Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Arfa (ing. Harp) — üçbucaq formasbkyuh əmədə simlər çəkilmiş, barmaqla çalınan simli musiqi aləti.
| Arfa | |
|---|---|
 | |
| Hornbostel–Zaks təsnifatı | 322 |
| Əlaqəli alətlər | Çəng |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixçəsi
Yaranma tarixi çox qədimlərə gedib çıxır. Əsasən, saray məclislərində istifadə olunan zərif və incə səsli çəngin (arfanın) ən erkən növləri İkiçayarası və Misir sivilizasiyalarına aid edilir. Hələ qədim Misir freskalarında (b.e.əv. XV əsr) arfa təsvir edilmişdir. Misirlilərə bu alət Şumerdən gəlib. Qədim şumerlilər inandıqları bütlərə uyğun olaraq müxtəlif biçimli çənglərdən istifadə etmişlər: qövsvari, bucaqvari və ya üfüqi uzunsov çanglər . Eramızdan əvvəllərə aid edilən çənglərin 6-9 simli olduğu məlumdur. Mülahizələrə görə, çəng ox və yay ovçuluq silahının törəməsidir. Belə ki, bir dəfə ovçu yayın ipini dartarkən incə melodik səs eşitmişdir. Bu səs onun xoşuna gəlmiş və o, oxun yayına bir ip də əlavə etmişdir. Beləliklə, iki müxtəlif yüksəklikdə olan sim - musiqi səsi yaranıb. Bu, insanın böyük bir kəşfi idi: o, ilk dəfə dartımlı (mizrablı, təzənəli) simli alətin əsasını qoyub. XIX əsrin əvvəllərində fransız Sebastyan Erar çəng üzərində bir sıra uğurlu islahatlar apararaq mükəmməl çağdaş arfanı yaratmışdır.
Arfa dünya mədəniyyətində
Arfa Qədim Misirdə, Finikiyada, Assuriyada, Qədim Yunanıstanda və Romada çox sevilirdi. Orta əsrlərdə isə arfa Avropada geniş yayılmağa başlayır. Xüsusilə, İrlandiyada xalq müğənniləri - bardlar epik mahnıları - "saqaları" oxuyarkən bir yerdən başqa yerə aparıla bilən kiçik arfalarda özləri müşayiət edirdilər. Arfanın hətta İrlandiyanın rəsmi milli gerbində də təsviri vardır.
Qədim dövrlərdə yaranmış arfa 1810-cu ildə fransız sənətkarı S. Erar tərəfindən təkmilləşdirilmişdir. Bu arfada müxtəlif uzunluqlu 44 (bə'zən isə 46) sim üçkünc formalı taxta çərçivəyə birləşdirilmişdi. Simlərin bə'ziləri qırmızı, bə'ziləri isə göy rəngdə idi. Alətin bünövrəsinə isə yeddi pedal bərkidilmişdir.
Skif arfası
Türk xalqları musiqisinin tədqiqatçısı doktor "Qədim türklərin musiqisi və rəqsləri" adlı məqaləsində yazırdı: "Altay Kurqanlarında aparılan qazıntılar zamanı tapılan mədəniyyət abidələri arasında 2 çəng daha böyük maraq kəsb edir."
Pazırık kurqanlarında Antik Çağın arfalarından fərqlənən Skif arfası bulunmuşdur.
Arfa (çəng) Azərbaycan ərazisində
Azərbaycanın qədim mədəniyyət mərkəzi olmuş Bərdə şəhəri yaxınlığında Şatırlar kəndi ətrafında aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı eramızdan əvvəl IV-III əsrlərə aid edilən, üzərində çəng çalan qadın təsvir edilmiş saxsı qab parçası tapılmışdır. Tarixi mənbələrdən və miniatür sənət əsərlərindən belə məlum olur ki, orta əsrlərdə Azərbaycanda istifadə olunmuş çəngin, təxminən, 18-24 simi olmuşdur. Yazılı mənbələrdə və miniatür sənət əsərlərində çəng haqqında məlumat olduqca çoxdur. Əsasən, qadınların ifa etdiyi bu aləti Nizami "Yeddi gözəl" poemasında belə təsvir etmişdir:
Çəng alıb əlinə o dilbər pəri,
Söylədi çəkdiyi əziyyətləri.
Yayıldı çəng səsi, düşdü hər yanə,
Nalə aşiqləri etdi divanə.
"Sazın ipək telli xoş avaz almış,
Çəngin qulağına halqalar salmış
Zil pərdədən qalxan nəğmələr gözəl
Çəngin ətəyində nazlanır qəzəl."
XIV-cü əsr görkəmli Azərbaycan musiqişünası əbdül Qadir Məarağai "Məqasid-əl-əlhan" əsərində çəng haqqında yazır:
- "Bu məşhur alətdir. Onun üzünə dəri çəkilir və sim əvəzinə sap bağlanır. Sazdan istifadə edənlər həmin sapları pərdələr adlandırırlar. Bə'zən ona 24 sim bağlayırlar."
Qədim növləri
- Həzzkar - 40 simli fil xortumuna bənzər qədim çəng .
- Nüzhə – Səfiəddin Urməvinin icad etdiyi 81 simli çəngəbənzər alət. Simlərdən hər üçünün eyni ucalıqda (unison) köklənmiş olduğunu nəzərə alsaq, nüzhə musiqi alətində 27 müxtəlif səs əldə edildiyi məlum olar.
- Minzaf – cəng (arfa) tərzində dartımlı simli musiqi aləti.
Quruluşu
Çağdaş arfa 46 simli olur: səs düzümü bemollu (do–bemol, re–bemol, mi–bemol və s.) pillələrdən ibarətdir və yeddi pedalın vasitəsilə yenidən köklənir. Hər bir pedal eyni bir vaxtda bütün oktavalarda (kontraktavada Ces və Des səslərindən başqa) eyni adlı səsləri yarımton və ya bir ton yüksəldir. Arfanın simlərinin köklənməsi latın əlifbası ilə muta in sözləri ilə göstərilir.
Diapazonu kontraktava do–bemoldan dördüncü oktava fa–diyezə qədərdir. Notlar akkolada ilə birləşən iki not xəttində, adətən, skripka və bas açarlarında yazılır (fortepianoda olduğu kimi).
Arfa çox incə tembrə malikdir. Çalma texnikası müxtəlifdir, akkord, arpecio, qlissando, flajolet və s. üsullardan istifadə olunur.
Arfa çağdaş musiqidə
Arfanın çox incə, şairanə səslənməsi var. Bəstəkarlar arfadan çox vaxt orkestrdə klavesinin, lütnya (uda oxşar alət) və gitaranın tembrini əldə etmək üçün istifadə etmişlər. Məsələn, Hektor Berliozun "Fantastik simfoniya"sında arfa klavesinin müşayiətini əks etdirir.
Mixail Qlinkanın "Araqonskaya xota" əsərində arfa gitaranı imitasiya edərək (yamsılayaraq) xalq şənliyinin səciyyəvi xüsusiyyətini əks etdirir. Nikolay Rimski-Korsakovun "Şəhrizad" simfonik əsərində arfanın tembri şərq musiqisini, əfsanəvi nağıllar aləmini təsvir edir.
Çox zaman baletlərdə arfa solo alət kimi çıxış edir. Pyotr Çaykovskinin "Şelkunçik" (Fındıqqıran) baletindən "Güllərin valsında" ("Vals tsvetov"), "Yatmış gözəl" və "Qu gölü" baletlərinin adajiolarında arfanın solosu səslənir. Aleksandr Qlazunovun "Raymonda" baletindəki variasiyalar arfa üçün yazılmışdır. Görkəmli bəstəkarlar , arfa və orkestr üçün konsertlər yazmışlar. Solo arfa üçün çox sayda pyeslər yazılır. Bu alətin mahir ifaçıları (onlardan biri də ) başqa alətlər üçün yazılmış əsərləri arfa üçün işləyirlər.
Zakir Bağırovun «Çahargah» əsəri konservatoriyanın məzunu ifasında 1956-cı ilə aid yeganə lent yazısı Dövlət Radio şirkətinin arxivində bu günədək saxlanılmışdır . Fərəc Qarayevin "Qobustan kölgələri" baletinin süitasında iki arfaya yer verilir. Burada arfanın partiyası əsərin musiqi toxumasının əsas tərkib hissəsidir . Arif Məlikovun "Nağıl" simfonik poemasında arfaya geniş yer verilib.
Azərbaycan arfaçıları
- Aida Abdullayeva
- Sima Xalilova
- Çiçək Rzayeva
- Ləman Babayeva
- Emin Babayev
- Afaq Zeynalova
- Şəhla Əlizadə
- Yeganə Taptıqova
Beynəlxalq yarışmalar
İstinadlar
- Consortium M. Revision of the Hornbostel-Sachs Classification of Musical Instruments by the MIMO Consortium.
- "Аслан Мамедов - Канон. История возникновения и формирования. Международный музыкальный культурологический журнал HARMONY". 2022-03-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-30.
- "Sevda Əliqızı. Hekayətli musiqi lüğəti - Arfa". 2021-05-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-30.
- В. Н. Басилов. "Скифская арфа": древнейший смычковый инструмент? Институт Этнологии и Антропологии Российской Академии Наук.[ölü keçid]
- "Azərbaycan ənənəvi musiqi atlası - Çəng". 2022-03-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-30.
- "Məcnun Kərimov. Azərbaycanın qədim musiqi alətləri. Dədə Qorqud 1300. "Musiqi dünyası" jurnalı". 2022-03-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-30.
- Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti - Həzzkar 2021-10-15 at the Wayback Machine
- Abbasqulu Nəcəfzadə. Azərbaycan çalğı alətlərinin izahlı lüğəti 2022-03-03 at the Wayback Machine. Bakı, 2004.
- "Əfrasiyab Bədəlbəylinin İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti - Nüzhə". 2021-10-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-30.
- "Muğam Ensiklopediyası - Minzaf". 2021-05-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-30.
- "Əfrasiyab Bədəlbəylinin İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti - Arfa". 2021-10-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-30.
- "Tariyel Məmmədov. Bir musiqiçinin həyat əhvalatı (Güllü Haqverdiyeva haqqında). "Musiqi dünyası" jurnalı". 2021-10-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-06-15.
- "Qənirə Hüseynova. Arfa Fərəc Qarayevin "Qobustan kölgələri" baletinin partiturasında. "Musiqi dünyası" jurnalı". 2021-10-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-30.
Xarici keçidlər
- "Musiqi alətləri tarixi" verilişi - Arfa
- BBC bəlgəsəli - Arfa (ingiliscə)
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Arfa ing Harp ucbucaq formasbkyuh emede simler cekilmis barmaqla calinan simli musiqi aleti ArfaHornbostel Zaks tesnifati 322Elaqeli aletler Ceng Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixcesiYaranma tarixi cox qedimlere gedib cixir Esasen saray meclislerinde istifade olunan zerif ve ince sesli cengin arfanin en erken novleri Ikicayarasi ve Misir sivilizasiyalarina aid edilir Hele qedim Misir freskalarinda b e ev XV esr arfa tesvir edilmisdir Misirlilere bu alet Sumerden gelib Qedim sumerliler inandiqlari butlere uygun olaraq muxtelif bicimli cenglerden istifade etmisler qovsvari bucaqvari ve ya ufuqi uzunsov cangler Eramizdan evvellere aid edilen cenglerin 6 9 simli oldugu melumdur Mulahizelere gore ceng ox ve yay ovculuq silahinin toremesidir Bele ki bir defe ovcu yayin ipini dartarken ince melodik ses esitmisdir Bu ses onun xosuna gelmis ve o oxun yayina bir ip de elave etmisdir Belelikle iki muxtelif yukseklikde olan sim musiqi sesi yaranib Bu insanin boyuk bir kesfi idi o ilk defe dartimli mizrabli tezeneli simli aletin esasini qoyub XIX esrin evvellerinde fransiz Sebastyan Erar ceng uzerinde bir sira ugurlu islahatlar apararaq mukemmel cagdas arfani yaratmisdir Arfa dunya medeniyyetinde Arfa Qedim Misirde Finikiyada Assuriyada Qedim Yunanistanda ve Romada cox sevilirdi Orta esrlerde ise arfa Avropada genis yayilmaga baslayir Xususile Irlandiyada xalq mugennileri bardlar epik mahnilari saqalari oxuyarken bir yerden basqa yere aparila bilen kicik arfalarda ozleri musayiet edirdiler Arfanin hetta Irlandiyanin resmi milli gerbinde de tesviri vardir Qedim dovrlerde yaranmis arfa 1810 cu ilde fransiz senetkari S Erar terefinden tekmillesdirilmisdir Bu arfada muxtelif uzunluqlu 44 be zen ise 46 sim uckunc formali taxta cerciveye birlesdirilmisdi Simlerin be zileri qirmizi be zileri ise goy rengde idi Aletin bunovresine ise yeddi pedal berkidilmisdir Skif arfasi Turk xalqlari musiqisinin tedqiqatcisi doktor Qedim turklerin musiqisi ve reqsleri adli meqalesinde yazirdi Altay Kurqanlarinda aparilan qazintilar zamani tapilan medeniyyet abideleri arasinda 2 ceng daha boyuk maraq kesb edir Pazirik kurqanlarinda Antik Cagin arfalarindan ferqlenen Skif arfasi bulunmusdur Arfa ceng Azerbaycan erazisinde Azerbaycanin qedim medeniyyet merkezi olmus Berde seheri yaxinliginda Satirlar kendi etrafinda aparilan arxeoloji qazintilar zamani eramizdan evvel IV III esrlere aid edilen uzerinde ceng calan qadin tesvir edilmis saxsi qab parcasi tapilmisdir Tarixi menbelerden ve miniatur senet eserlerinden bele melum olur ki orta esrlerde Azerbaycanda istifade olunmus cengin texminen 18 24 simi olmusdur Yazili menbelerde ve miniatur senet eserlerinde ceng haqqinda melumat olduqca coxdur Esasen qadinlarin ifa etdiyi bu aleti Nizami Yeddi gozel poemasinda bele tesvir etmisdir Ceng alib eline o dilber peri Soyledi cekdiyi eziyyetleri Yayildi ceng sesi dusdu her yane Nale asiqleri etdi divane Sazin ipek telli xos avaz almis Cengin qulagina halqalar salmis Zil perdeden qalxan negmeler gozel Cengin eteyinde nazlanir qezel XIV cu esr gorkemli Azerbaycan musiqisunasi ebdul Qadir Mearagai Meqasid el elhan eserinde ceng haqqinda yazir Bu meshur aletdir Onun uzune deri cekilir ve sim evezine sap baglanir Sazdan istifade edenler hemin saplari perdeler adlandirirlar Be zen ona 24 sim baglayirlar Qedim novleriHezzkar 40 simli fil xortumuna benzer qedim ceng Nuzhe Sefieddin Urmevinin icad etdiyi 81 simli cengebenzer alet Simlerden her ucunun eyni ucaliqda unison koklenmis oldugunu nezere alsaq nuzhe musiqi aletinde 27 muxtelif ses elde edildiyi melum olar Minzaf ceng arfa terzinde dartimli simli musiqi aleti QurulusuCagdas arfa 46 simli olur ses duzumu bemollu do bemol re bemol mi bemol ve s pillelerden ibaretdir ve yeddi pedalin vasitesile yeniden koklenir Her bir pedal eyni bir vaxtda butun oktavalarda kontraktavada Ces ve Des seslerinden basqa eyni adli sesleri yarimton ve ya bir ton yukseldir Arfanin simlerinin koklenmesi latin elifbasi ile muta in sozleri ile gosterilir Diapazonu kontraktava do bemoldan dorduncu oktava fa diyeze qederdir Notlar akkolada ile birlesen iki not xettinde adeten skripka ve bas acarlarinda yazilir fortepianoda oldugu kimi Arfa cox ince tembre malikdir Calma texnikasi muxtelifdir akkord arpecio qlissando flajolet ve s usullardan istifade olunur Arfa cagdas musiqideArfanin cox ince sairane seslenmesi var Bestekarlar arfadan cox vaxt orkestrde klavesinin lutnya uda oxsar alet ve gitaranin tembrini elde etmek ucun istifade etmisler Meselen Hektor Berliozun Fantastik simfoniya sinda arfa klavesinin musayietini eks etdirir Mixail Qlinkanin Araqonskaya xota eserinde arfa gitarani imitasiya ederek yamsilayaraq xalq senliyinin seciyyevi xususiyyetini eks etdirir Nikolay Rimski Korsakovun Sehrizad simfonik eserinde arfanin tembri serq musiqisini efsanevi nagillar alemini tesvir edir Cox zaman baletlerde arfa solo alet kimi cixis edir Pyotr Caykovskinin Selkuncik Findiqqiran baletinden Gullerin valsinda Vals tsvetov Yatmis gozel ve Qu golu baletlerinin adajiolarinda arfanin solosu seslenir Aleksandr Qlazunovun Raymonda baletindeki variasiyalar arfa ucun yazilmisdir Gorkemli bestekarlar arfa ve orkestr ucun konsertler yazmislar Solo arfa ucun cox sayda pyesler yazilir Bu aletin mahir ifacilari onlardan biri de basqa aletler ucun yazilmis eserleri arfa ucun isleyirler Zakir Bagirovun Cahargah eseri konservatoriyanin mezunu ifasinda 1956 ci ile aid yegane lent yazisi Dovlet Radio sirketinin arxivinde bu gunedek saxlanilmisdir Ferec Qarayevin Qobustan kolgeleri baletinin suitasinda iki arfaya yer verilir Burada arfanin partiyasi eserin musiqi toxumasinin esas terkib hissesidir Arif Melikovun Nagil simfonik poemasinda arfaya genis yer verilib Azerbaycan arfacilariAida Abdullayeva Sima Xalilova Cicek Rzayeva Leman Babayeva Emin Babayev Afaq Zeynalova Sehla Elizade Yegane TaptiqovaBeynelxalq yarismalarIstinadlarConsortium M Revision of the Hornbostel Sachs Classification of Musical Instruments by the MIMO Consortium Aslan Mamedov Kanon Istoriya vozniknoveniya i formirovaniya Mezhdunarodnyj muzykalnyj kulturologicheskij zhurnal HARMONY 2022 03 25 tarixinde Istifade tarixi 2013 05 30 Sevda Eliqizi Hekayetli musiqi lugeti Arfa 2021 05 09 tarixinde Istifade tarixi 2013 05 30 V N Basilov Skifskaya arfa drevnejshij smychkovyj instrument Institut Etnologii i Antropologii Rossijskoj Akademii Nauk olu kecid Azerbaycan enenevi musiqi atlasi Ceng 2022 03 25 tarixinde Istifade tarixi 2013 05 30 Mecnun Kerimov Azerbaycanin qedim musiqi aletleri Dede Qorqud 1300 Musiqi dunyasi jurnali 2022 03 25 tarixinde Istifade tarixi 2013 05 30 Efrasiyab Bedelbeyli Izahli monoqrafik musiqi lugeti Hezzkar 2021 10 15 at the Wayback Machine Abbasqulu Necefzade Azerbaycan calgi aletlerinin izahli lugeti 2022 03 03 at the Wayback Machine Baki 2004 Efrasiyab Bedelbeylinin Izahli monoqrafik musiqi lugeti Nuzhe 2021 10 16 tarixinde Istifade tarixi 2013 05 30 Mugam Ensiklopediyasi Minzaf 2021 05 06 tarixinde Istifade tarixi 2013 05 30 Efrasiyab Bedelbeylinin Izahli monoqrafik musiqi lugeti Arfa 2021 10 16 tarixinde Istifade tarixi 2013 05 30 Tariyel Memmedov Bir musiqicinin heyat ehvalati Gullu Haqverdiyeva haqqinda Musiqi dunyasi jurnali 2021 10 20 tarixinde Istifade tarixi 2013 06 15 Qenire Huseynova Arfa Ferec Qarayevin Qobustan kolgeleri baletinin partiturasinda Musiqi dunyasi jurnali 2021 10 19 tarixinde Istifade tarixi 2013 05 30 Xarici kecidler Musiqi aletleri tarixi verilisi Arfa BBC belgeseli Arfa ingilisce Hemcinin baxCeng