Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Həsən xan və ya Həsən xan Şahsevən (fars. حسن خان شاهسوان; d. 1712, Qalaqayın, Muğan mahalı, Səfəvilər dövləti – ö. 1789, Şəmkir, Şəmşəddil sultanlığı) — Şahsevən elinə mənsub olan Cavad xanlığının ikinci xanı, sərkərdə.
| Həsən xan Muğanlı | |
|---|---|
| Taleh Həsən xan Qiyas xan oğlu Şahsevən | |
 Müasir rəssam Rizvan Qarabağlı tərəfindən təsvirlənmiş, tərəfindən rənglənmiş Həsən xan Muğanlının portreti | |
Cavad xanlığının II xanı | |
| 1750 – 1789 | |
| Əvvəlki | Qiyas xan Şahsevən |
| Sonrakı | İbrahim xan Muğanlı |
Muğan mahalının hakimi | |
| 1750 – 1789 | |
| Əvvəlki | Qiyas xan Şahsevən |
| Sonrakı | Mustafa bəy |
Ərdəbil xanlığının hakimi | |
| may 1784 – fevral 1785 | |
| Əvvəlki | Nəzərəli xan Şahsevən |
| Sonrakı | Nəzərəli xan Şahsevən |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Qalaqayın, Muğan mahalı, Təbriz bəylərbəyliyi, Səfəvilər dövləti |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Şəmkir, Şəmşəddil sultanlığı |
| Vəfat səbəbi | zəhərlənmə |
| Dəfn yeri | Qalaqayın, Cavad xanlığı |
| Atası | Qiyas xan Şahsevən |
| Anası | Pəricahan xanım |
| Həyat yoldaşı | Xeyrənisə xanım |
| Uşağı | Məhəmmədsalah хan |
| Dini | Şiə (İslam) |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Həsən xan XVIII əsrin ikinci yarısında Muğanın, Cavad ərazisinin hakimi olmuşdu. El içində Həsən xanla bağlı bir deyim var:
Dünya, fanisən, fani,
Səndə olan canlar hanı?
Həsən xan deyirdi Muğan mənimdi,
Muğan durur, bəs Həsən xan hanı?
Həsən xan bəzi mənbələrdə "Talе Həsən xan", "Tala Həsən xan" kimi xatırlanır. Həsən xan 1768-ci ildən Fətəli xan Qubalının vassalı olmuşdu. Tarixi ədəbiyyatdan bəllidir ki, dinc yolla Quba xanlığına birləşdirilən Cavad xanlığının xanı Həsən xan tezliklə Fətəli xanın ən yaxın adamlarından birinə çevrilir. Hətta 1769-cu ildə Şamaxıda Fətəli xana qarşı hazırlanmış bir sui-qəsdin ləğv edilməsinə xüsusi xidmət göstərmişdir.
Cavad xanı Fətəli xanın ən inanılmış adamlarından biri olub, onun gizli məşvərətlərində iştirak edirdi. İstər yerləşməsi, istərsə də hərbi-strateji baxımdan əhəmiyyətli olan Muğanın xanlığa qatılması sonuncunun getdikcə güclənməsi demək idi. Bir çox döyüşlərə qatılmış, Quba xanının tərəfini tutmuşdu.
Qubalı Fətəli xanın dövlətçilik mənafeyini üstün tutaraq böyük dövlətlər (Rusiya, Qacarlar, Osmanlı) arasında diplomatik manevr siyasətini Quba xanlığının rəqibləri qəbul etmirdi. Fətəli xanın Muğan düzənliyini və Cavad xanlığını öz torpaqlanna birləşdirməsi bir sıra Cənubi Azərbaycan xanlıqlarının mənafeyinə uyğun gəlmirdi. Belə ki, yuxarıda göstərilən xanlıqların əhalisinin köçmə maldarlıqla məşğul olan tərəkəmə hissəsinin ənənəvi qışlaq yeri olan Muğançölün böyük bir hissəsinin Fətəli xanın nəzarəti altına düşməsi, eyni zamanda Ərdəbildən və Muğandan şahsevənlərin müəyyən qisminin Quba xanlığına köçürülməsi Gilan, Ərdəbil,Qaradağ və digər xanlıqların mənafeyinə uyğun gəlmirdi. Əvvəllər Quba xanlığına qarşı diplomatik fitnəkarlıqla məşğul olan bir sıra Cənub xanlıqları Fətəli xanın 1774-cü ildə Gavduşan vuruşmasındakı məğlubiyyətindən bir qədər sonra açıq hərbi müdaxiləyə başladılar. Bu işdə Gilanlı Hidayət xan xüsusilə canfəşanlıq edirdi. O, keçmiş Şamaxı xanı Ağası xan və Qaraqaytaq usmisi ilə ittifaq bağladı. 1778-ci ildə Gilan xanlığının hakimi Hidayət xan Kərim xan Zəndin göstərişi ilə Cavada hücum edib Həsən xanı əsir aldı. Həsən xan bir müddət sonra əsirlikdən azad oldu.
Qarabağ xanlığına yürüş
Şamaxılı Məhəmmədsəid xan və qardaşı Ağası xan Xançobanlı, şəkili Hacı Əbdülqadir xan, muğanlı Tale Həsən xan, Tarku şamxalı II Murtuzəli, lənkəranlı Qara хan, Buynaq hakimi Bamat, Qaytaq hakiminin qardaşı Ustarxan, Canqutay hakimi Əhməd xan, Tavlin hakimi Xazbulat Əlibəyov, Əndəri hakimi Fətəli xanın düşərgəsində idilər. 1783-cü ildə Fətəli xan Qarabağ xanlığına hücum etdi. Qraf Voynoviçin tapşırığı ilə xanın yanına gedən tərcüməçi Mustafa Murtazaliyev Fətəli xanı Ağdamda tapmışdı. Fətəli xanın yanında nə qədər qoşun olduğunu öyrənə bilməmişdi. Lakin bu qədər çox hakimin bir yerə toplaşması xeyli qüvvə cəmləşdirildiyini göstərirdi. Deyilənlərə görə yalnız muzdluların sayı 13 min nəfərə çatırmış. Bu qüvvəyə müqavimət göstərməyin imkansızlığını anlayan Qarabağlı İbrahimxəlil xan Şuşaya sığınıb işin sonunu gözləyirdi.
Ərdəbil xanlığına yürüş
Qubalı Fətəli xan 1784-cü ilin may ayında o, vassallarının və müttəfiqlərinin qoşunları ilə birlikdə hərəkət edib Ərdəbili, sonra da Meşkini aldı. Qoşunların ön dəstələri cənuba hərəkəti davam etdirdilər. Fətəli xan 1784-cü ildə Həsən xanı Ərdəbilə hakim təyin etmişdi. Fətəli xanın nailiyyətləri II Yekaterinanın siyasi niyyətlərinə uyğun gəlmirdi. O, Cənubi Qafqaz və Dağıstanda kifayət qədər gücü olan Fətəli xanın daha da güclənməsini istəmirdi. Buna görə də knyaz Q.A. Potyomkin 1795-ci ilin fevralında Fətəli xandan Cənubi Azərbaycanı tərk etməyi tələb etdi. Bu hərəkətlər Fətəli xanı başladığı yürüşü dayandırıb geri qayıtmağa məcbur etdi.
Abbasqulu ağa Bakıxanov yazır: "Həmin il, Fətəli xan gedib Ərdəbili aldı və Şahsevən əmirləri ona tabe oldular. Muğanlı Həsən xan da ona səmimiyyət göstərməkdə idi".
Həsən xan 1789-cu ildə vəfat edib.
Ailəsi
- Həsən xanın Məhəmmədsalah хan adlı oğlu vardı.
Həmçinin bax
Mənbə
- Abbasqulu ağa Bakıxanov. Gülüstani-İrəm (tərcümə edən: M.Əsgərli) (PDF) (Minarə). Bakı: Minarə. Buraxılışa məsul Haçı Əli Dərkah oğlu İbrahimov. 2000. Təkrar nəşr (düzəlişsiz). 224. ISBN .
- ŞAHİN FƏRZƏLİYEV- tarix elmləri doktoru, professor. Quba xanlığı: əhali tarixi və azadlıq mücadiləsi. Bakı: "Elm". 2012. 336. ISBN .
- Mustafazadə, Tofiq. Quba xanlığı (az.). Bakı: Elm. 2005. 480 səh.
- Г.Б. Абдуллаев. Азербайджан в XVIII веке и взаимоотношения его с Россией. Баку: Изд-во Академии наук Азербайджанской ССР. 1965. 620.
- Nailə Bayramova. (PDF). Bakı: Təhsil. 2009.
- Ənvər Çingizoğlu. Həsən xanın törəmələri. Bakı: "Soy" dərgisi, 2 (22). 2009.
- Аzərbaycan Respublikası Dövlət Тarix Аrxivi (АRDТА). Bakı.
- Prof.S.Əliyarlı. Azərbaycan tarixi. Bakı. 1996. 870.
İstinadlar
- Г.Б. Абдуллаев, 1965. səh. 231
- "rulers.org". 2015-12-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-06-18.
- Rusiya Arxiv İdarəsi,14 nömrəli raport
- Nailə Bayramova. Şamaxı xanlığı, 2009. səh. 29
- РГВИА, f.52/1, iş 131, v.31
- Abdullayev (1958), 123
- Бутков, ll his., 141
- Левиатов, 144
- А.С.Сумбатзаде, Азербайджанцы – этногенез и формирование народа, АН Азербайджанской ССР, Баку, 1990 год
- Г.Б.Абдуллаев, Азербайджан в XVIII веке и взаимоотношения с Россией, Баку, 1965 год
- A.N.Abbasbəyli, S.Z.Yusifzadə. "Azərbaycanda xanlıqlar. Quba xanlığı". BEYNƏLXALQ MÜNASİBƏTLƏR TARİXİ (ən qədim dövrlərdən XIX yüzilliyin 70-ci illərinin sonuna qədər) dərsliyi,Bakı 2009 (az.). kayzen.az. 14 noyabr 2011, 22:46. 2021-05-11 tarixində .
- Г.Б. Абдуллаев, 1965. səh. 233
- Prof.S.Əliyarlı., 1996. səh. 527
- Сумбатзаде А. С. Азербайджанцы, этногенез и формирование народа. Элм. 1990. 254. ISBN .Orijinal mətn (rus.)
В апреле 1778 г. отряды гилянских войск внезапным нападением овладели Сальяном и разорили его, а затем вышли на Муган, где соединились с силами ожидавшего их шемахинского Агаси-хана. 6 апреля они осадили крепостные сооружения гор. Джавада. «Неприятели бросили в город 7 бомб, потом палили из пушек и от того в городе сделалось смятение», после чего город был взят. По одним сведениям, из гор. Джавада было вывезено 900 пленных, а по другим 7500.
- Абдуллаев Г. Б., 1965. səh. 566, прим. 383
- RQVIA, f, 52, siy. 1, iş 126, his. 1, v. 6
- Mustafazadə, 2005. səh. 143
- Richard Tapper. Frontier Nomads of Iran: A Political and Social History of the Shahsevan. Cambridge University Press. 1997. 119-120. ISBN .
- Gülüstani-İrəm, 2000. səh. 70
- Абдуллаев Г. Б., 1965. səh. 605
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Hesen xan ve ya Hesen xan Sahseven fars حسن خان شاهسوان d 1712 Qalaqayin Mugan mahali Sefeviler dovleti o 1789 Semkir Semseddil sultanligi Sahseven eline mensub olan Cavad xanliginin ikinci xani serkerde Hesen xan MuganliTaleh Hesen xan Qiyas xan oglu SahsevenMuasir ressam Rizvan Qarabagli terefinden tesvirlenmis Hafiz Ceferli terefinden renglenmis Hesen xan Muganlinin portretiCavad xanliginin II xani1750 1789EvvelkiQiyas xan SahsevenSonrakiIbrahim xan MuganliMugan mahalinin hakimi1750 1789EvvelkiQiyas xan SahsevenSonrakiMustafa beyErdebil xanliginin hakimimay 1784 fevral 1785EvvelkiNezereli xan SahsevenSonrakiNezereli xan SahsevenSexsi melumatlarDogum tarixi 1712Dogum yeri Qalaqayin Mugan mahali Tebriz beylerbeyliyi Sefeviler dovletiVefat tarixi 1789Vefat yeri Semkir Semseddil sultanligiVefat sebebi zeherlenmeDefn yeri Qalaqayin Cavad xanligiAtasi Qiyas xan SahsevenAnasi Pericahan xanimHeyat yoldasi Xeyrenise xanimUsagi Mehemmedsalah hanDini Sie Islam Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiHesen xan XVIII esrin ikinci yarisinda Muganin Cavad erazisinin hakimi olmusdu El icinde Hesen xanla bagli bir deyim var Dunya fanisen fani Sende olan canlar hani Hesen xan deyirdi Mugan menimdi Mugan durur bes Hesen xan hani Hesen xan bezi menbelerde Tale Hesen xan Tala Hesen xan kimi xatirlanir Hesen xan 1768 ci ilden Feteli xan Qubalinin vassali olmusdu Tarixi edebiyyatdan bellidir ki dinc yolla Quba xanligina birlesdirilen Cavad xanliginin xani Hesen xan tezlikle Feteli xanin en yaxin adamlarindan birine cevrilir Hetta 1769 cu ilde Samaxida Feteli xana qarsi hazirlanmis bir sui qesdin legv edilmesine xususi xidmet gostermisdir Cavad xani Feteli xanin en inanilmis adamlarindan biri olub onun gizli mesveretlerinde istirak edirdi Ister yerlesmesi isterse de herbi strateji baximdan ehemiyyetli olan Muganin xanliga qatilmasi sonuncunun getdikce guclenmesi demek idi Bir cox doyuslere qatilmis Quba xaninin terefini tutmusdu Qubali Feteli xanin dovletcilik menafeyini ustun tutaraq boyuk dovletler Rusiya Qacarlar Osmanli arasinda diplomatik manevr siyasetini Quba xanliginin reqibleri qebul etmirdi Feteli xanin Mugan duzenliyini ve Cavad xanligini oz torpaqlanna birlesdirmesi bir sira Cenubi Azerbaycan xanliqlarinin menafeyine uygun gelmirdi Bele ki yuxarida gosterilen xanliqlarin ehalisinin kocme maldarliqla mesgul olan terekeme hissesinin enenevi qislaq yeri olan Mugancolun boyuk bir hissesinin Feteli xanin nezareti altina dusmesi eyni zamanda Erdebilden ve Mugandan sahsevenlerin mueyyen qisminin Quba xanligina kocurulmesi Gilan Erdebil Qaradag ve diger xanliqlarin menafeyine uygun gelmirdi Evveller Quba xanligina qarsi diplomatik fitnekarliqla mesgul olan bir sira Cenub xanliqlari Feteli xanin 1774 cu ilde Gavdusan vurusmasindaki meglubiyyetinden bir qeder sonra aciq herbi mudaxileye basladilar Bu isde Gilanli Hidayet xan xususile canfesanliq edirdi O kecmis Samaxi xani Agasi xan ve Qaraqaytaq usmisi ile ittifaq bagladi 1778 ci ilde Gilan xanliginin hakimi Hidayet xan Kerim xan Zendin gosterisi ile Cavada hucum edib Hesen xani esir aldi Hesen xan bir muddet sonra esirlikden azad oldu Qarabag xanligina yurus Qubali Feteli xanin muttefiq ve vassallarla Qarabag xanligina yurusu 1783 cu il Samaxili Mehemmedseid xan ve qardasi Agasi xan Xancobanli sekili Haci Ebdulqadir xan muganli Tale Hesen xan Tarku samxali II Murtuzeli lenkeranli Qara han Buynaq hakimi Bamat Qaytaq hakiminin qardasi Ustarxan Canqutay hakimi Ehmed xan Tavlin hakimi Xazbulat Elibeyov Enderi hakimi Feteli xanin dusergesinde idiler 1783 cu ilde Feteli xan Qarabag xanligina hucum etdi Qraf Voynovicin tapsirigi ile xanin yanina geden tercumeci Mustafa Murtazaliyev Feteli xani Agdamda tapmisdi Feteli xanin yaninda ne qeder qosun oldugunu oyrene bilmemisdi Lakin bu qeder cox hakimin bir yere toplasmasi xeyli quvve cemlesdirildiyini gosterirdi Deyilenlere gore yalniz muzdlularin sayi 13 min nefere catirmis Bu quvveye muqavimet gostermeyin imkansizligini anlayan Qarabagli Ibrahimxelil xan Susaya siginib isin sonunu gozleyirdi Erdebil xanligina yurus Qubali Feteli xanin Hesen xanla Erdebil xanligina yurusu May 1784 cu il Qubali Feteli xan 1784 cu ilin may ayinda o vassallarinin ve muttefiqlerinin qosunlari ile birlikde hereket edib Erdebili sonra da Meskini aldi Qosunlarin on desteleri cenuba hereketi davam etdirdiler Feteli xan 1784 cu ilde Hesen xani Erdebile hakim teyin etmisdi Feteli xanin nailiyyetleri II Yekaterinanin siyasi niyyetlerine uygun gelmirdi O Cenubi Qafqaz ve Dagistanda kifayet qeder gucu olan Feteli xanin daha da guclenmesini istemirdi Buna gore de knyaz Q A Potyomkin 1795 ci ilin fevralinda Feteli xandan Cenubi Azerbaycani terk etmeyi teleb etdi Bu hereketler Feteli xani basladigi yurusu dayandirib geri qayitmaga mecbur etdi Abbasqulu aga Bakixanov yazir Hemin il Feteli xan gedib Erdebili aldi ve Sahseven emirleri ona tabe oldular Muganli Hesen xan da ona semimiyyet gostermekde idi Hesen xan 1789 cu ilde vefat edib AilesiHesen xanin Mehemmedsalah han adli oglu vardi Hemcinin baxAzerbaycan xanlarinin siyahisiMenbeAbbasqulu aga Bakixanov Gulustani Irem tercume eden M Esgerli PDF Minare Baki Minare Buraxilisa mesul Haci Eli Derkah oglu Ibrahimov 2000 Tekrar nesr duzelissiz 224 ISBN B 47020600000 108M 00 SAHIN FERZELIYEV tarix elmleri doktoru professor Quba xanligi ehali tarixi ve azadliq mucadilesi Baki Elm 2012 336 ISBN 978 9952 453 43 0 Mustafazade Tofiq Quba xanligi az Baki Elm 2005 480 seh G B Abdullaev Azerbajdzhan v XVIII veke i vzaimootnosheniya ego s Rossiej Baku Izd vo Akademii nauk Azerbajdzhanskoj SSR 1965 620 Naile Bayramova PDF Baki Tehsil 2009 Enver Cingizoglu Hesen xanin toremeleri Baki Soy dergisi 2 22 2009 Azerbaycan Respublikasi Dovlet Tarix Arxivi ARDTA Baki Prof S Eliyarli Azerbaycan tarixi Baki 1996 870 IstinadlarG B Abdullaev 1965 seh 231 rulers org 2015 12 14 tarixinde Istifade tarixi 2020 06 18 Rusiya Arxiv Idaresi 14 nomreli raport Naile Bayramova Samaxi xanligi 2009 seh 29 RGVIA f 52 1 is 131 v 31 Abdullayev 1958 123 Butkov ll his 141 Leviatov 144 A S Sumbatzade Azerbajdzhancy etnogenez i formirovanie naroda AN Azerbajdzhanskoj SSR Baku 1990 god G B Abdullaev Azerbajdzhan v XVIII veke i vzaimootnosheniya s Rossiej Baku 1965 god A N Abbasbeyli S Z Yusifzade Azerbaycanda xanliqlar Quba xanligi BEYNELXALQ MUNASIBETLER TARIXI en qedim dovrlerden XIX yuzilliyin 70 ci illerinin sonuna qeder dersliyi Baki 2009 az kayzen az 14 noyabr 2011 22 46 2021 05 11 tarixinde G B Abdullaev 1965 seh 233 Prof S Eliyarli 1996 seh 527 Sumbatzade A S Azerbajdzhancy etnogenez i formirovanie naroda Elm 1990 254 ISBN 5806601773 9785806601774 Orijinal metn rus V aprele 1778 g otryady gilyanskih vojsk vnezapnym napadeniem ovladeli Salyanom i razorili ego a zatem vyshli na Mugan gde soedinilis s silami ozhidavshego ih shemahinskogo Agasi hana 6 aprelya oni osadili krepostnye sooruzheniya gor Dzhavada Nepriyateli brosili v gorod 7 bomb potom palili iz pushek i ot togo v gorode sdelalos smyatenie posle chego gorod byl vzyat Po odnim svedeniyam iz gor Dzhavada bylo vyvezeno 900 plennyh a po drugim 7500 Abdullaev G B 1965 seh 566 prim 383 RQVIA f 52 siy 1 is 126 his 1 v 6 Mustafazade 2005 seh 143 Richard Tapper Frontier Nomads of Iran A Political and Social History of the Shahsevan Cambridge University Press 1997 119 120 ISBN 0521583365 9780521583367 Gulustani Irem 2000 seh 70 Abdullaev G B 1965 seh 605 Vikianbarda elaqeli media fayllar