Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Arxeologiya elmi, yəni arxeometriya arxeoloji materialların və abidələrin təhlili üçün elmi texnikanın tətbiqindən ibarətdir. Bu isə özlüyündə arxeologiyanın metodologiyası ilə bağlıdır. Martinon-Torres və Killik “elmi arxeologiya”nı (qneseologiya kimi) “arxeologiya elmi”ndən (arxeoloji materialların analizinə xüsusi texnikaların tətbiqi) ayırırlar. Martinon-Torres və Killik iddia edirlər ki, “arxeologiya elmi” arxeologiyada yüksək səviyyəli nəzəriyyənin inkişafına təkan vermişdir. Bunun əksinə olaraq, Smit arxeologiya elminin hər iki konsepsiyasını rədd edir, çünki onun fikrincə, bu yanaşmalardan heç biri səbəb-nəticə əlaqələrinin axtarışında rol oynamır. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Birləşmiş Krallıqda Təbii və Ətraf Mühitin Tədqiqatları Şurası arxeologiya üçün nəzərdə tutulan maliyyədən ayrı olaraq arxeometriya üçün maliyyə ayırır.
Arxeometriyanın növləri
Arxeometriyanı aşağıdakı sahələrə bölmək olar:
- arxeoloqları mütləq və nisbi xronologiyalarla təmin edən fiziki və kimyəvi tarixləndirmə üsulları;
- artefakt tədqiqatları;
- qədim , iqlimlər, flora və fauna, eləcə də insanların qidalanması, sağlamlığı və rast gəlinən patologiyalar haqqında məlumat verən ekoloji yanaşmalar;
- məlumatların işlənməsi üçün riyazi üsullar (kompüter əsaslı üsullar daxil olmaqla);
- yerin altında olan obyektlərin yerini dəqiqləşdirmək üçün istifadə edilən məsafədən zondlama və geofiziki-tədqiqat üsulları;
- tənəzzül proseslərinin öyrənilməsini və yeni qorunma üsullarının işlənib hazırlanmasını nəzərdə tutan konservasiya elmləri.
Litik (daş) analiz, arxeometallurgiya, paleobotanika, palinologiya və zooarxeologiya da arxeometriyanın alt sahələrini təşkil edir.
Tarixləndirmə üsulları
Arxeometriya arxeoloji təbəqələr və artefaktlar üçün mütləq tarixlər verə bildiyindən xüsusi dəyərə malikdir. Ən vacib tarixləndirmə üsullarından bəziləri bunlardır:
- radiokarbon tarixləndirmə üsulu – bu üsul xüsusilə üzvi maddələrin tarixləndirilməsi zamanı istifadə olunur.
- dendroxronologiya — ağaclarla tarixləndirmə. Bu üsul radiokarbon tarixlərinin kalibrlənməsi üçün də çox vacibdir.
- termolüminessensiya — qeyri-üzvi materialların (o cümlədən keramika) vasitəsilə tarixləndirmə üsuludur.
- optik stimullaşdırılan lüminesans (OSL) — şaquli və üfüqi stratiqrafik kəsiklərdə basdırılmış torpaq səthlərinin mütləq yaşının təyin edilməsi və nisbətən profilinin çıxarılması üçün istifadə olunur. Əksər hallarda çöküntü cisimləri daxilində kvars dənələrindən atılan fotonların ölçülməsi yolu ilə hesablanır (bu üsul həm də kalium feldispatları vasitəsilə həyata keçirilə bilər. Lakin bəzi səbəblərdən çox vaxt kvars əsaslı analizlərin istifadəsinə üstünlük verilir).
- elektron spin (electron fırlanma) rezonansı - dişlər vasitəsilə tarixləndirmədə istifadə olunur.
- kalium-arqon tarixləndirmə üsulu — vulkanik çöküntülərlə təmasda fosilləşmiş hominid qalıqlarının (fosil qalıqların özləri bilavasitə tarixləndirmədə istifadə edilmir) yaşlarının müəyyən edilməsi üçün istifadə edilir.
Artefakt tədqiqatları
Arxeometriyanın digər mühüm alt sahəsi artefaktların tədqiqata cəlb olunmasıdır. Arxeometriya ilə məşğul olan alimlər artefaktların tərkibini, eləcə də mənşəyini müəyyən etmək üçün artefaktları təhlil etmək üçün müxtəlif üsullardan istifadə edirlər. Bu üsullara aşağıdakılar daxildir:
- X-ray floresansı (XRF)
- induktiv birləşdirilmiş plazma kütlə spektrometriyası (ICP-MS)
- neytron aktivasiya analizi (NAA)
- skan edən elektron mikroskopiya (SEM)
- lazerin səbəb olduğu parçalanma spektroskopiyası (LIBS)
- qurğuşun, stronsium və oksigen izotop analizinin köməkliyi ilə tədqiqat subyektlərinin qida rasionunu, hətta onların doğulduğu yerləri təxmin etmək üçün insan qalıqları analiz edilir.
Mənşə təhlili müəyyən bir artefakt hazırlamaq üçün istifadə olunan materialların orijinal mənbəyini müəyyən etmək potensialına malikdir. Bu, artefaktın və ya onun hazırlandığı maddənin haradan gətirildiyini və mübadilə sistemlərinin mövcudluğunu göstərə bilər.
Arxeoloji abidələrin müəyyən edilməsi
Arxeometriya potensial qazıntı sahələrini tapmaqda mühüm vasitədir. Uzaqdan zondlamanın istifadəsi arxeoloqlara başqa üsullarla müqayisədə daha çox arxeoloji əraziləri müəyyən etməyə imkan verir. Aerofotoqrafiyadan istifadə (peyk çəkilişləri və Lidar daxil olmaqla) uzaqdan zondlamanın ən geniş yayılmış üsulu olaraq qalır. Yerüstü geofiziki tədqiqatlar müəyyən edilmiş abidələrdə arxeoloji xüsusiyyətləri müəyyən etməyə və xəritələşdirməyə kömək edir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Martinón-Torres and Killick, Marcos and David. Archaeological Theories and Archaeological Sciences in "The Oxford Handbook of Archaeological Theory". Oxford University Press.
- Smith, Michael E. "Social science and archaeological enquiry". Antiquity. 91 (356). 4 April 2017. 520–528.
- Killick, D; Young, SMM. Archaeology and Archaeometry: From Casual Dating to a Meaningful Relationship?. Antiquity. 1997.
- Tite, M.S. Archaeological Science - past achievements and future prospects. Archaeometry 31. 1991. 139-151.
- Lambert, JB. Traces of the Past: Unraveling the Secrets of Archaeology Through Chemistry. Addison-Wesley. 1997.
- Aitken, MJ. Physics and Archaeology. Interscience Publishers. 1961.
Xarici keçidlər
- Arkeometri nedir?
- 11 Arkeometri: Laboratuvarda Geçmişi Aramak
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Arxeologiya elmi yeni arxeometriya arxeoloji materiallarin ve abidelerin tehlili ucun elmi texnikanin tetbiqinden ibaretdir Bu ise ozluyunde arxeologiyanin metodologiyasi ile baglidir Martinon Torres ve Killik elmi arxeologiya ni qneseologiya kimi arxeologiya elmi nden arxeoloji materiallarin analizine xususi texnikalarin tetbiqi ayirirlar Martinon Torres ve Killik iddia edirler ki arxeologiya elmi arxeologiyada yuksek seviyyeli nezeriyyenin inkisafina tekan vermisdir Bunun eksine olaraq Smit arxeologiya elminin her iki konsepsiyasini redd edir cunki onun fikrince bu yanasmalardan hec biri sebeb netice elaqelerinin axtarisinda rol oynamir Onu da qeyd etmek lazimdir ki Birlesmis Kralliqda Tebii ve Etraf Muhitin Tedqiqatlari Surasi arxeologiya ucun nezerde tutulan maliyyeden ayri olaraq arxeometriya ucun maliyye ayirir Arxeometriyanin novleriArxeometriyani asagidaki sahelere bolmek olar arxeoloqlari mutleq ve nisbi xronologiyalarla temin eden fiziki ve kimyevi tarixlendirme usullari artefakt tedqiqatlari qedim iqlimler flora ve fauna elece de insanlarin qidalanmasi saglamligi ve rast gelinen patologiyalar haqqinda melumat veren ekoloji yanasmalar melumatlarin islenmesi ucun riyazi usullar komputer esasli usullar daxil olmaqla yerin altinda olan obyektlerin yerini deqiqlesdirmek ucun istifade edilen mesafeden zondlama ve geofiziki tedqiqat usullari tenezzul proseslerinin oyrenilmesini ve yeni qorunma usullarinin islenib hazirlanmasini nezerde tutan konservasiya elmleri Litik das analiz arxeometallurgiya paleobotanika palinologiya ve zooarxeologiya da arxeometriyanin alt sahelerini teskil edir Tarixlendirme usullari Arxeometriya arxeoloji tebeqeler ve artefaktlar ucun mutleq tarixler vere bildiyinden xususi deyere malikdir En vacib tarixlendirme usullarindan bezileri bunlardir radiokarbon tarixlendirme usulu bu usul xususile uzvi maddelerin tarixlendirilmesi zamani istifade olunur dendroxronologiya agaclarla tarixlendirme Bu usul radiokarbon tarixlerinin kalibrlenmesi ucun de cox vacibdir termoluminessensiya qeyri uzvi materiallarin o cumleden keramika vasitesile tarixlendirme usuludur optik stimullasdirilan luminesans OSL saquli ve ufuqi stratiqrafik kesiklerde basdirilmis torpaq sethlerinin mutleq yasinin teyin edilmesi ve nisbeten profilinin cixarilmasi ucun istifade olunur Ekser hallarda cokuntu cisimleri daxilinde kvars denelerinden atilan fotonlarin olculmesi yolu ile hesablanir bu usul hem de kalium feldispatlari vasitesile heyata kecirile biler Lakin bezi sebeblerden cox vaxt kvars esasli analizlerin istifadesine ustunluk verilir elektron spin electron firlanma rezonansi disler vasitesile tarixlendirmede istifade olunur kalium arqon tarixlendirme usulu vulkanik cokuntulerle temasda fosillesmis hominid qaliqlarinin fosil qaliqlarin ozleri bilavasite tarixlendirmede istifade edilmir yaslarinin mueyyen edilmesi ucun istifade edilir Artefakt tedqiqatlari Arxeometriyanin diger muhum alt sahesi artefaktlarin tedqiqata celb olunmasidir Arxeometriya ile mesgul olan alimler artefaktlarin terkibini elece de menseyini mueyyen etmek ucun artefaktlari tehlil etmek ucun muxtelif usullardan istifade edirler Bu usullara asagidakilar daxildir X ray floresansi XRF induktiv birlesdirilmis plazma kutle spektrometriyasi ICP MS neytron aktivasiya analizi NAA skan eden elektron mikroskopiya SEM lazerin sebeb oldugu parcalanma spektroskopiyasi LIBS qurgusun stronsium ve oksigen izotop analizinin komekliyi ile tedqiqat subyektlerinin qida rasionunu hetta onlarin doguldugu yerleri texmin etmek ucun insan qaliqlari analiz edilir Mense tehlili mueyyen bir artefakt hazirlamaq ucun istifade olunan materiallarin orijinal menbeyini mueyyen etmek potensialina malikdir Bu artefaktin ve ya onun hazirlandigi maddenin haradan getirildiyini ve mubadile sistemlerinin movcudlugunu gostere biler Arxeoloji abidelerin mueyyen edilmesiArxeometriya potensial qazinti sahelerini tapmaqda muhum vasitedir Uzaqdan zondlamanin istifadesi arxeoloqlara basqa usullarla muqayisede daha cox arxeoloji erazileri mueyyen etmeye imkan verir Aerofotoqrafiyadan istifade peyk cekilisleri ve Lidar daxil olmaqla uzaqdan zondlamanin en genis yayilmis usulu olaraq qalir Yerustu geofiziki tedqiqatlar mueyyen edilmis abidelerde arxeoloji xususiyyetleri mueyyen etmeye ve xeritelesdirmeye komek edir Hemcinin baxArxeologiya Arxeometallurgiya Paleobotanika Xronologiya Radiokarbon tarixlendirme usuluIstinadlarMartinon Torres and Killick Marcos and David Archaeological Theories and Archaeological Sciences in The Oxford Handbook of Archaeological Theory Oxford University Press Smith Michael E Social science and archaeological enquiry Antiquity 91 356 4 April 2017 520 528 Killick D Young SMM Archaeology and Archaeometry From Casual Dating to a Meaningful Relationship Antiquity 1997 Tite M S Archaeological Science past achievements and future prospects Archaeometry 31 1991 139 151 Lambert JB Traces of the Past Unraveling the Secrets of Archaeology Through Chemistry Addison Wesley 1997 Aitken MJ Physics and Archaeology Interscience Publishers 1961 Xarici kecidlerArkeometri nedir 11 Arkeometri Laboratuvarda Gecmisi Aramak