Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədə heç bir məlumatın mənbəsi . |
Dehli sultanlığı — 1206–1526-cı illərdə Hindistanda iqtidarda olmuş türk dövləti.
| Tarixi dövlət | |||
| Dehli sultanlığı | |||
|---|---|---|---|
| |||
 Dehli sultanlığının müxtəlif dövrlərdə sərhədləri | |||
| | |||
| Paytaxt | Dehli, Lahor | ||
| Dilləri | fars dili, Hindistani dili | ||
| Rəsmi dilləri |
| ||
| Dövlət dini | İslam | ||
| İdarəetmə forması | Monarxiya | ||
| Davamiyyət | |||
| → | |||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Dehli sultanlığının yaranması
Hindistanda arasında gedən uzunmüddətli ara müharibələri ölkəni xeyli zəiflətmişdi. Hind icmalarında sosial narazılıqların kəskinliyi, kastalar arasındakı düşmənçilik, tayfalararası çəkişmələr Hindistanın türk tayfaları tərəfindən işğalına şərait yaratdı. 1175-ci ildə sərkərdə Səhabəddin Məhəmməd Gurlu Pəncab şəhərini tutaraq, Qəznəvilər sülaləsinin hakimiyyətinə son qoydu. O, 1192-ci ildə hind knyazlarının birləşmiş qoşununu məğlub edərək, bütün Doabın (Hindistanın Camna və Qanq çayları arasında yerləşən, təbii sərvətlərlə zəngin olan vilayət) hakimi oldu. 1199-cu ildə Bihar və Benqaliya vilayətləri də Gurlu sülaləsinin hakimiyyəti altına düşdü. İşğal olunmuş əraziləri Məhəmməd Gurlu türk mənşəli sərkərdələrin idarəsinə verdi. İqta sahiblərinə nəzarət etmək üçün onun varisi Qütbəddin Aybəkin rəhbərliyi altında xüsusi idarə də yaradıldı.
Hindistanın feodal dağınıqlığı keçirməsindən istifadə edən Məhəmməd 20 il ərzində bütün Şimali Hindistanı özünə tabe etdi. Onu əvəz edən Qütbəddin Aybək (1206–1210) özünü bütün Şimali Hindistanın hökmdarı elan edərək, 1206-cı ildə Dehli sultanlığın əsasını qoydu. Aybəkin ölümündən sonra hakimiyyətə Şəmsiyyə sülaləsinin nümayəndəsi Eltutmuş xan gəldi Eltutmuş Pəncabın böyük bir hissəsini, Multanı, Lahoru və Qəznəyə qədər olan böyük bir ərazini tutaraq, öz dövlətinin tərkibinə qatdı. Eltutmuşdan sonra ölkədə feodallar arasında gedən mübarizə dövlətin güclənməsinə imkan vermirdi.
1221-ci ildə Xarəzmşah Cəlaləddini təqib edərək sultanlığın ərazisinə daxil olan monqol qoşunları Multan, Lahor və Pişəvər vilayətlərini talan edib geri qayıtdılar. İkinci dəfə Dehli sultanlığına hücum edən monqollar Lahoru işğal etdilər. Bu vaxtdan başlayaraq monqolların sultanlığa yürüşləri ardıcıl xarakter aldı. Monqollar 1246-cı ildə Multanı və Uqemi tutduqda özlərinin hakimiyyətini qorumağa çalışan feodallar Dehli sultanı Nəsirəddin Mahmudun (1246–1265-ci illər) ətrafında birləşməyə məcbur oldular. Baş vəzir Qiyasəddin Balaban türk feodallarının və yerli kiçik və orta feodalların köməyi ilə 1265-ci ildə Sultan Nəsirəddini devirib özünü sultan elan etdi. Güclü ordu yardan və onu səlcuq ordusunun nümunəsində təşkil edən Balaban monqolları ölkədən qovmağa nail oldu. O, mərkəzi hakimiyyətə tabe olmaq istəməyən iri feodalların müqavimətini qıra bildi. Bütün diqqət monqol hücumlarının qarşısının alınmasına yönəldildi.
Dehli sultanlığının idarə edilməsi
Dehli sultanlığı feodal monarxiya dövləti idi. Dövlətin başında qeyri-məhdud səlahiyyətlərə malik olan sultan dururdu. Sultanın ən yaxın köməkçisi icraedici və nəzarətedici funksiyaları olan baş vəzir sayılırdı. Vəzir həm də çoxlu miqdarda idarələrə, həmçinin verji toplanmasına və hərbi işlərə də rəhbərlik edirdi. Dehli sultanlığı inzibati cəhətdən bir neçə vilayətə bölünmüşdü. Vilayətlərin idarə olunmasını sultan tərəfindən təyin edilən valilər həyata keçirirdilər. Valilər, adətən, sultan ailəsinə mənsub olan şahzadələrdən və tanınmış varlı feodallardan təyin olurdu. Onların əsas işi məmurlara, iqta sahiblərinə vergiləri yığmaqda kömək və nəzarət etmək, həmçinin əhalinin narazılıqlarını aradan qaldırmaq idi. Bunları həyata keçirmək üçün valilər daim muzdlu ordu saxlayırdılar. Valilər vilayətdən yığılan verginin bir hissəsini mərəkzə göndərir, qalan hissəsini isə vilayətin ehtiyacları üçün sərf edirdilər. Vilayətlərdən vergilərin yığılmasını asanlaşdırmaq üçün dairələr təşkil edilmişdi. Dairələrin başında vali tərəfindən təyin edilmiş rəislər dururdu. Ölkədə məhkəmə işlərini qazılar həyata keçirirdi. Müsəlman olmayan əhali dövlət məmurları tərəfindən mühakimə edilirdi. Qərbi Pəncabda İslamın təsiri daha güclü idi.
Dehli sultanlığının yaranması ilə razılaşan yerli əsilzadələr dövlətə vergi ödəməklə sahibkarlıq hüqunqlarını saxlamışdılar. Türk mənşəli sərkərdə və məmurlar sultandan iqta şəklində torpaq mülkləri alırdılar. Hindli feodallardan fərqli olaraq bu iqtadarlar hərbi rütbələrinə uyğun olaraq müəyyən sayda muzdlu qoşun saxlaya bilərdilər. Onlar zəmindar (hərbi xidimət müqabilində dövlətdən torpaq alan şərti mülkiyyət sahibi) adlanırdı. Sultan istədiyi vaxt iqtanı geri ala , zəmindarı başqa yerə göndərə bilərdi.
Müsəlman ruhanilərinin və məscidlərin saxlanması üçün vəqf torpaqları ayrılmış, ruhanilərin bir qisminə "imam" rütbəsi verilmişdi. Sultan ailəsinə mənsub olan torpaqlar xass adlanırdı. Bu torpaqları becərən kəndlilərə dövlət xəzinəsindən haqq ödənilirdi. Hind icmaları yenə də kənd təsərrüfatı məhsullarının əsas istehsalçısı olaraq qalırdı. Vergilər ayrı-ayrı adamlardan deyil, bütün icmadan natura və yaxud pul şəklində alınırdı.
Dehli sultanlığının yaranmasından əvvəl Hindistanda torpaq maharac adlandırılan böyük knyaza məxsus idi. Maharacın mülklərinə daxil olmayan torpaqlar xidmət müqabilində vassallara verilirdi. Xidmət müddəti qurtardıqdan sonra həmin torpaqlar geri alınaraq knyaza qaytarılırdı. Torpaq sahələrinin bir hissəsi isə məbədlərə məxsus idi. Dehli sultanlığı yarandıqdan sonra mövcud torpaq mülkiyyət formalarında qismən dəyişikliklər edildi. Yeni tətbiq edilmiş qaydalara görə torpağın kimə mənsubluğundan asılıl olmayaraq, dövlətin xeyrinə vergi ödənilməli idi. Əsas torpaq mülkiyyətçisi dövlət hesab olunurdu.
Dehli sultanlığının tənəzzülü
Sultan Əlaəddin Xələcin dövründə (1296–1316) Dehli sultanlığı güclü muzdlu ordu hesabına monqolların üç hücumunun qarşısını ala bildi.
Ordunun artan xərclərini ödəmək məqsədilə əsas ərzaq mallarının qiymətləri üzərinə dövlət nəzarəti qoyuldu. Dövlət torpaqlarını becərən kəndlilərdən becərdikləri məhsulun yarısı vergi kimi alınmağa başladı. İstifadə edliməyən torpaqlardan vergi alınması barədə fərman verildi. Hər baş mal-qaraya görə xüsusi vergi müəyyən olundu. Sultan Əlaəddin gördüyü tədbirlər nəticəsində dövlət böyük miqdarda taxıl və yem ehttyaitğı yaratdı. Fövqəladə hallarda bu məhsullar paytaxt bazarlarına çıxarılırdı.
Monqol hücumları fasilə verdikdə sultan Əlaəddin 1308–1311-ciillərdə Dekan ərazisinə yürüş edərək, Kaver çayınadək olan bölgələri sultanlığa qatdı. Beləliklə, tarixdə ilk dəfə olaraq bütün Hindistanı birləşdirməyə nail oldu. Əhali üzərinə qoyulan vergilərin ağırlığı, iri feodalların mərkəzi hakimiyyətdən narazılığı 1316-cıildə sultana qarşı qiyama səbəb oldu. Taxt-tac uğrunda mübarizə müsəlman-türk sülaləsi Tuğlaqilərin xeyrinə nəticələndi. Ölkədə gedən qarışıqlıq nəticəsində Dekan knyazlıqları sultanlıqdan ayrıldı. Tuğlaqilərin görkəmli nümayəndəsi Qiyasəddin Tuğlaqi (1325–1351) yenidən bu torpaqları sultanlığa qaytardı. 1326-cı ildə isə paytaxtı Dehlidən ölkənin mərkəzində yerləşən Deoqir şəhərinə köçürdü. bundan sonra tənəzzül edərək, əvvəlki əhəmiyyətini itirdi. Mərkəzin yarımadanın içərilərinə köçürülməsi şimalda sultanın mövqeyinin zəiflməsinə səbəb oldu. Bundan monqol xanları və Dehli feodalları istifadə etdilər. Ölkənin şimalını bürümüş qiyamların qarşısını almaq məqsədilə Qiyasəddin böyük bir ordu yarada bildi. Bu məqsədlə əhali üzərinə yeni vergilər qoyuldu.
Qiyasəddin Tuğlaqi 1329-cu ildə vəziyyətdən çıxış kimi qoşuna gümüş pula verilməli olan məvacibi mis pullarla ödəmək haqqında fərman verdi, lakin bu tədbirlər də boşalmış xəzinəni, ümumilikdə tənəzzülə uğramış təsərrüfatları xilas edə bilmədi. Ölkədaxili qiyamlar yenidən qızışdı. Qucaratdakı qiyamı yatırmağa gedən Qiyasəddin Tuğlaqi üsyançılar tərəfindən öldürüldü. Sultanın əmisi oğlu Firuz iri feodallarla mübarizədən əl çəkdi. Benqaliya və Dekanın ölkədən ayrılması ilə barışmalı oldu, lakin sultan var qüvvəsi ilə Qucaratı əlində saxlamağa çalışırdı. Çünki bu liman şəhəri vasitəsilə ilə Ön Asiya ölkələri ilə iqtisadi əlaqələr saxlanılırdı.
Sultan Firuz bütün iqtanın feodallara nəsildən-nəslə miras kimi keçməsi barədə fərman verdi. Qoşuna çəkilən xərcləri azaltmaqla maliyyə böhraına son qoyuldu. Camna və Sətləc çayları arasında böyük suvarma kanalının çəkilməsi Dehli ətafında təsərrüfatın dirçəlişinə səbəb oldu. Sultan Firuz vəfat etdikdən sonra Tuğlaqilər arasında hakmiyyət uğrunda mübarizə başlandı. Mərkəzi hakimiyyətin zəifləməsindən istifadə edən Malva, Qucarat və Xandəş vilayətləri sultanlıqdan ayrıldı. Daxili çəkişmələrin şiddətli vaxtında Şimali Hindistan Əmir Teymurun hücumlarına məruz qaldı. 1398-ci ildə Teymur Dehlini tutdu. Daxili çəkişmələr, əmir Teymurun yürüşü Dehli sultanlığını zəiflətdi və onun dağılması prosesini sürətləndirdi.
Mədəniyyət
XIII əsrdə müsəlman-türk Dehli sultanlığının yaranması ilə Hindistanda müsəlman-hind mədəniyyəti formalaşdı. XIII–XV əsrdə Dehli sultanlarının sarayında hind dilində salnamələr yazılmışdır. Ən məşhur müsəlman salnaməçisi idi. Hindistanda fars dilində yazan şairlər fəaliyyət göstərirdilər. Onlardan biri Nizaminin "Xəmsə"sinə nəzirə yazmış Əmir Xosrov Dəhləvi idi. Ölkədə islam yayılır və müsəlman memarlığı üslubunda saraylar, məscidlər, minarələr tikilirdi.
Sultanlar
Müəzzilər sülaləsi (1206–1290)
- Sultan Qütbəddin Aybək (1206–1210)
- Sultan Aram şah (1210–1211)
- Sultan Şəmsəddin El-Tutmuş (1211–1236)
- Sultan Rüknəddin Firuz (1236)
- Sultan Raziyə bəyim (1236–1240), Eltutmuşun qızı.
- (1240–1242)
- (1242–1246)
- (1246–1266), Eltutmuşun oğlu
- Sultan Qıyasəddin Balaban (1266–1286)
- Sultan Müəzzəddin Keyqubad (1286–1290), Sultan Qıyasəddin Balabanın böyük oğlu.
- Sultan Kəyumərs (1290)
I Xələclər sülaləsi (1290–1320)
- Sultan Cəlaləddin Firuz şah (1292–1296)
- Sultan Rüknəddin İbrahim şah (1296)
- Sultan Əlaəddin Məhəmməd şah (1296–1316)
- Sultan Şihabəddin Ömər şah (1316)
- Sultan Qütbəddin Mübarək şah (1316–1320)
Tuğluqoğulları sülaləsi (1321–1414)
- I Qiyasəddin şah Tuğluq (1321–1325)
- Məhəmməd şah Tuğluq (1325 – 1351)
- Mahmud şah Tuğluq (1351)
- Firuz şah Tuğluq (1351 – 1388)
- II Qiyasəddin şah Tuğluq (1388–1389)
- Abu Bəkr şah Tuğluq (1389–1390)
- Nəsirəddin Məhəmməd şah Tuğluq (1390–1394)
- Əlaəddin İskəndər şah Tuğluq (1394)
- Nəsirəddin Mahmud şah Tuğluq (1394–1414)
- Nüsrət şah Tuğluq (1414)
Lodilər sülaləsi
- Dövlət xan (1413–1414)
Seyyidlər sülaləsi (1414–1451)
- Xızır xan (1414–1421) Əmir Teymur İmperiyasının sərkərdəsi
- II Mübarək şah (1421–1435)
- IV Məhəmməd şah (1435–1445)
- Əlaəddin Alem şah (1445–1451)
Ludilər sülaləsi (1451–1526)
- Bəhlul xan Lodi (1451–1489) Əfqan
- İskəndər Lodi (1489–1517)
- İbrahim şah Ludi (II. İbrahim) (1517–1526)
Surilər sülaləsi (1540–1555)
- Şir şah Suri (1540–1545)
- İslam şah (1545–1553)
- V Məhəmməd (Dehli) (1553–1554)
- Firuz (Dehli) (29 aprel — 2 may 1554)
- II İbrahim (Dehli) (1554–1554/5)
- İskəndər şah (1554/5–1555)
İstinadlar
- Delhi Sultanate.
- Why did the Delhi Sultanate choose Delhi as its capital? (ing.). // Quora 2009.
Xarici keçidlər
- http://tarix.info/umumitarix/orta-esrler/803-dehli-sultanl305287305.html 2013-12-17 at the Wayback Machine
- Л. Н. Гумилев. Делийский султанат в XIII в. (rus.)
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqalede hec bir melumatin menbesi gosterilmemisdir Lutfen etibarli menbeler elave etmekle meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Qerez yaradan menbesiz hisseler muzakiresiz siline biler Dehli sultanligi 1206 1526 ci illerde Hindistanda iqtidarda olmus turk dovleti Tarixi dovletDehli sultanligiBayraqDehli sultanliginin muxtelif dovrlerde serhedleri 1206 21 aprel 1526Paytaxt Dehli LahorDilleri fars dili Hindistani diliResmi dilleri fars dili Hindistani dili 1451 Dovlet dini IslamIdareetme formasi MonarxiyaDavamiyyet Hindistan Pakistan Efqanistan Nepal Vikianbarda elaqeli mediafayllarDehli sultanliginin yaranmasiHindistanda arasinda geden uzunmuddetli ara muharibeleri olkeni xeyli zeifletmisdi Hind icmalarinda sosial naraziliqlarin keskinliyi kastalar arasindaki dusmencilik tayfalararasi cekismeler Hindistanin turk tayfalari terefinden isgalina serait yaratdi 1175 ci ilde serkerde Sehabeddin Mehemmed Gurlu Pencab seherini tutaraq Qezneviler sulalesinin hakimiyyetine son qoydu O 1192 ci ilde hind knyazlarinin birlesmis qosununu meglub ederek butun Doabin Hindistanin Camna ve Qanq caylari arasinda yerlesen tebii servetlerle zengin olan vilayet hakimi oldu 1199 cu ilde Bihar ve Benqaliya vilayetleri de Gurlu sulalesinin hakimiyyeti altina dusdu Isgal olunmus erazileri Mehemmed Gurlu turk menseli serkerdelerin idaresine verdi Iqta sahiblerine nezaret etmek ucun onun varisi Qutbeddin Aybekin rehberliyi altinda xususi idare de yaradildi Qutb Minar kompleksi Sultan Qutbeddin Aybek 1206 1210 dovrunde tikilen abide Hindistanin feodal daginiqligi kecirmesinden istifade eden Mehemmed 20 il erzinde butun Simali Hindistani ozune tabe etdi Onu evez eden Qutbeddin Aybek 1206 1210 ozunu butun Simali Hindistanin hokmdari elan ederek 1206 ci ilde Dehli sultanligin esasini qoydu Aybekin olumunden sonra hakimiyyete Semsiyye sulalesinin numayendesi Eltutmus xan geldi Eltutmus Pencabin boyuk bir hissesini Multani Lahoru ve Qezneye qeder olan boyuk bir erazini tutaraq oz dovletinin terkibine qatdi Eltutmusdan sonra olkede feodallar arasinda geden mubarize dovletin guclenmesine imkan vermirdi 1221 ci ilde Xarezmsah Celaleddini teqib ederek sultanligin erazisine daxil olan monqol qosunlari Multan Lahor ve Pisever vilayetlerini talan edib geri qayitdilar Ikinci defe Dehli sultanligina hucum eden monqollar Lahoru isgal etdiler Bu vaxtdan baslayaraq monqollarin sultanliga yurusleri ardicil xarakter aldi Monqollar 1246 ci ilde Multani ve Uqemi tutduqda ozlerinin hakimiyyetini qorumaga calisan feodallar Dehli sultani Nesireddin Mahmudun 1246 1265 ci iller etrafinda birlesmeye mecbur oldular Bas vezir Qiyaseddin Balaban turk feodallarinin ve yerli kicik ve orta feodallarin komeyi ile 1265 ci ilde Sultan Nesireddini devirib ozunu sultan elan etdi Guclu ordu yardan ve onu selcuq ordusunun numunesinde teskil eden Balaban monqollari olkeden qovmaga nail oldu O merkezi hakimiyyete tabe olmaq istemeyen iri feodallarin muqavimetini qira bildi Butun diqqet monqol hucumlarinin qarsisinin alinmasina yoneldildi Dehli sultanliginin idare edilmesiDehli sultanligi feodal monarxiya dovleti idi Dovletin basinda qeyri mehdud selahiyyetlere malik olan sultan dururdu Sultanin en yaxin komekcisi icraedici ve nezaretedici funksiyalari olan bas vezir sayilirdi Vezir hem de coxlu miqdarda idarelere hemcinin verji toplanmasina ve herbi islere de rehberlik edirdi Dehli sultanligi inzibati cehetden bir nece vilayete bolunmusdu Vilayetlerin idare olunmasini sultan terefinden teyin edilen valiler heyata kecirirdiler Valiler adeten sultan ailesine mensub olan sahzadelerden ve taninmis varli feodallardan teyin olurdu Onlarin esas isi memurlara iqta sahiblerine vergileri yigmaqda komek ve nezaret etmek hemcinin ehalinin naraziliqlarini aradan qaldirmaq idi Bunlari heyata kecirmek ucun valiler daim muzdlu ordu saxlayirdilar Valiler vilayetden yigilan verginin bir hissesini merekze gonderir qalan hissesini ise vilayetin ehtiyaclari ucun serf edirdiler Vilayetlerden vergilerin yigilmasini asanlasdirmaq ucun daireler teskil edilmisdi Dairelerin basinda vali terefinden teyin edilmis reisler dururdu Olkede mehkeme islerini qazilar heyata kecirirdi Muselman olmayan ehali dovlet memurlari terefinden muhakime edilirdi Qerbi Pencabda Islamin tesiri daha guclu idi Dehli sultanliginin yaranmasi ile razilasan yerli esilzadeler dovlete vergi odemekle sahibkarliq huqunqlarini saxlamisdilar Turk menseli serkerde ve memurlar sultandan iqta seklinde torpaq mulkleri alirdilar Hindli feodallardan ferqli olaraq bu iqtadarlar herbi rutbelerine uygun olaraq mueyyen sayda muzdlu qosun saxlaya bilerdiler Onlar zemindar herbi xidimet muqabilinde dovletden torpaq alan serti mulkiyyet sahibi adlanirdi Sultan istediyi vaxt iqtani geri ala zemindari basqa yere gondere bilerdi Muselman ruhanilerinin ve mescidlerin saxlanmasi ucun veqf torpaqlari ayrilmis ruhanilerin bir qismine imam rutbesi verilmisdi Sultan ailesine mensub olan torpaqlar xass adlanirdi Bu torpaqlari beceren kendlilere dovlet xezinesinden haqq odenilirdi Hind icmalari yene de kend teserrufati mehsullarinin esas istehsalcisi olaraq qalirdi Vergiler ayri ayri adamlardan deyil butun icmadan natura ve yaxud pul seklinde alinirdi Dehli sultanliginin yaranmasindan evvel Hindistanda torpaq maharac adlandirilan boyuk knyaza mexsus idi Maharacin mulklerine daxil olmayan torpaqlar xidmet muqabilinde vassallara verilirdi Xidmet muddeti qurtardiqdan sonra hemin torpaqlar geri alinaraq knyaza qaytarilirdi Torpaq sahelerinin bir hissesi ise mebedlere mexsus idi Dehli sultanligi yarandiqdan sonra movcud torpaq mulkiyyet formalarinda qismen deyisiklikler edildi Yeni tetbiq edilmis qaydalara gore torpagin kime mensublugundan asilil olmayaraq dovletin xeyrine vergi odenilmeli idi Esas torpaq mulkiyyetcisi dovlet hesab olunurdu Dehli sultanliginin tenezzuluSultan Elaeddin Xelecin dovrunde 1296 1316 Dehli sultanligi guclu muzdlu ordu hesabina monqollarin uc hucumunun qarsisini ala bildi Ordunun artan xerclerini odemek meqsedile esas erzaq mallarinin qiymetleri uzerine dovlet nezareti qoyuldu Dovlet torpaqlarini beceren kendlilerden becerdikleri mehsulun yarisi vergi kimi alinmaga basladi Istifade edlimeyen torpaqlardan vergi alinmasi barede ferman verildi Her bas mal qaraya gore xususi vergi mueyyen olundu Sultan Elaeddin gorduyu tedbirler neticesinde dovlet boyuk miqdarda taxil ve yem ehttyaitgi yaratdi Fovqelade hallarda bu mehsullar paytaxt bazarlarina cixarilirdi Monqol hucumlari fasile verdikde sultan Elaeddin 1308 1311 ciillerde Dekan erazisine yurus ederek Kaver cayinadek olan bolgeleri sultanliga qatdi Belelikle tarixde ilk defe olaraq butun Hindistani birlesdirmeye nail oldu Ehali uzerine qoyulan vergilerin agirligi iri feodallarin merkezi hakimiyyetden naraziligi 1316 ciilde sultana qarsi qiyama sebeb oldu Taxt tac ugrunda mubarize muselman turk sulalesi Tuglaqilerin xeyrine neticelendi Olkede geden qarisiqliq neticesinde Dekan knyazliqlari sultanliqdan ayrildi Tuglaqilerin gorkemli numayendesi Qiyaseddin Tuglaqi 1325 1351 yeniden bu torpaqlari sultanliga qaytardi 1326 ci ilde ise paytaxti Dehliden olkenin merkezinde yerlesen Deoqir seherine kocurdu bundan sonra tenezzul ederek evvelki ehemiyyetini itirdi Merkezin yarimadanin icerilerine kocurulmesi simalda sultanin movqeyinin zeiflmesine sebeb oldu Bundan monqol xanlari ve Dehli feodallari istifade etdiler Olkenin simalini burumus qiyamlarin qarsisini almaq meqsedile Qiyaseddin boyuk bir ordu yarada bildi Bu meqsedle ehali uzerine yeni vergiler qoyuldu Qiyaseddin Tuglaqi 1329 cu ilde veziyyetden cixis kimi qosuna gumus pula verilmeli olan mevacibi mis pullarla odemek haqqinda ferman verdi lakin bu tedbirler de bosalmis xezineni umumilikde tenezzule ugramis teserrufatlari xilas ede bilmedi Olkedaxili qiyamlar yeniden qizisdi Qucaratdaki qiyami yatirmaga geden Qiyaseddin Tuglaqi usyancilar terefinden olduruldu Sultanin emisi oglu Firuz iri feodallarla mubarizeden el cekdi Benqaliya ve Dekanin olkeden ayrilmasi ile barismali oldu lakin sultan var quvvesi ile Qucarati elinde saxlamaga calisirdi Cunki bu liman seheri vasitesile ile On Asiya olkeleri ile iqtisadi elaqeler saxlanilirdi Sultan Firuz butun iqtanin feodallara nesilden nesle miras kimi kecmesi barede ferman verdi Qosuna cekilen xercleri azaltmaqla maliyye bohraina son qoyuldu Camna ve Setlec caylari arasinda boyuk suvarma kanalinin cekilmesi Dehli etafinda teserrufatin dircelisine sebeb oldu Sultan Firuz vefat etdikden sonra Tuglaqiler arasinda hakmiyyet ugrunda mubarize baslandi Merkezi hakimiyyetin zeiflemesinden istifade eden Malva Qucarat ve Xandes vilayetleri sultanliqdan ayrildi Daxili cekismelerin siddetli vaxtinda Simali Hindistan Emir Teymurun hucumlarina meruz qaldi 1398 ci ilde Teymur Dehlini tutdu Daxili cekismeler emir Teymurun yurusu Dehli sultanligini zeifletdi ve onun dagilmasi prosesini suretlendirdi MedeniyyetXIII esrde muselman turk Dehli sultanliginin yaranmasi ile Hindistanda muselman hind medeniyyeti formalasdi XIII XV esrde Dehli sultanlarinin sarayinda hind dilinde salnameler yazilmisdir En meshur muselman salnamecisi idi Hindistanda fars dilinde yazan sairler fealiyyet gosterirdiler Onlardan biri Nizaminin Xemse sine nezire yazmis Emir Xosrov Dehlevi idi Olkede islam yayilir ve muselman memarligi uslubunda saraylar mescidler minareler tikilirdi SultanlarMuezziler sulalesi 1206 1290 Esas meqale Muezziler sulalesiSultan Qutbeddin Aybek 1206 1210 Sultan Aram sah 1210 1211 Sultan Semseddin El Tutmus 1211 1236 Sultan Rukneddin Firuz 1236 Sultan Raziye beyim 1236 1240 Eltutmusun qizi 1240 1242 1242 1246 1246 1266 Eltutmusun oglu Sultan Qiyaseddin Balaban 1266 1286 Sultan Muezzeddin Keyqubad 1286 1290 Sultan Qiyaseddin Balabanin boyuk oglu Sultan Keyumers 1290 I Xelecler sulalesi 1290 1320 Esas meqale Xelecler sulalesiSultan Celaleddin Firuz sah 1292 1296 Sultan Rukneddin Ibrahim sah 1296 Sultan Elaeddin Mehemmed sah 1296 1316 Sultan Sihabeddin Omer sah 1316 Sultan Qutbeddin Mubarek sah 1316 1320 Tugluqogullari sulalesi 1321 1414 Esas meqale Tugluqogullari sulalesiI Qiyaseddin sah Tugluq 1321 1325 Mehemmed sah Tugluq 1325 1351 Mahmud sah Tugluq 1351 Firuz sah Tugluq 1351 1388 II Qiyaseddin sah Tugluq 1388 1389 Abu Bekr sah Tugluq 1389 1390 Nesireddin Mehemmed sah Tugluq 1390 1394 Elaeddin Iskender sah Tugluq 1394 Nesireddin Mahmud sah Tugluq 1394 1414 Nusret sah Tugluq 1414 Lodiler sulalesi Dovlet xan 1413 1414 Seyyidler sulalesi 1414 1451 Xizir xan 1414 1421 Emir Teymur Imperiyasinin serkerdesi II Mubarek sah 1421 1435 IV Mehemmed sah 1435 1445 Elaeddin Alem sah 1445 1451 Ludiler sulalesi 1451 1526 Esas meqale Ludiler sulalesiBehlul xan Lodi 1451 1489 Efqan Iskender Lodi 1489 1517 Ibrahim sah Ludi II Ibrahim 1517 1526 Suriler sulalesi 1540 1555 Sir sah Suri 1540 1545 Islam sah 1545 1553 V Mehemmed Dehli 1553 1554 Firuz Dehli 29 aprel 2 may 1554 II Ibrahim Dehli 1554 1554 5 Iskender sah 1554 5 1555 IstinadlarDelhi Sultanate Why did the Delhi Sultanate choose Delhi as its capital ing Quora2009 Xarici kecidlerhttp tarix info umumitarix orta esrler 803 dehli sultanl305287305 html 2013 12 17 at the Wayback Machine L N Gumilev Delijskij sultanat v XIII v rus Hemcinin baxXelecler sulalesi Muezziler sulalesi Tugluqogullari sulalesi