Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əli ibn Heysəm ibn Məhəmməd – Şirvanşahlar dövlətinin dördüncü hökmdarı, Şirvanşah Heysəm ibn Məhəmmədin oğlu.
| Əli ibn Heysəm | |
|---|---|
Şirvanşahlar Dövlətinin IV hökmdarı | |
| Əvvəlki | Heysəm ibn Məhəmməd |
| Sonrakı | I Məhəmməd ibn Yezid |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | IX əsr |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 917 |
| Atası | Heysəm ibn Məhəmməd |
| Ailəsi | Məzyədilər |
Fəaliyyəti
Şirvanşah Heysəm ibn Məhəmmədin ölümündən sonra Şirvanşahlığa oğlu Əli ibn Heysəm ibn Məhəmməd gəlmişdi. Şirvanda baş verən bir sıra hadisələr onun adı ilə bağlıdır. Əli ibn Heysəm əl-Babın əmiri ilə birlikdə qonşu Şəndana, "kafirlər" üzərinə yürüş etmişdir. Lakin onlar Şəndanın qapıları qarşısında məğlub oldular. Əli və əl-Baibn əmiri 10 min müsəlmanla əsir düşdü. Onların hamısı Şəndan, Sərir əhalisi və xəzərlər arasında bölüşdürüldü. Üç aydan sonra sərirlilər əsirləri Əli ibn Heysəmi və əl-Bab əmirini əvəzində heç nə almadan azad etdilər, şəndanlıların və xəzərlərin tutduqları əsirlər isə satıldı və onların yalnız çox az bir qismi xilas ola bildi. "Tarix-i əl-Bab" da göstərilir ki, "Əl-Bab sərhəd vilayətinin (səqr) kafir tayfaları içərisində müsəlmanların ən qəddar düşməni Şəndanın əhalisi idi". Adı çəkilən döyüş h.309 (917)-cu ildə baş vermişdir.
Rusların Azərbaycana yürüşü
Əli ibn Heysəmin hakimiyyəti dövründə əl-Məsudinin bəhs etdiyi başqa hadisə də olmuşdur. Xəzərlərlə yanaşı, Şirvana ruslar da dəfələrlə dənizdən basqınlar edirdilər. Şirvanşahlar və Dərbənd əmirləri bu basqınlara qarşı mübarizə aparırdılar. Xəzər dənizinin əhalisi sıx olan cənub-qərb sahilləri yadelli işğalçıların diqqətini çoxdan cəlb edirdi. Ticarət məqsədilə öz gəmilərində Xəzər dənizinin sahillərinə üzüb gələn rus tacirləri bu diyara yaxşı bələd idilər və xəzərlər kimi Azərbaycanın, xüsusilə Şirvan vilayətinin zənginliyi barədə məlumatları yayırdılar. Ruslar təqribən 914-cü ildə Bakı sahillərinə hücum etdilər. "Rus drujinaları buraya ilk dəfə gəlmirdilər. Onlar qədimdən şərqi Avropa ölkələri, Qafqaz və İran arasında qızğın ticarət gedən yaxşı bələd olduqları yolla irəliləyirdilər".
Rusların bu səfərini əl-Məsudi ətraflı təsvir etmişdir. O göstərir ki, h.300 (912-13)-cü ildən sonra rusların hərəsində 100 adam olan təqribən 500 gəmisi Don çayı ilə Xəzər kanalına qədər gəldi. Rusların gəmiləri kanalın ağzını qoruyan Xəzər gözətçi dəstələrinin durduğu yerə çatdıqda ruslar bu dənizin ətrafinda yaşayan xalqlardan zəbt etdikləri qənimətin yarısını xəzər xaqanına verməyi vəd edib, ondan bütün ölkəni keçərək Volqa çayına, sonra isə üzüaşağı üzüb çayın mənsəibnə və Xəzər dənizinə çıxmağa razılıq aldılar."Xaqan onların bu qanunsuz işi etməsinə icazə verdi və ruslar körfəzə girib, çayın (Donun) mənsəibnə yetişdilər və onun vasitəsilə üzüyuxarı üzməyə başladılar. Nəhayət, Xəzər çayına (Volqaya) çatdılar və bu çayla Atil şəhərinədək endilər, onun yanından ötərək, çayın Xəzər dənizinə töküldüyü yerdə mənsəibnə yetişdilər, oradan isə (Təbəristandakı) Amul şəhərinə doğru (üzdülər). Rusların gəmiləri dənizə səpələndi və Gilana, Deyləmə, Təbəristana, Curcan sahilindəki Abeskuna neft verən vilayətə (iləd ən-nəffətə – Abşeron) və Azərbaycan istiqamətində yerləşən (bütün torpaqlara) basqın etdilər... bu dənizin ətrafında yaşayan xalqlar özlərini itirdilər, çünki keçmişdə onlann üzərinə dənizdən basqın edən düşmən görməmişdilər. Dənizdə yalnız ticarət və balıqçı gəmiləri üzərdi. Ruslar gilanlılarla, deyləmlilərlə və İbn Əbu əs-Sacın sərkərdələrindən biri ilə vuruşdular. Sonra onlar Şirvan şahlığının Bakuh adı ilə tanınmış neft verən sahilinə gəlib çıxdılar. (Sahilboyundan) qayıdarkən ruslar neftverən (vilayətdən) cəmi bir neçə mil aralı olan adalarda daldalandılar. O vaxtlar (təqr. 914-cü il) Şirvanım şahı Əli ibn əl-Heysəm idi. Əhali hazırlıq gördü, qayıqlarına (kəvarib) minib, həmin adalara qədər üzdü. Ruslar onların qarşısına çıxdılar. Minlərlə müsəlman öldürüldü və dənizdə boğuldu."
Əl-Məsudi xəbər verir ki, Azərbaycanın cənubunun, Arranın, Beyləqanın, Bərdə vilayətinin və başqa şəhərlərin, habelə onlarla birlikdə Deyləm, Gilan və Təbəristanın əhalisi qaçmağa üz qoydular, çünki onlar dənizdən hücum gözləmirdilər və qəfil basqına məruz qalmışdılar. Ruslar bu dənizdə bir neçə ay qaldılar, belə ki, dənizlə qonşuluq edən heç bir xalq bir ölkədən başqasına gedib-gələb bilmirdi. Ruslar böyük qənimət əldə etdikdən sonra yenidən xəzər torpaqlarına qayıtdılar. Lakin burada onlar müsəlmanların hücumuna məruz qaldılar. Onlann böyük hissəsi (30 000 yaxın) qırıldı və yalnız cüzi bir qismi (5 minə yaxm) xilas olub vətənə qayıda bildi.
| SƏLƏF Heysəm ibn Məhəmməd |  | Əli ibn Heysəm Məzyədilər | | XƏLƏF I Məhəmməd ibn Yezid |
Döyüş xronologiyası
| Tarix | Müharibə | Müttəfiqlər | Qarşı tərəf | Yer | Vəzifəsi | Nəticə |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 914-cü il | Rusların Qafqaz ekspedisiyaları | — | qədim ruslar | Abşeron, Bakı | Şirvanşah | məğlubiyyət |
| 917-ci il | "Kafirlər" üzərinə yürüş | əl-Bab | Şəndan, Sərir əhalisi və xəzərlər | Şəndan | Şirvanşah | məğlubiyyət |
| 917-ci il | Layzanşahlarla hakimiyyət mübarizəsi | — | Əbu Tahir Yəzid ibn Məhəmməd | Mərzuqiyyə | Şirvanşah | məğlubiyyət, özünün və varisinin edam edilməsi |
İstinadlar
- Qafar CƏBİYEV. "Lahıc: tarixə hörmət, gələcəyə təminat". Xalq qəzeti. 2017-10-13. 2021-09-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-05-18.
- Mинopcкий,s.47 – 48
- А.Ю.Якyбoвcкий. Ибн Mиcкaвeйx. O пoxoдe pycoв в Бepдa'a в 322 г. 943/4 г. "Bизaнтийcкий вpeмeнник", 1926, т.XXIV, c.37, 92
- В.В.Бapтoльд. Mecтo пpикacпийcкиx oблacтeй в иcтopии мycyль-мaнcкoгo миpa. Coч., т.II, ч.l, M., 1963, c.684
- Əl-Məsudi. Mürüc... s. 198-199
- Бapтoльд, c.685-686
- S. Aşurbəyli – Şirvanşahlar dövləti, IV nəşri, Bakı, 2007
- Əl-Məsudi, s.l99-201
- C. d'Ohson. Lez peuples du Caucase et de pays au nord de la Mer Noire et de la mer Caspienne, dans lse dixieme siecle, ou vayage d'Abou-el-Cassim. Paris, 1828, c. 105-108
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Eli ibn Heysem ibn Mehemmed Sirvansahlar dovletinin dorduncu hokmdari Sirvansah Heysem ibn Mehemmedin oglu Eli ibn HeysemSirvansahlar Dovletinin IV hokmdariEvvelkiHeysem ibn MehemmedSonrakiI Mehemmed ibn YezidSexsi melumatlarDogum tarixi IX esrDogum yeri SamaxiVefat tarixi 917Atasi Heysem ibn MehemmedAilesi MezyedilerFealiyyetiSirvansah Heysem ibn Mehemmedin olumunden sonra Sirvansahliga oglu Eli ibn Heysem ibn Mehemmed gelmisdi Sirvanda bas veren bir sira hadiseler onun adi ile baglidir Eli ibn Heysem el Babin emiri ile birlikde qonsu Sendana kafirler uzerine yurus etmisdir Lakin onlar Sendanin qapilari qarsisinda meglub oldular Eli ve el Baibn emiri 10 min muselmanla esir dusdu Onlarin hamisi Sendan Serir ehalisi ve xezerler arasinda bolusduruldu Uc aydan sonra serirliler esirleri Eli ibn Heysemi ve el Bab emirini evezinde hec ne almadan azad etdiler sendanlilarin ve xezerlerin tutduqlari esirler ise satildi ve onlarin yalniz cox az bir qismi xilas ola bildi Tarix i el Bab da gosterilir ki El Bab serhed vilayetinin seqr kafir tayfalari icerisinde muselmanlarin en qeddar dusmeni Sendanin ehalisi idi Adi cekilen doyus h 309 917 cu ilde bas vermisdir Ruslarin Azerbaycana yurusu Eli ibn Heysemin hakimiyyeti dovrunde el Mesudinin behs etdiyi basqa hadise de olmusdur Xezerlerle yanasi Sirvana ruslar da defelerle denizden basqinlar edirdiler Sirvansahlar ve Derbend emirleri bu basqinlara qarsi mubarize aparirdilar Xezer denizinin ehalisi six olan cenub qerb sahilleri yadelli isgalcilarin diqqetini coxdan celb edirdi Ticaret meqsedile oz gemilerinde Xezer denizinin sahillerine uzub gelen rus tacirleri bu diyara yaxsi beled idiler ve xezerler kimi Azerbaycanin xususile Sirvan vilayetinin zenginliyi barede melumatlari yayirdilar Ruslar teqriben 914 cu ilde Baki sahillerine hucum etdiler Rus drujinalari buraya ilk defe gelmirdiler Onlar qedimden serqi Avropa olkeleri Qafqaz ve Iran arasinda qizgin ticaret geden yaxsi beled olduqlari yolla irelileyirdiler Ruslarin bu seferini el Mesudi etrafli tesvir etmisdir O gosterir ki h 300 912 13 cu ilden sonra ruslarin heresinde 100 adam olan teqriben 500 gemisi Don cayi ile Xezer kanalina qeder geldi Ruslarin gemileri kanalin agzini qoruyan Xezer gozetci destelerinin durdugu yere catdiqda ruslar bu denizin etrafinda yasayan xalqlardan zebt etdikleri qenimetin yarisini xezer xaqanina vermeyi ved edib ondan butun olkeni kecerek Volqa cayina sonra ise uzuasagi uzub cayin menseibne ve Xezer denizine cixmaga raziliq aldilar Xaqan onlarin bu qanunsuz isi etmesine icaze verdi ve ruslar korfeze girib cayin Donun menseibne yetisdiler ve onun vasitesile uzuyuxari uzmeye basladilar Nehayet Xezer cayina Volqaya catdilar ve bu cayla Atil seherinedek endiler onun yanindan oterek cayin Xezer denizine tokulduyu yerde menseibne yetisdiler oradan ise Teberistandaki Amul seherine dogru uzduler Ruslarin gemileri denize sepelendi ve Gilana Deyleme Teberistana Curcan sahilindeki Abeskuna neft veren vilayete iled en neffete Abseron ve Azerbaycan istiqametinde yerlesen butun torpaqlara basqin etdiler bu denizin etrafinda yasayan xalqlar ozlerini itirdiler cunki kecmisde onlann uzerine denizden basqin eden dusmen gormemisdiler Denizde yalniz ticaret ve baliqci gemileri uzerdi Ruslar gilanlilarla deylemlilerle ve Ibn Ebu es Sacin serkerdelerinden biri ile vurusdular Sonra onlar Sirvan sahliginin Bakuh adi ile taninmis neft veren sahiline gelib cixdilar Sahilboyundan qayidarken ruslar neftveren vilayetden cemi bir nece mil arali olan adalarda daldalandilar O vaxtlar teqr 914 cu il Sirvanim sahi Eli ibn el Heysem idi Ehali hazirliq gordu qayiqlarina kevarib minib hemin adalara qeder uzdu Ruslar onlarin qarsisina cixdilar Minlerle muselman olduruldu ve denizde boguldu El Mesudi xeber verir ki Azerbaycanin cenubunun Arranin Beyleqanin Berde vilayetinin ve basqa seherlerin habele onlarla birlikde Deylem Gilan ve Teberistanin ehalisi qacmaga uz qoydular cunki onlar denizden hucum gozlemirdiler ve qefil basqina meruz qalmisdilar Ruslar bu denizde bir nece ay qaldilar bele ki denizle qonsuluq eden hec bir xalq bir olkeden basqasina gedib geleb bilmirdi Ruslar boyuk qenimet elde etdikden sonra yeniden xezer torpaqlarina qayitdilar Lakin burada onlar muselmanlarin hucumuna meruz qaldilar Onlann boyuk hissesi 30 000 yaxin qirildi ve yalniz cuzi bir qismi 5 mine yaxm xilas olub vetene qayida bildi SELEF Heysem ibn Mehemmed Eli ibn Heysem Mezyediler XELEF I Mehemmed ibn YezidDoyus xronologiyasi Tarix Muharibe Muttefiqler Qarsi teref Yer Vezifesi Netice914 cu il Ruslarin Qafqaz ekspedisiyalari qedim ruslar Abseron Baki Sirvansah meglubiyyet917 ci il Kafirler uzerine yurus el Bab Sendan Serir ehalisi ve xezerler Sendan Sirvansah meglubiyyet917 ci il Layzansahlarla hakimiyyet mubarizesi Ebu Tahir Yezid ibn Mehemmed Merzuqiyye Sirvansah meglubiyyet ozunun ve varisinin edam edilmesiIstinadlar Qafar CEBIYEV Lahic tarixe hormet geleceye teminat Xalq qezeti 2017 10 13 2021 09 27 tarixinde Istifade tarixi 2021 05 18 Minopckij s 47 48 A Yu Yakybovckij Ibn Mickavejx O poxode pycov v Bepda a v 322 g 943 4 g Bizantijckij vpemennik 1926 t XXIV c 37 92 V V Baptold Mecto ppikacpijckix oblactej v ictopii mycyl manckogo mipa Coch t II ch l M 1963 c 684 El Mesudi Muruc s 198 199 Baptold c 685 686 S Asurbeyli Sirvansahlar dovleti IV nesri Baki 2007 El Mesudi s l99 201 C d Ohson Lez peuples du Caucase et de pays au nord de la Mer Noire et de la mer Caspienne dans lse dixieme siecle ou vayage d Abou el Cassim Paris 1828 c 105 108 Sirvansahlar dovleti portaliHemcinin bax Mezyediler Azerbaycan tarixi