Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
I Keyqubad və ya Ədalətli Keyqubad– Şirvanşahlar dövlətinin otuz birinci hökmdarı, Şirvanşah II Fərruxzadın oğlu.
| I Keyqubad ibn II Fərruxzad | |
|---|---|
Şirvanşahlar Dövlətinin XXXI hökmdarı | |
| 1317 – 1348 | |
| Əvvəlki | I Keykavus |
| Sonrakı | Kavus ibn Keyqubad |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Bakı |
| Atası | II Fərruxzad |
| Həyat yoldaşı | Əmir Çobanın qızı |
| Uşağı | |
| Dini | Sünni İslam |
Fəaliyyəti
XIV əsrin əvvəllərində Olcaytunun oğlu Məhəmməd Əbu Səidin (1316-1335-ci illər) zamanında Elxanilər dövlətinin tənəzzülü ilə bağlı Şirvanşahların hakimiyyəti güclənir. Şirvanın şəhərlərində təsərrüfat həyatının dirçəlməsi, ticarətin inkişafı müşahidə edilir. Lakin elxan Əbu Səidlə Qızıl Orda xanı Özbək, sonra isə Əbu Səidin varisi Arpa xanla (1335-1336-cı illər) Özbək arasındakı hərbi əməliyyatlar nəticəsində Şirvan ərazisi yenidən viran və talan edildi.
Arpa xan 1336-cı ildə öldükdən və Elxanilər dövləti, faktik olaraq bir sıra xırda feodal mülklərinə parçalandıqdan sonra monqol əmirləri və köçəri tayfaların başçıları hakimiyyəti öz əllərinə alaraq elxani şahzadələrini həbs edir, hakimiyyətdən salır və feodal ara müharibələri aparırdılar. Belə ki, az vaxt ərzində Elxanilər taxtında Cənubi Azərbaycanda hakimiyyətlərini möhkəmləndirən, öz aralarında rəqabət aparan Çobani və Cəlairi əmirlərinin iş başına gətirdikləri Musa, Məhəmməd, Toğa Teymur, Cahan Teymur, Satibəy xatun, Süleyman və sonuncu elxan Ənuşirəvan kimi qısamüddətli hökmdarlar bir-birini əvəz etmişdi.
Elxanilər monqol dövlətinin dağılmağa başladığı bu dövrdə Azərbaycanın şimal vilayətləri, o cümlədən Şirvanın şəhərləri bir müddət yadelli işğalçıların əsarətindən azad olaraq dirçəlməyə başlayır, siyasi qüvvə əldə edirlər. XIV əsr ərzində və bütövlükdə XV əsrdə Şirvanşahlar dövləti Elxanilərin hakimiyyətini formal şəkildə qəbul etsələr də, əslində, müstəqil idi. Bunu numizmatik məlumatlar da təsdiq edir. Bu vaxt Şirvanda Şirvanşahlar Keyqubad və sonralar onun oğlu Kavus hökmranlıq etmişlər.
1355/6-cı ildən Şirvanın bir sıra şəhərlərindəki zərbxanalarda sikkə kəsilməsi bərpa olunur. S.Len-Pul öz kataloqunda h.736 (1335/6)-cı ildə Arpa xanın adından Şirvanda zərb edilmiş qızıl dinarın təsvirini vermişdir.Bakı ərazisində tapılmış sikkə dəfinələri XIV əsrin 40-cı illərindən Bakıda sikkəxana olduğunu göstərir. Həmin sikkələrin arasında Elxanilər – sultan Süleyman və sultan Ənuşirəvanın adından Bakıda kəsilmiş sikkələr də var. h.739 (1338/9)-cu ildə Şəbəran şəhərində elxan sultan Olcaytunun qızı Satibəy xatunun adından gümüş sikkə kəsilmişdir. H.745 (1344/5)-ci ildən və sonralar 750 (1349/50)-ci ildən 756 (1355)-cı ilə qədər Ənuşirəvan adından Şirvanın Beyləqan, Şirvan, Güştəsbi, Şəbəran və digər şəhərlərində dirhəmlər kəsilmişdir. M.Seyfəddinin fikrincə, "adil sultan" titulu daşıyan bəzi sikkələr Şirvanşahlar tərəfindən kəsilə bilərdi. Elxanilər dövlətinin tənəzzülü dövründəki sikkələrdə Şirvanşahın adının olmaması Keyqubadın hakimiyyət illərini dəqiqləşdirməyə və atasının adını müəyyənləşdirməyə imkan vermir.
B.Dorn Hacı Xəlifəyə istinad edərək, Keyqubadı ondan əvvəlki Şirvanşahın nəslindən sayır, lakin bu sələfin kim olduğunu göstərmir.Şirvanşahların , Həsən bəy Rumlu, Münəccimbaşı və Bakıxanov tərəfindən verilmiş şəcərəsinə görə Keyqubadın atası Fərruxzaddır. M.Seyfəddini Kavusu "Şirvan və Şamaxı hakimi Keyqubadın oğlu və Mir Şeyx İbrahimin nəvəsi" adlandıran Əbd ür-Rəzzaq Səmərqəndinin məlumatını gətirir. Bu məlumatlara əsasən Mir Şeyx İbrahim Keyqubadın atası və Kavusun babası olmuşdur. S. Aşurbəyli qeyd edir ki, yəqin ki, Səmərqəndi Şirvanşahın şəcərəsini dolaşdırmışdır, çünki Şeyx İbrahimin Dərbənd hakimi Sultan Məhəmmədin oğlu və Keyqubadın nəvəsi olduğu məlumdur.
Zambaur və Bartold Keyqubad ibn Fərruxzadın hakimiyyətə başladığı tarixi h.717 (1317/8)-ci il göstərirlər. Onların bu tarixi hansı mənbədən götürdükləri məlum deyil. Numizmatik və epiqrafik məlumatların olmaması Keyqubadın hakimiyyətinin nə vaxt başlayıb, nə vaxt qurtardığı məsələsini çətinləşdirir. Keyqubadın və onun oğlu Kavusun hakimiyyəti Elxanilər dövlətinin tənəzzülə uğradığı, vaxtilə möhtəşəm imperiyanın xarabalıqları üzərində xırda müsəlman sülalələri ilə yanaşı, Çobani əmirlərinin, sonralar isə Cəlairilərin hakimiyyətinin möhkəmləndiyi dövrə təsadüf edir. Həmin sülalələrin XIV əsrin 40-cı illərindən başlayaraq hökmranlığı Azərbaycanda dərin izlər salmışdır. Çobanilər sülaləsinin Cənubi Azərbaycanda öz hakimiyyətlərini möhkəmləndirərək, ölkəni Elxanilər adından idarə edən nümayəndələri – h.744 (1343)-cü ildə öldürülmüş Həsən Kiçik, sonra isə onun qardaşı məlik Əşrəf (h.745-758 (1344-1356/7)-cı illər) başqa əmirlərlə, o cümlədən Şirvanşahlarla şiddətli mübarizə aparırdılar.. Həmin mübarizənin nəticələrini numizmatik məlumatlar əsasında izləmək mümkündür.
H.736 (1335/6)-cı ildən Şirvan şəhərlərinin sikkəxanalarında yenidən sikkə kəsilməyə başladı. Elxanilər sülaləsinin son nümayəndələrinin hakimiyyətini formal surətdə qəbul edən və onların adından sikkə kəsdirən Keyqubad və onun oğlu Kavus müstəqil hakimiyyət sürürdülər və Çobani Əşrəfin Şirvanı zəbt etmək cəhdlərinə baxmayaraq öz müstəqilliklərini 1348-ci ilədək qoruya bildilər. Mənbələrdə Keyqubadın hakimiyyəti haqqında verilən məlumat çox cüzidir. Hacı Xəlifəyə görə Keyqubad ədaləti ilə şöhrət qazanmışdı.
Ehtimal ki, Keyqubada ədalətli təşbihi verilməsi Şirvan əhalisinin feodallar tərəfindən istismarının zəiflədilməsi və ölkənin təsərrüfat həyatının dirçəlişi ilə bağlı idi. Şirvanşahın hakimiyyətinin möhkəmlənməsi Elxanilər dövlətinin zəifləməsi, sonra isə süqutu və Şirvanın yüz ildən çox davam edən monqol zülmündən azad olmasının nəticəsi idi.
Keyqubad, ehtimal ki, Bakıda yaşayırdı. Şirvanşahlar sarayında sonralar yanında Seyid Yəhyanın türbəsi tikilmiş Keyqubad məscidi (1918-ci ildə yanmışdır) onun adı ilə bağlıdır. Məscidin xarabaları son vaxtlara qədər qalırdı.
Ailəsi
- Atası II Fərruxzad. Şirvanşah.
- Atasının həyat yoldaşı Sayaluna. Anadolu Səlcuq sultanı bacısı.
- Qardaşı III Axsitan. Şirvanşah.
- Qardaşı oğlu Siamərk. Elxani hökmdarı Arqun tərəfindən öldürülmüşdür.
- Qardaşı oğlu I Keykavus. Şirvanşah.
- Adı bilinməyən bacısı. Əmir Çobanın oğlunun həyat yoldaşı.
- Həyat yoldaşı. Abbasqulu ağa Bakıxanovun verdiyi məlumata görə Çobanilər sülaləsinin banisi olan Əmir Çobanın qızı.
- Oğlu Kavus. Xələfi
- Oğlu Sultan Məhəmməd. Dərbənd valisi.
| SƏLƏF I Keykavus |  | I Keyqubad Kəsranilər | | XƏLƏF Kavus ibn Keyqubad |
İstinadlar
- Baccaф, c.636-637
- Aлизaдe. Coциaльнo-экoнoмичecкaя и пoлитичecкaя иcтopия, c.326-327, 372-373
- Пaxoмoв. Kpaткий кypc... c.18
- Aшypбeйли. Oчepк... c.119-120.
- S.Lane Poole. Additions to theoriental collection to vol.İVV, VШ, p.П4,JЧo279
- Пaxoмoв. Kлaды Aзepбaйджaнa, вып.II, c.40-41
- J.Bartholomaei. Seconde lettre de J.Bartholomaei a M.F. Soret. Bruxelles, 1861, p.37, N°42
- M. A.Ceйфeддини. Moнeты ильxaнoв XIV в., Бaкy, 1968, c.33, 36-38
- Дopн. Oпыт иcтopии шиpвaншaxoв, c.36, 559
- Шapaф-xaн Бидлиcи, т.II, c.82
- A chгonicle of the Early Safawis being the Ahsanu't-Tawarikh of Hasan-i-rumlu, vol. I (Persian tex )ed. by C.N.Seddon, Baroda, 1931; vol. II (English translation) transl. By C.N. Sedan, Baroda, 1934 (Gaekwad's Oriental series) NLVII-NLXIX, fars mətni, s.54, ing. tərc. p.24
- Mинopcкий. Иcтopия Шиpвaнa, c.169-170
- Bakıxanov, fars mətni, s.86.
- Caмapкaнди Aбд ap-Peззaк. Maтлa'ac-ca'дeйн вa мaджмa aл-бaxpeйн. Pyкoп. ЛГПБ, пepcид., нoвaя cepия N288, c.80
- Ceйфeддини, c.34.
- Mинopcкий, c.170
- S. Aşurbəyli – Şirvanşahlar dövləti, Bakı, 2007
- Зaмбayp, c.182-183
- Cтeнли Лeн Пyль. Mycyльмaнcкиe динacтии, c.285
- Дopн. Oпыт иcтopии шиpвaншaxoв, c.558-560
- Дopн, c.558, 559.
- David Hughes - Possible Seljuk connection 2018-08-06 at the Wayback Machine
- Gülüstani İrəm, səh. 29
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
I Keyqubad ve ya Edaletli Keyqubad Sirvansahlar dovletinin otuz birinci hokmdari Sirvansah II Ferruxzadin oglu I Keyqubad ibn II FerruxzadSirvansahlar Dovletinin XXXI hokmdari1317 1348EvvelkiI KeykavusSonrakiKavus ibn KeyqubadSexsi melumatlarDogum yeri BakiVefat tarixi 1348Vefat yeri BakiAtasi II FerruxzadHeyat yoldasi Emir Cobanin qiziUsagi Kavus ibn KeyqubadDini Sunni IslamFealiyyetiXIV esrin evvellerinde Olcaytunun oglu Mehemmed Ebu Seidin 1316 1335 ci iller zamaninda Elxaniler dovletinin tenezzulu ile bagli Sirvansahlarin hakimiyyeti guclenir Sirvanin seherlerinde teserrufat heyatinin dircelmesi ticaretin inkisafi musahide edilir Lakin elxan Ebu Seidle Qizil Orda xani Ozbek sonra ise Ebu Seidin varisi Arpa xanla 1335 1336 ci iller Ozbek arasindaki herbi emeliyyatlar neticesinde Sirvan erazisi yeniden viran ve talan edildi Arpa xan 1336 ci ilde oldukden ve Elxaniler dovleti faktik olaraq bir sira xirda feodal mulklerine parcalandiqdan sonra monqol emirleri ve koceri tayfalarin bascilari hakimiyyeti oz ellerine alaraq elxani sahzadelerini hebs edir hakimiyyetden salir ve feodal ara muharibeleri aparirdilar Bele ki az vaxt erzinde Elxaniler taxtinda Cenubi Azerbaycanda hakimiyyetlerini mohkemlendiren oz aralarinda reqabet aparan Cobani ve Celairi emirlerinin is basina getirdikleri Musa Mehemmed Toga Teymur Cahan Teymur Satibey xatun Suleyman ve sonuncu elxan Enusirevan kimi qisamuddetli hokmdarlar bir birini evez etmisdi Keyqubad mescidinin dagilmamisdan evvelki gorunusu Keyqubad mescidinin dovrumuze catmis qaliqlari Elxaniler monqol dovletinin dagilmaga basladigi bu dovrde Azerbaycanin simal vilayetleri o cumleden Sirvanin seherleri bir muddet yadelli isgalcilarin esaretinden azad olaraq dircelmeye baslayir siyasi quvve elde edirler XIV esr erzinde ve butovlukde XV esrde Sirvansahlar dovleti Elxanilerin hakimiyyetini formal sekilde qebul etseler de eslinde musteqil idi Bunu numizmatik melumatlar da tesdiq edir Bu vaxt Sirvanda Sirvansahlar Keyqubad ve sonralar onun oglu Kavus hokmranliq etmisler 1355 6 ci ilden Sirvanin bir sira seherlerindeki zerbxanalarda sikke kesilmesi berpa olunur S Len Pul oz kataloqunda h 736 1335 6 ci ilde Arpa xanin adindan Sirvanda zerb edilmis qizil dinarin tesvirini vermisdir Baki erazisinde tapilmis sikke defineleri XIV esrin 40 ci illerinden Bakida sikkexana oldugunu gosterir Hemin sikkelerin arasinda Elxaniler sultan Suleyman ve sultan Enusirevanin adindan Bakida kesilmis sikkeler de var h 739 1338 9 cu ilde Seberan seherinde elxan sultan Olcaytunun qizi Satibey xatunun adindan gumus sikke kesilmisdir H 745 1344 5 ci ilden ve sonralar 750 1349 50 ci ilden 756 1355 ci ile qeder Enusirevan adindan Sirvanin Beyleqan Sirvan Gustesbi Seberan ve diger seherlerinde dirhemler kesilmisdir M Seyfeddinin fikrince adil sultan titulu dasiyan bezi sikkeler Sirvansahlar terefinden kesile bilerdi Elxaniler dovletinin tenezzulu dovrundeki sikkelerde Sirvansahin adinin olmamasi Keyqubadin hakimiyyet illerini deqiqlesdirmeye ve atasinin adini mueyyenlesdirmeye imkan vermir B Dorn Haci Xelifeye istinad ederek Keyqubadi ondan evvelki Sirvansahin neslinden sayir lakin bu selefin kim oldugunu gostermir Sirvansahlarin Hesen bey Rumlu Muneccimbasi ve Bakixanov terefinden verilmis seceresine gore Keyqubadin atasi Ferruxzaddir M Seyfeddini Kavusu Sirvan ve Samaxi hakimi Keyqubadin oglu ve Mir Seyx Ibrahimin nevesi adlandiran Ebd ur Rezzaq Semerqendinin melumatini getirir Bu melumatlara esasen Mir Seyx Ibrahim Keyqubadin atasi ve Kavusun babasi olmusdur S Asurbeyli qeyd edir ki yeqin ki Semerqendi Sirvansahin seceresini dolasdirmisdir cunki Seyx Ibrahimin Derbend hakimi Sultan Mehemmedin oglu ve Keyqubadin nevesi oldugu melumdur Zambaur ve Bartold Keyqubad ibn Ferruxzadin hakimiyyete basladigi tarixi h 717 1317 8 ci il gosterirler Onlarin bu tarixi hansi menbeden goturdukleri melum deyil Numizmatik ve epiqrafik melumatlarin olmamasi Keyqubadin hakimiyyetinin ne vaxt baslayib ne vaxt qurtardigi meselesini cetinlesdirir Keyqubadin ve onun oglu Kavusun hakimiyyeti Elxaniler dovletinin tenezzule ugradigi vaxtile mohtesem imperiyanin xarabaliqlari uzerinde xirda muselman sulaleleri ile yanasi Cobani emirlerinin sonralar ise Celairilerin hakimiyyetinin mohkemlendiyi dovre tesaduf edir Hemin sulalelerin XIV esrin 40 ci illerinden baslayaraq hokmranligi Azerbaycanda derin izler salmisdir Cobaniler sulalesinin Cenubi Azerbaycanda oz hakimiyyetlerini mohkemlendirerek olkeni Elxaniler adindan idare eden numayendeleri h 744 1343 cu ilde oldurulmus Hesen Kicik sonra ise onun qardasi melik Esref h 745 758 1344 1356 7 ci iller basqa emirlerle o cumleden Sirvansahlarla siddetli mubarize aparirdilar Hemin mubarizenin neticelerini numizmatik melumatlar esasinda izlemek mumkundur H 736 1335 6 ci ilden Sirvan seherlerinin sikkexanalarinda yeniden sikke kesilmeye basladi Elxaniler sulalesinin son numayendelerinin hakimiyyetini formal suretde qebul eden ve onlarin adindan sikke kesdiren Keyqubad ve onun oglu Kavus musteqil hakimiyyet sururduler ve Cobani Esrefin Sirvani zebt etmek cehdlerine baxmayaraq oz musteqilliklerini 1348 ci iledek qoruya bildiler Menbelerde Keyqubadin hakimiyyeti haqqinda verilen melumat cox cuzidir Haci Xelifeye gore Keyqubad edaleti ile sohret qazanmisdi Ehtimal ki Keyqubada edaletli tesbihi verilmesi Sirvan ehalisinin feodallar terefinden istismarinin zeifledilmesi ve olkenin teserrufat heyatinin dircelisi ile bagli idi Sirvansahin hakimiyyetinin mohkemlenmesi Elxaniler dovletinin zeiflemesi sonra ise suqutu ve Sirvanin yuz ilden cox davam eden monqol zulmunden azad olmasinin neticesi idi Keyqubad ehtimal ki Bakida yasayirdi Sirvansahlar sarayinda sonralar yaninda Seyid Yehyanin turbesi tikilmis Keyqubad mescidi 1918 ci ilde yanmisdir onun adi ile baglidir Mescidin xarabalari son vaxtlara qeder qalirdi AilesiAtasi II Ferruxzad Sirvansah Atasinin heyat yoldasi Sayaluna Anadolu Selcuq sultani bacisi Qardasi III Axsitan Sirvansah Qardasi oglu Siamerk Elxani hokmdari Arqun terefinden oldurulmusdur Qardasi oglu I Keykavus Sirvansah Adi bilinmeyen bacisi Emir Cobanin oglunun heyat yoldasi Heyat yoldasi Abbasqulu aga Bakixanovun verdiyi melumata gore Cobaniler sulalesinin banisi olan Emir Cobanin qizi Oglu Kavus Xelefi Oglu Sultan Mehemmed Derbend valisi SELEF I Keykavus I Keyqubad Kesraniler XELEF Kavus ibn KeyqubadIstinadlar Baccaf c 636 637 Alizade Cocialno ekonomicheckaya i politicheckaya ictopiya c 326 327 372 373 Paxomov Kpatkij kypc c 18 Ashypbejli Ochepk c 119 120 S Lane Poole Additions to theoriental collection to vol IVV VSh p P4 JCho279 Paxomov Klady Azepbajdzhana vyp II c 40 41 J Bartholomaei Seconde lettre de J Bartholomaei a M F Soret Bruxelles 1861 p 37 N 42 M A Cejfeddini Monety ilxanov XIV v Baky 1968 c 33 36 38 Dopn Opyt ictopii shipvanshaxov c 36 559 Shapaf xan Bidlici t II c 82 A chgonicle of the Early Safawis being the Ahsanu t Tawarikh of Hasan i rumlu vol I Persian tex ed by C N Seddon Baroda 1931 vol II English translation transl By C N Sedan Baroda 1934 Gaekwad s Oriental series NLVII NLXIX fars metni s 54 ing terc p 24 Minopckij Ictopiya Shipvana c 169 170 Bakixanov fars metni s 86 Camapkandi Abd ap Pezzak Matla ac ca dejn va madzhma al baxpejn Pykop LGPB pepcid novaya cepiya N288 c 80 Cejfeddini c 34 Minopckij c 170 S Asurbeyli Sirvansahlar dovleti Baki 2007 Zambayp c 182 183 Ctenli Len Pyl Mycylmanckie dinactii c 285 Dopn Opyt ictopii shipvanshaxov c 558 560 Dopn c 558 559 David Hughes Possible Seljuk connection 2018 08 06 at the Wayback Machine Gulustani Irem seh 29 Sirvansahlar dovleti portaliHemcinin bax Kesraniler Azerbaycan tarixi