Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Bu məqaləni lazımdır. |
Əl-Biruni Əbu Reyhan Muhəmməd ibn Əhməd (4 sentyabr 973, Kayat[d], Xarəzm, Samanilər dövləti – 9 dekabr 1048, Qəzni, Qəznəvilər dövləti) – iranlı ensiklopediyaçı alim və mütəfəkkiri.
| Əl-Biruni | |
|---|---|
| Əl-Biruni Əbu Reyhan Muhəmməd ibn Əhməd | |
 1973-cü ildə Əbu Reyhan Əl-Biruninin anadan olmasının 1000 iliyi münasibətilə buraxılmış poçt markası. | |
| Doğum adı | محمد بن احمد البيروني |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Biruni (şəhər), Özbəkistan |
| Vəfat tarixi | (75 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Elm sahələri | fizika, riyaziyyat, astronomiya, təbiət elmləri, tarix, xronologiya, İşçi, hindşünaslıq, yer haqqında elmlər, coğrafiya, fəlsəfə, kartoqrafiya, antropologiya, astrologiya, kimya, tibb, psixologiya, teologiya, farmakologiya, Dinlər tarixi, mineralogiya |
| Tanınır | Ensiklopediyaçı, Alim, Fəlsəfə, Astronomiya, Sosyoloji, |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Əl-Biruni 4 sentyabr 973-cü ildə Xarəzmdə anadan olmuşdur. Əbu Reyhan Məhəmməd əl-Biruni Xarəzm şəhərinin qədim paytaxtı "Kayat" şəhərində dünyaya gəlib. Uşaqalıqdan valideynlərini itrib, tərbiyəsi ilə bir yunan məşğul olub və onda təbiətşünaslığa maraq yaranıb.
Elmi fəaliyyəti
Əl-Biruni XI əsrin ən böyük coğrafiyaşünası hesab olunur. Əl-Biruni tarix, etnoqrafiya, təbiət elmləri, riyaziyyat, astronomiya, mineralogiya və s. elm sahələrinə aid 150-dən çox əsərin müəllifidir. Özünün uzun səyahətləri zamanı İran yaylasını, Xəzər dənizinin şərq və cənub sahillərindəki ölkələri, Mərkəzi Asiyanın böyük hissəsini öyrənmişdir. O, özündən əvvəlki coğrafiyaşünaslardan irəli gedərək, Hind okeanı ilə Atlantik okeanının Afrikanın cənubunda dar bir boğaz vasitəsilə birləşdirildiyini söyləmişdir. Əl-Biruni Pəncaba etdiyi səyahət zamanı hind elminə və mədəniyyətinə aid topladığı materiallar və özünün empirik müşahidələri əsasında Hindistana həsr olunmuş iri həcmli əsər yazmışdır. "Nihâyâtü'l-Emâkin", qısa şəkildə "Hindistan" adlandırılan bu əsərdə Biruni, ilk dəfə olaraq yerin günəş ətrafında hərəkətini və dünyanın hərəkətsiz deyil, dönən bir kütlə olduğunu Kopernikdən 500 il əvvəl söyləmiş və məşhur hind astronomu Brahmaquptanın "Yer hərəkətdə, göylər isə sükunətdədir" fikrini əsaslandırmışdır. Beləliklə, o, Koperniklə başlayan müasir astronomiya və fizikanın ilk təməllərini yaratmışdır. Orta Asiyanın topoqrafiyasına dair əsərində Amudərya çayının bir neçə dəfə öz yatağını dəyişməsi barədəki tədqiqatları xüsusilə maraqlıdır.
Biruni dünyanın bir çox ölkələrinin şəhərləri, o cümlədən Azərbaycanın o zaman məlum olan Bakı, Dərbənd, Bərdə, Beyləqan, Bəzz, Təbriz, Ərdəbil kimi qədim və böyük şəhərlərinin enlik və uzunluq dairələrini göstərmişdir. Ömrünün sonuna yaxın yazdığı "Kitâbü’l-Camahir fi Marifeti'l-Cevahir" kitabında müxtəlif mineralların və qiymətli daşların mənşəyi, xarakteri və mədənləri haqqında geniş məlumat vermişdi.
Əl-Biruni, cisimlərin sıxlığını təyin edən cihaz düzəltmiş və "Xüsusi çəki" kitabında onu təsvir etmişdir. Bu xüsusi qab olub, içərisinə salınan cismin həcminə uyğun çıxarılan suyun həcmini dəqiq ölçmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. O, cihazın dəqiq hazırlanmasına səy göstərmişdir. Əl-Biruni mayelərdə xüsusi çəkini ölçmək üçün düzəltdiyi başqa bir cihazın köməyi ilə suyun soyuq və isti hallarda, şirin və duzlu suların xüsusi cəkilərini təyin edərək göstərmişdir ki, suyun sıxlığı ilə onun xüsusi çəkisi arasında bir asılılıq mövcuddur.
Biruninin Gürgəncdə yazdığı "Müqayisəli çəki" adlı kitabında substansiyanın müqayisəli çəkisinin onun kimyəvi xassələri ilə əlaqəsinə aydınlıq gətirilmişdir. İbn Sina substansiyaların transmutasiyası üzrə də elmi tədqiqatlar aparmışdı. Bunların nəticələrini o, "İksir haqqında elmi əsər"ində ("Risolat əl-İksir") təsvir etmişdi. Məlum olduğu kimi, bu kitab 1005-ci ildə Xarəzmdə yazılmışdır.
Biruni 994-cü ildə Amu-Dərya çayının qərb sahili ilə Kot şəhəri arasında yerləşən, Buşkanz şəhərinin ekliptik səthinin ekvatora nisbətən əyilmə ölçüsünü dəqiq təyin etmişdir. 995-ci ildə Biruni Yer kürəsinin modelini hazırlamağa başladı. Bu, müxtəlif şəhərlərin, kəndlərin və coğrafi obyektlərin yerini dəqiq təyin etmək üçün diametri təqribən 5 metrə yaxın olan ilk relyefli qlobus idi.
Gürgəncdə öz elmi fəaliyyəti ilə məşğul olduğu vaxtda Biruni tərəfindən coğrafiyaya, hidrologiyaya, mineralogiyaya aid bir sıra tədqiqatlar da aparılmışdı.
İstinadlar
- Record #100174240, Record #74873995 // VIAF (çd.). [Dublin, Ohio]: OCLC, 2003.
- Encyclopædia Iranica (ing.). / N. Sims-Williams, A. Ashraf, H. Borjian, M. Ashtiany USA: Columbia University, 1982. ISSN 2330-4804
- Encyclopædia Iranica (ing.). / N. Sims-Williams, A. Ashraf, H. Borjian, M. Ashtiany USA: Columbia University, 1982. ISSN 2330-4804
- Maktutor riyaziyyat tarixi arxivi. 1994.
- Bosworth, C. E. The Political and Dynastic History of the Iranian World (A.D. 1000–1217) // Boyle, J.A. (redaktor). The Cambridge History of Iran: The Saljuq and Mongol Periods. Vol. Cambridge University Press. 1968. səh. 7. 2022-06-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-07-09.
The Iranian scholar al-Biruni says that the Khwarazmian era began when the region was first settled and cultivated, this date being placed in the early 13th-century BC)
- Frye, Richard Nelson. The Golden Age of Persia. Phoenix Publishing, Incorporated. February 2000. ISBN . 2022-05-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-07-09.
The contribution of Iranians to Islamic mathematics is overwhelming. ..The name of Abu Raihan Al-Biruni, from Khwarazm, must be mentioned since he was one of the greatest scientists in World History
- Khan, M. A. Saleem. Al-Biruni's Discovery of India: An Interpretative Study. iAcademicBooks. 2001. səh. 11. ISBN . 2022-06-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-07-09.
It is generally accepted that he was Persian by origin, and spoke the Khwarizmian dialect
- Rahman, H. U., A Chronology of Islamic History : 570 – 1000 CE, London: Mansell Publishing, 1995, səh. 167, ISBN ,
A Persian by birth, Biruni produced his writings in Arabic, though he knew, besides Persian, no less than four other languages.
- Frye, Richard Nelson. The Golden Age of Persia. Phoenix Publishing, Incorporated. February 2000. ISBN . 2022-05-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-07-09.
- * Al-Bīrūnī | Persian scholar and scientist // Encyclopedia Britannica. 25 July 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 6 July 2018.
- Lindberg, David C. Science in the Middle Ages. University of Chicago Press. 15 March 1980. səh. 18. ISBN . 16 June 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 9 July 2018.
A Persian by birth, a rationalist in disposition, this contemporary of Avicenna and Alhazen not only studied history, philosophy, and geography in depth, but wrote one of the most comprehensive Muslim astronomical treatises, the Qanun Al-Masu'di.
- Massignon, L. Al-Biruni et la valuer internationale de la science arabe" // Al-Bīrūnī Commemoration Volume A.H.362-A.H.1362. Iran Society. 1951. 217–219. 2022-06-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-07-09.
In a celebrated preface to the book of Drugs, Biruni says, "And if it is true that in all nations one likes to adorn oneself by using the language to which one has remained loyal, having become accustomed to using it with friends and companions according to need, I must judge for myself that in my native , science has as much as chance of becoming perpetuated as a camel has of facing .
- Strohmaier, 2006. səh. 112
- MacKenzie, 2011
- Samian, A.L. Al-Biruni // Selin, Helaine (redaktor). Encyclopaedia of the History of Science, Technology, and Medicine in Non-Westen Cultures. Springer Science & Business Media. 31 July 1997. səh. 157. ISBN . 25 July 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 9 July 2018.
his native language was the Khwarizmian dialect
- Lindberg, David C. Science in the Middle Ages. University of Chicago Press. 15 March 1980. səh. 18. ISBN . 16 June 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 9 July 2018.
- Məlikov, Ələddin. Mehman. (2020). Görkəmli empirik alim əl-Biruni. İlahiyyat jurnalı. № 2, iyul. Səh. 55–58.
Mənbə
- Məmun adına Xarəzm Akademiyası
- MacKenzie, D. N. CHORASMIA iii. The Chorasmian Language // Encyclopaedia Iranica (ingilis). October 18, 2011. İstifadə tarixi: 2018-07-06.
Chorasmian, the original Iranian language of Chorasmia, is attested at two stages of its development. The earliest examples have been left by the great Chorasmian scholar Abū Rayḥān Bīrūnī.
- Strohmaier, Gotthard. Biruni // Meri, Josef W. (redaktor). Medieval Islamic Civilization: A-K, index (ingilis). Taylor & Francis. 2006. ISBN .
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin El Biruni Ebu Reyhan Muhemmed ibn Ehmed 4 sentyabr 973 Kayat d Xarezm Samaniler dovleti 9 dekabr 1048 Qezni Qezneviler dovleti iranli ensiklopediyaci alim ve mutefekkiri El BiruniEl Biruni Ebu Reyhan Muhemmed ibn Ehmed1973 cu ilde Ebu Reyhan El Biruninin anadan olmasinin 1000 iliyi munasibetile buraxilmis poct markasi Dogum adi محمد بن احمد البيرونيDogum tarixi 4 sentyabr 973Dogum yeri Biruni seher OzbekistanVefat tarixi 9 dekabr 1048 75 yasinda Vefat yeri Qezni Qezneviler dovletiElm saheleri fizika riyaziyyat astronomiya tebiet elmleri tarix xronologiya Isci hindsunasliq yer haqqinda elmler cografiya felsefe kartoqrafiya antropologiya astrologiya kimya tibb psixologiya teologiya farmakologiya Dinler tarixi mineralogiyaTaninir Ensiklopediyaci Alim Felsefe Astronomiya Sosyoloji Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiEl Biruni 4 sentyabr 973 cu ilde Xarezmde anadan olmusdur Ebu Reyhan Mehemmed el Biruni Xarezm seherinin qedim paytaxti Kayat seherinde dunyaya gelib Usaqaliqdan valideynlerini itrib terbiyesi ile bir yunan mesgul olub ve onda tebietsunasliga maraq yaranib Elmi fealiyyetiEl Biruni XI esrin en boyuk cografiyasunasi hesab olunur El Biruni tarix etnoqrafiya tebiet elmleri riyaziyyat astronomiya mineralogiya ve s elm sahelerine aid 150 den cox eserin muellifidir Ozunun uzun seyahetleri zamani Iran yaylasini Xezer denizinin serq ve cenub sahillerindeki olkeleri Merkezi Asiyanin boyuk hissesini oyrenmisdir O ozunden evvelki cografiyasunaslardan ireli gederek Hind okeani ile Atlantik okeaninin Afrikanin cenubunda dar bir bogaz vasitesile birlesdirildiyini soylemisdir El Biruni Pencaba etdiyi seyahet zamani hind elmine ve medeniyyetine aid topladigi materiallar ve ozunun empirik musahideleri esasinda Hindistana hesr olunmus iri hecmli eser yazmisdir Nihayatu l Emakin qisa sekilde Hindistan adlandirilan bu eserde Biruni ilk defe olaraq yerin gunes etrafinda hereketini ve dunyanin hereketsiz deyil donen bir kutle oldugunu Kopernikden 500 il evvel soylemis ve meshur hind astronomu Brahmaquptanin Yer hereketde goyler ise sukunetdedir fikrini esaslandirmisdir Belelikle o Kopernikle baslayan muasir astronomiya ve fizikanin ilk temellerini yaratmisdir Orta Asiyanin topoqrafiyasina dair eserinde Amuderya cayinin bir nece defe oz yatagini deyismesi baredeki tedqiqatlari xususile maraqlidir Biruni dunyanin bir cox olkelerinin seherleri o cumleden Azerbaycanin o zaman melum olan Baki Derbend Berde Beyleqan Bezz Tebriz Erdebil kimi qedim ve boyuk seherlerinin enlik ve uzunluq dairelerini gostermisdir Omrunun sonuna yaxin yazdigi Kitabu l Camahir fi Marifeti l Cevahir kitabinda muxtelif minerallarin ve qiymetli daslarin menseyi xarakteri ve medenleri haqqinda genis melumat vermisdi El Biruni cisimlerin sixligini teyin eden cihaz duzeltmis ve Xususi ceki kitabinda onu tesvir etmisdir Bu xususi qab olub icerisine salinan cismin hecmine uygun cixarilan suyun hecmini deqiq olcmek ucun nezerde tutulmusdur O cihazin deqiq hazirlanmasina sey gostermisdir El Biruni mayelerde xususi cekini olcmek ucun duzeltdiyi basqa bir cihazin komeyi ile suyun soyuq ve isti hallarda sirin ve duzlu sularin xususi cekilerini teyin ederek gostermisdir ki suyun sixligi ile onun xususi cekisi arasinda bir asililiq movcuddur Biruninin Gurgencde yazdigi Muqayiseli ceki adli kitabinda substansiyanin muqayiseli cekisinin onun kimyevi xasseleri ile elaqesine aydinliq getirilmisdir Ibn Sina substansiyalarin transmutasiyasi uzre de elmi tedqiqatlar aparmisdi Bunlarin neticelerini o Iksir haqqinda elmi eser inde Risolat el Iksir tesvir etmisdi Melum oldugu kimi bu kitab 1005 ci ilde Xarezmde yazilmisdir Biruni 994 cu ilde Amu Derya cayinin qerb sahili ile Kot seheri arasinda yerlesen Buskanz seherinin ekliptik sethinin ekvatora nisbeten eyilme olcusunu deqiq teyin etmisdir 995 ci ilde Biruni Yer kuresinin modelini hazirlamaga basladi Bu muxtelif seherlerin kendlerin ve cografi obyektlerin yerini deqiq teyin etmek ucun diametri teqriben 5 metre yaxin olan ilk relyefli qlobus idi Gurgencde oz elmi fealiyyeti ile mesgul oldugu vaxtda Biruni terefinden cografiyaya hidrologiyaya mineralogiyaya aid bir sira tedqiqatlar da aparilmisdi IstinadlarRecord 100174240 Record 74873995 VIAF cd Dublin Ohio OCLC 2003 Encyclopaedia Iranica ing N Sims Williams A Ashraf H Borjian M Ashtiany USA Columbia University 1982 ISSN 2330 4804 Encyclopaedia Iranica ing N Sims Williams A Ashraf H Borjian M Ashtiany USA Columbia University 1982 ISSN 2330 4804 Maktutor riyaziyyat tarixi arxivi 1994 Bosworth C E The Political and Dynastic History of the Iranian World A D 1000 1217 Boyle J A redaktor The Cambridge History of Iran The Saljuq and Mongol Periods Vol Cambridge University Press 1968 seh 7 2022 06 16 tarixinde Istifade tarixi 2018 07 09 The Iranian scholar al Biruni says that the Khwarazmian era began when the region was first settled and cultivated this date being placed in the early 13th century BC Frye Richard Nelson The Golden Age of Persia Phoenix Publishing Incorporated February 2000 ISBN 978 0 7538 0944 0 2022 05 22 tarixinde Istifade tarixi 2018 07 09 The contribution of Iranians to Islamic mathematics is overwhelming The name of Abu Raihan Al Biruni from Khwarazm must be mentioned since he was one of the greatest scientists in World History Khan M A Saleem Al Biruni s Discovery of India An Interpretative Study iAcademicBooks 2001 seh 11 ISBN 978 1 58868 139 3 2022 06 16 tarixinde Istifade tarixi 2018 07 09 It is generally accepted that he was Persian by origin and spoke the Khwarizmian dialect Rahman H U A Chronology of Islamic History 570 1000 CE London Mansell Publishing 1995 seh 167 ISBN 1 897940 32 7 A Persian by birth Biruni produced his writings in Arabic though he knew besides Persian no less than four other languages Al Biruni Persian scholar and scientist Encyclopedia Britannica 25 July 2019 tarixinde Istifade tarixi 6 July 2018 Lindberg David C Science in the Middle Ages University of Chicago Press 15 March 1980 seh 18 ISBN 978 0 226 48233 0 16 June 2022 tarixinde Istifade tarixi 9 July 2018 A Persian by birth a rationalist in disposition this contemporary of Avicenna and Alhazen not only studied history philosophy and geography in depth but wrote one of the most comprehensive Muslim astronomical treatises the Qanun Al Masu di Massignon L Al Biruni et la valuer internationale de la science arabe Al Biruni Commemoration Volume A H 362 A H 1362 Iran Society 1951 217 219 2022 06 16 tarixinde Istifade tarixi 2018 07 09 In a celebrated preface to the book of Drugs Biruni says And if it is true that in all nations one likes to adorn oneself by using the language to which one has remained loyal having become accustomed to using it with friends and companions according to need I must judge for myself that in my native science has as much as chance of becoming perpetuated as a camel has of facing Strohmaier 2006 seh 112 MacKenzie 2011 Samian A L Al Biruni Selin Helaine redaktor Encyclopaedia of the History of Science Technology and Medicine in Non Westen Cultures Springer Science amp Business Media 31 July 1997 seh 157 ISBN 978 0 7923 4066 9 25 July 2020 tarixinde Istifade tarixi 9 July 2018 his native language was the Khwarizmian dialect Melikov Eleddin Mehman 2020 Gorkemli empirik alim el Biruni Ilahiyyat jurnali 2 iyul Seh 55 58 MenbeMemun adina Xarezm Akademiyasi MacKenzie D N CHORASMIA iii The Chorasmian Language Encyclopaedia Iranica ingilis October 18 2011 Istifade tarixi 2018 07 06 Chorasmian the original Iranian language of Chorasmia is attested at two stages of its development The earliest examples have been left by the great Chorasmian scholar Abu Rayḥan Biruni Strohmaier Gotthard Biruni Meri Josef W redaktor Medieval Islamic Civilization A K index ingilis Taylor amp Francis 2006 ISBN 9780415966917 Xarici kecidlerVikisitatda El Biruni ile elaqedar sitatlar var