Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Erməni milli hərəkatı — 1780-cı ildə Zeytun üsyanı ilə başlamışdır. Hərəkatın əsas məqsədi, silah və terror gücü ilə dənizdən-dənizə Böyük Ermənistan adlı dövlət yaratmaq olmuşdur. Qara dənizi, Aralıq dənizi və Xəzər dənizinə çıxış əldə edilməyənə qədər, mübarizənin hər bir yolundan istifadə olunmağının zərüri olduğunu nəzərə çatdırmışdılar. Erməni milli hərəkatı boyu bir siyasi və dörd terror təşkilatının fəaliyyəti daha geniş olmuşdur. Armenakan siyasi yolla, Hnçak, Daşnaksütun və ASALA isə terror yolu ilə Böyük Ermənistan adlı xəyali dövləti yaratmağı özlərinə məqsəd olaraq, seçmişdilər.
Başlanması
Erməni milli hərəkatının başlanması 1780-cı ildən hesablanır. Bu ilə qədərdə, hərəkatın başlanması üçün radikal fikirlər formalaşmağa başlayırdı. Hərəkatın başlanmasının səbəbi kimi iki mühüm ünsür göstərilmişdir. Bunlardan biri erməni din xadilmləri tərəfindən yaradılan Mexitarist Ordeni digəri isə XIX əsrdə Fransada inqilabının başlamasıdır. Erməni din xadimləri erməni dilinin tədris olunması və bu dildə əsasən dini məzmunlu kitabların hazılanıb, nəşr edilməsi istiqamətində mühüm işlər görürdülər. Tiflis şəhərində fəaliyyət göstərən Nersesian Kolleci, Lazarian Kolleci və 1816-cı ildən fəaliyyət başlayan Moskva-Lazarevski Unistutunda erməni tarixi, dili və mədəniyyəti haqqında daha çox dərslər keçirilirdi. Milli hərəkatın ilk illərində erməni ədiblərdən Haçadur Abovyan və Stepan Zarayan millətçi fəaliyyəti ilə tanınmışdır.
XIX əsrdə Osmanlı imperiyasında yaşayan xalqların milli hərəkatı başlamışdır. Erməni milli hərəkatına ilk vaxtlar ali təhsil almış ermənilər, ziyalılar və ədiblər rəhbərlik edirdi. Bu şəxslərin əsas məqsədi ermənilərə dövlət yaratmağın və toplum kimi özlərini cəmiyyətdə tanıtmağın əhəmiyyətini catdırmaqdan ibarət olmuşdur. Erməni dilində müxtəlif məzmunlu kitablar çap edilərək, insanlara paylanır, ictimai yerlərdə söhbətlər aparılırdı. Oktyabr inqilabından sonra Erməni milli hərəkatında sosialist meyilləri formalaşmağa başladı. Leninizm və Marksizm idealarını əsas götürən ermənilər, təşkilatlanmaq yolu ilə silahlı mübarizə aparmaq qərarına gəldilər.
Təşkilatlanma
Erməni milli hərəkatı boyu üç siyasi təşkilatın rolu daha böyük olmuşdur. Hnçak, Armenakan və Daşnaksütun siyasi təşkilatlarının hər birinin ayrı-ayrı nizamnamələri olsa da, hər üçü Böyük Ermənistan yaratmaq üçün mübarizə aparırdı. Xəritə üzərində Böyük Ermənistanın üç dənizə çıxışı olması nəzərdə tutulurdu. Ancaq bunlardan, Aralıq dənizi və xəzər dəniziləri daha böyük önəmə sahib idi. Böyük Ermənistan muasir Ermənistan ərazilərindən başqa, daha 3 dövlətin ərazilərini əhatə edirdi. Türkiyə, Gürcüstan və Azərbaycan torpaqları hesabına yaradılması planlaşdırılan dövlətin yaradılması üçün ilk öncə Armenakan təşkilatı fəaliyyətə başlamışdır. Armenakan təşkilatı 1885-ci ildə Osmanlı imperiyasında müəllim işləyən tərəfindən yaradılmışdır. Təşkilatın qəbul olunan bəyannaməsində Qan tökmədən müstəqillik əldə etmək mümkün deyil şuarı yazılmışdır. Bununla da təşkilat siyasi danışıqlar vasitəsi ilə dövlət yaratmağın mümkün olmadığını bəyan etmişdir.
Armenakan təşkilatının fəaliyyət göstərdiyi müddət ərzində, daha iki təşkilat yaranmışdır. 1887-ci ildə yaranan Hnçak və 1890-cı ildə yarana Daşnaksütun təşkilatları Armenakanını apardığı idea mübarizəsini davam etdirmişdilər. Zamanla Armenakan təşkilatının fəal üzvüləri digər iki təşkilata keçmiş, bununla da Armenakanın Erməni milli hərəkatındakı rolu zəifləmişdir. Sosial-Demokrat idea əsasında hərəkət edən Hnçak təşkilatı 1887-ci ildə İsveçrənin Cenevrə şəhərində yaradılmışdır. Təşkilatın yaradıçısı Avedis Nazerbeg adlı erməni tələbə idi. O, təşkilatın bəyanaməsini Karl Marksın manifesti əsasında hazırlamışdır. Fəaliyyət sahəsi kimi seçilmişdir. Hnçakın birinci mərkəzi Cenevrə şəhəri olmuşdur. Sonradan mərkəz London şəhərinə köçürülmüşdür. Təşkilatın işində əsasən Rusiya erməniləri çalışırdı. Hnçak təşkilatının məqsədi Osmanlı imperiyasından qoparmaq və digər ərazilər hesabında Böyük Ermənistan yaratmaqdan ibarət idi.
Kamovorlar
Bu dövrlərdə bəzi ermənilər ailələrindən ayrılaraq, paritzan mübarizəsinə başlamışdılar. Kamovor adlanan silahlı ermənilər, ilk əvvəl Osmanlı imperiyasında mövcud olan erməni kəndləri qorumaq məqsədi ilə mübarizə aparırdılar. Saylarının artması səbəbindən bir çoxu Daşnaksütun təşkilatına qoşulmuşdur. Daşnaksütun təşkilatı kamovorlardan Erməni milli hərəkatı əsnasında məharətlə yararlanmışdır. Türklərin yaşadığı ərazilərə basqınların həyata keçirilməsi, Nemezis əməliyyatı, Van ilinin ətrafında kütləvi qırğınların icra edilməsi, Daşnaksütun təşkilatının rəhbərliyi altında baş verirdi. Kamovorlar II Əbdülhəmidin hakimyyəti dövründə kürd qəbilə başcılarına və həmdiyə adlı birliklərə qarşı mübarizə aparmışdılar. Kamovrlar bir qayda olaraq, Osmanlı imperiyasının bütün ərazilərində mövcud idi. Ancaq etnik ermənilərin üstünlük təşkil etdikləri ərazilərdə mübarizə aparırdlar. Məşhur kamovorlardan Andranik Ozanyan, Drastamat Kanayan, Murad Sebastatsi və Armen Qaronu misal göstərmək olar. Murad Sebastatsi Bakı döyüşündə iştirak etmişdir. 1918-ci ilin 4 avqust tarixində Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin əsgərləri tərəfindən öldürülmüşdür. Kamovorların dəqiq sayı haqqında məlumat yoxdur. Ancaq 1919-cu ilin yanvar ayında Paris Sülh Konfransına Boquş Nubar adlı erməni tərəfindən göndərilən məktubda, onların sayı 50 min olaraq göstərilir. Kamovrlar tərəfindən yayımlanan sənədlərin birində, mübarizələrinin erməni milli kimliyinin yaşadılması və Böyük Ermənistanın qurulması olduğu bildirilmişdir.
İstinadlar
- Vigen Guroian, RELIGION AND ARMENIAN NATIONAL IDENTITY: NATIONALISM OLD AND NEW, Religion and nationalism, American academy of religion, Washington, DC, November 1993
- Herzig, s.76
- Libaridian, s.106
- "Arxivlənmiş surət". 2014-07-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-12-28.
- By Joan George, Merchants in Exile: The Armenians of Manchester, England, 1835–1935, page 184–185
- Joan George "qatillərin təqibi: Ermənilər Manchester, İngiltərə, 1835–1935", səhifə 184
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ermeni milli herekati 1780 ci ilde Zeytun usyani ile baslamisdir Herekatin esas meqsedi silah ve terror gucu ile denizden denize Boyuk Ermenistan adli dovlet yaratmaq olmusdur Qara denizi Araliq denizi ve Xezer denizine cixis elde edilmeyene qeder mubarizenin her bir yolundan istifade olunmaginin zeruri oldugunu nezere catdirmisdilar Ermeni milli herekati boyu bir siyasi ve dord terror teskilatinin fealiyyeti daha genis olmusdur Armenakan siyasi yolla Hncak Dasnaksutun ve ASALA ise terror yolu ile Boyuk Ermenistan adli xeyali dovleti yaratmagi ozlerine meqsed olaraq secmisdiler Ermeni milli herekati esnasinda tertib olunmus Boyuk Ermenistanin xeritesi BaslanmasiErmeni Katolik Kilsesi milli herekatin baslanmasinda ve genislenmesinde muhum rola sahibdir Ermeni milli herekatinin baslanmasi 1780 ci ilden hesablanir Bu ile qederde herekatin baslanmasi ucun radikal fikirler formalasmaga baslayirdi Herekatin baslanmasinin sebebi kimi iki muhum unsur gosterilmisdir Bunlardan biri ermeni din xadilmleri terefinden yaradilan Mexitarist Ordeni digeri ise XIX esrde Fransada inqilabinin baslamasidir Ermeni din xadimleri ermeni dilinin tedris olunmasi ve bu dilde esasen dini mezmunlu kitablarin hazilanib nesr edilmesi istiqametinde muhum isler gorurduler Tiflis seherinde fealiyyet gosteren Nersesian Kolleci Lazarian Kolleci ve 1816 ci ilden fealiyyet baslayan Moskva Lazarevski Unistutunda ermeni tarixi dili ve medeniyyeti haqqinda daha cox dersler kecirilirdi Milli herekatin ilk illerinde ermeni ediblerden Hacadur Abovyan ve Stepan Zarayan milletci fealiyyeti ile taninmisdir XIX esrde Osmanli imperiyasinda yasayan xalqlarin milli herekati baslamisdir Ermeni milli herekatina ilk vaxtlar ali tehsil almis ermeniler ziyalilar ve edibler rehberlik edirdi Bu sexslerin esas meqsedi ermenilere dovlet yaratmagin ve toplum kimi ozlerini cemiyyetde tanitmagin ehemiyyetini catdirmaqdan ibaret olmusdur Ermeni dilinde muxtelif mezmunlu kitablar cap edilerek insanlara paylanir ictimai yerlerde sohbetler aparilirdi Oktyabr inqilabindan sonra Ermeni milli herekatinda sosialist meyilleri formalasmaga basladi Leninizm ve Marksizm idealarini esas goturen ermeniler teskilatlanmaq yolu ile silahli mubarize aparmaq qerarina geldiler TeskilatlanmaErmeni milli herekati boyu uc siyasi teskilatin rolu daha boyuk olmusdur Hncak Armenakan ve Dasnaksutun siyasi teskilatlarinin her birinin ayri ayri nizamnameleri olsa da her ucu Boyuk Ermenistan yaratmaq ucun mubarize aparirdi Xerite uzerinde Boyuk Ermenistanin uc denize cixisi olmasi nezerde tutulurdu Ancaq bunlardan Araliq denizi ve xezer denizileri daha boyuk oneme sahib idi Boyuk Ermenistan muasir Ermenistan erazilerinden basqa daha 3 dovletin erazilerini ehate edirdi Turkiye Gurcustan ve Azerbaycan torpaqlari hesabina yaradilmasi planlasdirilan dovletin yaradilmasi ucun ilk once Armenakan teskilati fealiyyete baslamisdir Armenakan teskilati 1885 ci ilde Osmanli imperiyasinda muellim isleyen terefinden yaradilmisdir Teskilatin qebul olunan beyannamesinde Qan tokmeden musteqillik elde etmek mumkun deyil suari yazilmisdir Bununla da teskilat siyasi danisiqlar vasitesi ile dovlet yaratmagin mumkun olmadigini beyan etmisdir Armenakan teskilatinin fealiyyet gosterdiyi muddet erzinde daha iki teskilat yaranmisdir 1887 ci ilde yaranan Hncak ve 1890 ci ilde yarana Dasnaksutun teskilatlari Armenakanini apardigi idea mubarizesini davam etdirmisdiler Zamanla Armenakan teskilatinin feal uzvuleri diger iki teskilata kecmis bununla da Armenakanin Ermeni milli herekatindaki rolu zeiflemisdir Sosial Demokrat idea esasinda hereket eden Hncak teskilati 1887 ci ilde Isvecrenin Cenevre seherinde yaradilmisdir Teskilatin yaradicisi Avedis Nazerbeg adli ermeni telebe idi O teskilatin beyanamesini Karl Marksin manifesti esasinda hazirlamisdir Fealiyyet sahesi kimi secilmisdir Hncakin birinci merkezi Cenevre seheri olmusdur Sonradan merkez London seherine kocurulmusdur Teskilatin isinde esasen Rusiya ermenileri calisirdi Hncak teskilatinin meqsedi Osmanli imperiyasindan qoparmaq ve diger eraziler hesabinda Boyuk Ermenistan yaratmaqdan ibaret idi KamovorlarDasnaksutun teskilatinin uzvu olan kamovorlar Bu dovrlerde bezi ermeniler ailelerinden ayrilaraq paritzan mubarizesine baslamisdilar Kamovor adlanan silahli ermeniler ilk evvel Osmanli imperiyasinda movcud olan ermeni kendleri qorumaq meqsedi ile mubarize aparirdilar Saylarinin artmasi sebebinden bir coxu Dasnaksutun teskilatina qosulmusdur Dasnaksutun teskilati kamovorlardan Ermeni milli herekati esnasinda meharetle yararlanmisdir Turklerin yasadigi erazilere basqinlarin heyata kecirilmesi Nemezis emeliyyati Van ilinin etrafinda kutlevi qirginlarin icra edilmesi Dasnaksutun teskilatinin rehberliyi altinda bas verirdi Kamovorlar II Ebdulhemidin hakimyyeti dovrunde kurd qebile bascilarina ve hemdiye adli birliklere qarsi mubarize aparmisdilar Kamovrlar bir qayda olaraq Osmanli imperiyasinin butun erazilerinde movcud idi Ancaq etnik ermenilerin ustunluk teskil etdikleri erazilerde mubarize aparirdlar Meshur kamovorlardan Andranik Ozanyan Drastamat Kanayan Murad Sebastatsi ve Armen Qaronu misal gostermek olar Murad Sebastatsi Baki doyusunde istirak etmisdir 1918 ci ilin 4 avqust tarixinde Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin esgerleri terefinden oldurulmusdur Kamovorlarin deqiq sayi haqqinda melumat yoxdur Ancaq 1919 cu ilin yanvar ayinda Paris Sulh Konfransina Boqus Nubar adli ermeni terefinden gonderilen mektubda onlarin sayi 50 min olaraq gosterilir Kamovrlar terefinden yayimlanan senedlerin birinde mubarizelerinin ermeni milli kimliyinin yasadilmasi ve Boyuk Ermenistanin qurulmasi oldugu bildirilmisdir IstinadlarVigen Guroian RELIGION AND ARMENIAN NATIONAL IDENTITY NATIONALISM OLD AND NEW Religion and nationalism American academy of religion Washington DC November 1993 Herzig s 76 Libaridian s 106 Arxivlenmis suret 2014 07 18 tarixinde Istifade tarixi 2011 12 28 By Joan George Merchants in Exile The Armenians of Manchester England 1835 1935 page 184 185 Joan George qatillerin teqibi Ermeniler Manchester Ingiltere 1835 1935 sehife 184