Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Adana Soyqırımı (erm. Ադանայի կոտորած; türk. Adana Katliamı) və ya Kilikiya Soyqırımı və yaxud da Osmanlı dilindəki adı ilə adlandırılarsa Adana iğtişaşları (erm. դանայի կոտորած) kimi də tanınan 1909-cu ilin aprel ayında Osmanlı İmperiyasının Adana vilayətində baş vermiş olan qarşılıqlı silahlı hücumlar ilə müşahidə edilmiş etnik münaqişələr nəticəsində Adana regionunun müsəlman əhalisi tərəfindən ermənilərin yaşadıqları məhəllə və kəndlərdə həyata keçirildiyi iddia edilən ermənifob talanların adıdır. Hadisələr nəticəsində 15-30 min arasında erməninin öldürüldüyü iddia olunur. Osmanlı və türk mənbələrində qeyd edilmiş olan məlumatlara görə isə bunun tam əksi olaraq, tərəflər arasında qarşılıqlı toqquşmalar nəticəsində hər iki tərəfdən də ölənlər olmuşdur. Bu hadisələrdən dərhal sonra hökumət təcili olaraq Rumelidən Adanaya hərbi qüvvələr göndərmişdir. Onlar regiona gəldikdən sonra hadisələr yenidən alovlanmış olsa da, lakin bu dəfə qiyam qısa bir zaman ərzində yatırılmışdır. Camal Paşa Adana hadisələri nəticəsində 17.000 erməni və 1.850 müsəlmanın öldürüldüyünü, əgər şəhərin əhali nisbətinin ermənilərin xeyrinə olacağı təqdirdə isə, bu rəqəmlərin tərsinə çevriləcəyini bildirmişdir. “Yeni Təsvir-i Əfkar” qəzetin də isə ölənlərin sayı belə verilmişdir: 1186 nəfər müsəlman, 5243 nəfər isə qeyri-müsəlman əhali. Həmçinin İsmayıl Hami ölənlərin sayının 1850 türk və 1700 erməni olduğunu müəyyənləşdirmişdir. Digər tərəfdən isə, Erməni patriarxlığı özünün aparmış olduğu tədqiqatlar nəticəsində ölənlərin sayının 21.300 nəfər olduğunu müəyyən etmişdir. Həmçinin də Osmanlı parlamentinə Ədirnədən seçilmiş millət vəkili olan Babikyan Əfəndi də öz növbəsində parlamentə təqdim etmək üçün hesabat hazırlamışdır. Lakin o, çox keçmədən vəfat etdiyi üçün parlamentdə müzakirə oluna bilinməyən bu hesabatda ölənlərin sayının 21.001 nəfər olduğu göstərilmişdir. Camal Paşanın vermiş olduğu rəqəmlərin məhkəmələrin bitməsindən sonrakı dövrə aid olduğu nəzərə alınarsa, hadisələr zamanı qaçıb sonradan geriyə gələnlərin ola biləcəyi ehtimalı olduğu üçün, ölən ermənilərin sayının 21 min yox, 17 minə yaxın olduğunu güman etmək mümkündür.
| Adana soyqrımı | |
|---|---|
| Əsas münaqişə: Türklərin ermənilər, aysorlar və digər xristian azlıqları hədəfə almış olan son qırğınları | |
 Adananın xristian məhəllələrinin qırğınlar zamanı dağıdılması | |
| Tarix | aprel 1909 |
| Yeri | Adana vilayəti, Osmanlı imperiyası |
| Səbəbi | Xristianafobiya, ermənifobiya, rasizm |
| Nəticəsi | 20.000-dən çox erməni öldürülmüşdür, erməni, aysor və yunanlara böyük zərər dəymişdir |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Adlandırılması
Adanada baş vermiş olan bu hadisələr müxtəlif tərəflər tərəfindən müxtəlif fərqli adlarla adlandırılmışdır:
- Adana iğtişaşı (Adana qarışıqlığı): Osmanlı idarəçilərinə (rəsmilərinə) görə
- Adana vaqiəsi (Adana hadisələri): Yerli hökumət nümayəndələrinin adlandırmasına görə
- Adana Fəlakəti və ya Adana faciəsi: Erməni mənbələrinə görə
- Adana soyqırımı: Missioner mənbələrinə görə
Bu adlandırılmalardan əlavə olaraq hadisələr bəzi mənbələrdə isə “Adana üsyanı” və yaxud da “Adana hərəkatı” kimi də qeyd edilmişdir.
Arxa plan
Əhali: Çukurova və ya qədim və orta əsrlərdəki adı ilə adlandırılmış olarsa Kilikiya, müasir erməni dövlətindən əvvəl mövcud olmuş olan son uzunmüddətli erməni dövləti olan Kilikiya Erməni Krallığının yaradıldığı coğrafi regiondur. Əvvəllər məmlüklərin, daha sonralar isə Osmanlıların hakimiyyəti altına keçən region bu dövrlərdə əhəmiyyətli sayda bir erməni əhalinin yaşadığı ərazi olmuşdur. Bu region 1894-1896-cı illərdəki qarşıdurmalar zamanı zərər görməmişdir. Xüsusilə Cənub-Şərqi və Şərqi Anadoludakı erməni silahlı birləşmələri ilə Həmidiyyə alayları arasında baş vermiş olan qarşıdurmalardan mühafizə olunmuş olan erməni əhali bu hadisələrdən sonra keçirilmiş olan 1914-cü ildəki Osmanlının rəsmi əhalini siyahıya alma nəticələrinə görə Adanada və ətraf ərazilərdə hələ də 52.650 nəfər (müsəlman əhali: 341.903) təşkil etmişdirlər. Bu isə öz növbəsində, ermənilərin regionda varlığını davam etdirdiyi və regionun əhəmiyyətli etnik azlığını təşkil etdiyini göstərir.
31 Mart Hadisəsi: Konstitusiyalı monarxiya dövründə hakimiyyətdə olan İttihad və Tərəqqi Komitəsi ilə digər şəriət tərəfdarı olan qruplar arasında aprel ayının 12-dən 13-nə keçən gecə başlayan üsyan aprel ayının 13-də (Hicri təqvimi ilə mart ayının 31-də) Hərəkat ordusu tərəfindən yatırılmışdır. Baş vermiş olan bu hadisə bu dövrlərdə ölkədəki siyasi təlatümləri bir daha meydana çıxarmışdır. Adana hadisələri isə bu hadisədən yalnız bir gün sonra, yəni 14 aprel 1909-cu ildə baş vermişdir. Böyük Britaniyanın regiondakı səfiri hadisələrdən əvvəl şəhərdə tərəflər arasında baş vermiş olan etnik gərginliyi siyasi səbəblər ilə əlaqələndirir və hesabatında belə qeyd edirdi: “Konstitusiyalı monarxiyanın elanından sonra (24 iyul 1908) Adanada demək olar ki, heç kim həqiqətən də hökumətdən razı deyildi. Türklər artıq daha uzun bir müddət ağa ola bilməyəcəkləri fikrinə nifrət edirdilər. Ermənilər muxtariyyət üçün tələsirdilər. Yunanlar isə öz növbəsində konstitusiyalı monarxiyaya etibar etmirdilər, çünki onun yaradılmasına töhfə verməmişdilər və eyni zamanda da köhnə rüşvət sistemində nail olduqları imkanların bəzilərini konstitusiyalı monarxiya dövründə itirəcəklərindən narahat idilər..."
Ermənilərin silahlanması: Konstitusiyalı monarxiyadan əvvəlki dövrlərdə Qeyri-müsəlmanlara silah gəzdirmək qadağan edilmişdi. Bu qadağa aradan qaldırıldıqdan sonra isə Çukurova erməniləri xüsusilə də kilsə dəstəyi ilə silahlanmağa başlamışdırlar. Misirə qaçan erməni yepiskopu Muşeqin silahlanma və öldürmə mövzusunda dediyi sözlər xüsusilə əhəmiyyətli olub diqqətəlayiqdir;
- "Qisas; qətlə qarşılıq olaraq qətl, cinayətə qarşılıq olaraq cinayət; silah alın. 1895-ci ildə öldürülmüş olan hər bir erməniyə görə bir türk öldürün".
- Bir pencəyi olan belə, onu satıb yerinə silah alsın”.
Türklərə qarşı törədilmiş olan təxribatlar: Adananın yerli qəzetlərindən biri olan İtidal qəzeti hadisələr zamanı türkləri təxribata cəlb edəcək yazılar dərc etdirmişdir. Qəzetin sahibi olan İhsan Fikri bəy isə sonradan təşkil edilmiş olan məhkəmə prosesində mühakimə olunmuşdur.
Hadisələr və itkilər
İstintaq və məhkəmə prosesi
Hadisə şahidlərindən biri Hagop Terzian olmuşdur. Baş verənlərin təhqiqatı üçün İstanbuldan iki nümayəndə heyəti göndərilmişdir. Biri Adanada, digəri isə Osmaniyədə olmaqla iki hərbi məhkəmə (Divan-ı Hərb-i Örfi) yaradılmışdır. Heyətlərdən biri Mersin valisi Əsəd bəyin rəhbərliyi altında, Dövlət Şurasının üzvü olan Faiq bəy və Cinayət Məhkəməsinin üzvü Artin Mosmorciyan Əfəndidən, digəri isə Məclis-i Məbusan üzvü olan Yusif Kamal Tengirşenk rəhbərliyində, Babikyan Əfəndi, Arif bəy və Musdikyan Əfəndidən ibarət olmuşdur.
Xülasə rəylər
Erməni tezisi: Hadisələri daha əvvəllər baş vermiş olan Çukurova və ölkənin şərqində baş vermiş olan etnik münaqişələr ilə, 1915-ci il 24 aprel həbsləri və 27 mayda qüvvəyə minmiş olan Deportasiya Qanunu da daxil olmaqla bir vəhdət halında görürlər. Onlar, baş verənləri İttihad və Tərəqqi Komitəsinin erməni xalqına qarşı əvvəlcədən planlaşdırmış olduğu soyqırımı (erməni soyqırımı) kimi qiymətləndirirlər.
Türk tezisi: Hadisələr zamanı baş vermiş olan dağıntı və itkiləri erməni milli hərəkatının təşkil etdiyi erməni üsyanlarının bir hissəsi kimi görür. Münaqişənin qarşı tərəfdən başladıldığı və məqsədinin müstəqil bir erməni dövlətinin yaradılması olduğu iddia edilir. Etnik münaqişə zamanı erməni tərəfinin təqdim etdiyi itkilər haqqındakı rəqəmlər şişirdilmiş hesab edilsə də, münaqişələrdə ermənilərin öldürüldüyü qəbul edilir. Bundan əlavə, hadisələr zamanı Osmanlı əleyhinə olan xarici dövlətlərin ermənilərə vermiş olduğu dəstək və itkilər arasında müsəlman əhalinin olduğu da xüsusi ilə vurğulanır.
Mədəniyyətdə
Kibaroğulları mərsiyəsi (Müfti mərsiyəsi, Müftinin mərsiyəsi) — adlı Adana ətrafına məxsus olan mərsiyə 1909-cu ildəki Adana hadisələrindən sonra həyata keçirilmiş olan edamlar zamanı edam edilmiş olan şəxslərdən biri olan Baxça müftisi üçün yazılmışdır. Mənbələr mərsiyənin dövrü ilə bağlı başqa vaxtlara və ya fərqli edam yerlərinə işarə etsələr də, prof. Dr. Əli Osman Öztürk apardığı tədqiqatlar nəticəsində Dəniz İşləri Naziri və IV Ordu Komandanı olmuş olan Camal Paşanın xatirələrindən aşağıdakı hissəyə çatır:
- “Edam edilən müsəlmanlar arasında Adananın ən qədim və zəngin ailələrindən olan gənclərlə yanaşı, Baxça mahalının müftisi də var idi. “Bu müftinin o ərazinin türkləri arasında böyük bir nüfuzu var idi”.
Əhməd Qocaman müftinin edamı məsələsinə belə işıq tutmuşdur:
- “Sultan Rəşadın taxta çıxdığı dövrlərdə Çukurovada ermənilər Osmanlı dövlətinə qarşı üsyan qaldırırlar. Baxça müftisi "ermənilərin qanı və malı halaldır" fətvası verdiyi üçün Dörd yolda hökumət tərəfindən edam edilir. “Anası isə bunlar üçün mərsiyə yazır” (əslində hadisələr Sultan II Əbdülhəmidin dövründə baş vermişdir)
Mərsiyə hadisələrdə əli olan təxribatçı bir müftinin edam edilməsinin, yəni dövlət tərəfindən cəzalandırılmasının mədəni sənədidir.
Haçin mərsiyəsi — müasir adı Saimbəyli olan ərazinin əvvəlki adı erməni mənşəli Haçin olmuşdur. O dövrdə burada Haçin mərsiyəsi yazılmışdır. Əhalisinin əksəriyyəti ermənilər olan bu rayonda türklər bu ərazinin etnik azlığını təşkil edirdilər. Mərsiyənin hekayəsində hadisələr türklərin gözü ilə təsvir edilmişdir.
- Məhşər qazanı qurmuşlar
- Körpələri qaynadırlar
- Gün görməmiş xanımları
- Süngü ilə oynadırlar
Adanayi Voqb (Adana mərsiyəsi) — Simpad Pürad tərəfindən yazılmış olan erməni mərsiyəsidir. Ermənilərin bu hadisələr zamanı vermiş olduqları itkiləri üçün yazılmışdır. Mərsiyədən bir hissə:
- Odlar içində üç gün üç gecə,
- Qılınclar içəridən, toplar çöldən,
- Sildilər ermənini dünya üzündən,
- Qanlar axır təmiz sulardan.
Qəssab Misak mərsiyəsi — 1960-cı ildən əvvəl Kapadokya mənşəli yunan musiqiçisi olan Teodoros Dəmirçioğlu tərəfindən lentə alınmış olan elegiyadır. “Mərsiyədə” 1909-cu ildəki Adana hadisələrindən sonra Misak adlı erməni qəssabının edam edilməsindən bəhs edilir. Əsərdə Qaramanlı şivəsinin xüsusiyyətləri hiss edilir. Mərsiyədən bir hissə:
- Bu nədir, qəssab Misak?
- Bu halına can dayanarmı?
- Qoyun kimi asıldın sən,
- Səni görən inanarmı?
Tarsusun Qırmızı Xalçaları (The Red Rugs of Tarsus) — Tarsus Amerika Liseyində, o dövrdəki adı ilə Müqəddəs Paul İnstitutunda işləyən qadın müəllim olan Hellen Davenport Gibbonsun xatirələrini özündə əks etdirən kitabdır. Bu kitabda da bu soyqırım haqqında məlumatlar verilmişdir.
İstinadlar
- McCullagh, Francis. The Fall of Abd-ul-Hamid. London: Methuen & Co. Ltd. 1910. səh. 138.
- Nazan Maksudyan. Women and the City, Women in the City: A Gendered Perspective on Ottoman Urban History. Berghahn Books. 2014. səh. 122.
- "30,000 KILLED IN MASSACRES" (İngiliscə). The New York Times. 25 aprel 1909. 3 Aralık 2013 tarixində . İstifadə tarixi: 26 sentyabr 2011. (#apostrophe_markup)
- Akcam, Taner. A Shameful Act. 2006, page 69–70: "fifteen to twenty thousand Armenians were killed
- Century of Genocide: Eyewitness Accounts and Critical Views By Samuel. Totten, William S. Parsons, Israel W. Charny
- Walker, 1980, pp.182-88
- "Adana Olayları". Sakarya Üniversitesi Türk Ermeni İlişkileri Araştırma Merkezi. 14 fevral 2022 tarixində .
- Osmanlı Belgelerinde 1909 Adana Olayları, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 2010.
- . . 2006, pp. 69–70: "fifteen to twenty thousand Armenians were killed"
- "Armenian Wealth Caused Massacres". The New York Times. April 25, 1909. October 3, 2012 tarixində . İstifadə tarixi: April 2, 2024.
- Suny, 2015. səh. 172–173
- Gaunt, David. "The Assyrian Genocide of 1915". Assyrian Genocide Research Center. 2009. 2015-03-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-04-02.
- Suny, 2015. səh. 171
- Raymond H. Kévorkian, "The Cilician Massacres, April 1909" in Armenian Cilicia, eds. and Simon Payaslian. UCLA Armenian History and Culture Series: Historic Armenian Cities and Provinces, 7. Costa Mesa, California: Mazda Publishers, 2008, pp. 339–369.
- "1909 Adana İğtişaşı/ Faciası/ Katliamı" (Türkçe). Taraf Gazetesi. 15 aprel 2013. 20 may 2013 tarixində . İstifadə tarixi: 23 aprel 2013. (#apostrophe_markup)
- The Armenian Rebellions-Ermeni İsyanları, The Adana insurrection (1909)-Adana İsyanı 2014-01-31 at the Wayback Machine Türkiye Dışişleri Bakanlığı
- Ermeni Soykırımı Aldatmacası ve 1919-1920 Adana Katliamları[ölü keçid] Yrd. Doç. Y.Z. BİLDİRİCİ
- "Sait Çetinoğlu: KİLİKYA 1909: Adana'da Adaletin Katledilmesi" (türk). 1 iyun 2015. 4 oktyabr 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 4 oktyabr 2022.
- . 2022-10-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 oktyabr 2022. (#invalid_param_val)
- "Adana Katliamı". 4 oktyabr 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 4 oktyabr 2022.
- "1909 Adana Katliamı – Behçet Çelik – Altüst Dergisi" (Türkçe). 4 oktyabr 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 4 oktyabr 2022.
- "106. yıldönümünde Adana Katliamı'nın ardındaki gerçekler" (Türkçe). 4 oktyabr 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 4 oktyabr 2022.
- "Kilikya Katliamı 1909" (türk). 25 aprel 2020. 4 oktyabr 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 4 oktyabr 2022.
- (Türkçe). 2022-10-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 oktyabr 2022. (#invalid_param_val)
- "Adana İğtişâşı Sırasında Ermeni-Türk Propaganda Savaşları". 4 oktyabr 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 4 oktyabr 2022.
- "Sakarya Üniversitesi | Türk Ermeni İlişkileri Araştırma Merkezi | ADANA OLAYLARI". 4 oktyabr 2022 tarixində .
- 1909 Adana-Ermeni Olaylarına bir Tanık:Kibaroğlullarının Ağıtı 2016-03-14 at the Wayback Machine,Prof.Dr. Ali Osman ÖZTÜRK
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Adana Soyqirimi erm Ադանայի կոտորած turk Adana Katliami ve ya Kilikiya Soyqirimi ve yaxud da Osmanli dilindeki adi ile adlandirilarsa Adana igtisaslari erm դանայի կոտորած kimi de taninan 1909 cu ilin aprel ayinda Osmanli Imperiyasinin Adana vilayetinde bas vermis olan qarsiliqli silahli hucumlar ile musahide edilmis etnik munaqiseler neticesinde Adana regionunun muselman ehalisi terefinden ermenilerin yasadiqlari mehelle ve kendlerde heyata kecirildiyi iddia edilen ermenifob talanlarin adidir Hadiseler neticesinde 15 30 min arasinda ermeninin oldurulduyu iddia olunur Osmanli ve turk menbelerinde qeyd edilmis olan melumatlara gore ise bunun tam eksi olaraq terefler arasinda qarsiliqli toqqusmalar neticesinde her iki terefden de olenler olmusdur Bu hadiselerden derhal sonra hokumet tecili olaraq Rumeliden Adanaya herbi quvveler gondermisdir Onlar regiona geldikden sonra hadiseler yeniden alovlanmis olsa da lakin bu defe qiyam qisa bir zaman erzinde yatirilmisdir Camal Pasa Adana hadiseleri neticesinde 17 000 ermeni ve 1 850 muselmanin oldurulduyunu eger seherin ehali nisbetinin ermenilerin xeyrine olacagi teqdirde ise bu reqemlerin tersine cevrileceyini bildirmisdir Yeni Tesvir i Efkar qezetin de ise olenlerin sayi bele verilmisdir 1186 nefer muselman 5243 nefer ise qeyri muselman ehali Hemcinin Ismayil Hami olenlerin sayinin 1850 turk ve 1700 ermeni oldugunu mueyyenlesdirmisdir Diger terefden ise Ermeni patriarxligi ozunun aparmis oldugu tedqiqatlar neticesinde olenlerin sayinin 21 300 nefer oldugunu mueyyen etmisdir Hemcinin de Osmanli parlamentine Edirneden secilmis millet vekili olan Babikyan Efendi de oz novbesinde parlamente teqdim etmek ucun hesabat hazirlamisdir Lakin o cox kecmeden vefat etdiyi ucun parlamentde muzakire oluna bilinmeyen bu hesabatda olenlerin sayinin 21 001 nefer oldugu gosterilmisdir Camal Pasanin vermis oldugu reqemlerin mehkemelerin bitmesinden sonraki dovre aid oldugu nezere alinarsa hadiseler zamani qacib sonradan geriye gelenlerin ola bileceyi ehtimali oldugu ucun olen ermenilerin sayinin 21 min yox 17 mine yaxin oldugunu guman etmek mumkundur Adana soyqrimiEsas munaqise Turklerin ermeniler aysorlar ve diger xristian azliqlari hedefe almis olan son qirginlariAdananin xristian mehellelerinin qirginlar zamani dagidilmasiTarix aprel 1909Yeri Adana vilayeti Osmanli imperiyasiSebebi Xristianafobiya ermenifobiya rasizmNeticesi 20 000 den cox ermeni oldurulmusdur ermeni aysor ve yunanlara boyuk zerer deymisdir Vikianbarda elaqeli mediafayllarAdlandirilmasiAdanada bas vermis olan bu hadiseler muxtelif terefler terefinden muxtelif ferqli adlarla adlandirilmisdir Adana igtisasi Adana qarisiqligi Osmanli idarecilerine resmilerine gore Adana vaqiesi Adana hadiseleri Yerli hokumet numayendelerinin adlandirmasina gore Adana Felaketi ve ya Adana faciesi Ermeni menbelerine gore Adana soyqirimi Missioner menbelerine gore Bu adlandirilmalardan elave olaraq hadiseler bezi menbelerde ise Adana usyani ve yaxud da Adana herekati kimi de qeyd edilmisdir Arxa planEhali Cukurova ve ya qedim ve orta esrlerdeki adi ile adlandirilmis olarsa Kilikiya muasir ermeni dovletinden evvel movcud olmus olan son uzunmuddetli ermeni dovleti olan Kilikiya Ermeni Kralliginin yaradildigi cografi regiondur Evveller memluklerin daha sonralar ise Osmanlilarin hakimiyyeti altina kecen region bu dovrlerde ehemiyyetli sayda bir ermeni ehalinin yasadigi erazi olmusdur Bu region 1894 1896 ci illerdeki qarsidurmalar zamani zerer gormemisdir Xususile Cenub Serqi ve Serqi Anadoludaki ermeni silahli birlesmeleri ile Hemidiyye alaylari arasinda bas vermis olan qarsidurmalardan muhafize olunmus olan ermeni ehali bu hadiselerden sonra kecirilmis olan 1914 cu ildeki Osmanlinin resmi ehalini siyahiya alma neticelerine gore Adanada ve etraf erazilerde hele de 52 650 nefer muselman ehali 341 903 teskil etmisdirler Bu ise oz novbesinde ermenilerin regionda varligini davam etdirdiyi ve regionun ehemiyyetli etnik azligini teskil etdiyini gosterir 31 Mart Hadisesi Konstitusiyali monarxiya dovrunde hakimiyyetde olan Ittihad ve Tereqqi Komitesi ile diger seriet terefdari olan qruplar arasinda aprel ayinin 12 den 13 ne kecen gece baslayan usyan aprel ayinin 13 de Hicri teqvimi ile mart ayinin 31 de Herekat ordusu terefinden yatirilmisdir Bas vermis olan bu hadise bu dovrlerde olkedeki siyasi telatumleri bir daha meydana cixarmisdir Adana hadiseleri ise bu hadiseden yalniz bir gun sonra yeni 14 aprel 1909 cu ilde bas vermisdir Boyuk Britaniyanin regiondaki sefiri hadiselerden evvel seherde terefler arasinda bas vermis olan etnik gerginliyi siyasi sebebler ile elaqelendirir ve hesabatinda bele qeyd edirdi Konstitusiyali monarxiyanin elanindan sonra 24 iyul 1908 Adanada demek olar ki hec kim heqiqeten de hokumetden razi deyildi Turkler artiq daha uzun bir muddet aga ola bilmeyecekleri fikrine nifret edirdiler Ermeniler muxtariyyet ucun telesirdiler Yunanlar ise oz novbesinde konstitusiyali monarxiyaya etibar etmirdiler cunki onun yaradilmasina tohfe vermemisdiler ve eyni zamanda da kohne rusvet sisteminde nail olduqlari imkanlarin bezilerini konstitusiyali monarxiya dovrunde itireceklerinden narahat idiler Ermenilerin silahlanmasi Konstitusiyali monarxiyadan evvelki dovrlerde Qeyri muselmanlara silah gezdirmek qadagan edilmisdi Bu qadaga aradan qaldirildiqdan sonra ise Cukurova ermenileri xususile de kilse desteyi ile silahlanmaga baslamisdirlar Misire qacan ermeni yepiskopu Museqin silahlanma ve oldurme movzusunda dediyi sozler xususile ehemiyyetli olub diqqetelayiqdir Qisas qetle qarsiliq olaraq qetl cinayete qarsiliq olaraq cinayet silah alin 1895 ci ilde oldurulmus olan her bir ermeniye gore bir turk oldurun Bir penceyi olan bele onu satib yerine silah alsin Turklere qarsi toredilmis olan texribatlar Adananin yerli qezetlerinden biri olan Itidal qezeti hadiseler zamani turkleri texribata celb edecek yazilar derc etdirmisdir Qezetin sahibi olan Ihsan Fikri bey ise sonradan teskil edilmis olan mehkeme prosesinde muhakime olunmusdur Hadiseler ve itkilerYuxarida bas vermis olan hadiselerden zerer gormemis Adananin muselman mehellesi asagida ise ondan bir nece yuz metr aralida yerlesen dagidilmis ermeni qesebesi Mescid ve talan edilmis kucesi Adana 1909Istintaq ve mehkeme prosesiHadise sahidlerinden biri Hagop Terzian olmusdur Bas verenlerin tehqiqati ucun Istanbuldan iki numayende heyeti gonderilmisdir Biri Adanada digeri ise Osmaniyede olmaqla iki herbi mehkeme Divan i Herb i Orfi yaradilmisdir Heyetlerden biri Mersin valisi Esed beyin rehberliyi altinda Dovlet Surasinin uzvu olan Faiq bey ve Cinayet Mehkemesinin uzvu Artin Mosmorciyan Efendiden digeri ise Meclis i Mebusan uzvu olan Yusif Kamal Tengirsenk rehberliyinde Babikyan Efendi Arif bey ve Musdikyan Efendiden ibaret olmusdur Xulase reylerErmeni tezisi Hadiseleri daha evveller bas vermis olan Cukurova ve olkenin serqinde bas vermis olan etnik munaqiseler ile 1915 ci il 24 aprel hebsleri ve 27 mayda quvveye minmis olan Deportasiya Qanunu da daxil olmaqla bir vehdet halinda gorurler Onlar bas verenleri Ittihad ve Tereqqi Komitesinin ermeni xalqina qarsi evvelceden planlasdirmis oldugu soyqirimi ermeni soyqirimi kimi qiymetlendirirler Turk tezisi Hadiseler zamani bas vermis olan daginti ve itkileri ermeni milli herekatinin teskil etdiyi ermeni usyanlarinin bir hissesi kimi gorur Munaqisenin qarsi terefden basladildigi ve meqsedinin musteqil bir ermeni dovletinin yaradilmasi oldugu iddia edilir Etnik munaqise zamani ermeni terefinin teqdim etdiyi itkiler haqqindaki reqemler sisirdilmis hesab edilse de munaqiselerde ermenilerin oldurulduyu qebul edilir Bundan elave hadiseler zamani Osmanli eleyhine olan xarici dovletlerin ermenilere vermis oldugu destek ve itkiler arasinda muselman ehalinin oldugu da xususi ile vurgulanir MedeniyyetdeKibarogullari mersiyesi Mufti mersiyesi Muftinin mersiyesi adli Adana etrafina mexsus olan mersiye 1909 cu ildeki Adana hadiselerinden sonra heyata kecirilmis olan edamlar zamani edam edilmis olan sexslerden biri olan Baxca muftisi ucun yazilmisdir Menbeler mersiyenin dovru ile bagli basqa vaxtlara ve ya ferqli edam yerlerine isare etseler de prof Dr Eli Osman Ozturk apardigi tedqiqatlar neticesinde Deniz Isleri Naziri ve IV Ordu Komandani olmus olan Camal Pasanin xatirelerinden asagidaki hisseye catir Edam edilen muselmanlar arasinda Adananin en qedim ve zengin ailelerinden olan genclerle yanasi Baxca mahalinin muftisi de var idi Bu muftinin o erazinin turkleri arasinda boyuk bir nufuzu var idi Ehmed Qocaman muftinin edami meselesine bele isiq tutmusdur Sultan Resadin taxta cixdigi dovrlerde Cukurovada ermeniler Osmanli dovletine qarsi usyan qaldirirlar Baxca muftisi ermenilerin qani ve mali halaldir fetvasi verdiyi ucun Dord yolda hokumet terefinden edam edilir Anasi ise bunlar ucun mersiye yazir eslinde hadiseler Sultan II Ebdulhemidin dovrunde bas vermisdir Mersiye hadiselerde eli olan texribatci bir muftinin edam edilmesinin yeni dovlet terefinden cezalandirilmasinin medeni senedidir Hacin mersiyesi muasir adi Saimbeyli olan erazinin evvelki adi ermeni menseli Hacin olmusdur O dovrde burada Hacin mersiyesi yazilmisdir Ehalisinin ekseriyyeti ermeniler olan bu rayonda turkler bu erazinin etnik azligini teskil edirdiler Mersiyenin hekayesinde hadiseler turklerin gozu ile tesvir edilmisdir Mehser qazani qurmuslar Korpeleri qaynadirlar Gun gormemis xanimlari Sungu ile oynadirlar Adanayi Voqb Adana mersiyesi Simpad Purad terefinden yazilmis olan ermeni mersiyesidir Ermenilerin bu hadiseler zamani vermis olduqlari itkileri ucun yazilmisdir Mersiyeden bir hisse Odlar icinde uc gun uc gece Qilinclar iceriden toplar colden Sildiler ermenini dunya uzunden Qanlar axir temiz sulardan Qessab Misak mersiyesi 1960 ci ilden evvel Kapadokya menseli yunan musiqicisi olan Teodoros Demircioglu terefinden lente alinmis olan elegiyadir Mersiyede 1909 cu ildeki Adana hadiselerinden sonra Misak adli ermeni qessabinin edam edilmesinden behs edilir Eserde Qaramanli sivesinin xususiyyetleri hiss edilir Mersiyeden bir hisse Bu nedir qessab Misak Bu halina can dayanarmi Qoyun kimi asildin sen Seni goren inanarmi Tarsusun Qirmizi Xalcalari The Red Rugs of Tarsus Tarsus Amerika Liseyinde o dovrdeki adi ile Muqeddes Paul Institutunda isleyen qadin muellim olan Hellen Davenport Gibbonsun xatirelerini ozunde eks etdiren kitabdir Bu kitabda da bu soyqirim haqqinda melumatlar verilmisdir IstinadlarMcCullagh Francis The Fall of Abd ul Hamid London Methuen amp Co Ltd 1910 seh 138 Nazan Maksudyan Women and the City Women in the City A Gendered Perspective on Ottoman Urban History Berghahn Books 2014 seh 122 30 000 KILLED IN MASSACRES Ingilisce The New York Times 25 aprel 1909 3 Aralik 2013 tarixinde Istifade tarixi 26 sentyabr 2011 apostrophe markup Akcam Taner A Shameful Act 2006 page 69 70 fifteen to twenty thousand Armenians were killed Century of Genocide Eyewitness Accounts and Critical Views By Samuel Totten William S Parsons Israel W Charny Walker 1980 pp 182 88 Adana Olaylari Sakarya Universitesi Turk Ermeni Iliskileri Arastirma Merkezi 14 fevral 2022 tarixinde Osmanli Belgelerinde 1909 Adana Olaylari T C Basbakanlik Devlet Arsivleri Genel Mudurlugu Yayinlari Ankara 2010 2006 pp 69 70 fifteen to twenty thousand Armenians were killed Armenian Wealth Caused Massacres The New York Times April 25 1909 October 3 2012 tarixinde Istifade tarixi April 2 2024 Suny 2015 seh 172 173 Gaunt David The Assyrian Genocide of 1915 Assyrian Genocide Research Center 2009 2015 03 20 tarixinde Istifade tarixi 2024 04 02 Suny 2015 seh 171 Raymond H Kevorkian The Cilician Massacres April 1909 in Armenian Cilicia eds and Simon Payaslian UCLA Armenian History and Culture Series Historic Armenian Cities and Provinces 7 Costa Mesa California Mazda Publishers 2008 pp 339 369 1909 Adana Igtisasi Faciasi Katliami Turkce Taraf Gazetesi 15 aprel 2013 20 may 2013 tarixinde Istifade tarixi 23 aprel 2013 apostrophe markup The Armenian Rebellions Ermeni Isyanlari The Adana insurrection 1909 Adana Isyani 2014 01 31 at the Wayback Machine Turkiye Disisleri Bakanligi Ermeni Soykirimi Aldatmacasi ve 1919 1920 Adana Katliamlari olu kecid Yrd Doc Y Z BILDIRICI Sait Cetinoglu KILIKYA 1909 Adana da Adaletin Katledilmesi turk 1 iyun 2015 4 oktyabr 2022 tarixinde Istifade tarixi 4 oktyabr 2022 2022 10 04 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 4 oktyabr 2022 invalid param val Adana Katliami 4 oktyabr 2022 tarixinde Istifade tarixi 4 oktyabr 2022 1909 Adana Katliami Behcet Celik Altust Dergisi Turkce 4 oktyabr 2022 tarixinde Istifade tarixi 4 oktyabr 2022 106 yildonumunde Adana Katliami nin ardindaki gercekler Turkce 4 oktyabr 2022 tarixinde Istifade tarixi 4 oktyabr 2022 Kilikya Katliami 1909 turk 25 aprel 2020 4 oktyabr 2022 tarixinde Istifade tarixi 4 oktyabr 2022 Turkce 2022 10 04 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 4 oktyabr 2022 invalid param val Adana Igtisasi Sirasinda Ermeni Turk Propaganda Savaslari 4 oktyabr 2022 tarixinde Istifade tarixi 4 oktyabr 2022 Sakarya Universitesi Turk Ermeni Iliskileri Arastirma Merkezi ADANA OLAYLARI 4 oktyabr 2022 tarixinde 1909 Adana Ermeni Olaylarina bir Tanik Kibaroglullarinin Agiti 2016 03 14 at the Wayback Machine Prof Dr Ali Osman OZTURK