Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Məhəmmədsəid xan Xançobanlı — Sərkərlər ailəsindən Şirvan xanı. Hakimiyyəti qardaşı Ağası xan ilə birgə idarə edirdi.
| Məhəmmədsəid xan Xançobanlı | |
|---|---|
| 1748 – 1768 | |
| Əvvəlki | Hacı Məhəmmədəli xan (Yeni Şamaxıda) |
| Sonrakı | Manaf Zərnəvai - Yeni Şamaxıda - Köhnə Şamaxıda |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Salyan |
| Atası | Allahverdi bəy Sərkər |
| Anası | Ümmügülsüm xanım |
| Həyat yoldaşları | Firəngiz xanım Mahpəri xanım |
Həyatı
1729-cu ildə Xançobanlı tayfasından Sərkərlər ailəsinin başçısı, mülkədar Allahverdi bəy və Ümmügülsüm xanımın ailəsində doğulmuşdu. Pyotr Butkovun yazdıqlarına atası Allahverdi bəy hələ 1734-cü ildə Şamaxı ətrafı kəndlərin sahibi idi.Qafqaz Arxeoqrafiya Komissiyasının Aktlarına əsasən Allahverdi bəy 1767-ci ildə vəfat etmişdir. Nailə Bayramlı isə bu mülahizə ilə razılaşmır.
Hakimiyyəti
Mənbələrdə Məhəmmədsəid və qardaşı Ağasının Şirvan xanları kimi 1748-ci ildən adları çəkilir. 1758-ci ildə qardaşı Quba xanlığına qarət üçün göndərmişdi. Qarət vaxtı Bərmək mahalından 200 ailə ələ keçirilib Şamaxıya köçürülmüşdü.Fətəli xanın cavab hücumunda Ağarəzi bəy öldürüldü, 400 nəfər şirvanlı əsir edildi və Qubaya aparıldı.
Köhnə Şamaxının ələ keçirilməsi
Kərim xan Zəndlə mübarizədə məğlub olan urmiyalı Fətəli xanın sərkərdəsi Azad xan öz dəstələri ilə 1761-ci ildə Yeni Şamaxıya gəlmişdi. Azad xan çox keçmədi ki, yerli əhalini təhqir edərək incitməyə başladı. Yeni Şamaxının hakimi Hacı Məhəmmədəli xan isə xalqın narazılığına baxmayaraq, bütün bunlara göz yumurdu. Həmin ildə Yeni Şamaxıdan olan yerli əyanların şikayətlərinə və tabeçiliyindəki elatlara arxalanan Məhəmmədsəid xan hücum edərək Hacı Məhəmmədli xanın əlindəki Yeni Şamaxını tutur və xanlığın qərbini öz torpaqlarına birləşdirdi. Onun dövründə ipəkçilik inkişaf etmişdir. Hakimiyyəti dövründə şəhərdə 9 məhəllə və 1000 ev vardı.
Hakimiyyətin sonu
Fətəli xanın Məhəmmədsəid xandan 10000 rubl xərac tələb etməsi, yayılmış taun xəstəliyinə görə bu pulu yığa bilməyən xanın rədd cavabı verməsi Şirvanın Quba tərəfindən işğalı üçün şərait yaratdı. Şirvan xanlığı əvvəl xərac verməyə razı olsa da, sonra Şəki xanı Hüseyn xana arxalanan Məhəmmədsəid xərac verməkdən imtina etdi. Lakin Şəki ilə də vəziyyət pisləşməsi Qubalı Fətəli xanın Hüseyn xanın Şamaxı xanlığına qarşı birləşməsinə səbəb olur. Xan 1764-cü ildə bir daha xərac verəcəyinə söz versə də, yenə sözündən dönür. Müttəfiqlər 1767-ci ildə Şamaxıya daxil oldular və Fətəli xan 12.000 nəfərlik ordu ilə xanlığı ələ keçirdi. Xan bir daha tabe oldu və danışıqlara getdi. Bu danışıqlarla bir sıra imtiyazlar əldə etdi - bunlardan biri də Bakıda ticarət hüququ idi. Lakin Qarabağ xanlığı və Avar xanlığı Şirvanın müstəqilliyi tərəfdarına çevriləndən sonra Quba-Şəki orduları bir daha Şamaxıya daxil oldu və 1768-ci ildə Şirvan xanlığı ləğv edildi. Ağası xanın gözləri çıxarıldı, Məhəmmədsəid xan hakimiyyətdən kənarlaşdırıldı.
Üsyanı
Xanlığın ərazisi Quba və Şəki xanlıqları arasında bölüşdürülmüşdü. Köhnə Şamaxının idarəsi Fətəli xanın qardaşı tapşırılsa da o, bu işin öhdəsindən gələ bilmir, vergiləri artırmaqla əhalini incidir. Tezliklə o, Qazıqumuq xanlığından Eldar bəy (Mürtəzəli xanın oğlu, ö.1774) ilə əvəz olunur. Şəki torpağı olan Yeni Şamaxı isə keçmiş xan Hacı Məhəmmədli xanın oğlu Manaf Zərnəvai tərəfindən idarə edilirdi. Daxili narazılıq Quba xanlığının düşmənləri olan xarici qüvvələr tərəfindən daha da qızışdırılır. Nəticədə 1768-ci ildə üsyan qalxır. Üsyana Məhəmmədsəid xan başçılıq edir. Üsyançıların əsas məqsədi də Sərkərlər ailəsinin hakimiyyətini bərpa etmək olur. Bu işdə onlara Şəki xanı da kömək edir. Lakin Fətəli xan qiyamı yatırır, Şəki xanı təslim olur və yeni müqavilə bağlanmasına razılıq verir. Məhəmmədsəid xan həbs edilərək 1769-cu ildə Dərbəndə göndərildi.
Sonrakı həyatı və ölümü
Fətəli xan Ağası xanın Şirvanda hakimiyyətə gəldiyini görəndən sonra onu zəiflətmək üçün 1774-cü ildə Məhəmmədsəid xanı həbsdən azad etdi və 2 il sonra oğlu Məmmədrza bəylə öz bacısı Fatma xanımı evləndirdi. Məmmədrza bəy həm də Quba xanlığı naibi kimi Şamaxıya təyin olundu. Lakin tezliklə Fətəli xan Avar xanlığından Ümmə xana dəstək olduğu üçün bir daha Məhəmmədsəidlə düşmən oldu. Nəhayət 1788-ci ildə Məmmədrza bəy, 1789-cu ildə Məhəmmədsəid xan özü iki oğlu Mahmud bəy və İsgəndər bəy ilə birlikdə Salyanda Fətəli xan tərəfindən edam edildi. Abbasqulu ağa Bakıxanov onu "saf qəlbli, dəyişkən məcazlı" biri kimi səciyyəndirir.
Ailəsi
1751-ci ildə Firəngiz xanımla (ö. 1776), 1756-cı ildə isə Mahpəri xanımla (ö.1790) evlənmişdir.
Firəngiz xanımdan olan övladları:
- Mahmud bəy (ö. 1789)
- Məmmədrza bəy (1753-1788)
- Əsgər xan - Şirvan xanı
- Həfsə xanım (1764-1815)
Mahpəri xanımdan olan övladları:
- İsgəndər bəy (ö. 1789)
- Qasım xan - Şirvan xanı
- Həlimə xanım (d. 1765)
- Anaxanım xanım (d. 1774)
İstinadlar
- "Şamaxı xanlığı". 2020-05-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-07-08.
- Butkov P.Q., Qafqazın yeni tarixi üçün material 1722-ci ildən 1803-cü ilədək. 1869, I cild, səh. 247 2022-05-07 at the Wayback Machine
- Nailə Bayramlı, Şamaxı xanlığı, səh.21-22 2021-01-16 at the Wayback Machine
- H.Abdullayev, Azərbaycan XVIII əsrdə və onun Rusiya ilə əlaqələri. Bakı, Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Nəşriyyatı. 1965, səh. 102 və 217
- H.Abdullayev, XVIII əsrin 60-80-ci illərin şimal-şərq Azərbaycan tarixi. Bakı, Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının Nəşriyyatı, 1958, səh. 47
- Abbasqulu ağa Bakıxanov, Gülüstani İrəm, səh. 197 2021-08-30 at the Wayback Machine
- Qafqaz Arxeoqrafiya Komissiyasının Aktları, cild 5, səhifə 1109 2021-12-01 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mehemmedseid xan Xancobanli Serkerler ailesinden Sirvan xani Hakimiyyeti qardasi Agasi xan ile birge idare edirdi Mehemmedseid xan XancobanliSirvan xani1748 1768EvvelkiHaci Mehemmedeli xan Yeni Samaxida SonrakiManaf Zernevai Yeni Samaxida Kohne SamaxidaSexsi melumatlarDogum tarixi 1729Vefat tarixi 1789Vefat yeri SalyanAtasi Allahverdi bey SerkerAnasi Ummugulsum xanimHeyat yoldaslari Firengiz xanim Mahperi xanimHeyati1729 cu ilde Xancobanli tayfasindan Serkerler ailesinin bascisi mulkedar Allahverdi bey ve Ummugulsum xanimin ailesinde dogulmusdu Pyotr Butkovun yazdiqlarina atasi Allahverdi bey hele 1734 cu ilde Samaxi etrafi kendlerin sahibi idi Qafqaz Arxeoqrafiya Komissiyasinin Aktlarina esasen Allahverdi bey 1767 ci ilde vefat etmisdir Naile Bayramli ise bu mulahize ile razilasmir HakimiyyetiMenbelerde Mehemmedseid ve qardasi Agasinin Sirvan xanlari kimi 1748 ci ilden adlari cekilir 1758 ci ilde qardasi Quba xanligina qaret ucun gondermisdi Qaret vaxti Bermek mahalindan 200 aile ele kecirilib Samaxiya kocurulmusdu Feteli xanin cavab hucumunda Agarezi bey olduruldu 400 nefer sirvanli esir edildi ve Qubaya aparildi Kohne Samaxinin ele kecirilmesiKerim xan Zendle mubarizede meglub olan urmiyali Feteli xanin serkerdesi Azad xan oz desteleri ile 1761 ci ilde Yeni Samaxiya gelmisdi Azad xan cox kecmedi ki yerli ehalini tehqir ederek incitmeye basladi Yeni Samaxinin hakimi Haci Mehemmedeli xan ise xalqin naraziligina baxmayaraq butun bunlara goz yumurdu Hemin ilde Yeni Samaxidan olan yerli eyanlarin sikayetlerine ve tabeciliyindeki elatlara arxalanan Mehemmedseid xan hucum ederek Haci Mehemmedli xanin elindeki Yeni Samaxini tutur ve xanligin qerbini oz torpaqlarina birlesdirdi Onun dovrunde ipekcilik inkisaf etmisdir Hakimiyyeti dovrunde seherde 9 mehelle ve 1000 ev vardi Hakimiyyetin sonuFeteli xanin Mehemmedseid xandan 10000 rubl xerac teleb etmesi yayilmis taun xesteliyine gore bu pulu yiga bilmeyen xanin redd cavabi vermesi Sirvanin Quba terefinden isgali ucun serait yaratdi Sirvan xanligi evvel xerac vermeye razi olsa da sonra Seki xani Huseyn xana arxalanan Mehemmedseid xerac vermekden imtina etdi Lakin Seki ile de veziyyet pislesmesi Qubali Feteli xanin Huseyn xanin Samaxi xanligina qarsi birlesmesine sebeb olur Xan 1764 cu ilde bir daha xerac vereceyine soz verse de yene sozunden donur Muttefiqler 1767 ci ilde Samaxiya daxil oldular ve Feteli xan 12 000 neferlik ordu ile xanligi ele kecirdi Xan bir daha tabe oldu ve danisiqlara getdi Bu danisiqlarla bir sira imtiyazlar elde etdi bunlardan biri de Bakida ticaret huququ idi Lakin Qarabag xanligi ve Avar xanligi Sirvanin musteqilliyi terefdarina cevrilenden sonra Quba Seki ordulari bir daha Samaxiya daxil oldu ve 1768 ci ilde Sirvan xanligi legv edildi Agasi xanin gozleri cixarildi Mehemmedseid xan hakimiyyetden kenarlasdirildi UsyaniXanligin erazisi Quba ve Seki xanliqlari arasinda bolusdurulmusdu Kohne Samaxinin idaresi Feteli xanin qardasi tapsirilsa da o bu isin ohdesinden gele bilmir vergileri artirmaqla ehalini incidir Tezlikle o Qaziqumuq xanligindan Eldar bey Murtezeli xanin oglu o 1774 ile evez olunur Seki torpagi olan Yeni Samaxi ise kecmis xan Haci Mehemmedli xanin oglu Manaf Zernevai terefinden idare edilirdi Daxili naraziliq Quba xanliginin dusmenleri olan xarici quvveler terefinden daha da qizisdirilir Neticede 1768 ci ilde usyan qalxir Usyana Mehemmedseid xan basciliq edir Usyancilarin esas meqsedi de Serkerler ailesinin hakimiyyetini berpa etmek olur Bu isde onlara Seki xani da komek edir Lakin Feteli xan qiyami yatirir Seki xani teslim olur ve yeni muqavile baglanmasina raziliq verir Mehemmedseid xan hebs edilerek 1769 cu ilde Derbende gonderildi Sonraki heyati ve olumuFeteli xan Agasi xanin Sirvanda hakimiyyete geldiyini gorenden sonra onu zeifletmek ucun 1774 cu ilde Mehemmedseid xani hebsden azad etdi ve 2 il sonra oglu Memmedrza beyle oz bacisi Fatma xanimi evlendirdi Memmedrza bey hem de Quba xanligi naibi kimi Samaxiya teyin olundu Lakin tezlikle Feteli xan Avar xanligindan Umme xana destek oldugu ucun bir daha Mehemmedseidle dusmen oldu Nehayet 1788 ci ilde Memmedrza bey 1789 cu ilde Mehemmedseid xan ozu iki oglu Mahmud bey ve Isgender bey ile birlikde Salyanda Feteli xan terefinden edam edildi Abbasqulu aga Bakixanov onu saf qelbli deyisken mecazli biri kimi seciyyendirir Ailesi1751 ci ilde Firengiz xanimla o 1776 1756 ci ilde ise Mahperi xanimla o 1790 evlenmisdir Firengiz xanimdan olan ovladlari Mahmud bey o 1789 Memmedrza bey 1753 1788 Esger xan Sirvan xani Hefse xanim 1764 1815 Mahperi xanimdan olan ovladlari Isgender bey o 1789 Qasim xan Sirvan xani Helime xanim d 1765 Anaxanim xanim d 1774 Istinadlar Samaxi xanligi 2020 05 10 tarixinde Istifade tarixi 2018 07 08 Butkov P Q Qafqazin yeni tarixi ucun material 1722 ci ilden 1803 cu iledek 1869 I cild seh 247 2022 05 07 at the Wayback Machine Naile Bayramli Samaxi xanligi seh 21 22 2021 01 16 at the Wayback Machine H Abdullayev Azerbaycan XVIII esrde ve onun Rusiya ile elaqeleri Baki Azerbaycan Elmler Akademiyasinin Nesriyyati 1965 seh 102 ve 217 H Abdullayev XVIII esrin 60 80 ci illerin simal serq Azerbaycan tarixi Baki Azerbaycan SSR Elmler Akademiyasinin Nesriyyati 1958 seh 47 Abbasqulu aga Bakixanov Gulustani Irem seh 197 2021 08 30 at the Wayback Machine Qafqaz Arxeoqrafiya Komissiyasinin Aktlari cild 5 sehife 1109 2021 12 01 at the Wayback Machine