Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
II Fərruxzad (1260, Şamaxı – 1282, Şamaxı) — Şirvanşahlar dövlətinin iyirmi səkkizinci hökmdarı, Şirvanşah II Axsitanın oğlu.
| II Fərruxzad ibn II Axsitan | |
|---|---|
Şirvanşahlar Dövlətinin XXVIII hökmdarı | |
| 1260 – 1282 | |
| Əvvəlki | II Axsitan |
| Sonrakı | III Axsitan |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1260 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Şamaxı |
| Atası | II Axsitan |
| Uşaqları | |
| Dini | Sünni İslam |
Fəalliyyəti
Hülakü xanın hökmranlığı dövründə (1256-1265) Elxanilərin Şirvan üzərində hakimiyyəti gücləndi. Elxanilər vaxtında monqol köçərilərinin və köçəri zadəganlığının Şirvana axını son dərəcə artdı. Onlar münbit torpaqları, oturaq feodalların otlaqlarını zəbt edirdilər. Şirvanın əhalisi vergilərin ağırlığından və köçəri feodalların zülmündən əzab-əziyyət çəkirdilər. Bu dövrdə Şirvanşahın hakimiyyəti, görünür, nominal xarakter daşıyırdı və ölkənin ərazisi xeyli kiçildilmişdi. Şirvan, demək olar ki, yüzillik bir dövr ərzində Elxanilərlə Qızıl Orda xanları arasında hərbi əməliyyatlar meydanına çevrilmişdi. Hülakü xan 1265-ci ildə öldükdən sonra onun oğlu və varisi Abaqa xanın (1265-1282-ci illər) zamanında Qızıl Orda xanları dəfələrlə Dərbənd keçidindən Şirvana soxulmuşdular. Abaqa xan cuçilərin hücumundan qorunmaq üçün Kür çayı boyunca bir sıra sədlər və istehkamlar tikdirmişdi.
Şair h.679-cu ildə (1281-ci ilin əvvəlində) Kuhistandan Qafqaza xidməti səfəri zamanı karvan yollarında çoxlu monqol qoşunun toplandığını müşahidə etmişdi. Saray şəhərindən Bakıya gələrkən yol, on gün ərzində Arran hakimi, Abaqa xanın qardaşı Menqu-Timurun üstünə gedən monqol qoşunları tərəfindən kəsilmişdi. Abaqa xan dəfələrlə Dərbənd keçidi vasitəsilə şimaldan Şirvana soxulan Qızıl Orda xanlarına qarşı yürüş etmişdi.
Nizarinin 1281-ci ilin əvvəlindəki şahidliyi Qızıl Orda xanlarının Şirvan ərazisində Elxanilərə qarşı hərbi əməliyyatlarının davam etdiyini göstərir. Nizari Bakıya – son səfərinin son məntəqəsinə çətinliklə gəlib çatır. Şəhər ona kiçik, səliqəsiz və xoşagəlməz görünür. Hərbi əməliyyatlar Şirvanın şəhərlərinin və əhalisinin güzəranına ağır təsir göstərirdi. Lakin Şirvanşahın vəziyyətinin ağırlığına və monqollardan vassal asılılığının güclənməsinə baxmayaraq, Şirvanşahlar dövləti yaşayırdı. Nizari Bakıya gələrkən Şirvanın hakimi adı bir neçə kitabədə çəkilən II Fərruxzad idi. XIII əsrin ikinci yarısından Şirvanşahların sikkəsi ya kəsilməmiş, yaxud hələ aşkar edilməmişdir. II Axsitandan sonra gələn Şirvanşahlar haqqında yalnız epiqrafik mənbələrdən məlumat ala bilirik. II Axsitanın varisi xanəgahdakı kitabələrdən birində adı çəkilən oğlu II Fərruxzad olmuşdur. Məscidin mehrabındakı kitabədə deyilir: "Əs-sultan əl-azim Əbu-l-Fəth Fərruxzad ibn Axsitan ibn Fəribürz ibn Gərşəsf Nasir əmir əl-möminin, xəms (və) sittin (və sittəmiə), tarix h.665 (1266/7)-ci il". Bu kitabə Şirvanşahın şəcərəsini dəqiq müəyyənləşdirir və onun hakimiyyət illərindən birini göstərir.
Y.A.Paxomovun qeyd etdiyi kimi "Bağdad Xilafətinin süqutundan" və 1258-ci ildə sonuncu Abbasi xəlifəsi Müstəsimin edam olunmasından sonra "möminlər əmirinin köməkçisi" titulunun işlədilməsi anlaşılmır. Lakin ola bilər ki, sünni olan Şirvanşahlar Misirin Abbasi xəlifələrini tanımış, yaxud əvvəllər mənimsənilmiş bu titul, ənənəvi olaraq, real həqiqətə uyğun gəlmədən işlədilmişdir. Bakıdan 5–6 km aralı köhnə Bibiheybət məscidinin divarındakı digər kitabə XIII əsrin ikinci yarısına aiddir. Həmin kitabədən A.Bakıxanov, İ.P.Berezin, B. Dorn, N.O.Xanıkov bəhs etmişlər. Xanıkov məsciddəki II Fərruxzad ibn II Axsitan ibn III Fəribürzün adı çəkilən kitabədən danışarkən onun tarixini h.680-ci il müəyyən edir. Kitabənin Xanıkov, Dorn, Berezin və Paxomov tərəfindən dərc olunmuş dörd variantı əsasında onun mətnini aşağıdakı kimidir:
"Əmr ba bina hazəl məscid əlməlik əl-müəzzəm, əs-Sultan, əl-əzim, Nəsr əd-dövlə və-d-Din Əbü-1- Fəth Fərruxzad ibn Axsitan ibn Fəribürz Nasir əmir əl-möminin xələz-Allahi məlikə və-d-döv-lətə fi-t-tarix sanətə...səmanin..."
Bu məscidi tikməyi əzəmətli məlik, böyük sultan, dövlətin və dinin qoruyucusu, möminlər əmirinin köməkçisi Əbü-1-Fəth Fərruxzad ibn Axsitan, ibn Fəribürz, Allah onun hakimiyyətini ucaltsın... səksəninci il tarixdə (1281/2-ci il) əmr etdi.
Bu kitabənin mətni xanəgah məscidinin mehrabındakı kitabənin yuxarıda gətirilən mətninin, demək olar ki, eynidir və ondan təqribən on beş il sonraya aid edilir. Bakıxanovun fikrincə, Fərruxzadın adı məsciddə, Şirvanşahın onu bərpa etdirməsi münasibətilə təsbit olunmuşdur. Yuxarıda gətirilən kitabələrə əsasən belə hesab etmək olar ki, Şirvanşah II Fərruxzad ibn II Axsitan Elxanilər Hülakü xan və Abaqa xan zamanında h.658 (18.XII.1259 – 5.XII.1260)-cı ildən h.681 (1282/3)-ci ilədək hakimiyyət sürmüşdür. Fərruxzad yaxşı müdafiə olunan Bakı qalasında yaşamışdır.
Ailəsi
- Atası II Axsitan. Şirvanşah.
- Həyat yoldaşı Sayaluna. Anadolu Səlcuq sultanı bacısı.
- Oğlu III Axsitan. Xələfi
- Oğlu Keyqubad (1317-1348) - Şirvanşah
- Adı bilinməyən qızı. Əmir Çobanın oğlu nun həyat yoldaşı.
| SƏLƏF II Axsitan |  | II Fərruxzad Kəsranilər | | XƏLƏF III Axsitan |
İstinadlar
- Paшид aд-Дин. Джaми-aт-тaвapиx, т.III, pyccк. пepeв., c.69, faгs mətni, s.104
- Kиpaкoc Гaндзaкeци, c.237
- Пaxoмoв. Kpaткий кypc... c.17
- Aлизaдe, c.320-321
- Дopн. Oтчeт oб yчeнoм пyтeшecтвии, c.388
- Пaxoмoв. Kpaткий кypc... c.42-43
- Бaкиxaнoв, c.54
- И.Бepeзин. Пyтeшecтвиe пo Bocтoкy, т.II, Kaзaнь, 1852, c.66.
- Дopн. Oтчeт oб yчeнoм пyтeшecтвии, c.Зl
- M.Khanikoff. Memoire suг les inscriptions musulmanes du Caucase (Journal Asiatique, cinquieme serie, tome XX). Paris, 1852, c.68, 145.
- M.Khanykof. Quelques inscriptions musulmanes d'Ani et des environs de Bakou; extrait d.une letter de M.Khanykof (Lu le 23 mars 1849) Bulletin de ГAcad. hist. – phil. t.VI. JVelЗ, p.6-8.
- Пaxoмoв. Kpaткий кypc... c.42
- S. Aşurbəyli – Şirvanşahlar dövləti, Bakı, 2006
- Бaкыxaнoв, c.54.
- David Hughes - Possible Seljuk connection 2018-08-06 at the Wayback Machine
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
II Ferruxzad 1260 Samaxi 1282 Samaxi Sirvansahlar dovletinin iyirmi sekkizinci hokmdari Sirvansah II Axsitanin oglu II Ferruxzad ibn II AxsitanSirvansahlar Dovletinin XXVIII hokmdari1260 1282EvvelkiII AxsitanSonrakiIII AxsitanSexsi melumatlarDogum tarixi 1260Dogum yeri SamaxiVefat tarixi 1282Vefat yeri SamaxiAtasi II AxsitanUsaqlari III Axsitan I KeyqubadDini Sunni IslamFealliyyetiHulaku xanin hokmranligi dovrunde 1256 1265 Elxanilerin Sirvan uzerinde hakimiyyeti guclendi Elxaniler vaxtinda monqol kocerilerinin ve koceri zadeganliginin Sirvana axini son derece artdi Onlar munbit torpaqlari oturaq feodallarin otlaqlarini zebt edirdiler Sirvanin ehalisi vergilerin agirligindan ve koceri feodallarin zulmunden ezab eziyyet cekirdiler Bu dovrde Sirvansahin hakimiyyeti gorunur nominal xarakter dasiyirdi ve olkenin erazisi xeyli kicildilmisdi Sirvan demek olar ki yuzillik bir dovr erzinde Elxanilerle Qizil Orda xanlari arasinda herbi emeliyyatlar meydanina cevrilmisdi Hulaku xan 1265 ci ilde oldukden sonra onun oglu ve varisi Abaqa xanin 1265 1282 ci iller zamaninda Qizil Orda xanlari defelerle Derbend kecidinden Sirvana soxulmusdular Abaqa xan cucilerin hucumundan qorunmaq ucun Kur cayi boyunca bir sira sedler ve istehkamlar tikdirmisdi Sair h 679 cu ilde 1281 ci ilin evvelinde Kuhistandan Qafqaza xidmeti seferi zamani karvan yollarinda coxlu monqol qosunun toplandigini musahide etmisdi Saray seherinden Bakiya gelerken yol on gun erzinde Arran hakimi Abaqa xanin qardasi Menqu Timurun ustune geden monqol qosunlari terefinden kesilmisdi Abaqa xan defelerle Derbend kecidi vasitesile simaldan Sirvana soxulan Qizil Orda xanlarina qarsi yurus etmisdi Nizarinin 1281 ci ilin evvelindeki sahidliyi Qizil Orda xanlarinin Sirvan erazisinde Elxanilere qarsi herbi emeliyyatlarinin davam etdiyini gosterir Nizari Bakiya son seferinin son menteqesine cetinlikle gelib catir Seher ona kicik seliqesiz ve xosagelmez gorunur Herbi emeliyyatlar Sirvanin seherlerinin ve ehalisinin guzeranina agir tesir gosterirdi Lakin Sirvansahin veziyyetinin agirligina ve monqollardan vassal asililiginin guclenmesine baxmayaraq Sirvansahlar dovleti yasayirdi Nizari Bakiya gelerken Sirvanin hakimi adi bir nece kitabede cekilen II Ferruxzad idi XIII esrin ikinci yarisindan Sirvansahlarin sikkesi ya kesilmemis yaxud hele askar edilmemisdir II Axsitandan sonra gelen Sirvansahlar haqqinda yalniz epiqrafik menbelerden melumat ala bilirik II Axsitanin varisi xanegahdaki kitabelerden birinde adi cekilen oglu II Ferruxzad olmusdur Mescidin mehrabindaki kitabede deyilir Es sultan el azim Ebu l Feth Ferruxzad ibn Axsitan ibn Feriburz ibn Gersesf Nasir emir el mominin xems ve sittin ve sittemie tarix h 665 1266 7 ci il Bu kitabe Sirvansahin seceresini deqiq mueyyenlesdirir ve onun hakimiyyet illerinden birini gosterir Y A Paxomovun qeyd etdiyi kimi Bagdad Xilafetinin suqutundan ve 1258 ci ilde sonuncu Abbasi xelifesi Mustesimin edam olunmasindan sonra mominler emirinin komekcisi titulunun isledilmesi anlasilmir Lakin ola biler ki sunni olan Sirvansahlar Misirin Abbasi xelifelerini tanimis yaxud evveller menimsenilmis bu titul enenevi olaraq real heqiqete uygun gelmeden isledilmisdir Bakidan 5 6 km arali kohne Bibiheybet mescidinin divarindaki diger kitabe XIII esrin ikinci yarisina aiddir Hemin kitabeden A Bakixanov I P Berezin B Dorn N O Xanikov behs etmisler Xanikov mesciddeki II Ferruxzad ibn II Axsitan ibn III Feriburzun adi cekilen kitabeden danisarken onun tarixini h 680 ci il mueyyen edir Kitabenin Xanikov Dorn Berezin ve Paxomov terefinden derc olunmus dord varianti esasinda onun metnini asagidaki kimidir Emr ba bina hazel mescid elmelik el muezzem es Sultan el ezim Nesr ed dovle ve d Din Ebu 1 Feth Ferruxzad ibn Axsitan ibn Feriburz Nasir emir el mominin xelez Allahi melike ve d dov lete fi t tarix sanete semanin Bu mescidi tikmeyi ezemetli melik boyuk sultan dovletin ve dinin qoruyucusu mominler emirinin komekcisi Ebu 1 Feth Ferruxzad ibn Axsitan ibn Feriburz Allah onun hakimiyyetini ucaltsin sekseninci il tarixde 1281 2 ci il emr etdi Bu kitabenin metni xanegah mescidinin mehrabindaki kitabenin yuxarida getirilen metninin demek olar ki eynidir ve ondan teqriben on bes il sonraya aid edilir Bakixanovun fikrince Ferruxzadin adi mescidde Sirvansahin onu berpa etdirmesi munasibetile tesbit olunmusdur Yuxarida getirilen kitabelere esasen bele hesab etmek olar ki Sirvansah II Ferruxzad ibn II Axsitan Elxaniler Hulaku xan ve Abaqa xan zamaninda h 658 18 XII 1259 5 XII 1260 ci ilden h 681 1282 3 ci iledek hakimiyyet surmusdur Ferruxzad yaxsi mudafie olunan Baki qalasinda yasamisdir AilesiAtasi II Axsitan Sirvansah Heyat yoldasi Sayaluna Anadolu Selcuq sultani bacisi Oglu III Axsitan Xelefi Oglu Keyqubad 1317 1348 Sirvansah Adi bilinmeyen qizi Emir Cobanin oglu nun heyat yoldasi SELEF II Axsitan II Ferruxzad Kesraniler XELEF III AxsitanIstinadlar Pashid ad Din Dzhami at tavapix t III pycck pepev c 69 fags metni s 104 Kipakoc Gandzakeci c 237 Paxomov Kpatkij kypc c 17 Alizade c 320 321 Dopn Otchet ob ychenom pyteshectvii c 388 Paxomov Kpatkij kypc c 42 43 Bakixanov c 54 I Bepezin Pyteshectvie po Boctoky t II Kazan 1852 c 66 Dopn Otchet ob ychenom pyteshectvii c Zl M Khanikoff Memoire sug les inscriptions musulmanes du Caucase Journal Asiatique cinquieme serie tome XX Paris 1852 c 68 145 M Khanykof Quelques inscriptions musulmanes d Ani et des environs de Bakou extrait d une letter de M Khanykof Lu le 23 mars 1849 Bulletin de GAcad hist phil t VI JVelZ p 6 8 Paxomov Kpatkij kypc c 42 S Asurbeyli Sirvansahlar dovleti Baki 2006 Bakyxanov c 54 David Hughes Possible Seljuk connection 2018 08 06 at the Wayback Machine Sirvansahlar dovleti portaliHemcinin bax Kesraniler Azerbaycan tarixi