Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Azəri Türk (türk. Azeri Türk) — 1928–1931-ci illərdə Azərbaycan Cümhuriyyətinin bolşeviklər tərəfindən işğal edilməsindən sonra İstanbula gələn ziyalılar tərəfindən nəşr edilən elmi, ədəbi, ictimai, iqtisadi və siyasi jurnal.
| Azəri Türk | |
|---|---|
 | |
| Tiraj | 32 say |
| Təsisçi | Məmməd Sadıq Aran, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə |
| Təsis tarixi | 1 fevral 1928 |
| Dil | türk |
1928-ci il fevralın 1-də nəşrə başlayan və 15 gündən bir çıxan jurnalın imtiyaz sahibi Məmməd Sadıq Axundzadə, müdir və baş redaktoru isə Məhəmməd Əmin Rəsulzadə idi. Jurnalın demək olar ki, bütün nömrələrində Azərbaycanın problemlərinə dair məqalələr var idi. Çünki jurnalın nəşr olunduğu 1928–1931-ci illərdə Azərbaycan çox çətin bir dövr yaşayırdı. "Azəri Türk" problemlərin həlli mövqeyindən çıxış edərək müstəqillik mövzusunda həm Azərbaycanda, həm də xaricdə yaşayan Azərbaycan türkləri arasında fikrin formalaşmasında böyük rol oynamışdır.
1928-ci ilin noyabrında Məhəmməd Əmin Rəsulzadə və Mirzə Bala Məmmədzadə ilə Məmməd Sadıq Axundzadə arasında baş vermiş anlaşılmazlığa görə Məhəmməd Əmin Rəsulzadə və Mirzə Bala Məmmədzadə jurnaldan ayrılaraq "Odlu Yurd" jurnalını qurublar. Sonradan Şəfi bəy Rüstəmbəylidə də jurnaldan ayrılaraq "Odlu Yurd" jurnalına keçmişdir.
Haqqında
İlk nömrəsi 1928-ci il fevralın 1-də İstanbulda nəşr olunan jurnalın cəmi 29 sayı işıq üzü görmüşdür. "Orhaniye", "Milliyet" və "Amedi" mətbəələrində çapdan çıxan jurnalın qiyməti əvvəlcə 10 quruş olsa da, daha sonra 20 quruşa qalxmışdı. İlk il müntəzəm olaraq iki həftədən bir çıxan "Azəri Türk", sonralar ayda bir dəfə, bəzi aylarda isə heç nəşr olunmamışdı. Jurnalın son doqquz nömrəsi latın hərfləri ilə, son nömrəsi isə 1930-cu ilin fevralında çapdan çıxmışdır. Jurnalın bəzi nömrələri xüsusi günlərə və mövzulara, məsələn, "Azərbaycanın İstiqlal Bəyannaməsinin onuncu ildönümü"nə (9-cu nömrəsi), "30 Avqust Qələbəsi"nə "15-ci nömrəsi" və "Hərf inqilabı"na (18-ci nömrəsi) həsr olunmuşdur.
Jurnalın forması
1928-ci il fevralın 1-dən 1931-ci il martın 1-dək olan dövrdə ilk 20 nömrəsi ərəb hərfləri ilə olmaqla, ümumilikdə 32 nömrəsi çıxan Azəri Türk jurnalında latın hərflərinə keçid mərhələli şəkildə aparılmışdır. Sovet hökumətinin 1929-cu ildən Azərbaycanda latın hərflərinə qəti şəkildə keçid haqqında qərarından sonra jurnalın rəhbərliyi yeni hərfləri tədricən oxuculara təqdim etmək məqsədilə 10-cu nömrədən etibarən yeni nömrələrdə istifadə etməyə başladı. Bunlarla yanaşı jurnalın tarixi, nömrəsi, qiyməti və səhifə nömrələri də yeni rəqəmlərlə verilmişdi. Jurnalın 11 və 14-cü nömrələrin son səhifələrində Türkiyə Böyük Millət Məclisinin qəbul etdiyi beynəlxalq rəqəmlər və bu rəqəmlərin ərəb əlifbasında hansı işarəyə uyğun olduğunu göstərən cədvəllər dərc edilərək oxuculara yeni hərflərin öyrədilməsinə səy göstərilmişdir. 15-ci nömrədə Türkiyə Böyük Millət Məclisinin qəbul etdiyi latın əlifbası və bu hərflərin ərəb əlifbasında hansı səsə uyğun gəldiyini göstərən başqa bir cədvəl dərc edilmiş, beləliklə oxucular yeni əlifba ilə tanış olmuşdular. Jurnalda cəmiyyətin hər təbəqəsindən olan oxuculara asan olsun deyə sadə türkcədən istifadə edilməyə çalışılıb. Jurnalın baş redaktoru Rəsulzadə başda olmaqla redaksiya heyəti İsmayıl Qaspıralının "dildə, fikirdə, işdə birlik" ideyasını mənimsəmiş və bu ideyanın "dildə birlik" elementini öz jurnallarında tətbiq etmişlər. Rəsulzadənin fikrincə, Çar Rusiyası dövründə başlanan və Sovet Rusiyası dövründə uc nöqtəsinə çatan ruslaşdırma siyasətinin tələbi olaraq hər bir türk boyunun istifadə etdiyi ləhcənin fərqli bir dil kimi göstərmək və mənsub olduğu tayfanın adı ilə deyilən başqa bir dilə çevirmək, bu boyların bir-biri ilə əlaqələrini kəsmək məqsədi daşıyırdı. Bu vəziyyətə son qoymaq üçün müxtəlif yerli dialektlər yerinə ortaq bir ləhcə seçilməli və ortaq yazı dili olmalıdır. Ən uyğun ləhcə türk (Osmanlı) türkcəsi idi. Rəsulzadə xalqın hər bir təbəqəsinin oxuduğu məqaləni asanlıqla başa düşə bilməsi üçün Osmanlı türkcəsində olan çoxlu sayda xarici mənşəli sözlərin çıxarılması və onların yerinə xalis türkcə sözləri qoyulması ilə Türkiyə türkcəsinin sadələşdirilməsi fikrini müdafiə edirdi. Bu ideya "Azəri Türk"də həyata keçirilməyə çalışılıb. Osmanlı türkcəsinin ağır, qəliz dili mümkün qədər sadələşdirilməyə çalışılsa da, tam sadələşdirməyə nail olmaq mümkün olmayıb. Bundan əlavə jurnalın bütüm redaksiya heyəti Azərbaycan türklərindən ibarət idi. Onlardan bir qismi Osmanlı türkcəsini yaxşı bildiyi halda digər bir qismi bilmirdi. Buna görə də məqalə və yazılarda çox zaman azərbaycanca sözlərdən istifadə edilmiş bu da jurnalın dilini qəlizləşdirmişdi. Bir sözlə, jurnalın dili osmanlıca seçilsə də, yenə də sadə dildən istifadə edilməyə çalışılıb, lakin Rəsulzadə və Mirzə Balanın Məmməd Sadıqla aralarındakı fikir ayrılığına görə jurnaldan getməsi jurnalın təkcə məzmununda deyil, həm də formasında mənfi dəyişikliklərə səbəb olmuşdu. Nəşr həyatına başladığı 1928-ci ildə iki həftədən bir müntəzəm nəşr olunan jurnal 1928-ci ilin dekabrında Məmməd Sadıqın idarəçiliyinə keçdikdən sonra köhnə qaydasından fərqli olaraq, 1928-ci ildə 20 nömrə yayımlayan jurnal, 1929-cu ildə isə cəmi doqquz nömrə nəşr etmişdi. 1930-cu ildə bu rəqəm ikiyə enir və nəşr həyatının son ili olan 1931-ci ildə yalnız bir nömrə çap olunmuşdur. Beləliklə Rəsulzadə rəhbərliyində 1 il ərzində 20 nömrə nəşr edən jurnal Məmməd Sadıq rəhbərliyində 3 ilə sadəcə 12 nömrə yayımlaya bilmişdi. Rəsulzadə və Mirzə Bala rəhbərliyində çıxan jurnal 16 səhifə, Axundzadə rəhbərliyində isə 8 səhifə nəşr olunmuşdur. 21-ci nömrədən etibarən latın hərflərilə nəşr edilən jurnalda şrift ölçüləri dəyişərək daha böyük punktlarla əvəz olundu. Bu da səhifə sayının azalmasına görə daha az məqalə və yazının çap edilməsinə gətirib çıxarmışdı.
"Azəri Türk Gənclər Birliyi"
Məmməd Sadıq rəhbərliyində bir çox mənfi ünsürlərlə üzləşməsinə baxmayaraq "Azəri Türk" jurnalı Azərbaycanın yenidən müstəqilliyini qazanması uğrunda təqdirə layiq mübarizə aparmışdır. Belə ki, əksəriyyəti "Azəri Türk" idarə binasında keçirilən görüş və konfranslarla Məmməd Sadıqın sədrlik etdiyi "Azəri Türk Gənclər Birliyi"nin xətti ilə xaricdəki azərbaycanlı gənclərin milli tərbiyə və mədəniyyətlə əlaqəsi davam etdirilirdi. Bununla yanaşı bu gənclərin və ən əsası savadlı azəri gənclərinin birlik üçün nə qədər əhəmiyyətli olduğunu dərk edərək bu iclaslarda maddi vəziyyəti yaxşı olan iştirakçılardan toplanan yardımlar sayəsində ehtiyacı olan azərbaycanlı gənclərin təhsil alması, geyindirilməsi və qidalanması təmin edilirdi. Bundan başqa 1929-cu ilin noyabr ayında yayımlanan xəbərdən anlaşılır ki, birlik 1924-cü ildən etibarən 39 yoxsul tələbəyə maddi yardım etmiş, bir çox tələbənin məktəblərə yerləşdirilməsinə rəhbərlik etmişdir. Sadəcə "Azəri Türk" jurnalının deyil "Yeni Qafqaziya" jurnalının da idarə binalarında 32 tarixi və ictimai konfranslar təşkil edilərək 1929-cu ilin noyabr ayınadək 8 yeni tələbəyə də maddi yardım göstərilmişdir. Axundzadə rəhbərliyində baş verən yuxarıda sözü gedən dəyişikliklərin səbəblərindən biri olaraq "Azəri Türk Gənclər Birliyi"nə ayırdığı zaman və maddiyyat olduğunu da söyləmək mümkündür. Belə ki, Məmməd Sadıq görüş və konfranslarda toplanılan pulun demək olar ki, hamısını tələbələrə ayırmış bununla yanaşı azərbaycanlı tələbələr üçün 1931-ci ildə yataqxana qurulmasına da səy göstərmişdir.
Yazar heyəti
Jurnalın redaksiya heyətində Məhəmməd Əmin Rəsulzadə və Məmməd Sadıq Axundzadədən başqa aşağıdakı imza və adlar diqqət çəkir: Mirzə Bala Məmmədzadə, "Kamal", A. Uran, "Ayın Kaf", "Sənan", "Şəfi", "Azəri", "Mustafa", M. Sisyanlı, "H. C. L", Y. Əli, "Mir", Cəfər Sadiq.
Bu zəngin yazıçı kollektivi həm Azərbaycana, həm Türkiyəyə, həm də Avropanın müxtəlif ölkələrinə yayılmışdı. Bununla da "Azəri Türk" təkcə Azərbaycan və Türkiyədə deyil, dünyanın bir çox yerindən birinci əldən məlumat alıb oxucularına çatdırmaq imkanına malikidi. Jurnalın Fransa, Almaniya və Polşa kimi müxtəlif Avropa ölkələrində, İran və Əfqanıstan kimi Yaxın Şərq ölkələrində müxbirləri var idi.
M. Ə. Rəsulzadə, M. B. Məmmədzadə, Məhəmməd Sadiq, Şəfi bəy Rüstəmbəyli, "Kamal" təxəllüsü ilə Kamal Qənizadə bəy , "H. C. L" imzası ilə H. Cəmal bəy İstanbulda yaşayırdılar və məqalələrini burada yazırdılar, lakin jurnalda Rəsulzadənin müxtəlif səbəblərdən xaricə çıxması ilə əlaqəli orada yazdığı məqalələr də yer alırdı. Rəsulzadə 22 mart 1928 – 30 iyun 1928-ci il tarixləri arasında dərc olunmuş beş məqaləsini jurnal rəhbərliyinə Parisdən göndərmişdi. Parisdə olduğu müddətdə Fransa mətbuatını o cümlədən Almaniyadakı seçkiləri daha yaxından izləmək imkanı da qazanmışdı. Jurnalın Fransadakı heyətini "Azəri" təxəllüsü ilə yazan Rəsulzadə və "Mir" təxəllüsü ilə yazan Mir Qasım Mehdiyev təşkil edirdi. Almaniyadan jurnala göndərilən xəbərlər də isə A. Uranın imzası var. Jurnalın alman müxbiri və Berlində yaşayan A. Uranın xəbərləri ilə yanaşı məqalələri də jurnalda yayımlanırdı. Bundan başqa yazılarına "Mustafa" və ya "M" imzası qoyan Mustafa bəy Vəkilov Varşavadan göndərdiyi xəbərlər və siyasi yazıları ilə "Azəri Türk"ə öz töhfələrini vermişdi. Jurnalda tez-tez rastlaşdığımız "Daş Dəmir" imzasının sahibi Mirzə Bala Məmmədzadədən başqası deyildi. Bu imza ilə yazdığı məqalələrin altında "Bakı" yazmaqla məqalələrin guya Bakıdan göndərildiyi təsüratını yaratmış bununla da Sovet cəsuslarını çaşdıraraq İstanbulda daha rahat hərəkət etmək üçün özünə imkan yaratmışdır.
"Ayın Kaf" və ya "A. K." öz imzası ilə yazan şəxs jurnalın Yaxın Şərq müxbiri olub, Əfqanıstan və İranla bağlı ən son xəbərlər bu reportyor vasitəsilə jurnala daxil edilirdi. "Azəri Türk"ün İran müxbiri olan Cəfər Sadiq Təbrizdə yaşayırdı və oradakı ən son xəbərləri jurnala çatdırmaqdan məsul idi. İstanbulda yaşayan Sənan daha çox İran ədəbiyyatı ilə maraqlanmış və jurnalda İran türk şairlərini, daha dəqiq desək, Güney Azərbaycan ədəbiyyatını, Güney Azərbaycan şairlərini və onların şeirlərini tanıdan məqalələr dərc etdirmişdi. O, öz şeirləri ilə də azəri türkcəsinə töhfələr vermişdir. Jurnalın üz qabığında "nömrəmizə uyğun yazıları məmnuniyyətlə dərc edəcəyik" ifadəsinə sadiq qalaraq jurnal rəhbərliyinə göndərilən Azərbaycanın istiqlal davası ilə bağlı bir çoxu universitet tələbələri tərəfindən göndərilən məqalələr və şeirlər jurnalın nömrələrinə də daxil edilmişdir.
Jurnalın məqsədi
Jurnalın məqsədi Məhəmməd Əmin Rəsulzadə tərəfindən ilk nömrədə yayımlanan "Tutduğumuz Yol" başlığı altında belə açıqlanmışdır:
 | Gedəcəyimiz yol əvvəki dövr şairlərinin iftixar etdikləri kimi "reh-i-na-reftə" (əvvəlcədən gedilməmiş) deyil. Hətta bu yol çox müşkül və tiklanlı olmaqla bərabər başqaları tərəfindən gedilmiş şanlı bir yoldur. Bu haqq yolu və millət yoludur. Bir yolu ki, Avropa XVIII hətta XIX əsrdə getmiş, müasir şərq də hal-hazırda o yoldan keçməkdədir. Bir yol ki, sabiq Rusiya İmperiyası daxilində yaşayan məhkum millətlər belə bu yoldan keçmişdir. Bir yol ki, suvarisi milliyət və hədəfi istiqlaldır. Azəri Türk savaş nəticəsində istiqlal mübarizəsinə başlayan, illərlə böyük sevgi və şövqlə cümhuriyyət məqsədinə çatan, lakin milli istiqlalı yenidən kəsilən bir türk əyaləti, Azəri türk xalqının, daha yaxşı adı ilə "Azərbaycan Respublikası"nın müqəddaratı ilə bağlı bir jurnaldır. Azəri Türk Azərbaycan türklüyünün əsaslarını təhlil edəcəkdir. Yəni türk mədəniyyətini Avropa üslubu ilə işıqlandırarkən, xalqla səmimi təmas və münasibət yolundan heç vaxt dönməyəcəkdir. Xalqçı türkçülükdən ibarət olan bu peşə, xalqın səmimi hiss və ehtiyaclarını ödəmək üçün əsrin mükəmməl texnikasından istifadə edəcək. O, bir tərəfdən xalqın zövqünü elm və sənəti anlayacağı səviyyəyə çatdırmağa səy göstərəcək, digər tərəfdən də elmdən və sənətdən bəhrələnmək ideyasını insanların xoşuna gələcək şəkildə təbliğ edəcəkdir. Azəri Türk xalqçıdır. Hars sahəsində olduğu kimi, siyasi həyatda da xalqın hakim olmasını istəyir. Hakimiyyət-i Milliye prinsipini təbliğ edir. O, tək bir sinfin mövcudluğuna və ya üstünlüyünə arxalanan bütün rejimləri rədd edir. Azəri Türk təkcə demokrat deyil, həm də radikaldır. O, bu radikallığı feodalizmin durğunluğuna qarşı mübarizə aparmaq mənasında başa düşür |  |
Məqsədlərini bu şəkildə ortaya qoyan Azəri Türkün nüsxələrinə nəzər saldıqda Azərbaycanla bağlı siyasi, ictimai və ədəbi yazıların çoxuna ilk səhifələrdə yer verildiyi görünür.
1928-ci ilin noyabr ayında 20-ci nömrənin nəşrindən sonra Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Mirzə Bala Məmmədzadə ilə Məmməd Sadıq Axundzadə arasında baş verən anlaşmazlıqlar nəticəsində Rəsulzadə və M. B. Məmmədzadə jurnaldan ayrılaraq "Odlu Yurd" jurnalını yaradırlar. 1928-ci ilin dekabr ayından etibarən M. S. Axundzadənin rəhbərliyi ilə nəşr edilən jurnalda əvvəlki kimi yenə də Azərbaycanın müstəqillik mübarizəsini dəstəkləyən məqalələr çap olunmuşdur, lakin bu məqalələrdə Azərbaycanın müstəqilliyinin ancaq Qafqaz Birliyinin qurulması ilə mümkün olacağı fikri irəli sürmüşdür. Jurnalın 2 illiyinin qeyd olunması münasibətilə nəşr olunan 23-cü nömrəsində Axundzadə yazırdı: "Azəri Türk" Azərbaycan istiqlal mübarizəsini müdafiə etmək vəzifəsini öz üzərinə götürən milliyətpərvərlərin yayım orqanıdır. Jurnalımız əsirlikdə olan Türk ölkələrinin qurtuluşunu arzulayır və bunun yolunu Rusiya işğalına qarşı birləşərək mübarizə etməkdə görür". Axundzadə bu sözləri ilə öz fikirlərini açıq şəkildə ifadə edirdi. Bu məqsədlə demək olar ki, jurnalın bütün nömrələrində Məmməd Sadıq Axundzadənin Qafqaz Birliyinin əhəmiyyətini göstərən məqalələri çap olundu.
1929-cu ilin fevral ayının 5-də Şəfi bəy Rüstəmbəyli də jurnaldan ayrılaraq "Odlu Yurd" jurnalının yazıçı heyətinə qoşuldu.
Jurnaldan seçmələr
Siyasi məsələlər
Jurnalda Türkiyə, İran və Avropada, xüsusilə Sovet Rusiyasında baş verən siyasi və iqtisadi inkişaflar izlənilir, Sovet Rusiyasının Azərbaycanda ruslaşdırma siyasəti ilə yanaşı, ölkənin milli sərvətlərinin Rusiyaya daşınması də tez-tez xatırlanırdı. Bundan başqa jurnalda Azərbaycanın özünü idarə edə bilmək iqtidarında olan ölkə olması və müstəqillik əldə edib Sovet Rusiyasının istismarından xilas olmağın mümkünlüyünü müdafiə edən məqalələr də varidi.
M.Ə.Rəsulzadənin "Azəri Türk" Gənclər Birliyi"ndə verdiyi "Demokratiyanın gələcəyi" adlı konfrans məlumatlarına jurnalın ilk nömrəsində yer verilmişdi. Rəsulzadə bu konfransda 7-8 ildir ki düşmənə qarşı apardıqları mübarizəni müsbət qiymətləndirmişdir. O deyir:
| | Demokratiya istənilən bəşər respublikasının idarəçiliyinə xas olan sistemin adıdır. Bu adın xüsusilə siyasi idarəçiliyə aid olduğu da məlumdur. Mövzumuz "demokratiya nədir" yox demokratiyanın gələcəyidir. Demokratiya anlayışı biz şərqlilərə qərbdən keçmişdir. Daha sadə dillə desək biz onu müasir sivilizasiya dünyasından idxal etmişik. Lakin şərq onu elə bir vaxtda tətbiq etməyə başlamışdı ki, bu sistemin ilkin vətəni olan Avropa və Amerika kimi "böyük dünya demokratları" tərəfindən tənqidlərə məruz qalmışdır. Kommunistlər soldan, faşistlər isə sağdan demokratiyanı tənqid atəşinə tutmuş, biri onu "yalan" digəri isə "zəiflik"dən ibarət olaraq adlandırmışdır. Radikal demokratlardan biri çoxu da onun hicran və xəstəliklər keçirməkdə olduğunu etiraf etmişdir. | |
Dördüncü nömrədə "Yəhudi Respublikası" başlığı ilə dərc edilmiş məqalədə Sovet hökumətinin yaratdığı “Yəhudi Məskunlaşma Komitəsi”nin fəaliyyətinə diqqət yetirilir.
| | “Bu komitə 4-5 ildir ki, Ukraynanın cənubunda və Krımın şimalında yəhudiləri toplayaraq Tavriya, Hersun, Nikulayef və Odessa əyalətlərində Yəhudi Respublikasının yaradılması layihəsi üzərində işləyir. Sovet hökuməti və Amerikanın zəngin yəhudiləri tərəfindən dəstəklənən bu təşəbbüslə 1927-ci ilin sonlarında İngiltərədəki “Fələstin Yəhudi Dövləti” ilə rəqabət apara biləcək 7-8 milyonluq Yəhudi Dövlətinin qurulması planlaşdırılır. Lakin sovet hökumətinin digər layihələri kimi, bu da uğursuzluğa məhkumdur. | |
On ikinci nömrədə İtaliyanın rəsmi nəşrlərindən olan "Politika" adlı həftəlik jurnalda Qafqaz məsələsi ilə bağlı məqaləyə istinad edilir ki, bu yazıda məsələnin beynəlxalq əhəmiyyətinə toxunulurdu:
| | Dünyanın ən mühüm strateji nöqtələrindən biri olan Qafqazda yaşayan səkkiz milyon insan öz müstəqillikləri uğrunda mübarizə aparmaqdadır və onlar Avropanın səhlənkar seyrçiliyi ucbatından zülm və terror rejimi ilə üzləşiblər. Bu millətlərdən biri də qonşusu Gürcüstan kimi Sovet əleyhdarı və Rusiya düşməni olan Azərbaycandır və Rusiyadan öz bağımsızlığını tələb edir. | |
"Azəri Türk" burada olduğu kimi Azərbaycanın müstəqilliyini və bu yolda mübarizəsini hər fürsətdə vurğulayır. Elə həmin nömrədə Mirzə Bala Azərbaycanın böyük yazıçılarından olan Mirzə Fətəli Axundovun vəfatının 50 illiyi ilə bağlı anım tədbirlərindən bəhs edir və bildirir ki, sovet hökumətinin təşkil etdiyi proqramlar heç səmimi deyil və məqsəd azəri xalqına təsəlli verməkdir. "Fətəli Axundov Azərbaycanın milli iftiixarı olan şəxsiyyətidir, ona görə də Azərbaycanda daş qoymayan sovetlərin proqramlarına inanmaq mümkün deyil”.
Digər tərəfdən, "Azəri Türk" müxtəlif müşahidələr də edir ki, bu müşahidələr böyük əhəmiyyətə malikdir:
| | Biz görürük ki, milli mədəniyyət təkcə dildən və bəzi yerli-coğrafi şəraitdən ibarət deyil. Milli mədəniyyət bütün ictimai münasibətlərin və institutların, o cümlədən dilin ahəngdar birləşməsindən ibarətdir. Bu mədəniyyəti digərlərindən fərqləndirən əsas amil təkcə dil deyil, həm də milli mədəniyyəti meydana gətirən cəmiyyətin milli-mənəvi (psixoloji) xüsusiyyətidir. Bu həmin xüsusiyyətdir ki, özünü dildə, səslərdə, musiqi və rəssamlıqda, rəqsdə, dində və hüquqda, əxlaq və təlatümdə göstərir və yenə də o xüsusiyyətdir ki, milli mədəniyyətə başqa bir "mən"lik verir. Kommunistlər bu fərqi yalnız dil və coğrafi məsafələrdə axtarsalar da, biz bunu milli mədəniyyəti təşkil edən bütün həyatlarda müşahidə edirik. O başqalıq ümumi milli ruhdan ibarətdir. O milli ruh ki, onun birliyini, həmrəyliyini milliliyin həm nəticəsi, həm də səbəbi adlandırmaq olar. | |
Türk millətinin lideri Mustafa Kamalın Fransa İnqilabı və Türk İnqilabı ilə bağlı müsahibəsi "Qazi Paşanın bəyanatı” başlığı altında "Azəri Türk" jurnalında yayəmlanmışdı. M.Kamal burada "Fransız İnqilabı bütün dünya üçün azadlıq ideyasını fəth etdi. Və bu ideyanın hələ də öz mənşəyi və kökləri var. Lakin o vaxtdan bəşəriyyət tərəqqi etdi. Türk demokratiyası Fransız İnqilabının açdığı yolu müəyyən etsə də, özünəməxsus və saf cazibəsi ilə inkişaf etdirmişdir. Çünki, hər bir xalq öz inqilabını ictimai mühitin qaydalarına və ehtiyaclarına, daxili hal və vəziyyətinə və inqilabın zamanına uyğun olaraq edir. Eyni hadisənin hər zaman və hər yerdə təkrarlanmasının şahidi deyilikmi?" Bu sözlərlə "Azəri Türk" həm Fransa İnqilabı, həm də Türk İnqilabına diqqət çəkmiş və onu yüksək qiymətləndirmişdir.
"Azəri Türk" bu gün də gündəmdə olan erməni məsələsi haqqında da məlumat verir və bildirir ki, erməni mətbuatı və icma liderləri hələ Birinci Dünya müharibəsindən əvvəl Türkiyənin ermənilərə qarşı münasibətindən danışaraq Avropa ictimaiyyətini müsəlmanlara qarşı təhrik etməyə çalışırlar.
| | Müharibə başlayandan bəri erməni şovinistlərinin və “Daşnaksütyun” qruplaşmasının müsəlmanlara, xüsusən də Türkiyə və Qafqaz türklərinə qarşı hansı fəal addımlar atdıqları hər kəsə məlumdur. Avropada və Rusiyada yaşayan ermənilər bir ağızdan “Ermənistan ermənilərin olmalıdır” deməyə başladılar. Hər yerdə erməni könüllü alayları yaradılaraq Qafqaza göndərilirdi. Adıçəkilən alaylar rus əsgərləri adı altında rastlaşdıqları türk kəndlərini qarət və talan edirdilər. Türk ordusu Qafqaz cəbhəsindən çəkiləndə Türkiyədə yaşayan ermənilər ilə birləşən Qafqaz erməniləri türk və müsəlman kəndlərini yer üzündən silməyə başladılar. Dəmiryol vağzallarında dayanan Daşnaksütyun zabitləri “Müsəlmanlar silah gəzdirir” adı altında yoldan keçən türkləri öldürməklə məşğul idilər. 1917-ci ildə baş verən rus inqilabından sonra ermənilər taxdıqları maskanı tamamilə atdılar. | |
deyərək o dövrdə baş verən hadisələrdən və qondarma erməni soyqırımı xəbərinin necə meydana çıxmasından xəbər vermişdir.
Sosial məsələlər
Jurnalda Azərbaycanın zəngin tarixi-mədəni keçmişinə dair silsilə məqalələrlə yanaşı, təhsil, milli mədəniyyət və incəsənətlə bağlı yazılara da yer verilmişdir. Jurnal Sovet hökumətinin həyata keçirdiyi ruslaşdırma siyasətinə məruz qalan və ya xaricdə yaşayan Azərbaycan gənclərinin öz milli mədəniyyətindən, adət-ənənələrindən asılı olaraq vətənpərvərlik ruhunda yetişdirilməsi üçün böyük səylər göstərmişdir. Bu çərçivədə "Azəri Türk Gənclər Birliyi"nin görüş və konfransları barədə məlumatlar çap edilmişdir.
"Çarşaf bəhsi münasibətilə" sərlövhəli yazıda Azərbaycanda bu dövrdə tətbiq olunmağa başlayan və bir çox müzakirələrə səbəb olan çadra və çarşaf qadağasının təfərrüatlarından bəhs edilir.
| | Mustafa Quliyev və dostları çadranın ləğv edilməsini və "Avropa şlyapası" ilə əvəz olunmasını istəsələr də, bəzi insanlar çadrada mərhələli islahatların aparılmasının tərəfdarıdır. Maraqlı məqam ondan ibarətdir ki, Azərbaycanda işləyən kommunist firqəsinin qadın qolunu idarə edən rus qadınları Azərbaycana avropa üslublu geyimlər gətirmək əvəzinə, azərilər kimi "Gəncə örpəyi" ilə gəzməyə başlayıblar. Nəticə etibarilə bu fərqli fikir və təcrübələr qarşısında edilməsi lazım olan, bu məsələni bir inqilab kimi həll etməkdir. | |
Daşdəmirin imzası ilə çıxan "Mənəvi depressiya" sərlövhəli yazıda daha əvvəl adı çəkilən çadra məsələsindən tutmuş, cəmiyyətin problemlərindən bəhs edilir. Moskva mətbuatı kommunist partiyasının üzvü olan Mustafa Quliyev və onun dostları ilə qadınlar komitəsi arasında gedən müzakirələrə biganə qalmayıb. Hətta ailə fəlakətlərinə də səbəb olan bu mövzuda dərc olunan məqalədə “öncə maddi əsarətin əsasını təşkil edən mənəvi əsarətin aradan qaldırılması tövsiyə olunur və bu səbəbdən qadınlardan deyil, ilk əvvəl kişilərdən başlamağı tövsiyə edirik” deyillirdi.
| | Qadınları təhqir edən, onları azadlıqdan məhrum edən, ictimai toplantılara, teatrlara buraxmayan, siyasi və ictimai fəaliyyətlərinə görə qadınları qətlə yetirən kişilər arasında kommunist kişilər çoxluq təşkil edir. Kişilər köhnə təfəkkür və düşüncə ilə qaldıqca, depressiya, qadın-kişi ailə böhranı, ailə daxilində fəlakətlər meydana çıxmağa başlayıb. | |
Jurnalda siyasi hadisələrlə yanaşı, Azərbaycanın sosial problemlərindən də bəhs edilir və onların həlli yolları təklif edilir. "Azəri Türk" işsizlik probleminə sosial problem kimi toxunaraq, 1928-ci il 15 avqust tarixli sayında bildirir: "1927-ci ilin əvvəlində Bakıda işsizlərin sayının 22123 nəfər olduğu halda, bir il ərzində 52% artaraq 1928-ci ilin iyulunda 33747 nəfərə çatdığını bildirmişdir. "Bu bir ildə işsiz ziyalıların sayı da 60% artıb. Rusların məktəb və müəssisələrə istilası ilə bu nisbət daha artır. Hazırda Azərbaycanda 1400 məktəb, 2000 müəllim var, müəllimlərin sayı isə ən azı 4000 olmalıdır."
"Azəri Türk" jurnalında bu cür kədərli hadisələrlə yanaşı, Şaxtantinski adlı azərbaycanlı həkimin vərəmi sağaldan və 100-dən çox xəstəni müalicə edən dərman tapması kimi müjdəli xəbərlərə də yer verilmişdir.
Xarici xəbərlər
"Azəri Türk"də dünya siyasətindən xəbərlərə də yer verilmişdir. Daha əvvəl qeyd etdiyimiz kimi, jurnalın Avropa və Yaxın Şərq ölkələrindən xəbərləri çatdıran müxbirləri varidi. Buna görə də xaricdə baş verən hadisələrin gedişatını yaxından izləmək olurdu. Bu xəbərlərdən bəziləri aşağıdakılardır:
"Əli Mərdan bəy Topçubaşovun sədrliyi ilə Parisdə yaradılan "Azərbaycan Nümayəndəliyi" heç vaxt azərbaycanlı millətçilərə və mühacirlərə xitab etməyib, hətta bir dəfə də "küçə sürüsü" ifadəsi ilə onları təhqir edib. Bu vəziyyət qarşısında Parisdə nəşr olunan "Azərbaycan" jurnalı Əli Mərdana etiraz edərək, onun bundan sonra Azərbaycanı təmsil etmək hüququnun olmadığını bildirmişdir".
| | Türkiyə ilə İran arasında Tehranda imzalanan "Dostluq və Təhlükəsizlik Paktı" Türkiyə və İran qəzetlərində dostcasına və səmimi şəkildə qeyd edilir. | |
Lozan sülh müqaviləsinin imzalandığı gün Darülfünunda səslənən alqışlardan da bəhs edən "Azəri Türk" bu razılaşmanın “yeni Türkiyənin müstəqillik uğrunda tökdüyü mübarək qanların büründüyü şanlı mübarizəsinin ədalətli bir mükafatıdır”.
Azərbaycan və Türkiyə xaricindəki xəbərləri də proqramına daxil edən jurnalda tez-tez Əfqanıstan və Krımdan danışılır. Əfqanıstanda müsbət hadiəslərin baş verdiyini qeyd edərək, Kral Əmanullah Xanın, Avropa, Türkiyə, Misir və İrana səfərlərindən sonra yenidənqurma hərəkatına başlanıldığını, kontitutsiyalı monarxiya elan edildiyini öz oxucularına çatdırmışdır. Krım isə Türküstanda, Kazanda, Azərbaycanda, Şimali Qafqazda, Gürcüstanda olduğu kimi üsyan yolunda qurbanlar verir.
| | Digər tərəfdən Krımda yəhudi məskunlaşması gündəmə gətirildiyi üçün Krım gəncləri bu yolda mübarizə apararaq milli hüquqlarını qorumağa çalışırlar. | |
Onun haqqında mətbuatda yazılan yazılara da toxunan "Azəri Türk", İran, Anadolu qəzetləri və İstanbul məcmualarında özü barədə təqdir edildiyi məqalələrdən bəhs edir və "İctihad" jurnalına istinad edərək yazırdı: "Azəri Türk" gənc millətçi azərbaycanlılar tərəfindən nəşr olunan canlı bir əsərdir. "Azəri Türk" türkün öz qardaşıdır. Bu jurnalı oxuyun. Oxumağa dəyər jurnaldır”. Bu gözəl sözlər və təriflər qarşısında xoşbəxtliyini dilə gətirən jurnal rəhbərliyi 28-29-cu nömrələrində "Azəri Türk"ün çətin şərtlər daxilində yayın həyatına davam etdiyini bildirərək, onlardan köməyini əsirgəməyən hər kəsə təşəkkür edirdi. Əslində bu, onların son sayı idi və 29-cu nömrə ilə jurnal öz nəşr həyatını başa vurdu.
Əlamətdar günlər
"Azəri Türk"ün digər bir funksiyası da mühüm günləri işıqlandırmaqla azərbaycan türkünün milli hisslərini canlandırmaq idi. Məsələn, beşinci nömrədəki "Mart faciəsi" başlıqlı yazıda on il əvvəl Şamaxıda erməni alaylarının törətdiyi qırğına diqqət çəkilərək, azərbaycanlılara qarşı edilən qeyri-insani rəftar xatırladılır. Zülmə məruz qalan Şamaxı əhalisi Bakıya köç etsə də burada daha böyük fəlakətlərlə üzləşir.
| | Bu günləri bir daha yaşamamaq üçün 31 Mart gününü, o günün ifadə etdiyi qanı, faciənin bütün təfərrüatlarını və bu qətli törədən qatilləri, 31 Mart şəhidlərini, qurbanlarını hər zaman xatırlamalıyıq. | |
Bunda başqa İzmirin işğaldan qurtulmasına da öz səhifələrində yer verən jurnalda bu barədə yazılır :
| | Türkün sayısız qurbanları və çaylar dolusu axan qanları bahasına İzmiri yenidın şanlı mamur və məsud etmək üçün hər bir türk imkanı daxilində çalışmalıdır. | |
Jurnalın 28 may 1928-ci il tarixli üz qabığında "Azərbaycan Misaqı-Milli” adı ilə 28 may 1918-ci il tarixli "Azərbaycan İstiqlal Bəyannaməsi" nəşr edilmişdir. Daha sonra "On illik əzm və cihad" başlığı altında bəyannamənin Azərbaycan xalqının həyatını iki ayrı səhifəyə ayıran "xətt" olduğu və 1918-ci ildən əvvəl "milliyyət" adlanan Azərbaycan Türk xalqının 1918-ci ildən sonra artıq "millət" olduğu ifadə edilmişdir.
Jurnalın 15-ci nömrəsi 30 avqust Zəfər bayramının 6-cl ilinə həsr edilmişdir. 1928-ci il 15 sentyabr nömrəsi isə Azərbaycanın qurtuluş günlərinə, Bakının düşmən işğalından azad edilməsinin 10-cu ildönümünə həsr olunub. Mirzə Balanın imzası ilə dərc olunan məqalədə yazılır:
| | Cəmiyyətimizin təşkilini, milli məfkurəmizin təsisini ifadə edən 28 may necə ki, "milliyyət" dövrünün sonu, "millət" həyatının başladığını xəbər verirdisə, 15 sentyabr da milliyətin varlığı və şüurunu, müdrik Azərbaycan cəmiyyətinin yaşamaq üçün ölməyə, xilas etmək üçün məhv olmağa hazır, hüriyyət və istiqlal uğrunda mövcudiyyətini cəhənnəm topları ağzında atmağa muqtədir olduğunu göstərən tarixi bir rəqəmdir. | |
Mirzə Bala Məmmədzadə Türkiyə Cumhuriyyətininh yeni hərflərə keçidindən bəhs edərək yazırdı ki, 1918-1920-ci illərdə bəzi araşdırmalar aparılmış və layihələr hazırlanmışdı. Hətta Milli hökumət komissiya yaradaraq Azərbaycan dilinə xas yeni hərflərin müəyyən edilməsi layihəsinə başlamışdı. Lakin bolşevik istilası bu layihənin baş tutmasına imkan vermədi. Mirzə Balal davam edirdi: "Bu günün ən aktual məsələsi Türkiyə ilə Azərbaycan əlifbası arasında hərfləri müqayisə edərək türk mədəniyyətinin birliyini təmin etməkdir."
Jurnalda tanıdılan nəşrlərin siyahısı
| Nəşr | Məzmunu |
|---|---|
| Məişəti-Milli qəzeti | Rəştdə, Xəlil Nəvinin rəhbərliyi ilə çıxan, Türkiyə, İran və Şərq İslam dövlətləri arasında dostluğa təşviq edən məqalələr yayımlayan qəzetdir. |
| Prometey məcmuəsi | Parisdə Qafqaz, Ukrayna və Türküstan millətçiləri tərəfindən fransız dilində aylıq nəşr olunan jurnal. Azərbaycanın iqtisadi və siyasi vəziyyəti haqqında mühüm məlumatlar verir. |
| Ayın tarixi məcmuəsi | Mətbuat Baş İdarəsi tərəfindən aylıq nəşr olunan jurnaldır. |
| Fəlsəfə və ictimaiyyət məcmuəsi | Zəngin məzmuna malik jurnaldır. |
| Həyat məcmuəsi | Ankarada nəşr olunan həftəlik elm və şəriət jurnalıdır. |
| Yeni Türküstan jurnalı | "Azəri Türk"ün oxşarı olan jurnalın 8-ci sayında Əfqan kralının Avropaya səyahətini əks etdirən fotoşəkillər, Türküstan mübarizələrini əks etdirən məqalələr və şəkillər dərc olunmuşdur. |
| Türk Hava məcmuəsi | Ankarada Türk Teatr Cəmiyyəti tərəfindən 15 gündən bir nəşr olunan ədəbi və elmi jurnaldır. |
| Hilalı-Əhmər məcmuəsi | Hilal-i Əhmər cəmiyyəti tərəfindən İstanbulda nəşr olunan elmi, tibbi və anti-alkoqol jurnalıdır. |
| Kütahya jurnalı | 15 gündən bir nəşr olunan elmi və ədəbi jurnaldır. |
| İctihad jurnalı | Ayda iki dəfə Dr. Abdullah Cevdət tərəfindən nəşr olunmuşdur. |
| Ermənilər və İran | Mirzə Bala Məmmədzadənin yazdığı və Daşnaksütyun Erməni Partiyasının İrandakı siyasətini tənqid edən risalədir. Şərq siyasətini izləyənlər üçün mühüm əsər hesab olunur. |
| Rusiyadan ayrılan millətlər | Kazan türklərinin keçmiş məclis üzvü Abdullah Battal bəyin yazdığı və Rusiyanı tərk edən millətlər haqqında ətraflı məlumat verən əsərdir. Türk Ocaqları Mərkəzi Komitəsi tərəfindən Ankarada nəşr edilmişdir. |
| Coğrafiyanın tədrisi-üsulu | Dr. Xəlil Fikrət tərəfindən yazılan əsər. |
| Milliyyət və Bolşevizm | M.Ə.Rəsulzadənin rəhbərliyi ilə tərtib edilən məqalələr toplusu. |
Həmçinin bax
İstinadlar
- İbrahimli, 2012. səh. 114
- İbrahimli, 2012. səh. 256
- Ulusoy, 2001. səh. 229
- Ulusoy, 2001. səh. 230
- Ulusoy, 1999. səh. 18
- İbrahimli, 2012. səh. 97
- Ulusoy, 2001. səh. 225
- Ulusoy, 2001. səh. 226
- Ulusoy, 1999. səh. 28
- Ulusoy, 2001. səh. 228
- Ulusoy, 2001. səh. 227
- Ulusoy, 1999. səh. 25
- Gümüşsoy, 2007. səh. 49
- Azəri Türk, 1928 №1. səh. 3-4
- Gümüşsoy, 2007. səh. 50
- Azəri Türk, 1928 №4. səh. 10-11
- Azəri Türk, 1928 №12. səh. 10-11
- Azəri Türk, 1928 №12. səh. 2
- Azəri Türk, 1928 №14. səh. 6
- Gümüşsoy, 2007. səh. 51
- Azəri Türk, 1928 №4. səh. 11
- Azəri Türk, 1928 №5. səh. 7
- Azəri Türk, 1928 №3. səh. 11-12
- Azəri Türk, 1928 №. səh. 9-10
- Gümüşsoy, 2007. səh. 52
- Azəri Türk, 1928 №11. səh. 11
- Azəri Türk, 1929 №26. səh. 8
- Azəri Türk, 1928 №1. səh. 14
- Gümüşsoy, 2007. səh. 53
- Azəri Türk, 1928 №13. səh. 11-12
- Azəri Türk, 1928 №16. səh. 11
- Azəri Türk, 1928 №16. səh. 9
- Azəri Türk, 1928 №20. səh. 11-12
- Azəri Türk, 1931 №28-29. səh. 16
- Gümüşsoy, 2007. səh. 54
- Azəri Türk, 1928 №6. səh. 1
- Azəri Türk, 1928 №9. səh. 1
- Azəri Türk, 1928 №9. səh. 2
- Azəri Türk, 1928 №16. səh. 1
- Azəri Türk, 1928 №18. səh. 5
- Ulusoy, 1999. səh. 155
Mənbə
- Sebahattin Şimşir. Azerbaycanlıların Türkiye'de siyasi ve kültürel faaliyetleri, 1920-1991. Ankara: Azerbaycan Kültür Derneği. 2001. səh. 256.
- Xaləddin İbrahimli. Azərbaycan mühacirəti tarixi (PDF). Bakı: Elm və təhsil. 2012. səh. 372.
- Emine GÜMÜŞSOY. Mehmed Emin Resulzâde ve Milliyetperver Bir Mecmua; Azerî Türk. Eskişehir: KSÜ Sosyal Bilimler Dergisi. 2007. səh. 45-55.
- D.Erenoğlu. “Russia’s Alphabet Politics in Azerbaijan According To The Azerî Turk Magazine”. 1. İstanbul: İnternatinoal Review of Turkology. 2008. səh. 29-35.
- Belkıs Ulusoy. AZERİ TÜRK DERGİSİ'NE GÖRE AZERBAYCAN'IN MİLLİ PROBLEMLERİ (1928-1931). İstanbul: Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü. 1999.
- Belkıs Ulusoy. Azerbaycan Siyasi Göçmenlerinin En Önemli Yayın Orqanlarından Biri Olan Azeri Türk Dergisi. İletişim Fakültesi Dergisi. 2001. səh. 223-233.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Azeri Turk turk Azeri Turk 1928 1931 ci illerde Azerbaycan Cumhuriyyetinin bolsevikler terefinden isgal edilmesinden sonra Istanbula gelen ziyalilar terefinden nesr edilen elmi edebi ictimai iqtisadi ve siyasi jurnal Azeri TurkTiraj 32 sayTesisci Memmed Sadiq Aran Mehemmed Emin ResulzadeTesis tarixi 1 fevral 1928Dil turk 1928 ci il fevralin 1 de nesre baslayan ve 15 gunden bir cixan jurnalin imtiyaz sahibi Memmed Sadiq Axundzade mudir ve bas redaktoru ise Mehemmed Emin Resulzade idi Jurnalin demek olar ki butun nomrelerinde Azerbaycanin problemlerine dair meqaleler var idi Cunki jurnalin nesr olundugu 1928 1931 ci illerde Azerbaycan cox cetin bir dovr yasayirdi Azeri Turk problemlerin helli movqeyinden cixis ederek musteqillik movzusunda hem Azerbaycanda hem de xaricde yasayan Azerbaycan turkleri arasinda fikrin formalasmasinda boyuk rol oynamisdir 1928 ci ilin noyabrinda Mehemmed Emin Resulzade ve Mirze Bala Memmedzade ile Memmed Sadiq Axundzade arasinda bas vermis anlasilmazliga gore Mehemmed Emin Resulzade ve Mirze Bala Memmedzade jurnaldan ayrilaraq Odlu Yurd jurnalini qurublar Sonradan Sefi bey Rustembeylide de jurnaldan ayrilaraq Odlu Yurd jurnalina kecmisdir HaqqindaIlk nomresi 1928 ci il fevralin 1 de Istanbulda nesr olunan jurnalin cemi 29 sayi isiq uzu gormusdur Orhaniye Milliyet ve Amedi metbeelerinde capdan cixan jurnalin qiymeti evvelce 10 qurus olsa da daha sonra 20 qurusa qalxmisdi Ilk il muntezem olaraq iki hefteden bir cixan Azeri Turk sonralar ayda bir defe bezi aylarda ise hec nesr olunmamisdi Jurnalin son doqquz nomresi latin herfleri ile son nomresi ise 1930 cu ilin fevralinda capdan cixmisdir Jurnalin bezi nomreleri xususi gunlere ve movzulara meselen Azerbaycanin Istiqlal Beyannamesinin onuncu ildonumu ne 9 cu nomresi 30 Avqust Qelebesi ne 15 ci nomresi ve Herf inqilabi na 18 ci nomresi hesr olunmusdur Jurnalin formasi 1928 ci il fevralin 1 den 1931 ci il martin 1 dek olan dovrde ilk 20 nomresi ereb herfleri ile olmaqla umumilikde 32 nomresi cixan Azeri Turk jurnalinda latin herflerine kecid merheleli sekilde aparilmisdir Sovet hokumetinin 1929 cu ilden Azerbaycanda latin herflerine qeti sekilde kecid haqqinda qerarindan sonra jurnalin rehberliyi yeni herfleri tedricen oxuculara teqdim etmek meqsedile 10 cu nomreden etibaren yeni nomrelerde istifade etmeye basladi Bunlarla yanasi jurnalin tarixi nomresi qiymeti ve sehife nomreleri de yeni reqemlerle verilmisdi Jurnalin 11 ve 14 cu nomrelerin son sehifelerinde Turkiye Boyuk Millet Meclisinin qebul etdiyi beynelxalq reqemler ve bu reqemlerin ereb elifbasinda hansi isareye uygun oldugunu gosteren cedveller derc edilerek oxuculara yeni herflerin oyredilmesine sey gosterilmisdir 15 ci nomrede Turkiye Boyuk Millet Meclisinin qebul etdiyi latin elifbasi ve bu herflerin ereb elifbasinda hansi sese uygun geldiyini gosteren basqa bir cedvel derc edilmis belelikle oxucular yeni elifba ile tanis olmusdular Jurnalda cemiyyetin her tebeqesinden olan oxuculara asan olsun deye sade turkceden istifade edilmeye calisilib Jurnalin bas redaktoru Resulzade basda olmaqla redaksiya heyeti Ismayil Qaspiralinin dilde fikirde isde birlik ideyasini menimsemis ve bu ideyanin dilde birlik elementini oz jurnallarinda tetbiq etmisler Resulzadenin fikrince Car Rusiyasi dovrunde baslanan ve Sovet Rusiyasi dovrunde uc noqtesine catan ruslasdirma siyasetinin telebi olaraq her bir turk boyunun istifade etdiyi lehcenin ferqli bir dil kimi gostermek ve mensub oldugu tayfanin adi ile deyilen basqa bir dile cevirmek bu boylarin bir biri ile elaqelerini kesmek meqsedi dasiyirdi Bu veziyyete son qoymaq ucun muxtelif yerli dialektler yerine ortaq bir lehce secilmeli ve ortaq yazi dili olmalidir En uygun lehce turk Osmanli turkcesi idi Resulzade xalqin her bir tebeqesinin oxudugu meqaleni asanliqla basa duse bilmesi ucun Osmanli turkcesinde olan coxlu sayda xarici menseli sozlerin cixarilmasi ve onlarin yerine xalis turkce sozleri qoyulmasi ile Turkiye turkcesinin sadelesdirilmesi fikrini mudafie edirdi Bu ideya Azeri Turk de heyata kecirilmeye calisilib Osmanli turkcesinin agir qeliz dili mumkun qeder sadelesdirilmeye calisilsa da tam sadelesdirmeye nail olmaq mumkun olmayib Bundan elave jurnalin butum redaksiya heyeti Azerbaycan turklerinden ibaret idi Onlardan bir qismi Osmanli turkcesini yaxsi bildiyi halda diger bir qismi bilmirdi Buna gore de meqale ve yazilarda cox zaman azerbaycanca sozlerden istifade edilmis bu da jurnalin dilini qelizlesdirmisdi Bir sozle jurnalin dili osmanlica secilse de yene de sade dilden istifade edilmeye calisilib lakin Resulzade ve Mirze Balanin Memmed Sadiqla aralarindaki fikir ayriligina gore jurnaldan getmesi jurnalin tekce mezmununda deyil hem de formasinda menfi deyisikliklere sebeb olmusdu Nesr heyatina basladigi 1928 ci ilde iki hefteden bir muntezem nesr olunan jurnal 1928 ci ilin dekabrinda Memmed Sadiqin idareciliyine kecdikden sonra kohne qaydasindan ferqli olaraq 1928 ci ilde 20 nomre yayimlayan jurnal 1929 cu ilde ise cemi doqquz nomre nesr etmisdi 1930 cu ilde bu reqem ikiye enir ve nesr heyatinin son ili olan 1931 ci ilde yalniz bir nomre cap olunmusdur Belelikle Resulzade rehberliyinde 1 il erzinde 20 nomre nesr eden jurnal Memmed Sadiq rehberliyinde 3 ile sadece 12 nomre yayimlaya bilmisdi Resulzade ve Mirze Bala rehberliyinde cixan jurnal 16 sehife Axundzade rehberliyinde ise 8 sehife nesr olunmusdur 21 ci nomreden etibaren latin herflerile nesr edilen jurnalda srift olculeri deyiserek daha boyuk punktlarla evez olundu Bu da sehife sayinin azalmasina gore daha az meqale ve yazinin cap edilmesine getirib cixarmisdi Azeri Turk Gencler Birliyi Memmed Sadiq Aran Memmed Sadiq rehberliyinde bir cox menfi unsurlerle uzlesmesine baxmayaraq Azeri Turk jurnali Azerbaycanin yeniden musteqilliyini qazanmasi ugrunda teqdire layiq mubarize aparmisdir Bele ki ekseriyyeti Azeri Turk idare binasinda kecirilen gorus ve konfranslarla Memmed Sadiqin sedrlik etdiyi Azeri Turk Gencler Birliyi nin xetti ile xaricdeki azerbaycanli genclerin milli terbiye ve medeniyyetle elaqesi davam etdirilirdi Bununla yanasi bu genclerin ve en esasi savadli azeri genclerinin birlik ucun ne qeder ehemiyyetli oldugunu derk ederek bu iclaslarda maddi veziyyeti yaxsi olan istirakcilardan toplanan yardimlar sayesinde ehtiyaci olan azerbaycanli genclerin tehsil almasi geyindirilmesi ve qidalanmasi temin edilirdi Bundan basqa 1929 cu ilin noyabr ayinda yayimlanan xeberden anlasilir ki birlik 1924 cu ilden etibaren 39 yoxsul telebeye maddi yardim etmis bir cox telebenin mekteblere yerlesdirilmesine rehberlik etmisdir Sadece Azeri Turk jurnalinin deyil Yeni Qafqaziya jurnalinin da idare binalarinda 32 tarixi ve ictimai konfranslar teskil edilerek 1929 cu ilin noyabr ayinadek 8 yeni telebeye de maddi yardim gosterilmisdir Axundzade rehberliyinde bas veren yuxarida sozu geden deyisikliklerin sebeblerinden biri olaraq Azeri Turk Gencler Birliyi ne ayirdigi zaman ve maddiyyat oldugunu da soylemek mumkundur Bele ki Memmed Sadiq gorus ve konfranslarda toplanilan pulun demek olar ki hamisini telebelere ayirmis bununla yanasi azerbaycanli telebeler ucun 1931 ci ilde yataqxana qurulmasina da sey gostermisdir Yazar heyetiJurnalin redaksiya heyetinde Mehemmed Emin Resulzade ve Memmed Sadiq Axundzadeden basqa asagidaki imza ve adlar diqqet cekir Mirze Bala Memmedzade Kamal A Uran Ayin Kaf Senan Sefi Azeri Mustafa M Sisyanli H C L Y Eli Mir Cefer Sadiq Bu zengin yazici kollektivi hem Azerbaycana hem Turkiyeye hem de Avropanin muxtelif olkelerine yayilmisdi Bununla da Azeri Turk tekce Azerbaycan ve Turkiyede deyil dunyanin bir cox yerinden birinci elden melumat alib oxucularina catdirmaq imkanina malikidi Jurnalin Fransa Almaniya ve Polsa kimi muxtelif Avropa olkelerinde Iran ve Efqanistan kimi Yaxin Serq olkelerinde muxbirleri var idi Fotoda yazici heyetinden 4 nefer var Mehemmed Emin Resulzade Sefi bey Rustembeyov Mustafa bey Vekilov ve Memmed Sadiq Aran Istanbul 1927 ci il M E Resulzade M B Memmedzade Mehemmed Sadiq Sefi bey Rustembeyli Kamal texellusu ile Kamal Qenizade bey H C L imzasi ile H Cemal bey Istanbulda yasayirdilar ve meqalelerini burada yazirdilar lakin jurnalda Resulzadenin muxtelif sebeblerden xarice cixmasi ile elaqeli orada yazdigi meqaleler de yer alirdi Resulzade 22 mart 1928 30 iyun 1928 ci il tarixleri arasinda derc olunmus bes meqalesini jurnal rehberliyine Parisden gondermisdi Parisde oldugu muddetde Fransa metbuatini o cumleden Almaniyadaki seckileri daha yaxindan izlemek imkani da qazanmisdi Jurnalin Fransadaki heyetini Azeri texellusu ile yazan Resulzade ve Mir texellusu ile yazan Mir Qasim Mehdiyev teskil edirdi Almaniyadan jurnala gonderilen xeberler de ise A Uranin imzasi var Jurnalin alman muxbiri ve Berlinde yasayan A Uranin xeberleri ile yanasi meqaleleri de jurnalda yayimlanirdi Bundan basqa yazilarina Mustafa ve ya M imzasi qoyan Mustafa bey Vekilov Varsavadan gonderdiyi xeberler ve siyasi yazilari ile Azeri Turk e oz tohfelerini vermisdi Jurnalda tez tez rastlasdigimiz Das Demir imzasinin sahibi Mirze Bala Memmedzadeden basqasi deyildi Bu imza ile yazdigi meqalelerin altinda Baki yazmaqla meqalelerin guya Bakidan gonderildiyi tesuratini yaratmis bununla da Sovet cesuslarini casdiraraq Istanbulda daha rahat hereket etmek ucun ozune imkan yaratmisdir Ayin Kaf ve ya A K oz imzasi ile yazan sexs jurnalin Yaxin Serq muxbiri olub Efqanistan ve Iranla bagli en son xeberler bu reportyor vasitesile jurnala daxil edilirdi Azeri Turk un Iran muxbiri olan Cefer Sadiq Tebrizde yasayirdi ve oradaki en son xeberleri jurnala catdirmaqdan mesul idi Istanbulda yasayan Senan daha cox Iran edebiyyati ile maraqlanmis ve jurnalda Iran turk sairlerini daha deqiq desek Guney Azerbaycan edebiyyatini Guney Azerbaycan sairlerini ve onlarin seirlerini tanidan meqaleler derc etdirmisdi O oz seirleri ile de azeri turkcesine tohfeler vermisdir Jurnalin uz qabiginda nomremize uygun yazilari memnuniyyetle derc edeceyik ifadesine sadiq qalaraq jurnal rehberliyine gonderilen Azerbaycanin istiqlal davasi ile bagli bir coxu universitet telebeleri terefinden gonderilen meqaleler ve seirler jurnalin nomrelerine de daxil edilmisdir Jurnalin meqsediJurnalin meqsedi Mehemmed Emin Resulzade terefinden ilk nomrede yayimlanan Tutdugumuz Yol basligi altinda bele aciqlanmisdir Gedeceyimiz yol evveki dovr sairlerinin iftixar etdikleri kimi reh i na refte evvelceden gedilmemis deyil Hetta bu yol cox muskul ve tiklanli olmaqla beraber basqalari terefinden gedilmis sanli bir yoldur Bu haqq yolu ve millet yoludur Bir yolu ki Avropa XVIII hetta XIX esrde getmis muasir serq de hal hazirda o yoldan kecmekdedir Bir yol ki sabiq Rusiya Imperiyasi daxilinde yasayan mehkum milletler bele bu yoldan kecmisdir Bir yol ki suvarisi milliyet ve hedefi istiqlaldir Azeri Turk savas neticesinde istiqlal mubarizesine baslayan illerle boyuk sevgi ve sovqle cumhuriyyet meqsedine catan lakin milli istiqlali yeniden kesilen bir turk eyaleti Azeri turk xalqinin daha yaxsi adi ile Azerbaycan Respublikasi nin muqeddarati ile bagli bir jurnaldir Azeri Turk Azerbaycan turkluyunun esaslarini tehlil edecekdir Yeni turk medeniyyetini Avropa uslubu ile isiqlandirarken xalqla semimi temas ve munasibet yolundan hec vaxt donmeyecekdir Xalqci turkculukden ibaret olan bu pese xalqin semimi hiss ve ehtiyaclarini odemek ucun esrin mukemmel texnikasindan istifade edecek O bir terefden xalqin zovqunu elm ve seneti anlayacagi seviyyeye catdirmaga sey gosterecek diger terefden de elmden ve senetden behrelenmek ideyasini insanlarin xosuna gelecek sekilde teblig edecekdir Azeri Turk xalqcidir Hars sahesinde oldugu kimi siyasi heyatda da xalqin hakim olmasini isteyir Hakimiyyet i Milliye prinsipini teblig edir O tek bir sinfin movcudluguna ve ya ustunluyune arxalanan butun rejimleri redd edir Azeri Turk tekce demokrat deyil hem de radikaldir O bu radikalligi feodalizmin durgunluguna qarsi mubarize aparmaq menasinda basa dusur Meqsedlerini bu sekilde ortaya qoyan Azeri Turkun nusxelerine nezer saldiqda Azerbaycanla bagli siyasi ictimai ve edebi yazilarin coxuna ilk sehifelerde yer verildiyi gorunur 1928 ci ilin noyabr ayinda 20 ci nomrenin nesrinden sonra Mehemmed Emin Resulzade Mirze Bala Memmedzade ile Memmed Sadiq Axundzade arasinda bas veren anlasmazliqlar neticesinde Resulzade ve M B Memmedzade jurnaldan ayrilaraq Odlu Yurd jurnalini yaradirlar 1928 ci ilin dekabr ayindan etibaren M S Axundzadenin rehberliyi ile nesr edilen jurnalda evvelki kimi yene de Azerbaycanin musteqillik mubarizesini destekleyen meqaleler cap olunmusdur lakin bu meqalelerde Azerbaycanin musteqilliyinin ancaq Qafqaz Birliyinin qurulmasi ile mumkun olacagi fikri ireli surmusdur Jurnalin 2 illiyinin qeyd olunmasi munasibetile nesr olunan 23 cu nomresinde Axundzade yazirdi Azeri Turk Azerbaycan istiqlal mubarizesini mudafie etmek vezifesini oz uzerine goturen milliyetperverlerin yayim orqanidir Jurnalimiz esirlikde olan Turk olkelerinin qurtulusunu arzulayir ve bunun yolunu Rusiya isgalina qarsi birleserek mubarize etmekde gorur Axundzade bu sozleri ile oz fikirlerini aciq sekilde ifade edirdi Bu meqsedle demek olar ki jurnalin butun nomrelerinde Memmed Sadiq Axundzadenin Qafqaz Birliyinin ehemiyyetini gosteren meqaleleri cap olundu 1929 cu ilin fevral ayinin 5 de Sefi bey Rustembeyli de jurnaldan ayrilaraq Odlu Yurd jurnalinin yazici heyetine qosuldu Jurnaldan secmelerSiyasi meseleler Jurnalda Turkiye Iran ve Avropada xususile Sovet Rusiyasinda bas veren siyasi ve iqtisadi inkisaflar izlenilir Sovet Rusiyasinin Azerbaycanda ruslasdirma siyaseti ile yanasi olkenin milli servetlerinin Rusiyaya dasinmasi de tez tez xatirlanirdi Bundan basqa jurnalda Azerbaycanin ozunu idare ede bilmek iqtidarinda olan olke olmasi ve musteqillik elde edib Sovet Rusiyasinin istismarindan xilas olmagin mumkunluyunu mudafie eden meqaleler de varidi M E Resulzadenin Azeri Turk Gencler Birliyi nde verdiyi Demokratiyanin geleceyi adli konfrans melumatlarina jurnalin ilk nomresinde yer verilmisdi Resulzade bu konfransda 7 8 ildir ki dusmene qarsi apardiqlari mubarizeni musbet qiymetlendirmisdir O deyir Demokratiya istenilen beser respublikasinin idareciliyine xas olan sistemin adidir Bu adin xususile siyasi idareciliye aid oldugu da melumdur Movzumuz demokratiya nedir yox demokratiyanin geleceyidir Demokratiya anlayisi biz serqlilere qerbden kecmisdir Daha sade dille desek biz onu muasir sivilizasiya dunyasindan idxal etmisik Lakin serq onu ele bir vaxtda tetbiq etmeye baslamisdi ki bu sistemin ilkin veteni olan Avropa ve Amerika kimi boyuk dunya demokratlari terefinden tenqidlere meruz qalmisdir Kommunistler soldan fasistler ise sagdan demokratiyani tenqid atesine tutmus biri onu yalan digeri ise zeiflik den ibaret olaraq adlandirmisdir Radikal demokratlardan biri coxu da onun hicran ve xestelikler kecirmekde oldugunu etiraf etmisdir Dorduncu nomrede Yehudi Respublikasi basligi ile derc edilmis meqalede Sovet hokumetinin yaratdigi Yehudi Meskunlasma Komitesi nin fealiyyetine diqqet yetirilir Bu komite 4 5 ildir ki Ukraynanin cenubunda ve Krimin simalinda yehudileri toplayaraq Tavriya Hersun Nikulayef ve Odessa eyaletlerinde Yehudi Respublikasinin yaradilmasi layihesi uzerinde isleyir Sovet hokumeti ve Amerikanin zengin yehudileri terefinden desteklenen bu tesebbusle 1927 ci ilin sonlarinda Ingilteredeki Felestin Yehudi Dovleti ile reqabet apara bilecek 7 8 milyonluq Yehudi Dovletinin qurulmasi planlasdirilir Lakin sovet hokumetinin diger layiheleri kimi bu da ugursuzluga mehkumdur On ikinci nomrede Italiyanin resmi nesrlerinden olan Politika adli heftelik jurnalda Qafqaz meselesi ile bagli meqaleye istinad edilir ki bu yazida meselenin beynelxalq ehemiyyetine toxunulurdu Dunyanin en muhum strateji noqtelerinden biri olan Qafqazda yasayan sekkiz milyon insan oz musteqillikleri ugrunda mubarize aparmaqdadir ve onlar Avropanin sehlenkar seyrciliyi ucbatindan zulm ve terror rejimi ile uzlesibler Bu milletlerden biri de qonsusu Gurcustan kimi Sovet eleyhdari ve Rusiya dusmeni olan Azerbaycandir ve Rusiyadan oz bagimsizligini teleb edir Azeri Turk burada oldugu kimi Azerbaycanin musteqilliyini ve bu yolda mubarizesini her fursetde vurgulayir Ele hemin nomrede Mirze Bala Azerbaycanin boyuk yazicilarindan olan Mirze Feteli Axundovun vefatinin 50 illiyi ile bagli anim tedbirlerinden behs edir ve bildirir ki sovet hokumetinin teskil etdiyi proqramlar hec semimi deyil ve meqsed azeri xalqina teselli vermekdir Feteli Axundov Azerbaycanin milli iftiixari olan sexsiyyetidir ona gore de Azerbaycanda das qoymayan sovetlerin proqramlarina inanmaq mumkun deyil Diger terefden Azeri Turk muxtelif musahideler de edir ki bu musahideler boyuk ehemiyyete malikdir Biz goruruk ki milli medeniyyet tekce dilden ve bezi yerli cografi seraitden ibaret deyil Milli medeniyyet butun ictimai munasibetlerin ve institutlarin o cumleden dilin ahengdar birlesmesinden ibaretdir Bu medeniyyeti digerlerinden ferqlendiren esas amil tekce dil deyil hem de milli medeniyyeti meydana getiren cemiyyetin milli menevi psixoloji xususiyyetidir Bu hemin xususiyyetdir ki ozunu dilde seslerde musiqi ve ressamliqda reqsde dinde ve huquqda exlaq ve telatumde gosterir ve yene de o xususiyyetdir ki milli medeniyyete basqa bir men lik verir Kommunistler bu ferqi yalniz dil ve cografi mesafelerde axtarsalar da biz bunu milli medeniyyeti teskil eden butun heyatlarda musahide edirik O basqaliq umumi milli ruhdan ibaretdir O milli ruh ki onun birliyini hemreyliyini milliliyin hem neticesi hem de sebebi adlandirmaq olar Turk milletinin lideri Mustafa Kamalin Fransa Inqilabi ve Turk Inqilabi ile bagli musahibesi Qazi Pasanin beyanati basligi altinda Azeri Turk jurnalinda yayemlanmisdi M Kamal burada Fransiz Inqilabi butun dunya ucun azadliq ideyasini feth etdi Ve bu ideyanin hele de oz menseyi ve kokleri var Lakin o vaxtdan beseriyyet tereqqi etdi Turk demokratiyasi Fransiz Inqilabinin acdigi yolu mueyyen etse de ozunemexsus ve saf cazibesi ile inkisaf etdirmisdir Cunki her bir xalq oz inqilabini ictimai muhitin qaydalarina ve ehtiyaclarina daxili hal ve veziyyetine ve inqilabin zamanina uygun olaraq edir Eyni hadisenin her zaman ve her yerde tekrarlanmasinin sahidi deyilikmi Bu sozlerle Azeri Turk hem Fransa Inqilabi hem de Turk Inqilabina diqqet cekmis ve onu yuksek qiymetlendirmisdir Azeri Turk bu gun de gundemde olan ermeni meselesi haqqinda da melumat verir ve bildirir ki ermeni metbuati ve icma liderleri hele Birinci Dunya muharibesinden evvel Turkiyenin ermenilere qarsi munasibetinden danisaraq Avropa ictimaiyyetini muselmanlara qarsi tehrik etmeye calisirlar Muharibe baslayandan beri ermeni sovinistlerinin ve Dasnaksutyun qruplasmasinin muselmanlara xususen de Turkiye ve Qafqaz turklerine qarsi hansi feal addimlar atdiqlari her kese melumdur Avropada ve Rusiyada yasayan ermeniler bir agizdan Ermenistan ermenilerin olmalidir demeye basladilar Her yerde ermeni konullu alaylari yaradilaraq Qafqaza gonderilirdi Adicekilen alaylar rus esgerleri adi altinda rastlasdiqlari turk kendlerini qaret ve talan edirdiler Turk ordusu Qafqaz cebhesinden cekilende Turkiyede yasayan ermeniler ile birlesen Qafqaz ermenileri turk ve muselman kendlerini yer uzunden silmeye basladilar Demiryol vagzallarinda dayanan Dasnaksutyun zabitleri Muselmanlar silah gezdirir adi altinda yoldan kecen turkleri oldurmekle mesgul idiler 1917 ci ilde bas veren rus inqilabindan sonra ermeniler taxdiqlari maskani tamamile atdilar deyerek o dovrde bas veren hadiselerden ve qondarma ermeni soyqirimi xeberinin nece meydana cixmasindan xeber vermisdir Sosial meseleler Dasdemir imzasi ile meqaleler yazan Mirze Bala Memmedzade Jurnalda Azerbaycanin zengin tarixi medeni kecmisine dair silsile meqalelerle yanasi tehsil milli medeniyyet ve incesenetle bagli yazilara da yer verilmisdir Jurnal Sovet hokumetinin heyata kecirdiyi ruslasdirma siyasetine meruz qalan ve ya xaricde yasayan Azerbaycan genclerinin oz milli medeniyyetinden adet enenelerinden asili olaraq vetenperverlik ruhunda yetisdirilmesi ucun boyuk seyler gostermisdir Bu cercivede Azeri Turk Gencler Birliyi nin gorus ve konfranslari barede melumatlar cap edilmisdir Carsaf behsi munasibetile serlovheli yazida Azerbaycanda bu dovrde tetbiq olunmaga baslayan ve bir cox muzakirelere sebeb olan cadra ve carsaf qadagasinin teferruatlarindan behs edilir Mustafa Quliyev ve dostlari cadranin legv edilmesini ve Avropa slyapasi ile evez olunmasini isteseler de bezi insanlar cadrada merheleli islahatlarin aparilmasinin terefdaridir Maraqli meqam ondan ibaretdir ki Azerbaycanda isleyen kommunist firqesinin qadin qolunu idare eden rus qadinlari Azerbaycana avropa uslublu geyimler getirmek evezine azeriler kimi Gence orpeyi ile gezmeye baslayiblar Netice etibarile bu ferqli fikir ve tecrubeler qarsisinda edilmesi lazim olan bu meseleni bir inqilab kimi hell etmekdir Dasdemirin imzasi ile cixan Menevi depressiya serlovheli yazida daha evvel adi cekilen cadra meselesinden tutmus cemiyyetin problemlerinden behs edilir Moskva metbuati kommunist partiyasinin uzvu olan Mustafa Quliyev ve onun dostlari ile qadinlar komitesi arasinda geden muzakirelere bigane qalmayib Hetta aile felaketlerine de sebeb olan bu movzuda derc olunan meqalede once maddi esaretin esasini teskil eden menevi esaretin aradan qaldirilmasi tovsiye olunur ve bu sebebden qadinlardan deyil ilk evvel kisilerden baslamagi tovsiye edirik deyillirdi Qadinlari tehqir eden onlari azadliqdan mehrum eden ictimai toplantilara teatrlara buraxmayan siyasi ve ictimai fealiyyetlerine gore qadinlari qetle yetiren kisiler arasinda kommunist kisiler coxluq teskil edir Kisiler kohne tefekkur ve dusunce ile qaldiqca depressiya qadin kisi aile bohrani aile daxilinde felaketler meydana cixmaga baslayib Jurnalda siyasi hadiselerle yanasi Azerbaycanin sosial problemlerinden de behs edilir ve onlarin helli yollari teklif edilir Azeri Turk issizlik problemine sosial problem kimi toxunaraq 1928 ci il 15 avqust tarixli sayinda bildirir 1927 ci ilin evvelinde Bakida issizlerin sayinin 22123 nefer oldugu halda bir il erzinde 52 artaraq 1928 ci ilin iyulunda 33747 nefere catdigini bildirmisdir Bu bir ilde issiz ziyalilarin sayi da 60 artib Ruslarin mekteb ve muessiselere istilasi ile bu nisbet daha artir Hazirda Azerbaycanda 1400 mekteb 2000 muellim var muellimlerin sayi ise en azi 4000 olmalidir Azeri Turk jurnalinda bu cur kederli hadiselerle yanasi Saxtantinski adli azerbaycanli hekimin veremi sagaldan ve 100 den cox xesteni mualice eden derman tapmasi kimi mujdeli xeberlere de yer verilmisdir Xarici xeberler Azeri Turk de dunya siyasetinden xeberlere de yer verilmisdir Daha evvel qeyd etdiyimiz kimi jurnalin Avropa ve Yaxin Serq olkelerinden xeberleri catdiran muxbirleri varidi Buna gore de xaricde bas veren hadiselerin gedisatini yaxindan izlemek olurdu Bu xeberlerden bezileri asagidakilardir Eli Merdan bey Topcubasovun sedrliyi ile Parisde yaradilan Azerbaycan Numayendeliyi hec vaxt azerbaycanli milletcilere ve muhacirlere xitab etmeyib hetta bir defe de kuce surusu ifadesi ile onlari tehqir edib Bu veziyyet qarsisinda Parisde nesr olunan Azerbaycan jurnali Eli Merdana etiraz ederek onun bundan sonra Azerbaycani temsil etmek huququnun olmadigini bildirmisdir Turkiye ile Iran arasinda Tehranda imzalanan Dostluq ve Tehlukesizlik Pakti Turkiye ve Iran qezetlerinde dostcasina ve semimi sekilde qeyd edilir Lozan sulh muqavilesinin imzalandigi gun Darulfununda seslenen alqislardan da behs eden Azeri Turk bu razilasmanin yeni Turkiyenin musteqillik ugrunda tokduyu mubarek qanlarin burunduyu sanli mubarizesinin edaletli bir mukafatidir Azerbaycan ve Turkiye xaricindeki xeberleri de proqramina daxil eden jurnalda tez tez Efqanistan ve Krimdan danisilir Efqanistanda musbet hadieslerin bas verdiyini qeyd ederek Kral Emanullah Xanin Avropa Turkiye Misir ve Irana seferlerinden sonra yenidenqurma herekatina baslanildigini kontitutsiyali monarxiya elan edildiyini oz oxucularina catdirmisdir Krim ise Turkustanda Kazanda Azerbaycanda Simali Qafqazda Gurcustanda oldugu kimi usyan yolunda qurbanlar verir Diger terefden Krimda yehudi meskunlasmasi gundeme getirildiyi ucun Krim gencleri bu yolda mubarize apararaq milli huquqlarini qorumaga calisirlar Onun haqqinda metbuatda yazilan yazilara da toxunan Azeri Turk Iran Anadolu qezetleri ve Istanbul mecmualarinda ozu barede teqdir edildiyi meqalelerden behs edir ve Ictihad jurnalina istinad ederek yazirdi Azeri Turk genc milletci azerbaycanlilar terefinden nesr olunan canli bir eserdir Azeri Turk turkun oz qardasidir Bu jurnali oxuyun Oxumaga deyer jurnaldir Bu gozel sozler ve terifler qarsisinda xosbextliyini dile getiren jurnal rehberliyi 28 29 cu nomrelerinde Azeri Turk un cetin sertler daxilinde yayin heyatina davam etdiyini bildirerek onlardan komeyini esirgemeyen her kese tesekkur edirdi Eslinde bu onlarin son sayi idi ve 29 cu nomre ile jurnal oz nesr heyatini basa vurdu Elametdar gunler Azeri Turk un diger bir funksiyasi da muhum gunleri isiqlandirmaqla azerbaycan turkunun milli hisslerini canlandirmaq idi Meselen besinci nomredeki Mart faciesi basliqli yazida on il evvel Samaxida ermeni alaylarinin toretdiyi qirgina diqqet cekilerek azerbaycanlilara qarsi edilen qeyri insani reftar xatirladilir Zulme meruz qalan Samaxi ehalisi Bakiya koc etse de burada daha boyuk felaketlerle uzlesir Bu gunleri bir daha yasamamaq ucun 31 Mart gununu o gunun ifade etdiyi qani facienin butun teferruatlarini ve bu qetli toreden qatilleri 31 Mart sehidlerini qurbanlarini her zaman xatirlamaliyiq Bunda basqa Izmirin isgaldan qurtulmasina da oz sehifelerinde yer veren jurnalda bu barede yazilir Turkun sayisiz qurbanlari ve caylar dolusu axan qanlari bahasina Izmiri yenidin sanli mamur ve mesud etmek ucun her bir turk imkani daxilinde calismalidir Azerbaycan Misaqi Millisinin onuncu ildonumu 1928 9 Jurnalin 28 may 1928 ci il tarixli uz qabiginda Azerbaycan Misaqi Milli adi ile 28 may 1918 ci il tarixli Azerbaycan Istiqlal Beyannamesi nesr edilmisdir Daha sonra On illik ezm ve cihad basligi altinda beyannamenin Azerbaycan xalqinin heyatini iki ayri sehifeye ayiran xett oldugu ve 1918 ci ilden evvel milliyyet adlanan Azerbaycan Turk xalqinin 1918 ci ilden sonra artiq millet oldugu ifade edilmisdir Jurnalin 15 ci nomresi 30 avqust Zefer bayraminin 6 cl iline hesr edilmisdir 1928 ci il 15 sentyabr nomresi ise Azerbaycanin qurtulus gunlerine Bakinin dusmen isgalindan azad edilmesinin 10 cu ildonumune hesr olunub Mirze Balanin imzasi ile derc olunan meqalede yazilir Cemiyyetimizin teskilini milli mefkuremizin tesisini ifade eden 28 may nece ki milliyyet dovrunun sonu millet heyatinin basladigini xeber verirdise 15 sentyabr da milliyetin varligi ve suurunu mudrik Azerbaycan cemiyyetinin yasamaq ucun olmeye xilas etmek ucun mehv olmaga hazir huriyyet ve istiqlal ugrunda movcudiyyetini cehennem toplari agzinda atmaga muqtedir oldugunu gosteren tarixi bir reqemdir Mirze Bala Memmedzade Turkiye Cumhuriyyetininh yeni herflere kecidinden behs ederek yazirdi ki 1918 1920 ci illerde bezi arasdirmalar aparilmis ve layiheler hazirlanmisdi Hetta Milli hokumet komissiya yaradaraq Azerbaycan diline xas yeni herflerin mueyyen edilmesi layihesine baslamisdi Lakin bolsevik istilasi bu layihenin bas tutmasina imkan vermedi Mirze Balal davam edirdi Bu gunun en aktual meselesi Turkiye ile Azerbaycan elifbasi arasinda herfleri muqayise ederek turk medeniyyetinin birliyini temin etmekdir Jurnalda tanidilan nesrlerin siyahisiJurnalda tanidilan mecmue ve kitablar Nesr MezmunuMeiseti Milli qezeti Restde Xelil Nevinin rehberliyi ile cixan Turkiye Iran ve Serq Islam dovletleri arasinda dostluga tesviq eden meqaleler yayimlayan qezetdir Prometey mecmuesi Parisde Qafqaz Ukrayna ve Turkustan milletcileri terefinden fransiz dilinde ayliq nesr olunan jurnal Azerbaycanin iqtisadi ve siyasi veziyyeti haqqinda muhum melumatlar verir Ayin tarixi mecmuesi Metbuat Bas Idaresi terefinden ayliq nesr olunan jurnaldir Felsefe ve ictimaiyyet mecmuesi Zengin mezmuna malik jurnaldir Heyat mecmuesi Ankarada nesr olunan heftelik elm ve seriet jurnalidir Yeni Turkustan jurnali Azeri Turk un oxsari olan jurnalin 8 ci sayinda Efqan kralinin Avropaya seyahetini eks etdiren fotosekiller Turkustan mubarizelerini eks etdiren meqaleler ve sekiller derc olunmusdur Turk Hava mecmuesi Ankarada Turk Teatr Cemiyyeti terefinden 15 gunden bir nesr olunan edebi ve elmi jurnaldir Hilali Ehmer mecmuesi Hilal i Ehmer cemiyyeti terefinden Istanbulda nesr olunan elmi tibbi ve anti alkoqol jurnalidir Kutahya jurnali 15 gunden bir nesr olunan elmi ve edebi jurnaldir Ictihad jurnali Ayda iki defe Dr Abdullah Cevdet terefinden nesr olunmusdur Ermeniler ve Iran Mirze Bala Memmedzadenin yazdigi ve Dasnaksutyun Ermeni Partiyasinin Irandaki siyasetini tenqid eden risaledir Serq siyasetini izleyenler ucun muhum eser hesab olunur Rusiyadan ayrilan milletler Kazan turklerinin kecmis meclis uzvu Abdullah Battal beyin yazdigi ve Rusiyani terk eden milletler haqqinda etrafli melumat veren eserdir Turk Ocaqlari Merkezi Komitesi terefinden Ankarada nesr edilmisdir Cografiyanin tedrisi usulu Dr Xelil Fikret terefinden yazilan eser Milliyyet ve Bolsevizm M E Resulzadenin rehberliyi ile tertib edilen meqaleler toplusu Hemcinin baxMehemmed Emin Resulzade Mirze Bala Memmedzade Memmed Sadiq Aran Sefi bey RustembeyliIstinadlarIbrahimli 2012 seh 114 Ibrahimli 2012 seh 256 Ulusoy 2001 seh 229 Ulusoy 2001 seh 230 Ulusoy 1999 seh 18 Ibrahimli 2012 seh 97 Ulusoy 2001 seh 225 Ulusoy 2001 seh 226 Ulusoy 1999 seh 28 Ulusoy 2001 seh 228 Ulusoy 2001 seh 227 Ulusoy 1999 seh 25 Gumussoy 2007 seh 49 Azeri Turk 1928 1 seh 3 4 Gumussoy 2007 seh 50 Azeri Turk 1928 4 seh 10 11 Azeri Turk 1928 12 seh 10 11 Azeri Turk 1928 12 seh 2 Azeri Turk 1928 14 seh 6 Gumussoy 2007 seh 51 Azeri Turk 1928 4 seh 11 Azeri Turk 1928 5 seh 7 Azeri Turk 1928 3 seh 11 12 Azeri Turk 1928 seh 9 10 Gumussoy 2007 seh 52 Azeri Turk 1928 11 seh 11 Azeri Turk 1929 26 seh 8 Azeri Turk 1928 1 seh 14 Gumussoy 2007 seh 53 Azeri Turk 1928 13 seh 11 12 Azeri Turk 1928 16 seh 11 Azeri Turk 1928 16 seh 9 Azeri Turk 1928 20 seh 11 12 Azeri Turk 1931 28 29 seh 16 Gumussoy 2007 seh 54 Azeri Turk 1928 6 seh 1 Azeri Turk 1928 9 seh 1 Azeri Turk 1928 9 seh 2 Azeri Turk 1928 16 seh 1 Azeri Turk 1928 18 seh 5 Ulusoy 1999 seh 155MenbeSebahattin Simsir Azerbaycanlilarin Turkiye de siyasi ve kulturel faaliyetleri 1920 1991 Ankara Azerbaycan Kultur Dernegi 2001 seh 256 Xaleddin Ibrahimli Azerbaycan muhacireti tarixi PDF Baki Elm ve tehsil 2012 seh 372 Emine GUMUSSOY Mehmed Emin Resulzade ve Milliyetperver Bir Mecmua Azeri Turk Eskisehir KSU Sosyal Bilimler Dergisi 2007 seh 45 55 D Erenoglu Russia s Alphabet Politics in Azerbaijan According To The Azeri Turk Magazine 1 Istanbul Internatinoal Review of Turkology 2008 seh 29 35 Belkis Ulusoy AZERI TURK DERGISI NE GORE AZERBAYCAN IN MILLI PROBLEMLERI 1928 1931 Istanbul Turkiyat Arastirmalari Enstitusu 1999 Belkis Ulusoy Azerbaycan Siyasi Gocmenlerinin En Onemli Yayin Orqanlarindan Biri Olan Azeri Turk Dergisi Iletisim Fakultesi Dergisi 2001 seh 223 233