Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Büzeyir mağarası — Lerik rayonu ərazisində Büzeyir inzibati ərazisində yerləşən mağara.
| Buzeyir mağarası | |
|---|---|
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Uzunluğu | 17 m |
| Kəşf tarixi | 1985 |
| Dövrü | Paleolit |
| Yerləşməsi | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Rayon | |
| | |
İnzibati ərazisi
Buzeyir mağarası Lerik rayonu ərazisində, Talış dağlarının ən yüksək zirvəsində yerləşir. Düşərgə Zuvandçayın sol sahilində olub, dəniz səviyyəsindən 1640 metr yüksəklikdə, Zuvandçayın müasir yatağından 300-350 metr yüksəklikdə yerləşir. Buzeyir mağarasının yerləşdiyi müasir ərazi Talış dağlarının ən mənzərəli guşələrindən biri olub, ətrafları ağac örtüyü ilə əhatə olunmuşdur.
Aparılan kəşfiyyat işləri nəticəsində Zuvandçay vadisində mağaralar və qaya sığınacaqları qeydə alındı. Lerik rayonu ərazisini İranla sərhəd boyunca Talış silsiləsi, bundan şimalda Peştəsər silsiləsi, sonra isə Buravar silsiləsi əhatə edir. Talış və Peştəsər silsilələri arasında Zuvand çökəkliyi yerləşir. Ən yüksək zirvələri Kömürgöy (2492 m) və Qızyurdudur (2433 m).Əsasən üçüncü geoloji dövrdə formalaşmış Talış dağları bir növ Kiçik Qafqaz dağlarının davamıdır. Kiçik Qafqazdan fərqli olaraq Talış dağlarında vulkanik proseslər daha kəskin olmuş, ona görə də buradakı mağaralar vulkanik yolla əmələ gəlmişdir. Talış dağlarının yüksək zirvələri tamamilə çılpaqdır. Çökəkliklərdə isə əsasən seyrək meşəliklər, meşəli çəmənliklər və dağ meşələri vardır. Lerik-Zuvand zonasında mağaralar əsasən Zuvandçayın yatağından 75–100 metr yüksəklikdə yerləşir. Arxeoloji kəşfiyyat işləri zamanı Lerik-Zuvand yolunun 9-cu kilometrliyində bir neçə mağara aşkar edildi. Zuvandçay vadisində ən möhtəşəm dağ zirvələrindən biri Dəliklidaş zirvəsidir. Bu zirvədə içərisində torpaq çöküntüsü olan mağara var. Mağara Lerik-Buzeyir yolunun 9-cu kilometrliyində, Zuvand çayının sol sahilində, Buzeyir kəndindən 3 kilometr şərqdə yerləşir. Mağara kəndin yaxınlığında olduğu üçün ona Buzeyir mağarası deyilir. Mağaranın uzunluğu 12 metr, eni 5-6 metr, hündürlüyü isə (torpaq çöküntüsündən) 2,5 metrə çatır. Mağaranın qabaq hissəsində bir neçə iri qaya daşlar var. Bunlar mağaranın tavanından düşmüşdür. Güman edilir ki, qədim zamanlarda mağara daha böyük olmuşdur.
Arxeoloji tədqiqatlar
Buzeyir düşərgəsinin daş məmulatı
Azərbaycanın orta Paleolit düşərgələrindən aparılan elmi tədqiqatlar burada yaşamış ulu sakinlərin həyat tərzi, alət hazırlama texnikası və ovçuluq təsərrüfatı haqqında geniş elmi məlumatlar verməklə bərabər, neandertal tipli insanların Mustye mədəniyyəti dövründə daha geniş ərazilərdə məskunlaşmasını göstərir.
Mağarada aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı Paleolit dövrünə aid daş məmulatı və ovlanmış heyvan sümükləri tapılmışdır.Buzeyir mağarasında aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı 63 ədəd daş məmulatı tapılmışdır. Daş məmulatı içərisində diskşəkilli nüvələr, levallua itiucluları, sadə bir işlək ağızlı qaşovlar, bir işlək ağızlı qabarıq qaşov, qəlpələr və lövhələr qeydə alınmışdır. Buzeyir mağarasından aşkar olunmuş daş məmulatının texniki-tipoloji tədqiqi onların Mustye mədəniyyəti - Aşelin son mərhələsində hazırlandıqlarını söyləməyə imkan verir.
1953- 2003-ci illərdə Azərbaycan Respublikası ərazisində apanlan arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində orta Paleolit—Mustye mədəniyyətinə aid Azıx (III təbəqə) Tağlar, Daşsalahlı, Damcıh, Qazma və Buzeyir düşərgələri qeydə alınıb tədqiq olunmuşdur.
Buzeyir paleolit düşərgəsinin stratiqrafiyası
Çox təbəqəli Buzeyir Paleolit düşərgəsində 1985,1990 və 2007-ci illərdə Paleolit arxeoloji ekspedisiyası Ə.Q.Cəfərovun rəhbərliyi altında arxeoloji qazıntılar zamanı 6 təbəqə qeydə alınmışdır.
Birinci təbəqə- qara çürüntülü heyvan peyinindən və qara torpaqdan olan təbəqədən ibarətdir.Orta əsrlərə aid gil qab qırıqları aşkar olunmuşdur. Təsvir olunan təbəqənin qalınlığı 5-7 sm-ə qədər olmuşdur.
İkinci təbəqə-sarı gillicə torpaq təbəqəsindən ibarətdir. İkinci təbəqədə aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı çoxlu gil qab qırıqları aşkar edilmişdir. Təsvir olunan ikinci təbəqənin qalınlığı 40-45 sm-ə bərabərdir.
Üçüncü təbəqə -boz rəngli sarı gillicə təbəqəsindən ibarətdir. Təbəqənin içərisindən ovlanmış heyvan sümüklərinin qalıqları tapılmışdır. Təsvir olunan təbəqənin qalınlığı 32-35 sm olmuşdur.
Dördüncü təbəqə - açıq boz rəngli gillicə torpaq təbəqəsindən ibarətdir. Arxeoloji qazıntılar zamanı mağaranın tavanından düşmüş qaya qınqlan qeydə alınmışdır. Təbəqənin qalınlığı 25-30 sm-ə bərabər olmuşdur.
Beşinci təbəqə - tünd-sarı rəngli gillicə torpaq təbəqəsindən ibarətdir. Təbəqənin tərkibində tək-tək qaya qalıqları qeydə alınmışdır. Təsvir olunan təbəqənin qalınlığı 50-55 sm-ə bərabər olmuşdur. Arxeoloji qazıntılar zamanı təbəqədən daş məmulatı və fauna qalıqlan tapılmışdır.
Altıncı təbəqə - açıq-sarı rəngli qumlu təbəqədən ibarətdir. Altıncı təbəqənin tərkibində tək-tək mağaranın tavanından düşən qaya daşlarının qırıqları qeydə alınmışdır. Təsvir olunan təbəqənin qalınlığı 35-40 sm-ə bərabər olmuşdur. Arxeoloji qazıntılar zamanı hələlik Buzeyir düşərgəsinin döşəməsi aşkar edilməmişdir.Düşərgədə qazılmış çöküntünün ümumi qalınlığı 3 m-ə yaxındır.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Azərbaycan Respublikasının cənub-şərq bölgəsinin turizm baxımından böyük maraq doğuran, mühüm tarixi ərazilərdən biri də Lerik rayonudur.[ölü keçid]
- Lerikdəki “Cin mağarası”: Dağın içindən yol, sönən kibrit, mənşəyi bilinməyən sümüklər 2017-07-26 at the Wayback Machine
- Lerik rayonunda 120-180 min il əvvəlaə aid insan yaşayışı aşkar olunub 2019-10-02 at the Wayback Machine
Şəkillərin müəllifi
- Əsədulla Cəfərov
İstinadlar
- Ə.Cəfərov Azərbaycan Arxeologiyası Daş dövrü I cild Bakı-2008 Şərq-qərb mətbəsi.s.99
- http://xalqqazeti.com/az/news/interview/17878 2014-12-07 at the Wayback Machine. Zuvandçay paleolit düşərgəsi
- Джафаров А.К. Разведочные работы в Талышские горах./Археологические открытие 1985 г. Москва, 1987
- Əsədulla Cəfərov "Qarabağın Paleolit düşərgələri. Bakı- 2017. s.18-19
Mənbə
Azərbaycan tarixi (7 cilddə). I cild. Bakı: Elm, 1998. Azərbaycan arxeologiyası (daş dövrü). I cild, Bakı,2008, səh.100
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Buzeyir magarasi Lerik rayonu erazisinde Buzeyir inzibati erazisinde yerlesen magara Buzeyir magarasiUmumi melumatlarUzunlugu 17 mKesf tarixi 1985Dovru PaleolitYerlesmesi38 43 36 sm e 48 23 46 s u Olke AzerbaycanRayon LerikBuzeyir magarasiInzibati erazisiBuzeyir magarasi Lerik rayonu erazisinde Talis daglarinin en yuksek zirvesinde yerlesir Duserge Zuvandcayin sol sahilinde olub deniz seviyyesinden 1640 metr yukseklikde Zuvandcayin muasir yatagindan 300 350 metr yukseklikde yerlesir Buzeyir magarasinin yerlesdiyi muasir erazi Talis daglarinin en menzereli guselerinden biri olub etraflari agac ortuyu ile ehate olunmusdur Aparilan kesfiyyat isleri neticesinde Zuvandcay vadisinde magaralar ve qaya siginacaqlari qeyde alindi Lerik rayonu erazisini Iranla serhed boyunca Talis silsilesi bundan simalda Pesteser silsilesi sonra ise Buravar silsilesi ehate edir Talis ve Pesteser silsileleri arasinda Zuvand cokekliyi yerlesir En yuksek zirveleri Komurgoy 2492 m ve Qizyurdudur 2433 m Esasen ucuncu geoloji dovrde formalasmis Talis daglari bir nov Kicik Qafqaz daglarinin davamidir Kicik Qafqazdan ferqli olaraq Talis daglarinda vulkanik prosesler daha keskin olmus ona gore de buradaki magaralar vulkanik yolla emele gelmisdir Talis daglarinin yuksek zirveleri tamamile cilpaqdir Cokekliklerde ise esasen seyrek meselikler meseli cemenlikler ve dag meseleri vardir Lerik Zuvand zonasinda magaralar esasen Zuvandcayin yatagindan 75 100 metr yukseklikde yerlesir Arxeoloji kesfiyyat isleri zamani Lerik Zuvand yolunun 9 cu kilometrliyinde bir nece magara askar edildi Zuvandcay vadisinde en mohtesem dag zirvelerinden biri Deliklidas zirvesidir Bu zirvede icerisinde torpaq cokuntusu olan magara var Magara Lerik Buzeyir yolunun 9 cu kilometrliyinde Zuvand cayinin sol sahilinde Buzeyir kendinden 3 kilometr serqde yerlesir Magara kendin yaxinliginda oldugu ucun ona Buzeyir magarasi deyilir Magaranin uzunlugu 12 metr eni 5 6 metr hundurluyu ise torpaq cokuntusunden 2 5 metre catir Magaranin qabaq hissesinde bir nece iri qaya daslar var Bunlar magaranin tavanindan dusmusdur Guman edilir ki qedim zamanlarda magara daha boyuk olmusdur Arxeoloji tedqiqatlarBuzeyir dusergesinin das memulati Azerbaycanin orta Paleolit dusergelerinden aparilan elmi tedqiqatlar burada yasamis ulu sakinlerin heyat terzi alet hazirlama texnikasi ve ovculuq teserrufati haqqinda genis elmi melumatlar vermekle beraber neandertal tipli insanlarin Mustye medeniyyeti dovrunde daha genis erazilerde meskunlasmasini gosterir Magarada aparilan arxeoloji qazintilar zamani Paleolit dovrune aid das memulati ve ovlanmis heyvan sumukleri tapilmisdir Buzeyir magarasinda aparilan arxeoloji qazintilar zamani 63 eded das memulati tapilmisdir Das memulati icerisinde disksekilli nuveler levallua itiuclulari sade bir islek agizli qasovlar bir islek agizli qabariq qasov qelpeler ve lovheler qeyde alinmisdir Buzeyir magarasindan askar olunmus das memulatinin texniki tipoloji tedqiqi onlarin Mustye medeniyyeti Aselin son merhelesinde hazirlandiqlarini soylemeye imkan verir 1953 2003 ci illerde Azerbaycan Respublikasi erazisinde apanlan arxeoloji tedqiqatlar neticesinde orta Paleolit Mustye medeniyyetine aid Azix III tebeqe Taglar Dassalahli Damcih Qazma ve Buzeyir dusergeleri qeyde alinib tedqiq olunmusdur Buzeyir paleolit dusergesinin stratiqrafiyasi Cox tebeqeli Buzeyir Paleolit dusergesinde 1985 1990 ve 2007 ci illerde Paleolit arxeoloji ekspedisiyasi E Q Ceferovun rehberliyi altinda arxeoloji qazintilar zamani 6 tebeqe qeyde alinmisdir Birinci tebeqe qara curuntulu heyvan peyininden ve qara torpaqdan olan tebeqeden ibaretdir Orta esrlere aid gil qab qiriqlari askar olunmusdur Tesvir olunan tebeqenin qalinligi 5 7 sm e qeder olmusdur Ikinci tebeqe sari gillice torpaq tebeqesinden ibaretdir Ikinci tebeqede aparilan arxeoloji qazintilar zamani coxlu gil qab qiriqlari askar edilmisdir Tesvir olunan ikinci tebeqenin qalinligi 40 45 sm e beraberdir Ucuncu tebeqe boz rengli sari gillice tebeqesinden ibaretdir Tebeqenin icerisinden ovlanmis heyvan sumuklerinin qaliqlari tapilmisdir Tesvir olunan tebeqenin qalinligi 32 35 sm olmusdur Dorduncu tebeqe aciq boz rengli gillice torpaq tebeqesinden ibaretdir Arxeoloji qazintilar zamani magaranin tavanindan dusmus qaya qinqlan qeyde alinmisdir Tebeqenin qalinligi 25 30 sm e beraber olmusdur Besinci tebeqe tund sari rengli gillice torpaq tebeqesinden ibaretdir Tebeqenin terkibinde tek tek qaya qaliqlari qeyde alinmisdir Tesvir olunan tebeqenin qalinligi 50 55 sm e beraber olmusdur Arxeoloji qazintilar zamani tebeqeden das memulati ve fauna qaliqlan tapilmisdir Altinci tebeqe aciq sari rengli qumlu tebeqeden ibaretdir Altinci tebeqenin terkibinde tek tek magaranin tavanindan dusen qaya daslarinin qiriqlari qeyde alinmisdir Tesvir olunan tebeqenin qalinligi 35 40 sm e beraber olmusdur Arxeoloji qazintilar zamani helelik Buzeyir dusergesinin dosemesi askar edilmemisdir Dusergede qazilmis cokuntunun umumi qalinligi 3 m e yaxindir Hemcinin baxAzerbaycan magaralari Buz magarasi Goranboy Buz qalagi cografiya Xarici kecidlerAzerbaycan Respublikasinin cenub serq bolgesinin turizm baximindan boyuk maraq doguran muhum tarixi erazilerden biri de Lerik rayonudur olu kecid Lerikdeki Cin magarasi Dagin icinden yol sonen kibrit menseyi bilinmeyen sumukler 2017 07 26 at the Wayback Machine Lerik rayonunda 120 180 min il evvelae aid insan yasayisi askar olunub 2019 10 02 at the Wayback MachineSekillerin muellifiEsedulla CeferovIstinadlarE Ceferov Azerbaycan Arxeologiyasi Das dovru I cild Baki 2008 Serq qerb metbesi s 99 http xalqqazeti com az news interview 17878 2014 12 07 at the Wayback Machine Zuvandcay paleolit dusergesi Dzhafarov A K Razvedochnye raboty v Talyshskie gorah Arheologicheskie otkrytie 1985 g Moskva 1987 Esedulla Ceferov Qarabagin Paleolit dusergeleri Baki 2017 s 18 19MenbeAzerbaycan tarixi 7 cildde I cild Baki Elm 1998 Azerbaycan arxeologiyasi das dovru I cild Baki 2008 seh 100