Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Cümhuriyyət Xalq Partiyası (türk. Cumhuriyet Halk Partisi) — 9 sentyabr 1923-cü ildə Mustafa Kamal Atatürkün rəhbərliyi ilə qurulan və Türkiyədə fəaliyyət göstərən siyasi partiyadır. Partiyanın nizamnaməsinə görə, onun rəsmi abreviaturası “CHP”dir. Onun simvolu Altı Oxdur. Türkiyə Böyük Millət Məclisində 133 deputatla ana müxalifəti təmsil edən partiyadır. Onun sədri Özgür Özəl.
| CHP | |
 | |
| Sədri | Özgür Özəl |
| Qurucu | Mustafa Kamal Atatürk |
| Baş katib | |
| Quruluş tarixi | 9 sentyabr 1923 (1-ci quruluş tarixi) 9 sentyabr 1992 (2-ci quruluş tarixi) |
| Birləşən |
|
| Bölünmə |
|
| Sələfi |
|
| Xələfi | |
| Baş qərargah | |
| İdeologiya | Atatürkçülük Sosial demokratiya (1965-ci ildən sonra) Sekulyarizm Antikommunizm (tarixi) |
| Üzvlüyü |
|
| Üzv sayı | ▲ 1.224.847 |
| Parlamentdə | 127 / 600 |
| Bələdiyyədə |
|
| Saytı | http://www.chp.org.tr/ |
| Bayrağı |  |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
22 may 2010-cu il tarixində CXP-nin XXXIII qurultayında CXP sədri Kamal Kılıçdaroğlu seçilmişdir. Onun namizədliyini 1200 qurultay nümayəndəsi dəstəkləmişdir ki, bu da CXP üçün rekord rəqəmdir. Qurultaydan əvvəl mətbuatın dili ilə ona "Qandi Kamal" (türk. Gandi Kemal) ləqəbi verilmişdir. CXP-nin 3 – 4 fevral 2018-ci ildə keçirilən XXXVI qurultayında Kamal Kılıçdaroğlu 1266 qurultay nümayəndəsinin 790-ının dəstəyi ilə 5-ci dəfə CXP-nin Sədri seçilmişdir.
Atatürkçülük və sosial demokratiya görüşlərini mənimsəyən və sol mərkəzçi siyasi partiyadır. Partiyanın nizamnaməsində və proqramında qeyd olunan bu fikirlərlə yanaşı, demokratik sosialist və sosial liberal meylləri də özündə ehtiva edir. Türkiyə Cümhuriyyətinin qurucu və ilk qanuni siyasi partiyası olma xüsusiyyətlərini daşıyan Cümhuriyyət Xalq Partiyası 1923-cü ildən 1950-ci ilə qədər davamlı olaraq hakimiyyətdə qalmış və 1946-cı ilə qədər ümumilikdə təkpartiyalı üsul-idarəni həyata keçirmişdir. Türkiyədə ən uzun iqtidarda olan siyasi partiyadır. Atatürk tərəfindən "Xalq Partiyası" adıyla Anadolu və Rumeli Hüquqlarını Müdafiə Cəmiyyətinin davamı olaraq olaraq qurulan partiyanın adına 10 noyabr 1924-cü ildə "Cümhuriyyət" sözü əlavə edildi. 1935-ci ildə keçirilən 4-cü Qurultayda "fraksiya" sözü yerinə xarici aləmə daha çox uyğun gələn sözə üstünlük verilməsi qərara alındı və bugünkü adı — “Cümhuriyyət Xalq Partiyası” qəbul edildi.
12 sentyabr çevrilişindən sonra o vaxt Bülənt Ecevitin sədri olduğu Cümhuriyyət Xalq Partiyası buraxıldı; sonra 3821 saylı qanuna əsasən 9 sentyabr 1992-ci ildə yaradılmasının 69-cu ildönümündə yenidən fəaliyyətə başlamışdır.
CHP həm də qurucusu və ilk sədri Mustafa Kamal Atatürkün öz vəsiyyətində əmanət hüquqlarını CHP-yə buraxdığı Türkiyə İş Bankının bir hissəsinin sahibidir. CHP-nin əmanət hüququna malik olduğu bu bankın səhmlərinin 28,1%-nin mənfəəti Türk Dil Qurumuna və Türk Tarix Qurumuna keçir.
Təsis edilməsi
Cümhuriyyət Xalq Partiyasının institusional ortaya çıxması Sivas konqresində keçmiş İttifaqçı kadrların bəzi üzvlərinin iştirakı ilə baş tutdu. CHP-nin 1-ci Konqresi olaraq da qəbul edilən, 4-11 sentyabr 1919-cu il tarixlərində keçirilən Sivas Konqresində Türkiyənin müxtəlif bölgələrində işğallara müqavimət göstərmək üçün qurulan hüquq müdafiə cəmiyyətləri Anadolu və Rumeli Hüquq Müdafiə Cəmiyyəti (Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti) adı altında birləşdirilmişdir. 23 aprel 1920-ci ildə toplanan Türkiyə Böyük Millət Məclisi ARMHC nümayəndələrindən ibarət idi, lakin 1922-ci ildə Məclis Birinci Qrup və İkinci Qrup olaraq iki qrupa bölündü.
Milli mübarizənin qələbəsindən sonra Mustafa Kamal Paşanın başçılıq etdiyi Birinci Qrup ölkə miqyasında siyasi təşkilata başladı və 28 iyun 1923-cü ildə keçirilən seçkilərə vahid siyahı ilə daxil olaraq millət vəkillərinin birindən başqa hamısını qazandmışdı.
Lozanna müqaviləsinin qəbulu ilə bağlı Məclisdə başlayan gərgin müzakirələr üzərinə Mustafa Kamal Paşa 9 sentyabr 1923-cü ildə Dokuz Ümdə adlı siyasi proqramı açıqladı və iki gün sonra Daxili İşlər Nazirliyinə təqdim etdiyi ərizə ilə ona bağlı millət vəkillərindən ibarət Xalq Partiyasını qurdu. (Xalq Partiyasının rəsmi yaranma tarixi 11 sentyabr 1923-cü il olsa da, partiyanın yaranma tarixi partiyalaşmaq qərarının qəbul edildiyi 9 sentyabr 1923-cü il tarixi qəbul edilir.) Partiyanın təsisçiləri: Refik Saydam, Cəlal Bayar, Sabit Sağıroğlu, Münir Hüsrev Göle, Cəmil Uybadın, Kazım Hüsnü, Saffet Arıkan və Mehmet Zülfü Tiqrel, birinci baş katib isə Rəcəb Pekər olub.
Mustafa Kamal Atatürk dövrü
29 oktyabr 1923-cü ildə Xalq Partiyasından olan 158 millət vəkili Cümhuriyyəti elan edərək Mustafa Kamal Paşanı prezident seçdi. Qarşıdakı aylarda xilafətin ləğv edilməsi və 2-ci dövr Türkiyə Böyük Millət Məclisində müxalifət deputatlarının sayının azaldılması kimi bəzi məsələlərdən narahat olan Milli Mübarizənin lider və ziyalı kadrılarından Kazım Qarabəkir, Rauf Orbay, Adnan Adıvar, Əli Fuad Cəbəsoy, Hüseyn Avni Ulaş, Cəfər Təyyar Əyilməz, Refet Bele, Bəkir Sami Kunduh və Hüseyn Cahit Yalçın kimi bəzi millət vəkilləri parlamentdə ayrı bir qrup quraraq 17 noyabr 1924-cü ildə Tərəqqiçi Respublika Partiyasını (tr. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası) qurdular. Bu hadisədən bir həftə əvvəl Xalq Partiyasının adı dəyişdirilərək “Cümhuriyyət Xalq Partiyası” oldu. TCF-nın Şeyx Səid üsyanından sonra 5 iyun 1925-ci ildə bağlandıqdan və tanınmış üzvlərinin edam edilməsi və ya siyasətdən uzaqlaşdırıldıqdan sonra 1946-cı ilə qədər CHF/CHP parlament seçkilərində tək partiya olaraq iştirak etdi.
Respublika idarəsini yaradan mühüm islahatların bir çoxu 1927-ci il oktyabrın 15-də keçirilən II Qurultaydan əvvəl həyata keçirilmişdir. İkinci Qurultayda Qazi Mustafa Kamal Böyük Nitqini oxudu. Qurultayda qəbul edilən nizamnamədə CHF-nin cümhuriyyətçi, xalqçı və milliyyətçi bir siyasi cəmiyyət olduğu, partiyanın dəyişməz Baş sədrinin Qazi Mustafa Kamal olduğu yazılmışdı. Millət vəkil İsmət İnönü isə qərərgah rəisi təyin edilib.
1929-cu ildəki Böyük böhrandan sonra Türkiyə dövlətçi iqtisadi inkişaf siyasətinə əl atdı. Qərara alınıb ki, dövlət tərəfindən mühüm investisiyalar qoyulsun. 1930-cu ildə iqtisadi böhran dərinləşəndə və cəmiyyətdə ciddi iğtişaşlar başlayanda Mustafa Kamal yaxın dostu Fəthi bəyə müxalifət partiyası yaratmağı tapşırır. 1930-cu il avqustun əvvəlində Sərbəst Cümhuriyyət Firqəsi yaradıldı. İlk mərhələdə CHF-dən olan 15 deputat SCF-yə keçdi. Yeni partiya bütün ölkədə böyük ruh yüksəkliyi ilə qarşılandı. Sentyabrın 5-də keçirilən İzmir Toplantısı Egey bölgəsində rejimə qarşı ümumi üsyana çevrilmə meyli göstərdi. Oktyabr ayında keçirilən bələdiyyə seçkilərində SCF-nin səslərin əksəriyyətini topladığını, lakin CHF-nin seçki qutularını saxtalaşdırmaqla qazandığı barədə şayiələr yayıldı. Bu seçkidə SCF-ni seçdiyi üçün Silifke ilçəyə çevrildi. Dekabr ayında Menemen hadisəsi nəticəsində SCF özünü ləğv etdi.
SCF eksperimentinin uğursuzluğundan sonra CHF-nin təkpartiyalı hakimiyyəti kök saldı. 1931-ci ildə çağırılan III Qurultayda əsasnamə yeniləndi və partiyanın proqramı müəyyən edildi. Bu qurultayda; Cümhuriyyətçilik, dünyəvilik, millətçilik, dövlətçilik, populizm və inqilabçılıqdan ibarət altı prinsip partiyanın əsas proqramı kimi müəyyən edildi.. Xalqevləri adı altında CHF-yə bağlı yerli təşkilatın yaradılması qərara alındı.
CHP-nin altı prinsipini simvolizə edən altı oxlu emblem İsmayıl Hakkı Tonquç tərəfindən hazırlanmış və 1933-cü ildə istifadə olunmağa başlamışdır. 1934-cü ildə Birinci Beşillik Plan qüvvəyə mindi. Dövlət tərəfindən ağır sənayenin yaradılmasını nəzərdə tutan plan üçün tələb olunan pul resursu əsasən sovet kreditləri hesabına təmin edilirdi. Dəmir yolunun tikintisinə önəm verildi.
1935-ci ilin may ayında 384 millət vəkili və 160 əyalət nümayəndəsi ilə toplanan IV Qurultayda Dil İnqilabının gətirdiyi yeni anlayışa uyğun olaraq partiyanın adı Cümhuriyyət Xalq Partiyası olaraq dəyişdirildi.Kamalizm sözünün ilk dəfə partiya proqramına daxil edildiyi bu qurultayda məhz “dövlətçilik” öz damğasını qoydu. “İnsanın edə bilmədiyi işləri dövlət görür” anlayışı əvəzinə “özəl sahibkarlığa nəzarət” mənası verilən etatizm prinsipi dərhal reaksiyalara səbəb oldu. Əskişəhərli böyük torpaq sahibi Emin Sazak dövlətçiliyin köhnə mənasının bərpasını tələb edəcək, baş katib Rəcəb Peker isə dövlətçiliyin ən sərt ifadələrini işlədəcəkdi.
1936-cı ilin iyununda nəşr olunan sirkulyarla bütün vilayətlərdə partiyanın əyalət sədrliyi qubernatorluqla birləşdirildi və daxili işlər naziri rəsmi olaraq partiyanın baş katibi adını aldı. 1937-ci ilin fevralında edilən konstitusiya dəyişikliyi ilə CHP-nin “Altı ox”u Türkiyə Cümhuriyyətinin Konstitusiyasına rəsmi olaraq daxil edildi. Bununla da “Tək Partiya”nın dövlətlə eyniləşdirilməsi prosesi başa çatmış oldu.
Atatürk dövründə üç böyük kürd üsyanı — Şeyx Səid üsyanı, Ağrı üsyanı və Dersim üsyanı baş verdi və üsyanlar hərbi əməliyyatlarla yatırıldı.
Atatürk dövründə qurulan CHP hökumətləri:
- I. İsmet İnönü Hökuməti (30 oktyabr 1923 - 6 mart 1924)
- II. İsmet İnönü Hökuməti (6 mart 1924 - 22 noyabr 1924)
- Ali Fethi Okyar Hökuməti (22 noyabr 1924 - 3 mart 1925)
- III. İsmet İnönü Hökuməti (3 mart 1925 - 1 noyabr 1927)
- IV. İsmet İnönü Hökumətii (1 noyabr 1927 - 27 sentyabr 1930)
- V. İsmet İnönü Hökuməti (27 sentyabr 1930 - 4 may 1931)
- VI. İsmet İnönü Hökuməti (4 may 1931 - 1 mart 1935)
- VII. İsmet İnönü Hökuməti (1 mart 1935 - 1 noyabr 1937)
- I. Cəlal Bayar Hökuməti (1 noyabr 1937 - 11 noyabr 1938)
İstinadlar
- (PDF). 2011-01-24 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-06-19. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)
- Demirci, Fatih Kadro Hareketi ve Kadrocular, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2006, sayı 15.
- Ergüder, J. 1927 Komünist Tevkifatı, "İstanbul Ağır Ceza Mahkemesindeki Duruşma", Birikim Yayınları, İstanbul, 1978
- Başvekalet Kararlar Dairesi Müdürlüğü 15 Aralık 1937 tarih, 7829 nolu kararname 2016-06-07 at the Wayback Machine. 16 fevral 2019 tarixində əldə edildi.
- "Cumhuriyet Halk Partisi". 16 Eylül 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 16 Eylül 2019.
- http://www.socialistinternational.org/viewArticle.cfm?ArticlePageID=931.
- http://progressive-alliance.info/2810-2/.
- CHP'nin kuruluşu 2013-12-26 at the Wayback Machine CHP Resmî İnternet Sitesi
- Osmanlı'dan bu güne Türkiye'de seçimlerin kısa tarihi 2012-11-19 at the Wayback Machine, Mehmet O. Alkan
- Encyclopædia Britannica Fifteenth Edition
- [1] 2013-12-28 at the Wayback Machine gulsunbilgehan.com.tr
- Atatürk'ün CHP Program ve Tüzükleri Doğu Perinçek, Kaynak Yayınları 2012-01-11 at the Wayback Machine, 2. Basım, sf. 81,
- Serbest Cumhuriyet Fırkası 2010-01-30 at the Wayback Machine Ataturk.net
- "Arxivlənmiş surət". 2015-05-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-05-23. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)
- Atatürk'ün CHP Program ve Tüzükleri 2012-01-11 at the Wayback Machine, Doğu Perinçek, Kaynak Yayınları, 2. Basım, sf. 128,
- 1930’lar Türkiye’sinde Kemalizm Algılamaları 2014-02-11 at the Wayback Machine,
- Atatürk'ün CHP Program ve Tüzükleri 2012-01-11 at the Wayback Machine, Doğu Perinçek, Kaynak Yayınları, 2. Basım, sf. 171,
- Atatürk'ün CHP Program ve Tüzükleri 2012-01-11 at the Wayback Machine, Doğu Perinçek, Kaynak Yayınları, 2. Basım, sf. 172,
- CHP 1919-2009, Hikmet Bila, Doğan Kitap, 4. Baskı, sf. 62,
- Belgenet.net
 | Siyasi partiya haqqında olan bu məqalə halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Cumhuriyyet Xalq Partiyasi turk Cumhuriyet Halk Partisi 9 sentyabr 1923 cu ilde Mustafa Kamal Ataturkun rehberliyi ile qurulan ve Turkiyede fealiyyet gosteren siyasi partiyadir Partiyanin nizamnamesine gore onun resmi abreviaturasi CHP dir Onun simvolu Alti Oxdur Turkiye Boyuk Millet Meclisinde 133 deputatla ana muxalifeti temsil eden partiyadir Onun sedri Ozgur Ozel Cumhuriyyet Xalq Partiyasi turk Cumhuriyet Halk PartisiCHPSedri Ozgur OzelQurucu Mustafa Kamal AtaturkBas katibQurulus tarixi 9 sentyabr 1923 1 ci qurulus tarixi 9 sentyabr 1992 2 ci qurulus tarixi Birlesen 1955 1958 1985 1995 Yeni Turkiye Partiyasi 2002 2004 Turkiye Deyisim Partiyasi 2020 2023 Bolunme Serbest Cumhuriyyet Firqesi 1930 1946 1973 Demokratik Sol Partiya 1985 Yenilik Partiyasi 2020 2021 Selefi 1983 1985 1983 1985 1985 1995 Demokratik Sol Partiya 1985 bu gun XelefiBas qerargah CanqayaIdeologiya Ataturkculuk Sosial demokratiya 1965 ci ilden sonra Sekulyarizm Antikommunizm tarixi Uzvluyu Sosialist Internasionali Proqressiv Ittifaq d Millet Ittifaqi Turkiye 3 may 2018 28 may 2023 Uzv sayi 1 224 847Parlamentde 127 600Belediyyede 14 30 Boyukseher 21 51 Il 316 922 Ilce 61 388 Belde Sayti http www chp org tr Bayragi Vikianbarda elaqeli mediafayllar 22 may 2010 cu il tarixinde CXP nin XXXIII qurultayinda CXP sedri Kamal Kilicdaroglu secilmisdir Onun namizedliyini 1200 qurultay numayendesi desteklemisdir ki bu da CXP ucun rekord reqemdir Qurultaydan evvel metbuatin dili ile ona Qandi Kamal turk Gandi Kemal leqebi verilmisdir CXP nin 3 4 fevral 2018 ci ilde kecirilen XXXVI qurultayinda Kamal Kilicdaroglu 1266 qurultay numayendesinin 790 inin desteyi ile 5 ci defe CXP nin Sedri secilmisdir Ataturkculuk ve sosial demokratiya goruslerini menimseyen ve sol merkezci siyasi partiyadir Partiyanin nizamnamesinde ve proqraminda qeyd olunan bu fikirlerle yanasi demokratik sosialist ve sosial liberal meylleri de ozunde ehtiva edir Turkiye Cumhuriyyetinin qurucu ve ilk qanuni siyasi partiyasi olma xususiyyetlerini dasiyan Cumhuriyyet Xalq Partiyasi 1923 cu ilden 1950 ci ile qeder davamli olaraq hakimiyyetde qalmis ve 1946 ci ile qeder umumilikde tekpartiyali usul idareni heyata kecirmisdir Turkiyede en uzun iqtidarda olan siyasi partiyadir Ataturk terefinden Xalq Partiyasi adiyla Anadolu ve Rumeli Huquqlarini Mudafie Cemiyyetinin davami olaraq olaraq qurulan partiyanin adina 10 noyabr 1924 cu ilde Cumhuriyyet sozu elave edildi 1935 ci ilde kecirilen 4 cu Qurultayda fraksiya sozu yerine xarici aleme daha cox uygun gelen soze ustunluk verilmesi qerara alindi ve bugunku adi Cumhuriyyet Xalq Partiyasi qebul edildi 12 sentyabr cevrilisinden sonra o vaxt Bulent Ecevitin sedri oldugu Cumhuriyyet Xalq Partiyasi buraxildi sonra 3821 sayli qanuna esasen 9 sentyabr 1992 ci ilde yaradilmasinin 69 cu ildonumunde yeniden fealiyyete baslamisdir CHP hem de qurucusu ve ilk sedri Mustafa Kamal Ataturkun oz vesiyyetinde emanet huquqlarini CHP ye buraxdigi Turkiye Is Bankinin bir hissesinin sahibidir CHP nin emanet huququna malik oldugu bu bankin sehmlerinin 28 1 nin menfeeti Turk Dil Qurumuna ve Turk Tarix Qurumuna kecir Tesis edilmesiCumhuriyyet Xalq Partiyasinin institusional ortaya cixmasi Sivas konqresinde kecmis Ittifaqci kadrlarin bezi uzvlerinin istiraki ile bas tutdu CHP nin 1 ci Konqresi olaraq da qebul edilen 4 11 sentyabr 1919 cu il tarixlerinde kecirilen Sivas Konqresinde Turkiyenin muxtelif bolgelerinde isgallara muqavimet gostermek ucun qurulan huquq mudafie cemiyyetleri Anadolu ve Rumeli Huquq Mudafie Cemiyyeti Anadolu ve Rumeli Mudafaa i Hukuk Cemiyeti adi altinda birlesdirilmisdir 23 aprel 1920 ci ilde toplanan Turkiye Boyuk Millet Meclisi ARMHC numayendelerinden ibaret idi lakin 1922 ci ilde Meclis Birinci Qrup ve Ikinci Qrup olaraq iki qrupa bolundu Milli mubarizenin qelebesinden sonra Mustafa Kamal Pasanin basciliq etdiyi Birinci Qrup olke miqyasinda siyasi teskilata basladi ve 28 iyun 1923 cu ilde kecirilen seckilere vahid siyahi ile daxil olaraq millet vekillerinin birinden basqa hamisini qazandmisdi Lozanna muqavilesinin qebulu ile bagli Meclisde baslayan gergin muzakireler uzerine Mustafa Kamal Pasa 9 sentyabr 1923 cu ilde Dokuz Umde adli siyasi proqrami aciqladi ve iki gun sonra Daxili Isler Nazirliyine teqdim etdiyi erize ile ona bagli millet vekillerinden ibaret Xalq Partiyasini qurdu Xalq Partiyasinin resmi yaranma tarixi 11 sentyabr 1923 cu il olsa da partiyanin yaranma tarixi partiyalasmaq qerarinin qebul edildiyi 9 sentyabr 1923 cu il tarixi qebul edilir Partiyanin tesiscileri Refik Saydam Celal Bayar Sabit Sagiroglu Munir Husrev Gole Cemil Uybadin Kazim Husnu Saffet Arikan ve Mehmet Zulfu Tiqrel birinci bas katib ise Receb Peker olub Mustafa Kamal Ataturk dovru29 oktyabr 1923 cu ilde Xalq Partiyasindan olan 158 millet vekili Cumhuriyyeti elan ederek Mustafa Kamal Pasani prezident secdi Qarsidaki aylarda xilafetin legv edilmesi ve 2 ci dovr Turkiye Boyuk Millet Meclisinde muxalifet deputatlarinin sayinin azaldilmasi kimi bezi meselelerden narahat olan Milli Mubarizenin lider ve ziyali kadrilarindan Kazim Qarabekir Rauf Orbay Adnan Adivar Eli Fuad Cebesoy Huseyn Avni Ulas Cefer Teyyar Eyilmez Refet Bele Bekir Sami Kunduh ve Huseyn Cahit Yalcin kimi bezi millet vekilleri parlamentde ayri bir qrup quraraq 17 noyabr 1924 cu ilde Tereqqici Respublika Partiyasini tr Terakkiperver Cumhuriyet Firkasi qurdular Bu hadiseden bir hefte evvel Xalq Partiyasinin adi deyisdirilerek Cumhuriyyet Xalq Partiyasi oldu TCF nin Seyx Seid usyanindan sonra 5 iyun 1925 ci ilde baglandiqdan ve taninmis uzvlerinin edam edilmesi ve ya siyasetden uzaqlasdirildiqdan sonra 1946 ci ile qeder CHF CHP parlament seckilerinde tek partiya olaraq istirak etdi Respublika idaresini yaradan muhum islahatlarin bir coxu 1927 ci il oktyabrin 15 de kecirilen II Qurultaydan evvel heyata kecirilmisdir Ikinci Qurultayda Qazi Mustafa Kamal Boyuk Nitqini oxudu Qurultayda qebul edilen nizamnamede CHF nin cumhuriyyetci xalqci ve milliyyetci bir siyasi cemiyyet oldugu partiyanin deyismez Bas sedrinin Qazi Mustafa Kamal oldugu yazilmisdi Millet vekil Ismet Inonu ise qerergah reisi teyin edilib 1929 cu ildeki Boyuk bohrandan sonra Turkiye dovletci iqtisadi inkisaf siyasetine el atdi Qerara alinib ki dovlet terefinden muhum investisiyalar qoyulsun 1930 cu ilde iqtisadi bohran derinlesende ve cemiyyetde ciddi igtisaslar baslayanda Mustafa Kamal yaxin dostu Fethi beye muxalifet partiyasi yaratmagi tapsirir 1930 cu il avqustun evvelinde Serbest Cumhuriyyet Firqesi yaradildi Ilk merhelede CHF den olan 15 deputat SCF ye kecdi Yeni partiya butun olkede boyuk ruh yuksekliyi ile qarsilandi Sentyabrin 5 de kecirilen Izmir Toplantisi Egey bolgesinde rejime qarsi umumi usyana cevrilme meyli gosterdi Oktyabr ayinda kecirilen belediyye seckilerinde SCF nin seslerin ekseriyyetini topladigini lakin CHF nin secki qutularini saxtalasdirmaqla qazandigi barede sayieler yayildi Bu seckide SCF ni secdiyi ucun Silifke ilceye cevrildi Dekabr ayinda Menemen hadisesi neticesinde SCF ozunu legv etdi SCF eksperimentinin ugursuzlugundan sonra CHF nin tekpartiyali hakimiyyeti kok saldi 1931 ci ilde cagirilan III Qurultayda esasname yenilendi ve partiyanin proqrami mueyyen edildi Bu qurultayda Cumhuriyyetcilik dunyevilik milletcilik dovletcilik populizm ve inqilabciliqdan ibaret alti prinsip partiyanin esas proqrami kimi mueyyen edildi Xalqevleri adi altinda CHF ye bagli yerli teskilatin yaradilmasi qerara alindi CHP nin alti prinsipini simvolize eden alti oxlu emblem Ismayil Hakki Tonquc terefinden hazirlanmis ve 1933 cu ilde istifade olunmaga baslamisdir 1934 cu ilde Birinci Besillik Plan quvveye mindi Dovlet terefinden agir senayenin yaradilmasini nezerde tutan plan ucun teleb olunan pul resursu esasen sovet kreditleri hesabina temin edilirdi Demir yolunun tikintisine onem verildi 1935 ci ilin may ayinda 384 millet vekili ve 160 eyalet numayendesi ile toplanan IV Qurultayda Dil Inqilabinin getirdiyi yeni anlayisa uygun olaraq partiyanin adi Cumhuriyyet Xalq Partiyasi olaraq deyisdirildi Kamalizm sozunun ilk defe partiya proqramina daxil edildiyi bu qurultayda mehz dovletcilik oz damgasini qoydu Insanin ede bilmediyi isleri dovlet gorur anlayisi evezine ozel sahibkarliga nezaret menasi verilen etatizm prinsipi derhal reaksiyalara sebeb oldu Eskiseherli boyuk torpaq sahibi Emin Sazak dovletciliyin kohne menasinin berpasini teleb edecek bas katib Receb Peker ise dovletciliyin en sert ifadelerini isledecekdi 1936 ci ilin iyununda nesr olunan sirkulyarla butun vilayetlerde partiyanin eyalet sedrliyi qubernatorluqla birlesdirildi ve daxili isler naziri resmi olaraq partiyanin bas katibi adini aldi 1937 ci ilin fevralinda edilen konstitusiya deyisikliyi ile CHP nin Alti ox u Turkiye Cumhuriyyetinin Konstitusiyasina resmi olaraq daxil edildi Bununla da Tek Partiya nin dovletle eynilesdirilmesi prosesi basa catmis oldu Ataturk dovrunde uc boyuk kurd usyani Seyx Seid usyani Agri usyani ve Dersim usyani bas verdi ve usyanlar herbi emeliyyatlarla yatirildi Ataturk dovrunde qurulan CHP hokumetleri I Ismet Inonu Hokumeti 30 oktyabr 1923 6 mart 1924 II Ismet Inonu Hokumeti 6 mart 1924 22 noyabr 1924 Ali Fethi Okyar Hokumeti 22 noyabr 1924 3 mart 1925 III Ismet Inonu Hokumeti 3 mart 1925 1 noyabr 1927 IV Ismet Inonu Hokumetii 1 noyabr 1927 27 sentyabr 1930 V Ismet Inonu Hokumeti 27 sentyabr 1930 4 may 1931 VI Ismet Inonu Hokumeti 4 may 1931 1 mart 1935 VII Ismet Inonu Hokumeti 1 mart 1935 1 noyabr 1937 I Celal Bayar Hokumeti 1 noyabr 1937 11 noyabr 1938 Istinadlar PDF 2011 01 24 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 06 19 redundant parameters redundant parameters Demirci Fatih Kadro Hareketi ve Kadrocular Dumlupinar Universitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2006 sayi 15 Erguder J 1927 Komunist Tevkifati Istanbul Agir Ceza Mahkemesindeki Durusma Birikim Yayinlari Istanbul 1978 Basvekalet Kararlar Dairesi Mudurlugu 15 Aralik 1937 tarih 7829 nolu kararname 2016 06 07 at the Wayback Machine 16 fevral 2019 tarixinde elde edildi Cumhuriyet Halk Partisi 16 Eylul 2019 tarixinde Istifade tarixi 16 Eylul 2019 http www socialistinternational org viewArticle cfm ArticlePageID 931 http progressive alliance info 2810 2 CHP nin kurulusu 2013 12 26 at the Wayback Machine CHP Resmi Internet Sitesi Osmanli dan bu gune Turkiye de secimlerin kisa tarihi 2012 11 19 at the Wayback Machine Mehmet O Alkan Encyclopaedia Britannica Fifteenth Edition 1 2013 12 28 at the Wayback Machine gulsunbilgehan com tr Ataturk un CHP Program ve Tuzukleri Dogu Perincek Kaynak Yayinlari 2012 01 11 at the Wayback Machine 2 Basim sf 81 ISBN 978 975 343 526 0 Serbest Cumhuriyet Firkasi 2010 01 30 at the Wayback Machine Ataturk net Arxivlenmis suret 2015 05 02 tarixinde Istifade tarixi 2023 05 23 redundant parameters redundant parameters redundant parameters Ataturk un CHP Program ve Tuzukleri 2012 01 11 at the Wayback Machine Dogu Perincek Kaynak Yayinlari 2 Basim sf 128 ISBN 978 975 343 526 0 1930 lar Turkiye sinde Kemalizm Algilamalari 2014 02 11 at the Wayback Machine Ataturk un CHP Program ve Tuzukleri 2012 01 11 at the Wayback Machine Dogu Perincek Kaynak Yayinlari 2 Basim sf 171 ISBN 978 975 343 526 0 Ataturk un CHP Program ve Tuzukleri 2012 01 11 at the Wayback Machine Dogu Perincek Kaynak Yayinlari 2 Basim sf 172 ISBN 978 975 343 526 0 CHP 1919 2009 Hikmet Bila Dogan Kitap 4 Baski sf 62 ISBN 978 605 111 003 5 Belgenet net Siyasi partiya haqqinda olan bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin