Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əbülxeyr xan (özb. Abulxayrxon) — Şeybanilər sülaləsindən Özbək xanlığının əsasını qoymuş xan.
| Əbülxeyr xan | |
|---|---|
| özb. Abulxayrxon | |
 | |
 | |
| 1428 – 1468 | |
| Sonrakı | Yadigar xan |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1411/1412 |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | Əhməd Yasəvi türbəsi |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
| Atası | Dövlətşeyx sultan |
| Həyat yoldaşı | Rabiyyə Sultan Bəyim |
| Uşaqları | |
| Dini | islam |
Həyatı
1411/1412-ci ildə Dövlətşeyx sultanın ailəsində doğulmuşdu. Əslən Çingiz xanın nəvəsi Şeyban xanın nəslindən idi. Gəncliyində Şeybani ulusunun rəhbəri ordusunda sol cinah komandiri idi. Hələ 1427-ci ildə Cumaduk xan Noqay Ordasının əmiri Yedigeyin oğlu Qazi bəy tərəfindən öldürüləndə noqaylar tərəfindən əsir alınmış, daha sonra isə azad edilmişdi.
Hakimiyyəti
Azad edildikdən sonra 1428-ci ildə Sibir xanlığını işğal edərək Tümen və Tura çayı arasındakı bölgəyə nəzarət etməyə başladı. 1446-cı ilədək Çimgi Tura (müasir Tümen) şəhərindən dövlətini idarə edən Əbülxeyr xan 1430-cu ildə Xarəzmi işğal etdi, buradakı Teymuri əmiri olan İbrahimi qovaraq Ürgənci ələ keçirdi. Lakin burada çox qalmayaraq həm şimaldan gələn təhlükə, həm də dözülməz istilərə görə Qazaxıstan çöllərinə qayıtdı və burada Həştərxan xanlığı ordularını məğlub etdi. 1435-ci ildə yenidən Xarəzmi, 1440-cı ildə Astrabadı qarət edən Əbülxeyr xan dövlətin sərhədlərini genişləndirirdi. 1446-cı ildə müasir Özbəkistan torpaqlarını ələ keçirən xan Teymuriləri qovaraq paytaxtını Sığnaqa köçürdü.
Teymurilərlə münasibətlər
Mərkəzi Asiyada öz gücünü möhkəmlədən Əbülxeyrin növbəti hədəfi Teymuriləri sıradan çıxarmaq idi. 1447-ci ildə Səmərqəndə qədər irəliləyən özbəklər şəhəri ələ keçirə bilmədən qayıtmışdılar. 1451-ci ildə Teymuri şahzadəsi Əbu Səidi dəstəkləyən Əbülxeyr həmin ilin iyununda onu Səmərqənddə Teymuri taxtına oturtdu. Mükafat olaraq Uluq bəyin qızı Rabiyyə Sultan bəyimlə evləndi.
Dövlətin zəifləməsi
1457-ci ildə Uz Temür adlı hökmdarın başçılığı ilə kalmıklar xanlığın torpaqlarına daxil olaraq çoxlu qarətlər törətdi. Dövlətə başqa bir zərbə isə Canıbəy xan və Kerey xanın özbəklərdən ayrılaraq 1465-ci ildə müstəqil Qazax xanlığını yaratması ilə dəydi. Ölümündən öncə son olaraq Teymuri Hüseyn Bayqaranı Əbu Səidə qarşı dəstəkləməyə qərar verdi. Lakin hərəkətə keçə bilmədən 1468-ci ildə 57 yaşında vəfat etdi. Məzarı Əhməd Yasəvi türbəsindədir.
Ailəsi
Uluq bəyin qızı Rabiyyə Sultan bəyimlə evlənmişdir. Çox güman digər həyat yoldaşları da olub.
Oğulları
- Şahbudaq sultan
- Xoca Məhəmməd sultan
- Əhməd sultan
- Məhəmməd sultan
- Şeyx Heydər
- Səncər sultan
- İbrahim sultan
- Ağburun sultan
- Seyidbaba sultan
Qızları
- Zülfcamal xanım
- Xanzadə bəyim - Əbu Səid ilə evlənmişdi.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Bregel, Yuri (1982). "Abu'l-Kayr Khan 2011-04-29 at the Wayback Machine". Encyclopædia Iranica. 1. London; Boston: Routledge & Kegan Paul. səh. 331–332
- A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581-1990
- Soucek, Svat, A History of Inner Asia (2000), page 136.
- P. Pelliot, Notes critiques d’histoire Kalmouk, Paris, 1960, səh. 17
- A History of the Moghuls of Central Asia being the Tarikh-i-Rashidi of Mirza Muhammad Haidar , tərc. E. D. Ross, London, 1895, səh. 82, 272-73
- Лебедева Т. И., О неисследованных погребениях Гури Амир // Археология, история и культура Средней Азии. Ташкент, 2002, səh .68
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ebulxeyr xan ozb Abulxayrxon Seybaniler sulalesinden Ozbek xanliginin esasini qoymus xan Ebulxeyr xanozb AbulxayrxonOzbek xanliginin I xani1428 1468SonrakiYadigar xanSexsi melumatlarDogum tarixi 1411 1412Vefat tarixi 1468Vefat yeri Cenubi Qazaxistan QazaxistanDefn yeri Ehmed Yasevi turbesiFealiyyeti siyasetciAtasi Dovletseyx sultanHeyat yoldasi Rabiyye Sultan BeyimUsaqlari Seyx Heyder Ozbek xani Dini islamHeyati1411 1412 ci ilde Dovletseyx sultanin ailesinde dogulmusdu Eslen Cingiz xanin nevesi Seyban xanin neslinden idi Gencliyinde Seybani ulusunun rehberi ordusunda sol cinah komandiri idi Hele 1427 ci ilde Cumaduk xan Noqay Ordasinin emiri Yedigeyin oglu Qazi bey terefinden oldurulende noqaylar terefinden esir alinmis daha sonra ise azad edilmisdi HakimiyyetiAzad edildikden sonra 1428 ci ilde Sibir xanligini isgal ederek Tumen ve Tura cayi arasindaki bolgeye nezaret etmeye basladi 1446 ci iledek Cimgi Tura muasir Tumen seherinden dovletini idare eden Ebulxeyr xan 1430 cu ilde Xarezmi isgal etdi buradaki Teymuri emiri olan Ibrahimi qovaraq Urgenci ele kecirdi Lakin burada cox qalmayaraq hem simaldan gelen tehluke hem de dozulmez istilere gore Qazaxistan collerine qayitdi ve burada Hesterxan xanligi ordularini meglub etdi 1435 ci ilde yeniden Xarezmi 1440 ci ilde Astrabadi qaret eden Ebulxeyr xan dovletin serhedlerini genislendirirdi 1446 ci ilde muasir Ozbekistan torpaqlarini ele keciren xan Teymurileri qovaraq paytaxtini Signaqa kocurdu Teymurilerle munasibetler Merkezi Asiyada oz gucunu mohkemleden Ebulxeyrin novbeti hedefi Teymurileri siradan cixarmaq idi 1447 ci ilde Semerqende qeder irelileyen ozbekler seheri ele kecire bilmeden qayitmisdilar 1451 ci ilde Teymuri sahzadesi Ebu Seidi destekleyen Ebulxeyr hemin ilin iyununda onu Semerqendde Teymuri taxtina oturtdu Mukafat olaraq Uluq beyin qizi Rabiyye Sultan beyimle evlendi Dovletin zeiflemesi 1457 ci ilde Uz Temur adli hokmdarin basciligi ile kalmiklar xanligin torpaqlarina daxil olaraq coxlu qaretler toretdi Dovlete basqa bir zerbe ise Canibey xan ve Kerey xanin ozbeklerden ayrilaraq 1465 ci ilde musteqil Qazax xanligini yaratmasi ile deydi Olumunden once son olaraq Teymuri Huseyn Bayqarani Ebu Seide qarsi desteklemeye qerar verdi Lakin herekete kece bilmeden 1468 ci ilde 57 yasinda vefat etdi Mezari Ehmed Yasevi turbesindedir AilesiUluq beyin qizi Rabiyye Sultan beyimle evlenmisdir Cox guman diger heyat yoldaslari da olub Ogullari Sahbudaq sultan Xoca Mehemmed sultan Ehmed sultan Mehemmed sultan Seyx Heyder Sencer sultan Ibrahim sultan Agburun sultan Seyidbaba sultanQizlari Zulfcamal xanim Xanzade beyim Ebu Seid ile evlenmisdi Hemcinin baxEbulxeyr xan kicik juz IstinadlarBregel Yuri 1982 Abu l Kayr Khan 2011 04 29 at the Wayback Machine Encyclopaedia Iranica 1 London Boston Routledge amp Kegan Paul seh 331 332 A History of the Peoples of Siberia Russia s North Asian Colony 1581 1990 Soucek Svat A History of Inner Asia 2000 page 136 P Pelliot Notes critiques d histoire Kalmouk Paris 1960 seh 17 A History of the Moghuls of Central Asia being the Tarikh i Rashidi of Mirza Muhammad Haidar terc E D Ross London 1895 seh 82 272 73 Lebedeva T I O neissledovannyh pogrebeniyah Guri Amir Arheologiya istoriya i kultura Srednej Azii Tashkent 2002 seh 68