca parca istifade edildi ve cox vaxt da piyada desteyinden mehrum idi Sovet mudafie etme hazirliqlari diger bir ehemiyyetli faktor idi Marsal Rokossovski emrindeki Almanlarin mumkun hucum noqtelerini dogru mueyyen ederek oralari agir mudafie qurgulari ile guclendirerken diger yerleri zeif buraxdilar Alman hucumunun agirligini en cox qarsilayan Sovet 13 cu Ordusu Merkez Cebhesinin diger birliklerinden esger ve tank sayi baximindan qat qat ustun idi ve butun cixintidaki en sert mudafie xettini tuturdu 9 cu Ordunun bir basqa catismayan ceheti ise Sovet Ali Komandanliginin planlama sehvi ederek Almaniyanin esas hucumunun simaldan Merkez Cebhesine edileceyini dusunmeleri ve bu bolgeye daha cox quvve yigmalari oldu Merkez Cebhesi de taktika derinlikde 20 km derinlikde mudafie etmeyi secdi ve cebhe xettin derhal gerisinde daha az bir quvvet buraxdilar Bunun neticesinde Alman birlikleri minalanmis erazilerde ve top atesi altinda elden salinarken ehemiyyetli olcude Sovet gucunu mehv etme imkanina sahib ola bilmedi Valter Modelin ordusunda Manstayna nisbeten daha az tank vardi ve bunun sebebi Manstaynin oz quvvelerinin simalinda olan bir eks hucuma girise bileceklerinden ehtiyatlanmasi idi Bunun uzerine General Model Bryansk Cebhesinin ola bilecek bir eks hucumunu onlemek ucun elindeki en guclu kolordu qrupu olan 2 Panzer Diviziyasi ve 1 Mexaniki Diviziya Korpsgruppe Esbecki cebhe xetti gerisine yerlesdirmeye qerar verdi General Modelin oz zirehli guclerini hucumda yigmamis olmasinin Kursk cixintisina yonelen Alman simal mengenesini zayitlattigi deyile biler Son olaraq da 9 Ordu serbest birlikler yerine onsuz da Sovetlerle qarsi qarsiya olan piyada birlikleriyle hucuma kecmek mecburiyyetinde qalmisdi Hucumun cebhe genisliyi ve Alman irelileyisinin derinliyi arasdirildiginda Sovet mudafie etmesinin muveffeqiyyetli oldugu gorulmekde idi 5 iyulda 45 km genisliyinde bir cebhede baslayan hucum sabahisi gun 40 km genisliye dusmusdu Bu 7 iyulda 15 km a 8 9 iyulda ise yalniz 2 km a gerilemisdi Her gun Alman irelileyisinin derinliyi de azaldi Ilk gun 5 km irelileyen Almanlar ikinci gun 4 km sonraki her gun ise en cox 2 km irelileye bildiler 10 iyul etibarile 9 Ordunun irelileyisi tamamile dayanmisdi Sovet mudafie etmesinin muveffeqiyyeti boyuk nisbetde Almanlarin Pakfront tanksavar cebhesi dediyi ates idare nizamina bagli idi On ve ya daha cox tanksavar topu bir komandire bagli idi ve eyni anda hamisi tek bir hedefe ates edirdi Bu hisseler tek Alman piyadasina ates acmaq ucun emr almisdi ve six havan ve pulemyot yuvalariyla qorunurdu 12 iyulda Hucum emrini verdi 3 Tank Ordusu ve 11 Gozetci Ordusunun meydana getirdiyi guclu Sovet birlikleri Oryol Cixintisinin simalindaki zeif Alman mudafie etmesini yarmagi bacardi Alman 9 Ordusu ve 2 Panzer Ordusunun qanadlari artiq tehdid altinda idi Hemcinin baxIkinci dunya muharibesi Boyuk Veten muharibesi Barbarossa emeliyyati Stalinqrad doyusuIstinadlar Operation Barbarossa the Complete Organisational and Statistical Analysis and Military Simulation Volume I 2022 03 31 tarixinde Istifade tarixi 2017 10 08 Armoured Warfare A Military Political and Global History Alaric Searle 2022 03 31 tarixinde Istifade tarixi 2017 10 08 Xarici kecidler 1 2014 09 11 at the Wayback Machine 2 2013 07 08 at the Wayback Machine