Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Layzan – Tarixi Azərbaycan ərazisində olmuş vilayət. Şirvanşahlar dövlətinin tərkibinə daxil olmuşdur.
| Tarixi Azərbaycan əraziləri | |
| Layzan | |
|---|---|
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Bölgə | Azərbaycan |
| Əsası qoyulub | VI əsr |
| İndiki adı | Lahıc |
Tarixi
V.F.Minorskinin fikrincə, Layzan vilayəti Girdimançayın yuxarı axarındakı müasir Lahıc vadisində yerləşirdi. O, erkən orta əsrlərdə Sasanilərin vassal məlikliklərindən biri, – X-XI əsrlərdə isə Şirvanın tərkibində idi. Əl-Məsudinin və "Tarix-i əl-Bab"ın verdiyi məlumata görə Layzan vilayəti X əsrin əvvəlində Layzanşahın əcdadından irs qalmış mülkü idi. O, h.305 (917)-ci ildə Şirvanı tutdu, öz qohumlarını öldürərək, Şirvanşah titulunu da qəbul etdi.
Layzan məlikliyinin inzibati mərkəzi Lahıc idi. Beləliklə, V.F.Minorskiyə görə, Layzan vilayəti müasir İsmayıllı rayonundakı Lahıc şəhəri və ətraf kəndlərin və Layzan məlikliyi dairəsinə daxil olan bölgələrin (Məlhəm, Qonaqkənd, Zarat və s.) ərazisinə müvafiqdir.
Lahıcın əhalisi İrandan, Gilanın Lahican vilayətindən gəlmə olub, ehtimal ki, VI əsrdə Sasani hökmdarı I Xosrov Ənuşirəvan tərəfindən Sasanilər dövlətinin şimal sərhəd əyalətlərinə köçürülmüşlər. Lahıc adlı yaşayış məntəqələri hal-hazırda Zaqatala, Göygöl rayonlarında Abşeronda ( kəndi – təhrif olunmuş Lahıc) da vardır.
Lahıcın öyrənilməsi bu orta əsr şəhərinin yüksək abadlıq səviyyəsinə – daş döşənmiş küçələr, meydanlar, daxili həyətlər atmosfer yağıntılarının axması üçün ölçülüb-biçilmiş şaquli planlaşdırma, kanalizasiya sistemi, dağ çeşmələrindən içməli su ilə yaxşı təchiz edilməsi – malik olduğunu göstərir. Lahıcın planlaşdırma strukturunun, memarlıq görünüşünün, eləcə də, abadlığının xüsusiyyətləri, yəqin ki, onun Layzan məlikliyinin inzibati-siyasi mərkəzi kimi əhəmiyyətindən irəli gəlirdi. Lahıc, eyni zamanda, orta əsrlərdə Şirvanın mis sənayesinin məşhur sənətkarlıq mərkəzi olub, Cənubi Qafqaz ölkələrinə, İran və Türkiyə şəhərlərinə ixrac edilən mis qabları və silahları ilə şöhrət qazanmışdı. Sulut kəndi vasitəsilə Şamaxı və Azərbaycanın digər şəhərləri, habelə qonşu Dağıstanla ticarət aparılırdı.
Lahıc dərin çökəklikdə, demək olar ki, Girdiman çayının mənbəyində, Niyaldağın diibndə yerləşib, üzük qaşı kimi hər tərəfdən keçilməz dağlarla əhatə olunmuşdur. Yalnız iti Girdiman çayı Elgədik və Niyaldağ dağları arasından Lahıc aşırımını yarıb keçir. Lahıc şəhərinin ortasından onu ikiyə bölərək Girdiman çayına tökülən iti Lulə Dərəsi çayı axır. Lahıc öz məscidi və meydanı olub, qədim adlarını qoruyub saxlayan bir sıra məhəllələrə bölünür: buradakı Dər-Həsən məhəlləsində çarvadarlar, Murodunda dəmirçilər və çarvadarlar, Bədoyunda keşduzlar, tacirlər, misgərlər, Ağəlidə misgərlər yaşayırdılar.
Şəhərciyin ən yüksək hissəsi Zəvərə məhəlləsi (keşduzlar) və Dərə-Hamam adlanır. Lahıc əhalisi ta qədimdən kustar üsulla mis qablar düzəltməklə, bu məqsədlə xüsusi kömür hazırlamaqla, habelə çarvadarlıqla – hazır məhsulu müxtəlif yerlərə daşıyıb satmaq və əvəzində xammal alıb gətirməklə məşğul olmuşlar. Əgər Şirvan və Arranın Bakı, Qəbələ, Şabran, Beyləqan, Gəncə və digər şəhərlərində saya və şirli saxsı qablar istehsal edilirdisə, Lahıcda buna bənzər mis qablar hazırlanırdı. Lahıc qabları rəngli keramika rəsmləri əvəzinə, bədii oyma ilə işlənmiş xalça naxışlarını xatırladan naxışlarla bəzədilirdi. "Hüdud əl-aləm"də (982) göstərilir ki, bütün dünyada məşhur olan yun parçalar və xalçalar üç nahiyədə – Şirvan, Xursan və Layzanda, yəni indiki Şamaxı, Bakı, Quba, Qonaqkənd, Lahıc və b. yerlərdə istehsal olunurdu.
İstinadlar
- Mинopcкий, c.32-33, 107.
- Əl-Məsudi Mürüc... s.190-192, 211-212
- Mинopcкий, c.48-49, 107
- Hüdud əl-aləm, s.406-409
- Əl-Məsudi. Mürüc... s. 189-190
- A.П.Фитyни. Иcтopия пocлeднeй cтoлицы Шиpвaнa. " зв. Aзкoмcтapиc", вып.III. Бaкy, 1927, c.81-83
- M.H.Maмeдбeйли. Лaгич – peмecлeнный цeнтp Aзepбaйджaнa XVШ-XIX вв. Бapтoльдoвcкиe чтeния 1976 г. M.,1976, c.63-64
- S. Aşurbəyli – Şirvanşahlar dövləti, Bakı, 2007
- Фитyни. Иcтopия, c.75-80
- Hüdud əl-aləm, s.144-145, fars mətni, 11. ЗЗa-ЗЗv.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Layzan Tarixi Azerbaycan erazisinde olmus vilayet Sirvansahlar dovletinin terkibine daxil olmusdur Tarixi Azerbaycan erazileriLayzanUmumi melumatlarBolge AzerbaycanEsasi qoyulub VI esrIndiki adi LahicTarixiV F Minorskinin fikrince Layzan vilayeti Girdimancayin yuxari axarindaki muasir Lahic vadisinde yerlesirdi O erken orta esrlerde Sasanilerin vassal melikliklerinden biri X XI esrlerde ise Sirvanin terkibinde idi El Mesudinin ve Tarix i el Bab in verdiyi melumata gore Layzan vilayeti X esrin evvelinde Layzansahin ecdadindan irs qalmis mulku idi O h 305 917 ci ilde Sirvani tutdu oz qohumlarini oldurerek Sirvansah titulunu da qebul etdi Layzan melikliyinin inzibati merkezi Lahic idi Belelikle V F Minorskiye gore Layzan vilayeti muasir Ismayilli rayonundaki Lahic seheri ve etraf kendlerin ve Layzan melikliyi dairesine daxil olan bolgelerin Melhem Qonaqkend Zarat ve s erazisine muvafiqdir Lahicin ehalisi Irandan Gilanin Lahican vilayetinden gelme olub ehtimal ki VI esrde Sasani hokmdari I Xosrov Enusirevan terefinden Sasaniler dovletinin simal serhed eyaletlerine kocurulmusler Lahic adli yasayis menteqeleri hal hazirda Zaqatala Goygol rayonlarinda Abseronda kendi tehrif olunmus Lahic da vardir Lahicin oyrenilmesi bu orta esr seherinin yuksek abadliq seviyyesine das dosenmis kuceler meydanlar daxili heyetler atmosfer yagintilarinin axmasi ucun olculub bicilmis saquli planlasdirma kanalizasiya sistemi dag cesmelerinden icmeli su ile yaxsi techiz edilmesi malik oldugunu gosterir Lahicin planlasdirma strukturunun memarliq gorunusunun elece de abadliginin xususiyyetleri yeqin ki onun Layzan melikliyinin inzibati siyasi merkezi kimi ehemiyyetinden ireli gelirdi Lahic eyni zamanda orta esrlerde Sirvanin mis senayesinin meshur senetkarliq merkezi olub Cenubi Qafqaz olkelerine Iran ve Turkiye seherlerine ixrac edilen mis qablari ve silahlari ile sohret qazanmisdi Sulut kendi vasitesile Samaxi ve Azerbaycanin diger seherleri habele qonsu Dagistanla ticaret aparilirdi Lahic derin cokeklikde demek olar ki Girdiman cayinin menbeyinde Niyaldagin diibnde yerlesib uzuk qasi kimi her terefden kecilmez daglarla ehate olunmusdur Yalniz iti Girdiman cayi Elgedik ve Niyaldag daglari arasindan Lahic asirimini yarib kecir Lahic seherinin ortasindan onu ikiye bolerek Girdiman cayina tokulen iti Lule Deresi cayi axir Lahic oz mescidi ve meydani olub qedim adlarini qoruyub saxlayan bir sira mehellelere bolunur buradaki Der Hesen mehellesinde carvadarlar Murodunda demirciler ve carvadarlar Bedoyunda kesduzlar tacirler misgerler Agelide misgerler yasayirdilar Seherciyin en yuksek hissesi Zevere mehellesi kesduzlar ve Dere Hamam adlanir Lahic ehalisi ta qedimden kustar usulla mis qablar duzeltmekle bu meqsedle xususi komur hazirlamaqla habele carvadarliqla hazir mehsulu muxtelif yerlere dasiyib satmaq ve evezinde xammal alib getirmekle mesgul olmuslar Eger Sirvan ve Arranin Baki Qebele Sabran Beyleqan Gence ve diger seherlerinde saya ve sirli saxsi qablar istehsal edilirdise Lahicda buna benzer mis qablar hazirlanirdi Lahic qablari rengli keramika resmleri evezine bedii oyma ile islenmis xalca naxislarini xatirladan naxislarla bezedilirdi Hudud el alem de 982 gosterilir ki butun dunyada meshur olan yun parcalar ve xalcalar uc nahiyede Sirvan Xursan ve Layzanda yeni indiki Samaxi Baki Quba Qonaqkend Lahic ve b yerlerde istehsal olunurdu IstinadlarMinopckij c 32 33 107 El Mesudi Muruc s 190 192 211 212 Minopckij c 48 49 107 Hudud el alem s 406 409 El Mesudi Muruc s 189 190 A P Fityni Ictopiya poclednej ctolicy Shipvana zv Azkomctapic vyp III Baky 1927 c 81 83 M H Mamedbejli Lagich pemeclennyj centp Azepbajdzhana XVSh XIX vv Baptoldovckie chteniya 1976 g M 1976 c 63 64 S Asurbeyli Sirvansahlar dovleti Baki 2007 Fityni Ictopiya c 75 80 Hudud el alem s 144 145 fars metni 11 ZZa ZZv Hemcinin baxSirvansahlar Sirvansahlar dovleti Azerbaycan tarixi erazi