Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
II Axsitan (1243, Şamaxı – 1260, Şamaxı) — Şirvanşahlar dövlətinin iyirmi yeddinci hökmdarı, Şirvanşah III Fəribürzün oğlu.
| II Axsitan ibn III Fəribürz | |
|---|---|
 | |
Şirvanşahlar Dövlətinin XXVII hökmdarı | |
| 1243 – 1260 | |
| Əvvəlki | III Fəribürz |
| Sonrakı | II Fərruxzad |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1243 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Naməlum |
| Vəfat səbəbi | Hülakü xanın əmri ilə öldürülmüşdür. |
| Atası | III Fəribürz |
| Uşağı | |
| Dini | Sünni İslam |
Fəaliyyəti
III Fəribürzdən sonra Şirvanda hakimiyyətə onun oğlu II Axsitan keçdi. II Axsitan hakimiyyətə h. 641 (1243/4) – 653 (1255/6)-cü illər arasında başlamışdır. Bu dövrdə yaşamış (1203-1283) öz əsərində II Axsitanın adını çəkərək yazır: "Şirvan müstəqil vilayətdir. Onun hökmdarının adı Axsitandır". Zəkəriyyənin sözlərinə görə, "Şirvanın hakimi əzəmətli, güclü və qüdrətli hökmdar idi". O, sonra Axsitanın o vaxtlar Zirehgəranı tutmaq üçün ora yollandığını, lakin əhalinin bundan əvvəl Dərbənd hakimlərinin hücumu kimi, onun da hücumunu dəf etdiyini deyir. Göründüyü kimi, bu məlumatlar II Axsitanın hökmranlığın lap başlanığıcına, Hülakü xanın ölkəni işğal etməsindən əvvələ aiddir. Daha sonra Şirvanda son dərəcə möhkəmləndirilmiş Biqur (Buqrurt) adlı qala barəsində məlumat verilir.
II Axsitanın hökmranlığı az sürmüşdür. O, h.658 (1260)-ci ildə Hülakü xanın əmri ilə öldürülmüşdür. Ərəb müəllifi ibn əl-Füvatanın məlumatına görə "Əla əd-Din Fəribürz ibn Güştəsb əl-Şirvani Şirvanın hökmdarıdır. Qədim nəsldəndir. Adı çəkilən Əla əd-Din böyük sultan Hülakü xanın h.658 (1260)-ci ildə öldürdüyü Şirvan hakimi məlik Axsitanın atasıdır". Mənbələrdə II Axsitanın öldürülməsinin səbəbi xəbər verilmir. Yalnız ehtimal edilir ki, Şirvanşah monqol hökmdarının sadiq vassalı kimi Hülakü xanın Abbasi xəlifəsinə qarşı yürüşündə kifayət qədər cidd-cəhd göstərməmişdir. II Axsitan ibn III Fəribürziin hakimiyyəti h. 641 (1243/4) və h. 653 (1225/6)-cü illər arasında başlamış və h. 658 (1260)-ci ilə qədər – ölənədək davam etmişdir.
Hülakülərdən asılılıq
Azərbaycan monqollar tərəfindən işğal olunduqdan (təqribən 1234) sonra XIII əsrin sonuna qədər Şirvanda, Şamaxı, Bakı şəhərlərində və Abşeronda əhəmiyyətli binaların tikintisi dayandırılır ki, bu da ölkənin hərbi əməliyyatlar nəticəsində tənəzzülə uğradığını göstərir. h. 655 (1257)-ci ildə öldükdən sonra Çingiz xanın nəvəsi Hülakü xan h.556-cı il səfər ayını 14-də (21 fevral 1258) Bağdadı alaraq, sonuncu Abbasi xəlifəsi əl-Müstəsimi edam etdirdi. Hülakü xan iri bir dövlət yaradaraq, Cənubi Azərbaycanda Hülakülər, yaxud Elxanilər sülaləsinin əsasını qoydu. Elxanilər Azərbaycanın təbii ehtiyatlar və otlaqlarla zəngin olan şimal vilayətlərini, habelə Ermənistan və Gürcüstanı işğal etdilər. Onlar Cucilərin bu vilayətlər barəsində iddialarını rədd etdilər ki, bu da Qızıl Orda ilə Elxanilər dövləti arasında toqquşmaya səbəb oldu. 1260-cı ildə Cucilərin qoşunları Şamaxıya yaxınlaşdı. Lakin Hülakü xan onları məğlub edib Dərbəndi tutdu və şimala doğru hərəkət etdi. Tezliklə Hülakü özü də Terek çayı yaxınlığında Bərkə xan tərəfindən məğlubiyyətə uğradılaraq Dərbəndi və Şirvanı itirdi.
1265-ci ildə Bərkə yenidən Şirvana soxuldu və Kür çayının sahilinə qədər gəldi, lakin bu vaxt xəstələnərək öldü. Yüz ilə qədər davam edən hərbi əməliyyatlarla əlaqədar iki dövlət arasındakı sərhədlər tez-tez dəyişərək, gah Dərbənd, gah da Bakının yaxınlığından keçirdi. Şirvan da, vassal ölkə kimi Elxanilər dövlətinin tərkibinə qatıldı. Hülakü xan 1258-ci ildə Şirvan və Arranı tutarkən Bakı Azərbaycanda möhkəmlənən Elxanilərin hakimiyyəti altına düşdü. II Axsitan tam itaətkarlıq göstərməklə Şirvanı dağıntıdan xilas etdi. Elxanilərin Şirvan üzərində hakimiyyətinin güclənməsi onlarla Qızıl Orda arasında hərbi əməliyyatlar zamanı Şirvan ərazisində monqol şahzadələrinin başçılığı altında böyük ordunun olması ilə bağlı idi. Elxanilər dövründə öz torpaqlarında vassal kimi hakimiyyət sürən Şirvanşahlar öz adlarından pul kəsdirməkdə davam etsələr də, artıq təmtəraqlı titullarını göstərmir, öncə monqol xanının adını çəkirdilər.
Şirvanşahlar Elxani hökmdarlarının bütün səfərlərində qeyri-nizami qoşun dəstələri ilə iştirak etməli və öz süzereni qarşısındakı bütün təəhhüdlərini yerinə yetirməli idi. Məsələn, Şirvanşah II Axsitan ibn III Fəribürz h. 653 (1256)-cü ildə Rum, İraq, Xorasan, Azərbaycan, Arran, Şirvan və Gürcüstan feodal hakimləri kimi, malikləri, sədrləri və əyanları ilə birlikdə "layiqli hədiyyələrlə" ismaililərə qarşı səfərə çıxmış Hülakü xanın yolüstü qərərgahına gəlmişdi.
Sikkələri
Şirvanşah II Axsitanın hakimiyyəti dövründə Şirvan dövləti çox ağır vəziyyətdə idi. Sikkələrində təmtəraqlı titul və ləqəbləri göstərilən sələflərindən fərqli olaraq, II Axsitanın XIII əsrin ikinci yarısında kəsilmiş bütün sikkələri şirvanşahın monqol xanlarından vassal asılılığını və itaətkarlığını göstərir. II Axsitanın adından iki növ mis sikkə kəsilmişdir. Birinci növ sikkənin üz tərəfində Çingiz xanın dördüncü varisi Munke xanın (h. 648-655 (1250-1257)-ci illər) "əl-adil, əl-əzim" titulları ilə adı və h.653 (1256)-cü il tarixi, əks tərəfində isə dini rəmz, xəlifə əl- Müstəsim-billahın və onun aşağısında heç bir titul göstərilmədən Axsitan ibn Fəribürzün adları həkk olunmuşdur. Bu sikkə Bağdad h.643 (1258)-cü ildə Hülakü xan tərəfindən tutulandan və sonuncu Abbasi xəlifəsi Müstəsim öldürüləndən əvvəl zərb edilmişdir. Sikkədəki tarix göstərir ki, o, Hülakü xanın Şirvanı və Zaqafqaziyanın digər ölkələrini istila etməsinə qədər kəsilmişdir. Həmin hadisələrdən sonra kəsilmiş tarixi silinib getmiş ikinci növ sikkədə adı göstərilməyən "xan əl-adil" titulu, monqol tamğası, dini rəmz və Axsitan ibn Fəribürzün adı oxunur.
İkinci növ sikkələr, ehtimal ki, xəlifə əl-Müstəsim edam olunduqdan və böyük xan Munke xanın ölümündən sonra, yəni h.656 (1258)-ci ildən sonra kəsilmişdir. Kitabələrin xarakteri monqolların Şirvanda hakimiyyətinin gücləndiyini, Şirvanşahın vəziyyətinin ağırlaşdığını və onun monqollardan vassal asılılığını etiraf etdiyini göstərir. II Axsitandan sikkələrdən başqa Dornun Pirsaatçay xanəgahında aşkar etdiyi kitabə də gəlib çatmışdır. Xanəgahdakı məscidin minarəsindəki farsca kitabədə h.654-cü il məhərrəm ayı (yanvar-fevral, 1256) və Şirvanşah II Axsitan ibn III Fəribürzün adı göstərilir. Keçmiş Şamaxı qəzasında Nağaraxana və Talışnuru kəndləri arasındakı yarımxaraba binada fars dilində başqa bir kitabə də tapılmışdır. Burada deyilir: Bina Bir-e (Pır-e) Siddiq tərəfindən ən böyük hökmdar, böyük Şirvanşah Cəlaləddin Axsitan ibn Fəribürzün hakimiyyəti dövründə tikilmişdir. Altı yüz əlli beşinci il (1257). Həmin kitabələrdəki yüksək titullar monqol işğalçılarına tabe olan və onlardan vassal asılılığını etiraf edən Şirvanşahın real vəziyyətini əks etdirmir.
Ailəsi
- Atası III Fəribürz. Şirvanşah.
- Qardaşı Əfridun. Şəki və Qəbələ hakimi
- Oğlu II Fərruxzad. Xələfi
| SƏLƏF III Fəribürz |  | II Axsitan Kəsranilər | | XƏLƏF II Fərruxzad |
İstinadlar
- Zakariya Ben Muhammed Ben Mahmud el – Cazwini's Kosmograhie II, heraus. Von F.Wüstenfeld. Wiesbaden, 1848, c.403, 399-400, 396
- Д.З.Бyниятoв. Maтepиaлы из coчинeний Зaкapийи aл-Kaзвини oб Aзepбaйджaнe. "Изв. AH Aзepб. CCP", cepия иcтopии, фшıocoфии и пpaвa, 1976, N°3, c.55
- İbn əl-Fuvati. Təlxis. c.IV, h.П, Dəməşq, 1969, s. 1067
- З.Бyниятoв. Hoвыe мaтepиaлы... c.71
- Paшид aд-Дин. Джaми-aт-тaвapиx, т.III. Пepeв. K. A. Apeндca, M.-Л., 1946, c.51-65
- Həmdullah Qəzəvini. Tarix-i-Güzidə, c.l, s.59-80
- Бocвopт. Mycyльмaнcкиe динacтии, c.200-201
- Бapтoльд. Mecтo пpикacпийcкиx oблacтeй, c.715
- Aлизaдe, c.263-265
- Пaxoмoв. Kpaткий кypc... c.17, 41-42
- Пaxoмoв. Kpaткий кypc... c.41-42
- Paшид aд-Дин. Джaми- aт-тaвapиx, т.III, c.25
- Aлизaдe, c.368-369
- Aшypбeйли. Oчepк...c.118
- Пaxoмoв. Kpaткий кypc. c.42.
- V. D o r n. Bericht über eine Wissenschaftliche Reise in dem Kaukasus und den Südlishen Küstenlandern des Kaspischen Meeres. Bulletin de ГAcademie imperiale des Scienses de St. Petersbourg, v.IV. 1861, c.386
- Cыcoeв. Дpeвнocти Xaнeкa, c.54, 61, 65
- Aлecкepзaдe. Haдпиcь здaния Пиpe Cыдцик. "Apxитeктypa Aзepбaйджaнa". Эпoxa Hизaми. M., 1947, c.ЗS5
- S. Aşurbəyli – Şirvanşahlar dövləti, Bakı, 2006
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
II Axsitan 1243 Samaxi 1260 Samaxi Sirvansahlar dovletinin iyirmi yeddinci hokmdari Sirvansah III Feriburzun oglu II Axsitan ibn III FeriburzSirvansahlar Dovletinin XXVII hokmdari1243 1260EvvelkiIII FeriburzSonrakiII FerruxzadSexsi melumatlarDogum tarixi 1243Dogum yeri SamaxiVefat tarixi 1260Vefat yeri NamelumVefat sebebi Hulaku xanin emri ile oldurulmusdur Atasi III FeriburzUsagi II FerruxzadDini Sunni IslamFealiyyetiIII Feriburzden sonra Sirvanda hakimiyyete onun oglu II Axsitan kecdi II Axsitan hakimiyyete h 641 1243 4 653 1255 6 cu iller arasinda baslamisdir Bu dovrde yasamis 1203 1283 oz eserinde II Axsitanin adini cekerek yazir Sirvan musteqil vilayetdir Onun hokmdarinin adi Axsitandir Zekeriyyenin sozlerine gore Sirvanin hakimi ezemetli guclu ve qudretli hokmdar idi O sonra Axsitanin o vaxtlar Zirehgerani tutmaq ucun ora yollandigini lakin ehalinin bundan evvel Derbend hakimlerinin hucumu kimi onun da hucumunu def etdiyini deyir Gorunduyu kimi bu melumatlar II Axsitanin hokmranligin lap baslanigicina Hulaku xanin olkeni isgal etmesinden evvele aiddir Daha sonra Sirvanda son derece mohkemlendirilmis Biqur Buqrurt adli qala baresinde melumat verilir II Axsitanin hokmranligi az surmusdur O h 658 1260 ci ilde Hulaku xanin emri ile oldurulmusdur Ereb muellifi ibn el Fuvatanin melumatina gore Ela ed Din Feriburz ibn Gustesb el Sirvani Sirvanin hokmdaridir Qedim nesldendir Adi cekilen Ela ed Din boyuk sultan Hulaku xanin h 658 1260 ci ilde oldurduyu Sirvan hakimi melik Axsitanin atasidir Menbelerde II Axsitanin oldurulmesinin sebebi xeber verilmir Yalniz ehtimal edilir ki Sirvansah monqol hokmdarinin sadiq vassali kimi Hulaku xanin Abbasi xelifesine qarsi yurusunde kifayet qeder cidd cehd gostermemisdir II Axsitan ibn III Feriburziin hakimiyyeti h 641 1243 4 ve h 653 1225 6 cu iller arasinda baslamis ve h 658 1260 ci ile qeder olenedek davam etmisdir Hulakulerden asililiq Azerbaycan monqollar terefinden isgal olunduqdan teqriben 1234 sonra XIII esrin sonuna qeder Sirvanda Samaxi Baki seherlerinde ve Abseronda ehemiyyetli binalarin tikintisi dayandirilir ki bu da olkenin herbi emeliyyatlar neticesinde tenezzule ugradigini gosterir h 655 1257 ci ilde oldukden sonra Cingiz xanin nevesi Hulaku xan h 556 ci il sefer ayini 14 de 21 fevral 1258 Bagdadi alaraq sonuncu Abbasi xelifesi el Mustesimi edam etdirdi Hulaku xan iri bir dovlet yaradaraq Cenubi Azerbaycanda Hulakuler yaxud Elxaniler sulalesinin esasini qoydu Elxaniler Azerbaycanin tebii ehtiyatlar ve otlaqlarla zengin olan simal vilayetlerini habele Ermenistan ve Gurcustani isgal etdiler Onlar Cucilerin bu vilayetler baresinde iddialarini redd etdiler ki bu da Qizil Orda ile Elxaniler dovleti arasinda toqqusmaya sebeb oldu 1260 ci ilde Cucilerin qosunlari Samaxiya yaxinlasdi Lakin Hulaku xan onlari meglub edib Derbendi tutdu ve simala dogru hereket etdi Tezlikle Hulaku ozu de Terek cayi yaxinliginda Berke xan terefinden meglubiyyete ugradilaraq Derbendi ve Sirvani itirdi 1265 ci ilde Berke yeniden Sirvana soxuldu ve Kur cayinin sahiline qeder geldi lakin bu vaxt xestelenerek oldu Yuz ile qeder davam eden herbi emeliyyatlarla elaqedar iki dovlet arasindaki serhedler tez tez deyiserek gah Derbend gah da Bakinin yaxinligindan kecirdi Sirvan da vassal olke kimi Elxaniler dovletinin terkibine qatildi Hulaku xan 1258 ci ilde Sirvan ve Arrani tutarken Baki Azerbaycanda mohkemlenen Elxanilerin hakimiyyeti altina dusdu II Axsitan tam itaetkarliq gostermekle Sirvani dagintidan xilas etdi Elxanilerin Sirvan uzerinde hakimiyyetinin guclenmesi onlarla Qizil Orda arasinda herbi emeliyyatlar zamani Sirvan erazisinde monqol sahzadelerinin basciligi altinda boyuk ordunun olmasi ile bagli idi Elxaniler dovrunde oz torpaqlarinda vassal kimi hakimiyyet suren Sirvansahlar oz adlarindan pul kesdirmekde davam etseler de artiq temteraqli titullarini gostermir once monqol xaninin adini cekirdiler Sirvansahlar Elxani hokmdarlarinin butun seferlerinde qeyri nizami qosun desteleri ile istirak etmeli ve oz suzereni qarsisindaki butun teehhudlerini yerine yetirmeli idi Meselen Sirvansah II Axsitan ibn III Feriburz h 653 1256 cu ilde Rum Iraq Xorasan Azerbaycan Arran Sirvan ve Gurcustan feodal hakimleri kimi malikleri sedrleri ve eyanlari ile birlikde layiqli hediyyelerle ismaililere qarsi sefere cixmis Hulaku xanin yolustu qerergahina gelmisdi SikkeleriSirvansah II Axsitanin hakimiyyeti dovrunde Sirvan dovleti cox agir veziyyetde idi Sikkelerinde temteraqli titul ve leqebleri gosterilen seleflerinden ferqli olaraq II Axsitanin XIII esrin ikinci yarisinda kesilmis butun sikkeleri sirvansahin monqol xanlarindan vassal asililigini ve itaetkarligini gosterir II Axsitanin adindan iki nov mis sikke kesilmisdir Birinci nov sikkenin uz terefinde Cingiz xanin dorduncu varisi Munke xanin h 648 655 1250 1257 ci iller el adil el ezim titullari ile adi ve h 653 1256 cu il tarixi eks terefinde ise dini remz xelife el Mustesim billahin ve onun asagisinda hec bir titul gosterilmeden Axsitan ibn Feriburzun adlari hekk olunmusdur Bu sikke Bagdad h 643 1258 cu ilde Hulaku xan terefinden tutulandan ve sonuncu Abbasi xelifesi Mustesim oldurulenden evvel zerb edilmisdir Sikkedeki tarix gosterir ki o Hulaku xanin Sirvani ve Zaqafqaziyanin diger olkelerini istila etmesine qeder kesilmisdir Hemin hadiselerden sonra kesilmis tarixi silinib getmis ikinci nov sikkede adi gosterilmeyen xan el adil titulu monqol tamgasi dini remz ve Axsitan ibn Feriburzun adi oxunur Ikinci nov sikkeler ehtimal ki xelife el Mustesim edam olunduqdan ve boyuk xan Munke xanin olumunden sonra yeni h 656 1258 ci ilden sonra kesilmisdir Kitabelerin xarakteri monqollarin Sirvanda hakimiyyetinin guclendiyini Sirvansahin veziyyetinin agirlasdigini ve onun monqollardan vassal asililigini etiraf etdiyini gosterir II Axsitandan sikkelerden basqa Dornun Pirsaatcay xanegahinda askar etdiyi kitabe de gelib catmisdir Xanegahdaki mescidin minaresindeki farsca kitabede h 654 cu il meherrem ayi yanvar fevral 1256 ve Sirvansah II Axsitan ibn III Feriburzun adi gosterilir Kecmis Samaxi qezasinda Nagaraxana ve Talisnuru kendleri arasindaki yarimxaraba binada fars dilinde basqa bir kitabe de tapilmisdir Burada deyilir Bina Bir e Pir e Siddiq terefinden en boyuk hokmdar boyuk Sirvansah Celaleddin Axsitan ibn Feriburzun hakimiyyeti dovrunde tikilmisdir Alti yuz elli besinci il 1257 Hemin kitabelerdeki yuksek titullar monqol isgalcilarina tabe olan ve onlardan vassal asililigini etiraf eden Sirvansahin real veziyyetini eks etdirmir AilesiAtasi III Feriburz Sirvansah Qardasi Efridun Seki ve Qebele hakimi Oglu II Ferruxzad XelefiSELEF III Feriburz II Axsitan Kesraniler XELEF II FerruxzadIstinadlar Zakariya Ben Muhammed Ben Mahmud el Cazwini s Kosmograhie II heraus Von F Wustenfeld Wiesbaden 1848 c 403 399 400 396 D Z Byniyatov Matepialy iz cochinenij Zakapiji al Kazvini ob Azepbajdzhane Izv AH Azepb CCP cepiya ictopii fshiocofii i ppava 1976 N 3 c 55 Ibn el Fuvati Telxis c IV h P Demesq 1969 s 1067 Z Byniyatov Hovye matepialy c 71 Pashid ad Din Dzhami at tavapix t III Pepev K A Apendca M L 1946 c 51 65 Hemdullah Qezevini Tarix i Guzide c l s 59 80 Bocvopt Mycylmanckie dinactii c 200 201 Baptold Mecto ppikacpijckix oblactej c 715 Alizade c 263 265 Paxomov Kpatkij kypc c 17 41 42 Paxomov Kpatkij kypc c 41 42 Pashid ad Din Dzhami at tavapix t III c 25 Alizade c 368 369 Ashypbejli Ochepk c 118 Paxomov Kpatkij kypc c 42 V D o r n Bericht uber eine Wissenschaftliche Reise in dem Kaukasus und den Sudlishen Kustenlandern des Kaspischen Meeres Bulletin de GAcademie imperiale des Scienses de St Petersbourg v IV 1861 c 386 Cycoev Dpevnocti Xaneka c 54 61 65 Aleckepzade Hadpic zdaniya Pipe Cydcik Apxitektypa Azepbajdzhana Epoxa Hizami M 1947 c ZS5 S Asurbeyli Sirvansahlar dovleti Baki 2006 Sirvansahlar dovleti portaliHemcinin bax Kesraniler Azerbaycan tarixi