Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əbu Tahir Yəzid ibn Məhəmməd – Şirvanşahlar dövlətinin altıncı hökmdarı.
| Əbu Tahir Yəzid ibn Məhəmməd | |
|---|---|
| rus. Абу Тахир Язид ибн Мухаммед | |
Şirvanşahlar Dövlətinin VI hökmdarı | |
| 917 – 948 | |
| Əvvəlki | I Məhəmməd ibn Yəzid |
| Sonrakı | II Məhəmməd ibn Yəzid |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 901 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | |
| Atası | I Məhəmməd ibn Yəzid |
| Uşaqları | Oğulları: II Məhəmməd ibn Yəzid |
| Ailəsi | Məzyədilər |
Fəaliyyəti
Atası I Məhəmməd ibn Yəzidin ölümündən sonra hakimiyyətə gələn Əbu Tahir Yəzid ibn Məhəmməd Şirvana da sahib olmaq üçün səbirlə məqam gözlədi. Adamlarının əksər hissəsi əsir alınıb öldürülən Əli ibn Heysəmin zəifləməsindən istifadə edən Yəzid qəflətən Mərzuqiyyədə onun üzərinə hücum çəkərək özünü, oğlu Abbası və nəvəsi – Abbasın oğlu Əbu Bəkiri əsir aldı. Yəzid Heysəmi və Abbası edam etdi. Əbu Bəkir qaçdı. "Beləliklə, xoşbəxtlik Heysəmin evini tərk edib, onun qardaşı (əminəvəsi Yəzidin) evinə köçdü..."
"Tarix-i əl-Bab"a görə Əbu Tahir Yəzid ibn Məhəmməd ibn Yəzid ibn Xalid ibn Yəzid ibn Məzyəd ibn Zaidə əş-Şeybani h.305 (917)-ci ildə Şirvanı zəbt etmiş, h.306 (918)-cı ildə isə Şirvan torpağında Yəzidiyyə şəhərini saldırmışdır. Lakin arxeoloji tədqiqatlar Yəzidiyyənin qədim yaşayış məskəninin yerində tikilməsini sübut etmişdir. S. Aşurbəyli isə ehtimal edir ki, Əbu Tahir Yəzid onun tikintisini başa çatdırmış, möhkəmləndirmiş və öz şərəfınə Yəzidiyyə adlandırmışdır. O, Layzanı iqta şəklində oğullarından birinə – Məhəmmədə vermişdir. Şirvanşah Əbu Tahir Yəzid otuz üç ilə yaxın hökmranlıq etmiş h.337-ci ilin rəbiül-əvvəl (948-ci il, sentyabr) ayında ölmüşdür.
Haşimilərlə münasibətlər
Əbu Tahir Yəzidin hakimiyyəti dövründə Dərbəndlə bağlı bir sıra hadisələr baş verdi. H.318 (930)-cı ildə Şabranın qapıları qarşısında onun oğlu Məhəmmədlə əl-Baibn əmiri Əbu əl-Malik əl-Haşimi arasında vuruşma oldu. Lakin tərəflərin heç biri qəti qələbə çala bilmədi və onlar arasında barışıq bağlandı. Bu dövrdə Dərbənddə "Tarix-i əl-Bab"a görə, əsası h.255 (869)-ci ildə Haşim ibn Süraqə tərəfindən qoyulmuş Haşimilər sülaləsi hakimiyyət sürürdü.
Sacilərdən vassal asılılığı
Şirvanşahlar qısa bir müddət (908/9-cu ilədək) tabe olduqları Cənubi Azərbaycanın feodal hakimləri – Sacilərlə yaxşı münasibətləri qoruyub saxlamağa çalışırdılar. Belə ki, Yəzid xətadan qurtarmaq üçün h.320 (932)-ci ildə Yusif ibn Əbu Sacın Azərbaycan əmiri Balduyədən qaçaraq, ondan sığınacaq istəyən qulamı Müflihi həbs edib Balduyəyə göndərmişdi. Deylemlilərlə sülh bağladıqdan sonra Şirvanşah onlarla birgə bizanslılara (Rum), gürcülərə və digər "kafir" xalqlara hücum etməyə razılıq verdi.
Salarilərdən vassal asılılığı
Əbu Tahir Yəzidin hakimiyyəti dövründə bir sıra mühüm hadisələr baş vermi.di. Azərbaycanda Sacilər sülaləsinin hakimiyyətinə son qoyuldu. Onları Deyləmli Salarilər əvəz etdi. Onlardan Müsafiri Mərzuban Bərdəni tutmuş ruslarla müharibələr apardı.
Xəlifələr, Sasanilər dövründə olduğu kimi, sərhəd məntəqəsi olan Dərbəndə böyük əhəmiyyət verərək, onu varlı Şirvan vilayətinə aramsız basqınlar edən xəzərlərdən, köçəri türklərdən və digər xalqlardan müdafiə məqsədi ilə möhkəmləndirirdilər. Onlar Dərbənddəki ərəb qarnizonunun saxlanmasına külli miqdarda vəsait sərf edir, bu xərcləri isə neft hasilatından böyük gəlir götürən Bakıdan və duz mədənlərindən çıxarırdılar. Şirvanşahlar neft quyularının və duz mədənlərinin mədaxilini toplamaq üçün xüsusi vergiyığanlar təyin etmişdilər.
Dərbənd əmirliyi ilə münasibətlər
H.333 (944)-cü ildə Dərbənd əhalisi Əbdülməlik əl-Haşiminin oğlu əmir Əhməd əleyhinə üsyan qaldırdılar və onu şəhərdən qovdular. Onlar Şirvanşah Əbu Tahir Yəzidin yanına adamlar göndərərək, onu əl-Bab hakimliyinə dəvət etdilər. "Əbu Tahir Yəzid oğlu Əhmədi əl-Baba göndərdi və əhali ona öz əmiri kimi sədaqət andı içdi. Əhməd bir qədər orada qaldıqdan sonra əhali onu qovub, Əhməd əl-Haşimini hakimiyyətə qaytardı. Əbu Tahir Yəzid əl-Babın ətrafına (savad) hücum çəkib, oraları qarət etdi". Lakin V.Minorskinin fikrincə, bu hadisə 944-cü ildə baş verə bilməzdi. Çünki 948-ci ildə qardaşı Məhəmməd tərəfindən həbs olunmuş, 956-cı ildə öldürülmüşdü. Dərbənd əhalisi isə Şirvanşah şahzadəsi Əhmədi 953-cü ildə devirmişdilər. Burda əmirliyə dəvət edilən və daha sonra devrilən şəxs Əbu Tahirin oğlu Əhməd yox, Məhəmmədin oğlu Əhməd olmuşdur.
Sasanilər dövründən ənənəvi olaraq Dərbəndi özünün irsi mülkiyyəti sayan Şirvanşahlar bu iddia ilə dəfələrlə hücum edib oranı tutmuşdular. Lakin həmin vaxt Dərbənddə artıq başqa sülalə – Ərəb Xilafəti tərəfindən təyin edilmiş, ərəb mənşəli Haşimilər hakimiyyətdə idi. Ancaq yadelli işğalçıların və başqa feodalları hücum təhlükəsi olduqda Şirvanşahlar ümumi düşməni dəf etmək üçün Dərbənd hakimləri ilə birləşirdilər. "Tarix-i əl-Bab"da bu barədə deyilir: "Bundan azacıq sonra deyləmlilər Şirvana girdilər. Yəzid əl-Bab əhalisi ilə sülh bağlamağa və onlardan kömək istəməyə məcbur oldu. O, Şabranda və kəndlərdə onlardan tutub aldıqlarını, neft mədənlərindən və duz karxanalarından toplanan rüsumları (rüsum ən-nəffatə vəlməllaxə) geri qaytardı. Əl-Bab əhalisi Yəzidə kömək göstərdi və o, deyləmliləri qovdu, sonra isə onlarla sülh bağladı".
Toplanan gəlir xəlifənin fərmanı ilə vəqf kimi Dərbəndin müdafiəçilərinə ənam verilmək üçün oraya göndərilirdi."Dərbəndnamə"nin verdiyi məlumata görə xəlifə Mütəmid h.276 (883/4)-cı ildə Məhəmməd ibn Əmmarəni həmin mədənlərin rəisi təyin etdi ki, o, toplanan bütün gəliri keçidləri qoruyan əsgərlərə paylamaq üçün Dərbəndə göndərsin.
"Tarix-i əl-Bab"ın göstərdiyinə görə, mərkəzi hökumət zəiflədikdə və Xilafət tənəzzülə uğradıqda yerli hakimlər – istər Şirvanşahlar, istərsə də Dərbənd əmirləri – neftdən və duzdan əldə edilən gəliri mənimsəyirdilər.
Ailəsi
- Atası I Məhəmməd ibn Yəzid. Lazyanşah və Şirvanşah.
- Oğlu II Məhəmməd ibn Yəzid. Lazyan və Tabasaran əmiri (?-948), Əbu Tahir Yəzidin varisi.
- Nəvəsi Əhməd ibn II Məhəmməd. Dərbənd əmiri (942-943)
- Nəvəsi Heysəm ibn Məhəmməd. Dərbənd əmiri (939-942)
- Oğlu
- Nəvəsi oğlu Əbu-l-Heysəm ibn Əhməd.
- Oğlu Əmisi Əbü-l-Bədr ibn Yəzid.
| SƏLƏF I Məhəmməd ibn Yəzid |  | Əbu Tahir Yəzid ibn Məhəmməd Məzyədilər | | XƏLƏF II Məhəmməd ibn Yəzid |
Döyüş xronologiyası
| Tarix | Müharibə | Müttəfiqlər | Qarşı tərəf | Yer | Vəzifəsi | Nəticə |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 917-ci il | Şirvanşahlarla hakimiyyət mübarizəsi | — | Əli ibn Heysam | Mərzuqiyyə | Layzanşah | qələbə, hakimiyyəti ələ keçirməsi |
| 917-918-ci illər | Şirvanın zəbt olunması | — | Əbu Bəkir (nominal) | Yezidiyyə | Layzanşah | qələbə |
| 930-cu il | Oğlu Məhəmmədlə Əbu əl-Malik əl-Haşimi arasında vuruşma | — | Dərbənd əmirliyi | Şabran | Şirvanşah | nəticəsiz, sülh |
| 944-cü il | Dərbənd şəhərinin qarət edilməsi | (qovulan Dərbənd əmiri və Şirvanşah şahzadəsi) | Əhməd ibn Əbdülmalik (yeni Dərbənd əmiri) | Dərbənd | Şirvanşah | qələbə |
İstinadlar
- S. Aşurbəyli – Şirvanşahlar dövləti, Bakı, 2007
- Mинopcкий. Иcтopия Шиpвaнa, c.47-49, 64-65, 97-98
- I b n M i s k awayh. The Tajarib alumam or history оf Ibn Miskawayh. E.J.W.Gibb memorial series vol. VII ob, AH 421. Leyden, 1909, s.49
- V. Minorski, Şirvan və Dərbənd tarixi, səh. 44
- Mинopcкий. Иcтopия Шиpвaнa, c.49
- Дepбeнднaмe, c.592-594
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ebu Tahir Yezid ibn Mehemmed Sirvansahlar dovletinin altinci hokmdari Ebu Tahir Yezid ibn Mehemmedrus Abu Tahir Yazid ibn MuhammedSirvansahlar Dovletinin VI hokmdari917 948EvvelkiI Mehemmed ibn YezidSonrakiII Mehemmed ibn YezidSexsi melumatlarDogum tarixi 901Dogum yeri Sirvansahlar dovletiVefat tarixi sentyabr 948Atasi I Mehemmed ibn YezidUsaqlari Ogullari II Mehemmed ibn YezidAilesi MezyedilerFealiyyetiAtasi I Mehemmed ibn Yezidin olumunden sonra hakimiyyete gelen Ebu Tahir Yezid ibn Mehemmed Sirvana da sahib olmaq ucun sebirle meqam gozledi Adamlarinin ekser hissesi esir alinib oldurulen Eli ibn Heysemin zeiflemesinden istifade eden Yezid qefleten Merzuqiyyede onun uzerine hucum cekerek ozunu oglu Abbasi ve nevesi Abbasin oglu Ebu Bekiri esir aldi Yezid Heysemi ve Abbasi edam etdi Ebu Bekir qacdi Belelikle xosbextlik Heysemin evini terk edib onun qardasi eminevesi Yezidin evine kocdu Tarix i el Bab a gore Ebu Tahir Yezid ibn Mehemmed ibn Yezid ibn Xalid ibn Yezid ibn Mezyed ibn Zaide es Seybani h 305 917 ci ilde Sirvani zebt etmis h 306 918 ci ilde ise Sirvan torpaginda Yezidiyye seherini saldirmisdir Lakin arxeoloji tedqiqatlar Yezidiyyenin qedim yasayis meskeninin yerinde tikilmesini subut etmisdir S Asurbeyli ise ehtimal edir ki Ebu Tahir Yezid onun tikintisini basa catdirmis mohkemlendirmis ve oz serefine Yezidiyye adlandirmisdir O Layzani iqta seklinde ogullarindan birine Mehemmede vermisdir Sirvansah Ebu Tahir Yezid otuz uc ile yaxin hokmranliq etmis h 337 ci ilin rebiul evvel 948 ci il sentyabr ayinda olmusdur Hasimilerle munasibetler Ebu Tahir Yezidin hakimiyyeti dovrunde Derbendle bagli bir sira hadiseler bas verdi H 318 930 ci ilde Sabranin qapilari qarsisinda onun oglu Mehemmedle el Baibn emiri Ebu el Malik el Hasimi arasinda vurusma oldu Lakin tereflerin hec biri qeti qelebe cala bilmedi ve onlar arasinda barisiq baglandi Bu dovrde Derbendde Tarix i el Bab a gore esasi h 255 869 ci ilde Hasim ibn Suraqe terefinden qoyulmus Hasimiler sulalesi hakimiyyet sururdu Sacilerden vassal asililigi Sirvansahlar qisa bir muddet 908 9 cu iledek tabe olduqlari Cenubi Azerbaycanin feodal hakimleri Sacilerle yaxsi munasibetleri qoruyub saxlamaga calisirdilar Bele ki Yezid xetadan qurtarmaq ucun h 320 932 ci ilde Yusif ibn Ebu Sacin Azerbaycan emiri Balduyeden qacaraq ondan siginacaq isteyen qulami Muflihi hebs edib Balduyeye gondermisdi Deylemlilerle sulh bagladiqdan sonra Sirvansah onlarla birge bizanslilara Rum gurculere ve diger kafir xalqlara hucum etmeye raziliq verdi Salarilerden vassal asililigi Ebu Tahir Yezidin hakimiyyeti dovrunde bir sira muhum hadiseler bas vermi di Azerbaycanda Saciler sulalesinin hakimiyyetine son qoyuldu Onlari Deylemli Salariler evez etdi Onlardan Musafiri Merzuban Berdeni tutmus ruslarla muharibeler apardi Xelifeler Sasaniler dovrunde oldugu kimi serhed menteqesi olan Derbende boyuk ehemiyyet vererek onu varli Sirvan vilayetine aramsiz basqinlar eden xezerlerden koceri turklerden ve diger xalqlardan mudafie meqsedi ile mohkemlendirirdiler Onlar Derbenddeki ereb qarnizonunun saxlanmasina kulli miqdarda vesait serf edir bu xercleri ise neft hasilatindan boyuk gelir goturen Bakidan ve duz medenlerinden cixarirdilar Sirvansahlar neft quyularinin ve duz medenlerinin medaxilini toplamaq ucun xususi vergiyiganlar teyin etmisdiler Derbend emirliyi ile munasibetlerH 333 944 cu ilde Derbend ehalisi Ebdulmelik el Hasiminin oglu emir Ehmed eleyhine usyan qaldirdilar ve onu seherden qovdular Onlar Sirvansah Ebu Tahir Yezidin yanina adamlar gondererek onu el Bab hakimliyine devet etdiler Ebu Tahir Yezid oglu Ehmedi el Baba gonderdi ve ehali ona oz emiri kimi sedaqet andi icdi Ehmed bir qeder orada qaldiqdan sonra ehali onu qovub Ehmed el Hasimini hakimiyyete qaytardi Ebu Tahir Yezid el Babin etrafina savad hucum cekib oralari qaret etdi Lakin V Minorskinin fikrince bu hadise 944 cu ilde bas vere bilmezdi Cunki 948 ci ilde qardasi Mehemmed terefinden hebs olunmus 956 ci ilde oldurulmusdu Derbend ehalisi ise Sirvansah sahzadesi Ehmedi 953 cu ilde devirmisdiler Burda emirliye devet edilen ve daha sonra devrilen sexs Ebu Tahirin oglu Ehmed yox Mehemmedin oglu Ehmed olmusdur Sasaniler dovrunden enenevi olaraq Derbendi ozunun irsi mulkiyyeti sayan Sirvansahlar bu iddia ile defelerle hucum edib orani tutmusdular Lakin hemin vaxt Derbendde artiq basqa sulale Ereb Xilafeti terefinden teyin edilmis ereb menseli Hasimiler hakimiyyetde idi Ancaq yadelli isgalcilarin ve basqa feodallari hucum tehlukesi olduqda Sirvansahlar umumi dusmeni def etmek ucun Derbend hakimleri ile birlesirdiler Tarix i el Bab da bu barede deyilir Bundan azaciq sonra deylemliler Sirvana girdiler Yezid el Bab ehalisi ile sulh baglamaga ve onlardan komek istemeye mecbur oldu O Sabranda ve kendlerde onlardan tutub aldiqlarini neft medenlerinden ve duz karxanalarindan toplanan rusumlari rusum en neffate velmellaxe geri qaytardi El Bab ehalisi Yezide komek gosterdi ve o deylemlileri qovdu sonra ise onlarla sulh bagladi Toplanan gelir xelifenin fermani ile veqf kimi Derbendin mudafiecilerine enam verilmek ucun oraya gonderilirdi Derbendname nin verdiyi melumata gore xelife Mutemid h 276 883 4 ci ilde Mehemmed ibn Emmareni hemin medenlerin reisi teyin etdi ki o toplanan butun geliri kecidleri qoruyan esgerlere paylamaq ucun Derbende gondersin Tarix i el Bab in gosterdiyine gore merkezi hokumet zeifledikde ve Xilafet tenezzule ugradiqda yerli hakimler ister Sirvansahlar isterse de Derbend emirleri neftden ve duzdan elde edilen geliri menimseyirdiler AilesiAtasi I Mehemmed ibn Yezid Lazyansah ve Sirvansah Oglu II Mehemmed ibn Yezid Lazyan ve Tabasaran emiri 948 Ebu Tahir Yezidin varisi Nevesi Ehmed ibn II Mehemmed Derbend emiri 942 943 Nevesi Heysem ibn Mehemmed Derbend emiri 939 942 Oglu Nevesi oglu Ebu l Heysem ibn Ehmed Oglu Emisi Ebu l Bedr ibn Yezid SELEF I Mehemmed ibn Yezid Ebu Tahir Yezid ibn Mehemmed Mezyediler XELEF II Mehemmed ibn YezidDoyus xronologiyasi Tarix Muharibe Muttefiqler Qarsi teref Yer Vezifesi Netice917 ci il Sirvansahlarla hakimiyyet mubarizesi Eli ibn Heysam Merzuqiyye Layzansah qelebe hakimiyyeti ele kecirmesi917 918 ci iller Sirvanin zebt olunmasi Ebu Bekir nominal Yezidiyye Layzansah qelebe930 cu il Oglu Mehemmedle Ebu el Malik el Hasimi arasinda vurusma Derbend emirliyi Sabran Sirvansah neticesiz sulh944 cu il Derbend seherinin qaret edilmesi qovulan Derbend emiri ve Sirvansah sahzadesi Ehmed ibn Ebdulmalik yeni Derbend emiri Derbend Sirvansah qelebeIstinadlar S Asurbeyli Sirvansahlar dovleti Baki 2007 Minopckij Ictopiya Shipvana c 47 49 64 65 97 98 I b n M i s k awayh The Tajarib alumam or history of Ibn Miskawayh E J W Gibb memorial series vol VII ob AH 421 Leyden 1909 s 49 V Minorski Sirvan ve Derbend tarixi seh 44 Minopckij Ictopiya Shipvana c 49 Depbendname c 592 594 Hemcinin bax Mezyediler Azerbaycan tarixi