Türk Tarix Qurumu

Türk Tarix Qurumu və yaxud TTK (türk. Türk Tarih Kurumu) — Mustafa Kamal Atatürkün göstərişi ilə 1931-ci il aprelin 12-də türk tarixini ilk mənbələrdən araşdırmaq məqsədilə yaradılmış araşdırma qurumudur. 664 saylı Qanun Fərmanı ilə Türk Tarix Qurumu ayrıca ictimai hüquqi şəxsə malikdir və 1983-cü ildə yaradılmış Atatürk Mədəniyyət, Dil və Tarix Yüksək Qurumunun tabeliyində elmi institut kimi fəaliyyət göstərir. Rəhbəri hazırda Birol Çətindir.

Türk Tarix Qurumu TTQ
türk. Türk Tarih Kurumu
Fəaliyyəti	Türk tarixinin tənzimləyici institutu
Yaranma tarixi	12 aprel 1931
Rəsmi dili	Türk dili
Mərkəzi	Ankara, Türkiyə
Qurucusu	Mustafa Kamal Atatürk
ttk.gov.tr
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Təşkilat tarixi

Baş nazir İsmət İnönü ve Prezident Mustafa Kamal Atatürk, 1932-ci ildəki I. Türk Tarix Konqresində.

1930-cu il aprelin 28-də VI. Qurultayın son iclasında Qazi Mustafa Kamalın göstərişi ilə Afət İnan 40 imza ilə təklif irəli sürmüş və bu təklifdə Türk tarixini elmi cəhətdən araşdıracaq bir komissiyanın yaradılması istənilmişdi. Həmin gün Türk Ocaqları Qanununa bu mövzuda bir maddə əlavə edildi. 16 nəfərlik nümayəndə heyəti ilk iclasını 4 iyun 1930-cu ildə keçirərək idarə heyətini və üzvlərini müəyyənləşdirdi. Bu nümayəndə heyəti Türk Tarix Qurumunun əsasını təşkil edir.

Nümayəndə heyəti "Türk tarixinin konturları" adlı araşdırma dərc edib. Kitabda Orta Asiyada türk sivilizasiyasının olması və türklərin bu mərkəzdən başlayan köçlərlə Çinə, Hindistana, Mesopotamiyaya, Misirə, İrana və Anadoluya getməsi və həmin bölgələrin xalqlarını sivilizasiya etməsi tezisindən bəhs edilir. Məqsəd bu kitabın əsas ideyasına uyğun olaraq məktəb kitablarını hazırlamaq idi.

Türk Ocaqları 1931-ci il martın 29-da bağlanmağa qərar verdikdə, Türk Tarix Komitəsi 1931-ci il aprelin 12-də "Türk Tarixi Araşdırmalar Cəmiyyəti" adı ilə yenidən təşkil edilərək fəaliyyətini davam etdirdi. Qurumun adı 1935-ci ildə "Türkiyə Tarixi Araşdırmalar Qurumluğu", daha sonra isə "Türk Tarix Qurumu" olaraq dəyişdirilib.

Qurumun Türk Tarix Qurumu adı ilə fəaliyyət göstərdiyi dövrdə İsmail Haqqı Uzunçarşılının "Anadolu Beylikləri" adlı dörd cildlik lisey tarix kitabı, bəzi qazıntı hesabatları, "Kitab-ı Bahriye" və Piri xəritəsini nəşr etdirmişdir. Rəis və 1937-ci ildən bəri nəşr edən Belleten jurnalı nəşr etdi. 2–11 iyul 1932-ci il tarixləri arasında "Türk Tarixi Qurultayı" adı altında təşkil etdiyi birinci qurultaydan sonra mütəmadi olaraq qurultaylar təşkil etməyə davam etdi. 20–25 sentyabr 1937-ci il tarixlərində İkinci Beynəlxalq Türk Tarixi Konqresi keçirildi. 1935-ci ildə Alacahöyük Qazıntısına Qurumun öz resursları və işçiləri ilə başlanıldı.

Prezident Mustafa Kamal Atatürk qurumun işi ilə şəxsən maraqlanıb, iclaslarında iştirak edib. Mustafa Kamal Atatürkdən sonra gələn bütün prezidentlər ənənə olaraq Qurumun "qoruyucu prezidenti" oldular. Mustafa Kamal Atatürk 5 sentyabr 1938-ci il tarixli vəsiyyəti ilə Türkiyə İş Bankasıdakı səhmlərinin gəlirinin yarısını Türk Tarix Qurumuna bağışladı. Qurum Nazirlər Şurasının 21 sentyabr 1940-cı il tarixli 2/14556 saylı fərmanı ilə ictimai mənafeyə xidmət edən birliklər sırasına daxil edilib.

Qurum Ankaradakı Türk Ocağı İctimai Evləri binasında fəaliyyətə başlayıb. 1940-cı ilin sonunda Dillər, Tarix və Coğrafiya fakültəsinin binasına köçdü və 12 noyabr 1967-ci ildə Turqut Cansever və Ertur Yener tərəfindən layihələndirilən öz binasına köçdü. Binanın birinci mərtəbəsində konfrans zal, kitab anbarı, ikinci mərtəbədə kitabxana, oxu zalları ve iş otaqları yerləşir.

Türk Tarix Qurumu hüquqi şəxs olaraq 7 noyabr 1982-ci ildə qəbul edilmiş Türkiyə Respublikasının Konstitusiyasının 134-cü maddəsi ilə yaradılmış Atatürk Mədəniyyət, Dil və Tarix Yüksək Şurasının tərkibinə daxil edilib.

İnstitusional təşkilati struktur

1951–1967-ci illərdə inşa edilmiş Türk Tarix Qurumunun inzibati binası

Qurumun rəhbəri Prezidentin qərarı ilə təyin edilən qurumun prezidentidir. Prezidentin 3 saylı fərmanı ilə onun səlahiyyət müddəti ləğv edilib. Mədəniyyət və Turizm Nazirinin razılığı ilə təyin olunan vitse-prezident birbaşa Türk Tarix Qurumunun sədrinə tabedir. 664 nömrəli Fərmana əsasən; Türk Tarix Qurumunun Elmi Komitəsi; TTK sədri, sədr müavini və üzvlərdən ibarətdir. Qurumun üç növü var: ilkin, fəxri və ünsiyyət.

Türk Tarix Qurumunun ilk rəhbəri Tefik Bıyıklıoğlu olub. 1932–1936-cı illərdə türkçülük ideyasının öndə gedən təmsilçilərindən olan tatar əsilli siyasətçi, alim və yazıçı Yusif Akçura Türk Tarix Qurumunun sədri vəzifəsini yerinə yetirib.

2008-ci ilin iyun ayında Yusuf Halaçoğlu TTQ rəhbərliyindən azad edildi.

Türk Tarixi Konfransı

Rəfiq Turan Türk Tarix Qurumunun 2015–2020-ci illərdə rəhbəri olub

Elmi araşdırma və nəşrlərlə yanaşı, birincisi 2–11 iyul 1932-ci il tarixləri arasında toplanan Türk Tarix Qurumu ilə XVI. İlk dəfə keçirdiyi beynəlxalq xarakterli "Türk Tarixi Qurultayları"nı təşkil edir. 20–25 sentyabr 1937-ci il tarixləri arasında Dolmabahçe sarayında keçirilən II Konfrans beynəlxalq xarakter almışdır. Bu konfransda xarici alimlər də iştirak etmişlər. Bu konfrans türk tarixini təbliğ etmək və sənədləşdirmək məqsədi daşıyırdı. Bundan əlavə, ölkədə və Yaxın Şərqdə tarixdən əvvəlki dövrdən Cümhuriyyət dövrünə qədər inkişaf etmiş böyük sivilizasiyaları canlandıran Konfrans səbəbiylə maket, moulaj, şəkil və qrafika ilə sərgi təşkil edilmiş və bu sərgi Mustafa Kamal Atatürkün ölümünə qədər Dolmabahçe sarayında qalmışdır.

Ad	Statusu	Tarixi
I Türk Tarixi Konfransı	Beynəlxalq	2–11 iyul 1932
II Türk Tarixi Konfransı	Beynəlxalq	20–25 sentyabr 1937
III Türk Tarixi Konfransı	Beynəlxalq	15–20 noyabr 1943
IV Türk Tarixi Konfransı	Beynəlxalq	10–14 noyabr 1948
V Türk Tarixi Konfransı	Beynəlxalq	12–17 aprel 1956
VI Türk Tarixi Konfransı	Beynəlxalq	20–26 oktyabr 1961
VII Türk Tarixi Konfransı	Beynəlxalq	25–29 sentyabr 1970
VIII Türk Tarixi Konfransı	Beynəlxalq	11–15 oktyabr 1976
IX Türk Tarixi Konfransı	Beynəlxalq	21–25 sentyabr 1981
X Türk Tarixi Konfransı	Beynəlxalq	22–26 sentyabr 1986
XI Türk Tarixi Konfransı	Beynəlxalq	5–9 sentyabr 1990
XII Türk Tarixi Konfransı	Beynəlxalq	12–16 sentyabr 1994
XIII Türk Tarixi Konfransı	Beynəlxalq	4–8 oktyabr 1999
XIV Türk Tarixi Konfransı	Beynəlxalq	9–13 sentyabr 2002
XV Türk Tarixi Konfransı	Beynəlxalq	11–15 sentyabr 2006
XVI Türk Tarixi Konfransı	Beynəlxalq	20–24 sentyabr 2010
XVII Türk Tarixi Konfransı	Beynəlxalq	15–17 sentyabr 2014
XVIII Türk Tarixi Konfransı	Beynəlxalq	1–5 oktyabr 2018
XIX Türk Tarixi Konfransı	Beynəlxalq	3–7 oktyabr 2022

Beynəlxalq XVIII Türk Tarix Konfransı 1–5 oktyabr 2018-ci il tarixində Ankarada keçirilib. Dörd gün ərzində 22 seansda 164 bölümün baş tutduğu konfransda, 29 ölkədən 800-ə yaxın alimin 750 məqaləsinin təqdimatı keçirilmişdir. 2018-ci ildə baş tutan Türk Tarix Konfransı Türk Tarix Qurumunun buna qədər təşkil etdiyi ən çox alimin qatıldığı və ən çox təqdimat olan konfrans olub.

Türk Tarix Qurumunun rəhbərləri

Yusif Akçura, 1932–1936-cı illərdə Türk Tarix Qurumunun rəhbəri vəzifəsini yerinə yetirib.

Türk Tarix Qurumunun hazırkı prezidenti Prof. Dr. Birol Çetindir. Qurumun baş direktoru olmuş şəxslərin siyahısı aşağıdakı kimidir:

Adı	Vəzifəyə keçdiyi vaxt	Vəzifəsinin bitdiyi vaxt
Mustafa Kamal Atatürk Qurucu və fəxri baş direktor	14 aprel 1931	10 noyabr 1938
Tefik Bıyıklıoğlu	14 aprel 1931	8 aprel 1932
Prof. Dr. Yusif Akçura	8 aprel 1932	11 mart 1935
Həsın Cəmil Çambel	23 mart 1935	17 dekabr 1941
Ord. Prof. Dr. Şəmsəddin Günaltay	17 dekabr 1941	19 oktyabr 1961
Ord. Prof. Dr. Şevket Əziz Qansu	28 aprel 1962	21 aprel 1973
Ord. Prof. Dr. Ənvər Ziya Karal	21 aprel 1973	18 yanvar 1982
Ord. Prof. Dr. Sedat Alp	16 aprel 1982	17 oktyabr 1983
Prof. Dr. Yaşar Yücel	17 oktyabr 1983	16 mart 1992
Prof. Dr. Neşet Çağatay	16 mart 1992	21 yanvar 1993
Prof. Dr. İbrahim Agah Çubukçu	21 yanvar 1993	23 sentyabr 1993
Prof. Dr. Yusuf Halaçoğlu	27 sentyabr 1993	23 iyul 2008
Prof. Dr. Əli Birinci	1 avqust 2008	13 sentyabr 2011
Prof. Dr. Bahəddin Yediyıldız	14 sentyabr 2011	25 iyun 2012
Prof. Dr. Mehmet Metin Hülagü	26 iyun 2012	23 iyun 2014
Prof. Dr. Mehmet Əli Beyhan	24 iyun 2014	5 mart 2015
Prof. Dr. Rəfiq Turan	6 mart 2015	20 aprel 2020
Prof. Dr. Əhməd Yaramış	20 aprel 2020	22 iyun 2020
Prof. Dr. Birol Çetin	23 iyun 2020	hal-hazırda

Türk Tarix Qurumuna ən uzun müddət Şəmsəddin Günaltay rəhbərlik edib. O, iyirmi il fasiləsiz qurumun başçısı vəzifəsini yerinə yetirib. Qurumun təşkilindən bu günə qədər ona 13 nəfər rəhbərlik edib.

1982-ci ildə qəbul edilmiş Türkiyə Respublikasının Konstitusiyasının 104-cü maddəsinə görə ve 3 sayılı Prezident Qərarının 2-ci maddəsinə görə Türk Tarix Qurumu rəhbərini ölkə prezidenti vəzifəyə təyin edə və onu vəzifədən azad etmək səlahiyyətinə malikdir.

İstinadlar

1. English Wikipedia community Wikipedia (ing.). 2001.
2. . Turkish Historical Society. 2008-07-25 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-07-25.
3. "Arxivlənmiş surət" (PDF). resmigazete.gov.tr. 2020-07-23 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2023-01-10.
4. Galip, Özlem Belçim. New Social Movements and the Armenian Question in Turkey: Civil Society vs. the State. Springer International Publishing. 2020. səh. 153. ISBN .
5. White, Jenny. Muslim Nationalism and the New Turks: Updated Edition. Princeton University Press. 2014. 26. ISBN .
6. Bayir, Derya. Minorities and Nationalism in Turkish Law (ingilis). Routledge. 2016-04-22. 110. ISBN .
7. Uzer, Umut. An Intellectual History of Turkish Nationalism. The University of Utah Press. 2016. 102. ISBN .
8. Landau, Jacob M. Pan-Turkism in Turkey. London: C. Hurst & Company. 1981. 76. ISBN .
9. "Arxivlənmiş surət". 2012-01-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-01-06.
10. "Arxivlənmiş surət". 2011-03-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-01-06.
11. "Arxivlənmiş surət" (PDF). Mevzuat. 2011-07-25 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2023-01-06.
12. "Arxivlənmiş surət" (PDF). Mevzuat. 2019-12-10 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2023-01-06.
13. (türk). Turkish Historical Society. 2008-07-25 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-07-25.
14. Özerkan, Fulya. "Controversial historian dismissed from office". . 2008-07-24. İstifadə tarixi: 2008-07-25.^{[ölü keçid]}
15. "Arxivlənmiş surət". Türk Tarih Kurumu. 10 August 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 10 January 2023.
16. "Arxivlənmiş surət" (PDF). Türk Tarih Kurumu. 2020-02-23 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2023-01-10.
17. "Arxivlənmiş surət". Türk Tarih Kurumu. 2019-08-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-01-10.
18. "Arxivlənmiş surət". Türk Tarih Kurumu. 2019-08-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-01-10.

Xarici keçidlər

• Türk Tarih Kurumu genel ağ sayfası
• Türk Tarih Kurumu E-Mağaza ağ sayfası
• Türk Tarih Kurumu 100. Yılında I. Dünya Savaşı ağ sayfası