Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ələt-Culfa dəmiryolu — Bakı ilə Azərbaycanın cənub-qərb bölgələrini birləşdirən dəmir yolu xətti.
| Ələt-Culfa dəmiryolu | |
|---|---|
| Ölkə | |
| Uzunluğu |
|
Yaranması ideyası
Culfa istiqamətində dəmir yolu çəkilməsi təklifini ilk dəfə 1898-ci ildə rus sahibkarları F. Y. Yenakiyev və A. M. Qoryainov irəli sürmüşdü. Onların tapşırığı ilə 1900-cü ildə Hacıqabuldan Araz çayı boyunca Culfaya qədər ərazidə texniki-kəşfıyyat işlərinə başlandı. Rus sənayeçiləri həmin dəmir yolu xəttini gələcəkdə İrana və Türkiyəyə doğru uzatmaq niyyətində idilər. Tərtib olunmuş layihə sonradan "Təbriz dəmir yolu cəmiyyəti"nin rəhbərlərindən olan S. Podqurskiyə verildi.
Culfa-Hacıqabul dəmir yolu xəttinin çəkilməsinin zəruriliyi "Birinci Dünya müharibəsi" (1914–1918) başlandıqdan dərhal sonra özünü göstərdi. Rusiya Qafqaz cəbhəsindəki qoşunlarını ərzaq və döyüş sursatı ilə təchiz etməkdə ciddi çətinliklərlə üzləşdi. 1914–1916-cı illərdə Qafqazın cənubuna doğru daşınan yüklərin həcmi 2 dəfədən çox artmışdı və Aleksandropol-Culfa xətti bu qədər yükü daşımağa qadir deyildi. Bu vəziyyət Qafqazdakı rus ordusunun komandanı və Qafqaz canişini Nikolay Nikolayeviçi Culfanın "Cənubi Qafqaz" dəmir yolunun şərq hissəsindəki stansiyalardan biri ilə birləşdirilməsini təklif edən layihələrə ciddi diqqət yetirməyə məcbur etdi.
İnşası tarixindən
Canişin bu layihələr içərisində Culfanın Ələtlə birləşdirilməsi təklif edilən varianta üstünlük verdi və 1916-cı il fevralın 4-də Nazirlər Şurasına müraciət edərək, Ələt-Culfa dəmir yolu xəttinin çəkilməsi məsələsini irəli sürdü. Culfanı məhz Ələt stansiyası ilə birləşdirmək təklifi onunla bağlı idi ki, bu stansiya hələ Bakı-Tiflis dəmir yolu çəkildiyi zaman dəmir yolu xətti vasitəsilə Ələt buxtası ilə birləşdirilmişdi. Buxtanın özündə isə gəmilərin yan alması üçün körpü inşa edilmişdi.
Bu da tikinti materiallarını və sonrakı dövrdə həm də hərbi yükləri onsuz da yüksək gərginliklə işləyən "Cənubi Qafqaz" dəmir yolundan, Bakı yük stansiyasından yan keçməklə daşımağa imkan verərdi. Dəmir yolu xətti Ələt stansiyasından başlayaraq, Şirvan, Muğan, Mil düzlərindən çəkilməli, 46-cı verstdə Kür çayını, 91-ci verstdə Araz çayını keçməli idi. Təqribən "Bəhmənli" stansiyası yaxınlığından (165-ci verstdən) başlayaraq Araz çayı vadisi ilə, Xudafərin körpüsündən Ordubada kimi isə 90 verstlik məsafədə ensiz çay yatağı boyunca inşa edilməli idi. Bu yeni dəmir yolu xətti 383-cü verstdə İran sərhədi yaxınlığında — Culfada Uluxanlı-Culfa və Culfa-Təbriz dəmir yolları ilə qovuşmalı idi. İşçi layihəsində dəmir yolu xəttinin keçəcəyi dağlıq bölgədə ümumi uzunluğu 460 sajın (1 sajın=2,13360 m) olan 13 tunel inşası planlaşdırılmışdı. Layihədə həmçinin 13 yeni stansiya tikintisi də nəzərdə tutulurdu. Çar hökuməti bu yolun çəkilməsinə dərhal icazə verdi. Artıq 1916-cı il mayın 14-də Ələt-Culfa dəmir yolunun Qafqazdakı rus ordusunun təchizi üçün fövqəladə dərəcədə vacibliyini nəzərə alaraq, tikinti xərclərinin hərbi fondun hesabına ödənilməsi barədə yollar naziri A. F. Trepova göstəriş verildi. Həmçinin inşaat işləri üçün lazım olan bütün materialın və avadanlıqların hərbi yük kimi növbədənkənar qəbul edilib, yola salınması əmr olundu. Yolun çəkilməsinə cəlb edilən qeyri-müsəlmanlara hərbi xidmətdən möhlət hüququ verilirdi. 1916-cı il iyulun 30-da dəmir yolu xəttinin inşasına başlandı. Tikintinin podratçısı Cənubi Qafqazda yerli şəraitə və dəmir yolu inşası işinə yaxından bələd olan S. Podqurski, baş mühəndisi isə A. Treskinski idi. Dəmir yolu inşası üçün zəruri olan materiallar həm ölkə daxilində, həm də xaricdə sifariş edilmişdi. Yolun çəkilişində 50 min nəfərə qədər adam çalışırdı. Bu da tikinti işlərini yüksək sürətlə aparmağa imkan verirdi. 1917-ci ilin sonuna kimi torpaq işlərinin 73%-i, süni tikililərin 60%-i, qalereya və tunel çəkilişinin 80%-i artıq başa çatdırılmışdı. Kür çayı üzərindən Qafqazda ən böyük — 152 sajın uzunluğunda körpü inşa edilmişdi. Həmçinin "Ələt" stansiyasından başlayaraq, hazırlanmış dəmiryolu yatağına sürətlə rels döşənirdi.
1918-ci ilin əvvəlində Ələtdən "Bəhmənli" stansiyasına qədər 165 verstlik sahədə rels döşənməsi işi, əsasən, başa çatdırılmış, işçi qatarların hərəkəti başlanmışdı, lakin 1917-ci ilin sonu — 1918-ci ilin əvvəlində Rusiyada və Qafqazda baş verən siyasi hadisələr tikinti işlərini davam etdirməyə imkan verməmişdi. 1918-ci il mayın sonunda isə o zaman Naxçıvana gəlmiş Osmanlı qoşununun Culfa-Bakı istiqamətində irəliləməsinin qarşısını almaq üçün, "Bakı Xalq Komissarları Soveti"nin daşnak-bolşevik rəhbərliyinin göstərişi ilə artıq dəmir yolu xətti çəkilmiş sahələrdə relslər sökülmüş, digər dəmir yolu əmlakı ilə birlikdə başqa yerə daşınmışdı. Sonralar bu sahədən sökülmüş relslərin çoxundan Bakı-Tiflis dəmir yolu xəttinin təmirində istifadə edilmişdi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Hökuməti çox ağır iqtisadi və maliyyə böhranı keçirməsinə baxmayaraq, Ələt-Culfa dəmir yolunun inşasını davam etdirməyə xüsusi diqqət yetirirdi. 1919-cu ilin büdcə layihəsində bu məqsəd üçün 100 026 000 çervon vəsait ayrılması bunu sübut edir, lakin o zaman tikinti işlərini canlandırmaq mümkün olmadı. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə yalnız Ələtlə Zubovka (indiki Şirvan) arasındakı dəmir yolu xətti (48 verst uzunluğunda) normal işləyirdi. Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra Culfa istiqamətində dəmir yolu xəttinin inşasını davam etdirmək qərara alındı. Bununla əlaqədar, Nəriman Nərimanov 1921-ci il avqustun 30-da RSFSR Xalq Komissarları Sovetinə teleqram vuraraq, "Cənubi Qafqaz" dəmir yolunun Azərbaycan sahəsindən 117 verst uzunluğunda ikinci yolun sökülmüş relslərinin respublikadan kənara çıxarılmasının dayandırılmasını tələb etmişdi. Azərbaycan rəhbərliyi bu relslərdən Ələt-Culfa dəmir yolunun inşasında istifadə etməyi nəzərdə tuturdu. 1921-ci ilin payızında bu dəmir yolunun çəkilməsinə yenidən başlansa da, yalnız '"Böyük Vətən Müharibəsi" başlandıqdan sonra bütövlüklə istifadəyə verildi.
İstinadlar
- Əliyev Q. Ə., Azərbaycan nəqliyyatı və iqtisadiyyatı (XIX əsrin sonu — XX əsrin ilk onillikləri), B., 2001;
- "Xudadat bəy Məlikaslanov - Cümhuriyyət 100" (PDF). 2021-12-06 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2019-01-02.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Elet Culfa demiryolu Baki ile Azerbaycanin cenub qerb bolgelerini birlesdiren demir yolu xetti Elet Culfa demiryoluOlke Ermenistan AzerbaycanUzunlugu 409 kmYaranmasi ideyasiCulfa istiqametinde demir yolu cekilmesi teklifini ilk defe 1898 ci ilde rus sahibkarlari F Y Yenakiyev ve A M Qoryainov ireli surmusdu Onlarin tapsirigi ile 1900 cu ilde Haciqabuldan Araz cayi boyunca Culfaya qeder erazide texniki kesfiyyat islerine baslandi Rus senayecileri hemin demir yolu xettini gelecekde Irana ve Turkiyeye dogru uzatmaq niyyetinde idiler Tertib olunmus layihe sonradan Tebriz demir yolu cemiyyeti nin rehberlerinden olan S Podqurskiye verildi Culfa Haciqabul demir yolu xettinin cekilmesinin zeruriliyi Birinci Dunya muharibesi 1914 1918 baslandiqdan derhal sonra ozunu gosterdi Rusiya Qafqaz cebhesindeki qosunlarini erzaq ve doyus sursati ile techiz etmekde ciddi cetinliklerle uzlesdi 1914 1916 ci illerde Qafqazin cenubuna dogru dasinan yuklerin hecmi 2 defeden cox artmisdi ve Aleksandropol Culfa xetti bu qeder yuku dasimaga qadir deyildi Bu veziyyet Qafqazdaki rus ordusunun komandani ve Qafqaz canisini Nikolay Nikolayevici Culfanin Cenubi Qafqaz demir yolunun serq hissesindeki stansiyalardan biri ile birlesdirilmesini teklif eden layihelere ciddi diqqet yetirmeye mecbur etdi Insasi tarixindenCanisin bu layiheler icerisinde Culfanin Eletle birlesdirilmesi teklif edilen varianta ustunluk verdi ve 1916 ci il fevralin 4 de Nazirler Surasina muraciet ederek Elet Culfa demir yolu xettinin cekilmesi meselesini ireli surdu Culfani mehz Elet stansiyasi ile birlesdirmek teklifi onunla bagli idi ki bu stansiya hele Baki Tiflis demir yolu cekildiyi zaman demir yolu xetti vasitesile Elet buxtasi ile birlesdirilmisdi Buxtanin ozunde ise gemilerin yan almasi ucun korpu insa edilmisdi Bu da tikinti materiallarini ve sonraki dovrde hem de herbi yukleri onsuz da yuksek gerginlikle isleyen Cenubi Qafqaz demir yolundan Baki yuk stansiyasindan yan kecmekle dasimaga imkan vererdi Demir yolu xetti Elet stansiyasindan baslayaraq Sirvan Mugan Mil duzlerinden cekilmeli 46 ci verstde Kur cayini 91 ci verstde Araz cayini kecmeli idi Teqriben Behmenli stansiyasi yaxinligindan 165 ci verstden baslayaraq Araz cayi vadisi ile Xudaferin korpusunden Ordubada kimi ise 90 verstlik mesafede ensiz cay yatagi boyunca insa edilmeli idi Bu yeni demir yolu xetti 383 cu verstde Iran serhedi yaxinliginda Culfada Uluxanli Culfa ve Culfa Tebriz demir yollari ile qovusmali idi Isci layihesinde demir yolu xettinin kececeyi dagliq bolgede umumi uzunlugu 460 sajin 1 sajin 2 13360 m olan 13 tunel insasi planlasdirilmisdi Layihede hemcinin 13 yeni stansiya tikintisi de nezerde tutulurdu Car hokumeti bu yolun cekilmesine derhal icaze verdi Artiq 1916 ci il mayin 14 de Elet Culfa demir yolunun Qafqazdaki rus ordusunun techizi ucun fovqelade derecede vacibliyini nezere alaraq tikinti xerclerinin herbi fondun hesabina odenilmesi barede yollar naziri A F Trepova gosteris verildi Hemcinin insaat isleri ucun lazim olan butun materialin ve avadanliqlarin herbi yuk kimi novbedenkenar qebul edilib yola salinmasi emr olundu Yolun cekilmesine celb edilen qeyri muselmanlara herbi xidmetden mohlet huququ verilirdi 1916 ci il iyulun 30 da demir yolu xettinin insasina baslandi Tikintinin podratcisi Cenubi Qafqazda yerli seraite ve demir yolu insasi isine yaxindan beled olan S Podqurski bas muhendisi ise A Treskinski idi Demir yolu insasi ucun zeruri olan materiallar hem olke daxilinde hem de xaricde sifaris edilmisdi Yolun cekilisinde 50 min nefere qeder adam calisirdi Bu da tikinti islerini yuksek suretle aparmaga imkan verirdi 1917 ci ilin sonuna kimi torpaq islerinin 73 i suni tikililerin 60 i qalereya ve tunel cekilisinin 80 i artiq basa catdirilmisdi Kur cayi uzerinden Qafqazda en boyuk 152 sajin uzunlugunda korpu insa edilmisdi Hemcinin Elet stansiyasindan baslayaraq hazirlanmis demiryolu yatagina suretle rels dosenirdi 1918 ci ilin evvelinde Eletden Behmenli stansiyasina qeder 165 verstlik sahede rels dosenmesi isi esasen basa catdirilmis isci qatarlarin hereketi baslanmisdi lakin 1917 ci ilin sonu 1918 ci ilin evvelinde Rusiyada ve Qafqazda bas veren siyasi hadiseler tikinti islerini davam etdirmeye imkan vermemisdi 1918 ci il mayin sonunda ise o zaman Naxcivana gelmis Osmanli qosununun Culfa Baki istiqametinde irelilemesinin qarsisini almaq ucun Baki Xalq Komissarlari Soveti nin dasnak bolsevik rehberliyinin gosterisi ile artiq demir yolu xetti cekilmis sahelerde relsler sokulmus diger demir yolu emlaki ile birlikde basqa yere dasinmisdi Sonralar bu saheden sokulmus relslerin coxundan Baki Tiflis demir yolu xettinin temirinde istifade edilmisdi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Hokumeti cox agir iqtisadi ve maliyye bohrani kecirmesine baxmayaraq Elet Culfa demir yolunun insasini davam etdirmeye xususi diqqet yetirirdi 1919 cu ilin budce layihesinde bu meqsed ucun 100 026 000 cervon vesait ayrilmasi bunu subut edir lakin o zaman tikinti islerini canlandirmaq mumkun olmadi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti dovrunde yalniz Eletle Zubovka indiki Sirvan arasindaki demir yolu xetti 48 verst uzunlugunda normal isleyirdi Sovet hakimiyyeti qurulduqdan sonra Culfa istiqametinde demir yolu xettinin insasini davam etdirmek qerara alindi Bununla elaqedar Neriman Nerimanov 1921 ci il avqustun 30 da RSFSR Xalq Komissarlari Sovetine teleqram vuraraq Cenubi Qafqaz demir yolunun Azerbaycan sahesinden 117 verst uzunlugunda ikinci yolun sokulmus relslerinin respublikadan kenara cixarilmasinin dayandirilmasini teleb etmisdi Azerbaycan rehberliyi bu relslerden Elet Culfa demir yolunun insasinda istifade etmeyi nezerde tuturdu 1921 ci ilin payizinda bu demir yolunun cekilmesine yeniden baslansa da yalniz Boyuk Veten Muharibesi baslandiqdan sonra butovlukle istifadeye verildi IstinadlarEliyev Q E Azerbaycan neqliyyati ve iqtisadiyyati XIX esrin sonu XX esrin ilk onillikleri B 2001 Xudadat bey Melikaslanov Cumhuriyyet 100 PDF 2021 12 06 tarixinde PDF Istifade tarixi 2019 01 02 Hemcinin baxXarici kecidler