Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
1973-cü il neft böhranı ("neft embarqosu" kimi də tanınır) — 1973-cü il oktyabrın 17-də başlamış böhran. Həmin gün bütün Opek-in ərəb üzv ölkələri, eləcə də Misir və Suriya Yom Kippur müharibəsi və Misir və Suriyanın yəhudi dövləti ilə münaqişəsi zamanı İsraili dəstəkləyən ölkələrə (Böyük Britaniya, Kanada, Hollandiya, ABŞ, Yaponiya) neft satmayacaqlarını açıqladılar. Bu, ilk növbədə ABŞ və onun Qərbi Avropadakı müttəfiqlərinə aid idi. Növbəti il ərzində neftin qiyməti bir barel üçün üç dollardan on iki dollara qədər qalxdı. 1974-cü ilin martında embarqo aradan qaldırıldı.
1973-cü ildəki neft böhranı ilk enerji böhranı idi və hələ də bu qəbildən olanların arasında ən böyüyü hesab olunur. OPEC neft hasilatını təkcə dünya bazarlarında qiymətlərin öz xeyrinə dəyişmək üçün azaltmadı. Bu tədbirin əsas məqsədi Qərbin İsrailə dəstəyini azaltmaq üçün dünya birliyinə siyasi təzyiq etmək idi.
OPEC-in iqtisadi təzyiqinin nəticəsi ərəblərin mövqeyini dəstəkləyən Ümumi Bazar ölkələrinin Nazirlər Şurasının bəyanatı oldu. Bundan əlavə, demək olar ki, bütün Afrika ölkələri İsrail ilə diplomatik münasibətləri kəsdi. Yaranmış siyasi vəziyyət İsrailin ABŞ-dən asılılığını gücləndirdi və inkişaf etmiş ölkələrin neftin qiymətindən asılılığının həqiqi dərəcəsini aşkara çıxartdı. Sənaye ölkələrində neft qiymətlərinin artması iqtisadi böhrana səbəb oldu. Eyni zamanda, böhran Sovet İttifaqından Qərbə neft ixracının artmasına səbəb oldu.
ABŞ-də neft böhranı
1973-cü il noyabrın 7-də ABŞ prezidenti Riçard Nikson enerji mövzusunda Konqresə göndərdiyi xüsusi məktubda amerikalıları qənaət etməyə çağırır. Onlara avtomobillərdən daha az istifadə etmək təklif olunur. Əks halda isə avtomobili yanacağa qənaət etmək üçün aşağı sürətlə idarə etmək tövsiyə olunur. Aviaşirkətlərə uçuşların sayını azaltmaq təklifi edilir. Dövlət orqanlarına enerjiyə qənaət və avtomobil parkını azaltmaq əmri verilir. ABŞ-nin Ətraf Mühitin Mühafizəsi Agentliyi havanı çirkləndirən kömürün istifadəsinə qoyulan məhdudiyyətləri müvəqqəti olaraq aradan qaldırır. Neft və xam neft idxalına qoyulan məhdudiyyətlər qaldırıldı.
Təlabatın artması bəhanəsi ilə neft şirkətləri benzin və dizel yanacağının, həmçinin aviasiya kerosinin qiymətlərini əhəmiyyətli dərəcədə artırmağa başladılar. Təbii qaz istehsalçıları Federal Enerji Komissiyasına qiymətləri 73% qaldırmaq üçün müraciət etdilər.
Böhranla əlaqədar xüsusi olaraq yaradılan federal komissiya iyulun ortalarında Senata sensasion hesabatını təqdim etdi. Hesabatda neft istehsalı və emalı, habelə neft məhsullarının satışını inhisarında saxlayan iyirmi iri Amerika korporasiyası qiymətləri qaldırmaq üçün benzinin təchizatında süni əngəllər yaratmaqda ittiham edilirdi. Florida ştatının prokuroru neft inhisarçılarına qarşı antiinhisar qanununun tətbiq olunmasını tələb edirdi. Los Ancelesdəki federal mötəbər münsiflər heyəti də öz növbəsində neft şirkətlərini müxtəlif növ saxtakarlıqlarda ittiham etdi.
Uzun müddətdə böhran ABŞ avtomobil sənayesinə böyük təsir göstərdi. Əvvəllər Amerika avtomobilləri böyük, ağır və güclü idi. 1971-ci ilə qədər standart bir Şevrolet Kapri modelində səkkiz silindrli mühərrikin həcmi 400 kub düym (6,5 litr) təşkil edirdi. Bir qallon benzinlə bir Şevrolet Impala isə 13–15 mil-dən çox olmayan avtomobil yolu gedirdi. Böhrandan sonra onları bazardan daha az benzin istehlak edən dörd silindrli mühərrikləri olan yapon modelləri vurub çıxardı: Toyota Corona, Toyota Corolla, Nissan Sunny, Honda Accord. Rəqabətə dözə bilməyərək Detroit avtomobil istehsalçıları Ford Pinto, Şevrolet Veqa və digər bu kimi yüngül avtomobilləri istehsal etməyə məcbur oldular. Artıq 1985-ci ilə qədər orta statistik Amerika avtomobili hər 17.4 mil üçün bir qallon benzin istehlak edirdi. Oldsmobile 98 kimi lüks sedan tipli avtomobillərə tələb 1970-ci illərin ortalarında bərpa edildi, lakin onların bazarı əvvəlki kimi kütləvi deyildi. Yeni Ford Thunderbird modelləri ölçü və güc baxımından çox azaldılmışdı. Ford Galaxie modeli isə 1974-cü ildə konveyrdən çıxarılmışdır.
Böhrandan sonra 1975-ci ildə Birləşmiş Ştatların Strateji Neft Ehtiyatı yaradıldı. Oxşar neft ehtiyatları fondu (ən azı 3 aylıq idxal həcmi) Beynəlxalq Enerji Agentliyinin beynəlxalq qurumuna daxil olan bir çox İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatına üzv ölkəsində yaradılmışdır. Ehtiyatların mövcudluğu bir neçə sonrakı neft böhranlarının iqtisadiyyata mənfi təsirini xeyli azaltmışdır.
Digər ölkələrdə böhrana reaksiya
Polşa
Edvard Qerek tərəfindən təqdim edilən sənayeni modernləşdirmək və istehlak mallarının əldə edilməsini artırmaq proqramı, neft böhranından sonra iflasa uğradı və üç il sonra Polşada istehlak mallarının qiymətləri kəskin şəkildə yüksəlməyə başladı.
SSRİ
Neft böhranı və bunun nəticəsində neftin qiymətinin dörd qat yüksəlməsi SSRİ-dən neft tədarükünün kəskin şəkildə artmasına səbəb oldu. Sovet neftinin dünya bazarına böyük tədarükü Sosialist ölkələri və ilk növbədə Polşa vasitəsilə aparılırdı.
Fransa
Fransa iqtisadiyyatının müstəqilliyini təmin etməyə yönəlmiş enerji siyasətinin üç əsas istiqaməti təsdiq edildi: nüvə enerjisinin sürətli inkişafı, kömür istifadəsinə qayıtmaq və enerjinin qorunmasına xüsusi diqqət. Hökumət sərt enerji qənaət edən bir proqram təqdim etdi: müfəttişlər ofislərə, dükanlara və sənaye müəssisələrinə qəfil basqınlar edir, temperaturu ölçür və o, müəyyən edilmiş 20 °C-dən çox olduqda cərimə tətbiq edirdilər. Bundan əlavə, elektrik istehlakını təşviq edən hər hansı bir reklam üçün qadağa tətbiq edilmişdi .
Yaponiya
- Elektrik enerjisi istehsalının və sənaye istehsalının maye yanacaqdan digər daşıyıcılara ötürülməsi.
- Nüvə enerjisinin inkişafını sürətləndirmək. Kömür və sıxılmış təbii qaz idxalı artırmaq.
- Sənayedə, xüsusən də neftdən istifadənin azaldılması üçün enerjiyə qənaət proqramının uğurla həyata keçirilməsi.
Hələ 1971-ci ildə hökumət "enerji tələb edən"dən "bilik tələb edən" sənayeyə keçməyin zəruriliyi haqqında bir hesabat hazırlamışdı. Hesabat ciddi tənqid edilsə də, 1973-cü il böhranı yeni strategiyanın sürətlə həyata keçirilməsinə məcburiyyət yaratdı. "Biz yeraltı sərvətləri intellektual ehtiyatlarla əvəz etmək qərarına gəldik — Xarici Ticarət və Sənaye Nazirliyinin keçmiş vitse-naziri Naohironu xatırlayırdı — Bu mənada şok hətta bir xeyir də gətirmişdi, Yaponiya sənayesindəki sürətli dəyişiklikləri stimullaşdırdı".
Ədəbiyyat
- Дэниел Ергин. Добыча: Всемирная история борьбы за нефть, деньги и власть = The Prize: The Epic Quest for Oil, Money, and Power. — М.: "Альпина Паблишер", 2011. — 960 с. — .
- Ammann, Daniel. The King of Oil: The Secret Lives of Marc Rich. — New York : St. Martin's Press, 2009. — .
Berry, John A. The growing importance of oil. // Military Review. — October 1972. — Vol. 52 — No. 10 — P. 2–16 — ISSN 0026–4148. (о предпосылках кризиса и предшествовавших ему событиях)
- Blinder, Alan S. (1979). Economic Policy and the Great Stagflation. New York: Academic Press.
- Eckstein, Otto (1979). The Great Recession. Amsterdam: North-Holland.
- Frum, David. How We Got Here: The '70s. — New York : Basic Books, 2000. — .
- Ikenberry, G. John (1986). "The Irony of State Strength: Comparative Responses to the Oil Shocks in the 1970s". International Organization. 40 (1): 105–137. DOI:10.1017/S0020818300004495.
- Lenczowski, George. American Presidents and the Middle East. — Duke University Press, 1990. — .
- Licklider, Roy (1988). "The Power of Oil: The Arab Oil Weapon and the Netherlands, the United Kingdom, Canada, Japan, and the United States". International Studies Quarterly. 32 (2): 205–226. DOI:10.2307/2600627. JSTOR 2600627.
- Masouros, Pavlos E. Corporate Law and Economic Stagnation: How Shareholder Value and Short-termism Contribute to the Decline of the Western Economies. — Eleven International Publishing, 2013.
- Rupert, Mark E.; Rapkin, David P. (1985). "The Erosion of U.S. Leadership Capabilities", in Johnson, Paul M.; Thompson, William R., eds. Rhythms in Politics and Economics. New York: Praeger.
- Yergin, Daniel. The Prize: The Epic Quest for Oil, Money, and Power. — New York : Simon and Schuster, 2008.
- Дэниел Амманн. Нефтяной король. Секретная жизнь Марка Рича = Daniel Ammann. The King of Oil: The Secret Lives of Marc Rich.. — М.: Альпина Нон-фикшн, 2018. — 236 p. — .
İstinadlar
- Амманн, 2018
- Frum David. How We Got Here: The 70s The Decade That Brought You Modern Life - For Better Or Worse. New York: Basic Books. 2000. 321–322. ISBN .
- Ергин, 2011
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
1973 cu il neft bohrani neft embarqosu kimi de taninir 1973 cu il oktyabrin 17 de baslamis bohran Hemin gun butun Opek in ereb uzv olkeleri elece de Misir ve Suriya Yom Kippur muharibesi ve Misir ve Suriyanin yehudi dovleti ile munaqisesi zamani Israili destekleyen olkelere Boyuk Britaniya Kanada Hollandiya ABS Yaponiya neft satmayacaqlarini aciqladilar Bu ilk novbede ABS ve onun Qerbi Avropadaki muttefiqlerine aid idi Novbeti il erzinde neftin qiymeti bir barel ucun uc dollardan on iki dollara qeder qalxdi 1974 cu ilin martinda embarqo aradan qaldirildi 1973 cu ildeki neft bohrani ilk enerji bohrani idi ve hele de bu qebilden olanlarin arasinda en boyuyu hesab olunur OPEC neft hasilatini tekce dunya bazarlarinda qiymetlerin oz xeyrine deyismek ucun azaltmadi Bu tedbirin esas meqsedi Qerbin Israile desteyini azaltmaq ucun dunya birliyine siyasi tezyiq etmek idi OPEC in iqtisadi tezyiqinin neticesi ereblerin movqeyini destekleyen Umumi Bazar olkelerinin Nazirler Surasinin beyanati oldu Bundan elave demek olar ki butun Afrika olkeleri Israil ile diplomatik munasibetleri kesdi Yaranmis siyasi veziyyet Israilin ABS den asililigini guclendirdi ve inkisaf etmis olkelerin neftin qiymetinden asililiginin heqiqi derecesini askara cixartdi Senaye olkelerinde neft qiymetlerinin artmasi iqtisadi bohrana sebeb oldu Eyni zamanda bohran Sovet Ittifaqindan Qerbe neft ixracinin artmasina sebeb oldu ABS de neft bohraniABS de 1920 ci ilden 2005 ci ile qeder neftin hasilati ve ixraci qrafikasi 1973 cu il noyabrin 7 de ABS prezidenti Ricard Nikson enerji movzusunda Konqrese gonderdiyi xususi mektubda amerikalilari qenaet etmeye cagirir Onlara avtomobillerden daha az istifade etmek teklif olunur Eks halda ise avtomobili yanacaga qenaet etmek ucun asagi suretle idare etmek tovsiye olunur Aviasirketlere ucuslarin sayini azaltmaq teklifi edilir Dovlet orqanlarina enerjiye qenaet ve avtomobil parkini azaltmaq emri verilir ABS nin Etraf Muhitin Muhafizesi Agentliyi havani cirklendiren komurun istifadesine qoyulan mehdudiyyetleri muveqqeti olaraq aradan qaldirir Neft ve xam neft idxalina qoyulan mehdudiyyetler qaldirildi 1970 ci iilerde bir cox yanacaqdoldurma menteqeleri baglandi Onlarin binalari ise basqa meqsedler ucun istifade edilirdi Sekilde Vasinqton statinda kohne menteqe hazirda Dua evi kimi faliyyet gosterir Telabatin artmasi behanesi ile neft sirketleri benzin ve dizel yanacaginin hemcinin aviasiya kerosinin qiymetlerini ehemiyyetli derecede artirmaga basladilar Tebii qaz istehsalcilari Federal Enerji Komissiyasina qiymetleri 73 qaldirmaq ucun muraciet etdiler Bohranla elaqedar xususi olaraq yaradilan federal komissiya iyulun ortalarinda Senata sensasion hesabatini teqdim etdi Hesabatda neft istehsali ve emali habele neft mehsullarinin satisini inhisarinda saxlayan iyirmi iri Amerika korporasiyasi qiymetleri qaldirmaq ucun benzinin techizatinda suni engeller yaratmaqda ittiham edilirdi Florida statinin prokuroru neft inhisarcilarina qarsi antiinhisar qanununun tetbiq olunmasini teleb edirdi Los Ancelesdeki federal moteber munsifler heyeti de oz novbesinde neft sirketlerini muxtelif nov saxtakarliqlarda ittiham etdi Uzun muddetde bohran ABS avtomobil senayesine boyuk tesir gosterdi Evveller Amerika avtomobilleri boyuk agir ve guclu idi 1971 ci ile qeder standart bir Sevrolet Kapri modelinde sekkiz silindrli muherrikin hecmi 400 kub duym 6 5 litr teskil edirdi Bir qallon benzinle bir Sevrolet Impala ise 13 15 mil den cox olmayan avtomobil yolu gedirdi Bohrandan sonra onlari bazardan daha az benzin istehlak eden dord silindrli muherrikleri olan yapon modelleri vurub cixardi Toyota Corona Toyota Corolla Nissan Sunny Honda Accord Reqabete doze bilmeyerek Detroit avtomobil istehsalcilari Ford Pinto Sevrolet Veqa ve diger bu kimi yungul avtomobilleri istehsal etmeye mecbur oldular Artiq 1985 ci ile qeder orta statistik Amerika avtomobili her 17 4 mil ucun bir qallon benzin istehlak edirdi Oldsmobile 98 kimi luks sedan tipli avtomobillere teleb 1970 ci illerin ortalarinda berpa edildi lakin onlarin bazari evvelki kimi kutlevi deyildi Yeni Ford Thunderbird modelleri olcu ve guc baximindan cox azaldilmisdi Ford Galaxie modeli ise 1974 cu ilde konveyrden cixarilmisdir Bohrandan sonra 1975 ci ilde Birlesmis Statlarin Strateji Neft Ehtiyati yaradildi Oxsar neft ehtiyatlari fondu en azi 3 ayliq idxal hecmi Beynelxalq Enerji Agentliyinin beynelxalq qurumuna daxil olan bir cox Iqtisadi Emekdasliq ve Inkisaf Teskilatina uzv olkesinde yaradilmisdir Ehtiyatlarin movcudlugu bir nece sonraki neft bohranlarinin iqtisadiyyata menfi tesirini xeyli azaltmisdir Diger olkelerde bohrana reaksiyaPolsa Edvard Qerek terefinden teqdim edilen senayeni modernlesdirmek ve istehlak mallarinin elde edilmesini artirmaq proqrami neft bohranindan sonra iflasa ugradi ve uc il sonra Polsada istehlak mallarinin qiymetleri keskin sekilde yukselmeye basladi SSRI Neft bohrani ve bunun neticesinde neftin qiymetinin dord qat yukselmesi SSRI den neft tedarukunun keskin sekilde artmasina sebeb oldu Sovet neftinin dunya bazarina boyuk tedaruku Sosialist olkeleri ve ilk novbede Polsa vasitesile aparilirdi Fransa Fransa iqtisadiyyatinin musteqilliyini temin etmeye yonelmis enerji siyasetinin uc esas istiqameti tesdiq edildi nuve enerjisinin suretli inkisafi komur istifadesine qayitmaq ve enerjinin qorunmasina xususi diqqet Hokumet sert enerji qenaet eden bir proqram teqdim etdi mufettisler ofislere dukanlara ve senaye muessiselerine qefil basqinlar edir temperaturu olcur ve o mueyyen edilmis 20 C den cox olduqda cerime tetbiq edirdiler Bundan elave elektrik istehlakini tesviq eden her hansi bir reklam ucun qadaga tetbiq edilmisdi Yaponiya Elektrik enerjisi istehsalinin ve senaye istehsalinin maye yanacaqdan diger dasiyicilara oturulmesi Nuve enerjisinin inkisafini suretlendirmek Komur ve sixilmis tebii qaz idxali artirmaq Senayede xususen de neftden istifadenin azaldilmasi ucun enerjiye qenaet proqraminin ugurla heyata kecirilmesi Hele 1971 ci ilde hokumet enerji teleb eden den bilik teleb eden senayeye kecmeyin zeruriliyi haqqinda bir hesabat hazirlamisdi Hesabat ciddi tenqid edilse de 1973 cu il bohrani yeni strategiyanin suretle heyata kecirilmesine mecburiyyet yaratdi Biz yeralti servetleri intellektual ehtiyatlarla evez etmek qerarina geldik Xarici Ticaret ve Senaye Nazirliyinin kecmis vitse naziri Naohironu xatirlayirdi Bu menada sok hetta bir xeyir de getirmisdi Yaponiya senayesindeki suretli deyisiklikleri stimullasdirdi EdebiyyatDeniel Ergin Dobycha Vsemirnaya istoriya borby za neft dengi i vlast The Prize The Epic Quest for Oil Money and Power M Alpina Pablisher 2011 960 s ISBN 978 5 9614 1252 9 Ammann Daniel The King of Oil The Secret Lives of Marc Rich New York St Martin s Press 2009 ISBN 978 0 312 57074 3 Berry John A The growing importance of oil Military Review October 1972 Vol 52 No 10 P 2 16 ISSN 0026 4148 o predposylkah krizisa i predshestvovavshih emu sobytiyah Blinder Alan S 1979 Economic Policy and the Great Stagflation New York Academic Press Eckstein Otto 1979 The Great Recession Amsterdam North Holland Frum David How We Got Here The 70s New York Basic Books 2000 ISBN 978 0 465 04195 4 Ikenberry G John 1986 The Irony of State Strength Comparative Responses to the Oil Shocks in the 1970s International Organization 40 1 105 137 DOI 10 1017 S0020818300004495 Lenczowski George American Presidents and the Middle East Duke University Press 1990 ISBN 978 0 8223 0972 7 Licklider Roy 1988 The Power of Oil The Arab Oil Weapon and the Netherlands the United Kingdom Canada Japan and the United States International Studies Quarterly 32 2 205 226 DOI 10 2307 2600627 JSTOR 2600627 Masouros Pavlos E Corporate Law and Economic Stagnation How Shareholder Value and Short termism Contribute to the Decline of the Western Economies Eleven International Publishing 2013 Rupert Mark E Rapkin David P 1985 The Erosion of U S Leadership Capabilities in Johnson Paul M Thompson William R eds Rhythms in Politics and Economics New York Praeger Yergin Daniel The Prize The Epic Quest for Oil Money and Power New York Simon and Schuster 2008 Deniel Ammann Neftyanoj korol Sekretnaya zhizn Marka Richa Daniel Ammann The King of Oil The Secret Lives of Marc Rich M Alpina Non fikshn 2018 236 p ISBN 978 5 9614 6391 0 IstinadlarAmmann 2018 Frum David How We Got Here The 70s The Decade That Brought You Modern Life For Better Or Worse New York Basic Books 2000 321 322 ISBN 978 0465041961 Ergin 2011