Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Afrika dilləri — dünyada ən geniş dil müxtəlifliyinə malik qitələrdən biri. Afrikada təxminən 1500-2000 dil danışılır və bu dillər dörd əsas dil ailəsinə aid edilir: Afro-Asiya, Niger-Konqo, Nil-Sahara və Koisan. Bu dillər müxtəlif fonetik, morfoloji və sintaktik xüsusiyyətləri ilə fərqlənir və hər biri müəyyən etnik qrupların mədəniyyətini, ənənələrini və dünyagörüşünü əks etdirir. Afrikanın dil xəritəsi, həm müxtəlifliyin, həm də qitədəki mədəni zənginliyin bir göstəricisidir.
Afrika dillərinin böyük dil ailələri
Afro-Asiya Dilləri
Bu dillər Şimali Afrika, Afrikanın şərqi, həmçinin Orta Şərqdə yayılmışdır. Əsas dilləri Ərəb, Amhar dili, Somali, Berber dilləri, Hausadır. Afro-Asiya dil ailəsi Şimali Afrikada və Orta Şərqdə geniş yayılıb. Bu dil ailəsinin ən böyük dili Ərəbcədir ki, bu da bir çox ləhcələri ilə birlikdə geniş coğrafiyada istifadə olunur. Digər mühüm dillərdən biri olan Amhar dili Efiopiyanın rəsmi dilidir. Berber dilləri əsasən Əlcəzair, Mərakeş və digər Şimali Afrika ölkələrində danışılır.
Niger-Konqo Dilləri
Qərbi, Mərkəzi və Cənubi Afrikada yayılmışdır. Əsas dilləri Suaxili, Yoruba, Zulu, İqbo, Şona. Niger-Konqo dil ailəsi dünyanın ən böyük dil ailələrindən biridir və təxminən 500 milyondan çox danışanı var. Bu dil ailəsinin ən geniş yayılmış dili Swahili-dir və o, Tanzaniya, Keniya, Uqanda və digər Şərqi Afrika ölkələrində ünsiyyət dili olaraq istifadə olunur. Yoruba və İqbo isə Nigeriyada geniş yayılmış dillərdir. Niger-Konqo dillərinin çoxunda cins, qrammatik şəkilçilər və mürəkkəb fonoloji sistemlər mövcuddur.
Nil-Sahara Dilləri
Şimali-Şərqi Afrikada, Çad, Sudan, Uqanda və Mərkəzi Afrika Respublikasında yayılıb. Əsas dilləri Kanuri, Dinka, Luo, Nubian dilləridir. Nil-Sahara dil ailəsinə aid olan dillər qrammatik və fonetik baxımdan çoxşaxəli xüsusiyyətlərə malikdir. Bu dil ailəsi çox sayda danışanı olmasa da, Afrika dil müxtəlifliyinə əhəmiyyətli töhfə verir. Məsələn, Dinka və Luo dilləri Sudan və Uqandada danışılır və bu dillər danışanların kimliklərini əks etdirir.
Koisan Dilləri
Əsasən Cənubi Afrikanın Namibiya, Botsvana və Anqola ərazilərində yayılıb. Əsas dilləri San, Nama, Kung. Koisan dilləri klik səsləri ilə məşhurdur. Bu səslər dilin fərqli fonetik xüsusiyyətlərini göstərir və dillərə unikallıq qatır. Koisan dilləri kiçik icmalar arasında danışılır və bir çoxu nəsli kəsilmə təhlükəsi altındadır.
Afrika dillərinin cəmiyyətdəki rolu və əhəmiyyəti
Afrikada dillər yalnız ünsiyyət vasitəsi deyil, həm də mədəniyyətin qoruyucusu, ənənələrin daşıyıcısı və sosial münasibətlərin qurucusudur. Hər bir dil, həmin dili danışan insanların həyat tərzini, inanclarını və gündəlik həyatını əks etdirir. Məsələn, Suaxili dili Şərqi Afrikada "lingua franca" kimi istifadə olunur və bir çox ölkədə müxtəlif etnik qruplar arasında ünsiyyəti təmin edir. Afrika dilləri xalq nağıllarının, əfsanələrin və dini inancların nəsildən-nəslə ötürülməsində əsas vasitədir.
Afrika dillərinin müasir vəziyyəti və təhlükə altında olan dillər
Afrikada bəzi dillər milyonlarla danışana sahib olsa da, bir çoxu nəsli kəsilmə təhlükəsi ilə üzləşir. Əsasən kiçik icmaların danışdığı dillər şəhərləşmə, qloballaşma və dominant dillərin (məsələn, İngilis, Fransız və Ərəb dillərinin) təsiri altında itmə təhlükəsi ilə üz-üzədir. UNESCO və digər təşkilatlar bu dillərin qorunması üçün tədbirlər görür və bəzi Afrika ölkələri öz yerli dillərini qorumaq üçün təhsil və mediada onlara daha çox yer ayırmağa çalışır.
Afrika dillərinin qorunması və tədqiqi
Afrika dillərinin qorunması və inkişafı üçün müxtəlif layihələr həyata keçirilir. Bu dillərin yazılı formalarının yaradılması, dil tədris proqramlarının hazırlanması və rəqəmsal platformalarda istifadəsinin genişləndirilməsi kimi təşəbbüslər bu sahədə əhəmiyyətlidir. Bir çox dilçi alim Afrika dillərinin fonologiyası, morfologiyası və sintaksisi üzərində tədqiqatlar aparır və bu dillərin qrammatik quruluşunu öyrənir.
Afrika dillərinin mədəni və tarixi dəyəri
Afrika dilləri qitənin mədəni zənginliyinin və tarixi irsinin qoruyucusudur. Bu dillər vasitəsilə insanlar öz mədəniyyətlərini, inanclarını və adətlərini ifadə edir, qoruyur və nəsildən-nəslə ötürürlər. Məsələn, Yoruba dili vasitəsilə qədim Afrikanın mifologiyası, ənənələri və mənəvi dəyərləri qorunur. Həmçinin, Afrikanın müxtəlif dillərində yazılmış ədəbiyyat, poeziya və folklor Afrikanın qədim biliklərini günümüzə çatdırır. Afrika dilləri, qitənin sosial, mədəni və tarixi kimliyini əks etdirən dərin bir dəyərə malikdir. Müxtəlif Afrika dillərinin qorunması, onların gələcək nəsillərə ötürülməsi və dünya mədəni irsindəki mövqeyinin möhkəmləndirilməsi üçün cəhdlər davam edir. Bu dillər, Afrikanın zəngin mədəni müxtəlifliyini yaşatmaq və gələcək nəsillərə çatdırmaq üçün çox mühüm vasitə olaraq qalmaqdadır.
İstinadlar
- Epstein, Edmund L.; Kole, Robert, redaktorlar Afrika ədəbiyyatının dili. Afrika Dünya Mətbuatı. 1998. səh. ix. ISBN . İstifadə tarixi: 2011-06-23.
Afrika dil baxımından inanılmaz dərəcədə zəngindir - bəzi hesablamalara görə 3000-dən çox yerli dil və bir çox kreollar, pidginlər və lingua francas.
- "Nigeriya üçün etnoloq hesabatı". Dünyanın etnoloq dilləri.
- Oluwole, Victor. "Afrikadakı bütün ingilisdilli ölkələrin hərtərəfli siyahısı". Business Insider Africa (ingilis). 2021-09-12. İstifadə tarixi: 2023-09-02.
- Stein-Smith, Kathleen. "Afrika və fransız dili birlikdə qlobal əhəmiyyətə malikdir". The Conversation (ingilis). 2022-03-17. İstifadə tarixi: 2023-09-02.
- Yates, Y. "Neçə insan portuqal dilində danışır və harada danışılır?". Babbel Magazine (ingilis). İstifadə tarixi: 2023-09-02.
- "Afrika İttifaqı Zirvəsi 2006: Xartum, Sudan". Cənubi Afrika Regional Yoxsulluq Şəbəkəsi. 2006-05-30 tarixində arxivləşdirilib.
- Bender, M. Lionel. "Ehred və Posnanskinin icmalı, Afrika tarixinin arxeoloji və linqvistik yenidən qurulması". Language. Linguistic Society of America. 61 (3–4). 1985: 695. doi:10.2307/414395. JSTOR 414395. İstifadə tarixi: 31 January 2017.
- Ehret, Christopher. Dil və Tarix // Heine, Bernd; Nurse, Derek (redaktorlar ). Afrika Dilləri: Giriş. Cambridge: Cambridge University Press. 2000. səh. 290. ISBN . İstifadə tarixi: 12 March 2018.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Afrika dilleri dunyada en genis dil muxtelifliyine malik qitelerden biri Afrikada texminen 1500 2000 dil danisilir ve bu diller dord esas dil ailesine aid edilir Afro Asiya Niger Konqo Nil Sahara ve Koisan Bu diller muxtelif fonetik morfoloji ve sintaktik xususiyyetleri ile ferqlenir ve her biri mueyyen etnik qruplarin medeniyyetini enenelerini ve dunyagorusunu eks etdirir Afrikanin dil xeritesi hem muxtelifliyin hem de qitedeki medeni zenginliyin bir gostericisidir Afrikada danisilan dil ailelerinin texmini icmali ola bilsin aile bezi saheler aid olmaya biler aile deyil Hind Avropa Afrika dillerinin boyuk dil aileleriAfro Asiya Dilleri Bu diller Simali Afrika Afrikanin serqi hemcinin Orta Serqde yayilmisdir Esas dilleri Ereb Amhar dili Somali Berber dilleri Hausadir Afro Asiya dil ailesi Simali Afrikada ve Orta Serqde genis yayilib Bu dil ailesinin en boyuk dili Erebcedir ki bu da bir cox lehceleri ile birlikde genis cografiyada istifade olunur Diger muhum dillerden biri olan Amhar dili Efiopiyanin resmi dilidir Berber dilleri esasen Elcezair Merakes ve diger Simali Afrika olkelerinde danisilir Niger Konqo Dilleri Qerbi Merkezi ve Cenubi Afrikada yayilmisdir Esas dilleri Suaxili Yoruba Zulu Iqbo Sona Niger Konqo dil ailesi dunyanin en boyuk dil ailelerinden biridir ve texminen 500 milyondan cox danisani var Bu dil ailesinin en genis yayilmis dili Swahili dir ve o Tanzaniya Keniya Uqanda ve diger Serqi Afrika olkelerinde unsiyyet dili olaraq istifade olunur Yoruba ve Iqbo ise Nigeriyada genis yayilmis dillerdir Niger Konqo dillerinin coxunda cins qrammatik sekilciler ve murekkeb fonoloji sistemler movcuddur Nil Sahara Dilleri Simali Serqi Afrikada Cad Sudan Uqanda ve Merkezi Afrika Respublikasinda yayilib Esas dilleri Kanuri Dinka Luo Nubian dilleridir Nil Sahara dil ailesine aid olan diller qrammatik ve fonetik baximdan coxsaxeli xususiyyetlere malikdir Bu dil ailesi cox sayda danisani olmasa da Afrika dil muxtelifliyine ehemiyyetli tohfe verir Meselen Dinka ve Luo dilleri Sudan ve Uqandada danisilir ve bu diller danisanlarin kimliklerini eks etdirir Koisan Dilleri Esasen Cenubi Afrikanin Namibiya Botsvana ve Anqola erazilerinde yayilib Esas dilleri San Nama Kung Koisan dilleri klik sesleri ile meshurdur Bu sesler dilin ferqli fonetik xususiyyetlerini gosterir ve dillere unikalliq qatir Koisan dilleri kicik icmalar arasinda danisilir ve bir coxu nesli kesilme tehlukesi altindadir Afrika dillerinin cemiyyetdeki rolu ve ehemiyyetiAfrikada diller yalniz unsiyyet vasitesi deyil hem de medeniyyetin qoruyucusu enenelerin dasiyicisi ve sosial munasibetlerin qurucusudur Her bir dil hemin dili danisan insanlarin heyat terzini inanclarini ve gundelik heyatini eks etdirir Meselen Suaxili dili Serqi Afrikada lingua franca kimi istifade olunur ve bir cox olkede muxtelif etnik qruplar arasinda unsiyyeti temin edir Afrika dilleri xalq nagillarinin efsanelerin ve dini inanclarin nesilden nesle oturulmesinde esas vasitedir Afrika dillerinin muasir veziyyeti ve tehluke altinda olan dillerAfrikada bezi diller milyonlarla danisana sahib olsa da bir coxu nesli kesilme tehlukesi ile uzlesir Esasen kicik icmalarin danisdigi diller seherlesme qloballasma ve dominant dillerin meselen Ingilis Fransiz ve Ereb dillerinin tesiri altinda itme tehlukesi ile uz uzedir UNESCO ve diger teskilatlar bu dillerin qorunmasi ucun tedbirler gorur ve bezi Afrika olkeleri oz yerli dillerini qorumaq ucun tehsil ve mediada onlara daha cox yer ayirmaga calisir Afrika dillerinin qorunmasi ve tedqiqiAfrika dillerinin qorunmasi ve inkisafi ucun muxtelif layiheler heyata kecirilir Bu dillerin yazili formalarinin yaradilmasi dil tedris proqramlarinin hazirlanmasi ve reqemsal platformalarda istifadesinin genislendirilmesi kimi tesebbusler bu sahede ehemiyyetlidir Bir cox dilci alim Afrika dillerinin fonologiyasi morfologiyasi ve sintaksisi uzerinde tedqiqatlar aparir ve bu dillerin qrammatik qurulusunu oyrenir Afrika dillerinin medeni ve tarixi deyeriAfrika dilleri qitenin medeni zenginliyinin ve tarixi irsinin qoruyucusudur Bu diller vasitesile insanlar oz medeniyyetlerini inanclarini ve adetlerini ifade edir qoruyur ve nesilden nesle otururler Meselen Yoruba dili vasitesile qedim Afrikanin mifologiyasi eneneleri ve menevi deyerleri qorunur Hemcinin Afrikanin muxtelif dillerinde yazilmis edebiyyat poeziya ve folklor Afrikanin qedim biliklerini gunumuze catdirir Afrika dilleri qitenin sosial medeni ve tarixi kimliyini eks etdiren derin bir deyere malikdir Muxtelif Afrika dillerinin qorunmasi onlarin gelecek nesillere oturulmesi ve dunya medeni irsindeki movqeyinin mohkemlendirilmesi ucun cehdler davam edir Bu diller Afrikanin zengin medeni muxtelifliyini yasatmaq ve gelecek nesillere catdirmaq ucun cox muhum vasite olaraq qalmaqdadir IstinadlarEpstein Edmund L Kole Robert redaktorlar Afrika edebiyyatinin dili Afrika Dunya Metbuati 1998 seh ix ISBN 0 86543 534 0 Istifade tarixi 2011 06 23 Afrika dil baximindan inanilmaz derecede zengindir bezi hesablamalara gore 3000 den cox yerli dil ve bir cox kreollar pidginler ve lingua francas Nigeriya ucun etnoloq hesabati Dunyanin etnoloq dilleri Oluwole Victor Afrikadaki butun ingilisdilli olkelerin herterefli siyahisi Business Insider Africa ingilis 2021 09 12 Istifade tarixi 2023 09 02 Stein Smith Kathleen Afrika ve fransiz dili birlikde qlobal ehemiyyete malikdir The Conversation ingilis 2022 03 17 Istifade tarixi 2023 09 02 Yates Y Nece insan portuqal dilinde danisir ve harada danisilir Babbel Magazine ingilis Istifade tarixi 2023 09 02 Afrika Ittifaqi Zirvesi 2006 Xartum Sudan Cenubi Afrika Regional Yoxsulluq Sebekesi 2006 05 30 tarixinde arxivlesdirilib Bender M Lionel Ehred ve Posnanskinin icmali Afrika tarixinin arxeoloji ve linqvistik yeniden qurulmasi Language Linguistic Society of America 61 3 4 1985 695 doi 10 2307 414395 JSTOR 414395 Istifade tarixi 31 January 2017 Ehret Christopher Dil ve Tarix Heine Bernd Nurse Derek redaktorlar Afrika Dilleri Giris Cambridge Cambridge University Press 2000 seh 290 ISBN 0 521 66629 5 Istifade tarixi 12 March 2018