Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şərəf abidəsi (türk. Onur Anıtı) — Türkiyənin Samsun şəhərininin ilçəsindəki "Atatürk parkında yerləşən və şəhərin simvolu olan abidə. Mustafa Kamalın Samsuna gəldiyi hissəyə inşa edilən abidə İstiqlaliyyət müharibəsinin başlanğıcı sayılan bu hadisənin simvoludur.
| Şərəf abidəsi | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Növü | abidə, |
| Ünvan | |
| Ölkə | Türkiyə |
| Şəhər | Samsun |
| Koordinatlar | |
| Tikintisinin başlaması | 19 may 1927 (91 il əvvəl) |
| Tikintisi dayandırılıb | 29 oktyabr 1931 (87 il əvvəl) |
| Açılma | 15 yanvar 1932 (87 il əvvəl) |
| Sahibi | Mustafa Kamal Atatürk |
| Hündürlük | |
| Hündürlük | 8,85 m (29,0 ft) |
| Texniki detallar | |
| Material | tunc, daş, mərmər |
| Dizayn və konstruksiya | |
| Memar | Heinriç Krippel |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Abidənin heykəli Samsun qubernatoru Kazım paşa tərəfindən Samsun əhalisi adına Avstriya heykəltaraşı Heinriç Krippelə 1927-ci ildə sifariş edilmiş, həmin il 19 may tarixində qaydalara uyğun olaraq rəsmi təməlatma mərasimi keçirilmiş, 1928-ci ildə Vyana şəhərində başlayan heykəlin istehsal müddəti 1931-ci ildə sona çatdırılmış və heykəl 29 oktyabr 1931-ci il tarixində inşa edilmişdir. 15 yanvar 1932-ci il tarixində abidənin rəsmi açılış mərasimi keçirilərək respublika tarixinin on üçüncü abidəsi, Heinriç Krippelin isə Türkiyədəki inşa etdiyi dördüncü abidə olmuşdur.
Tuncdan hazırlanmış heykəlin hündürlüyü – 4.75 metr (15.6 ft). Daş blok ayaqlığın hündürlüyü – 4.10 metr (13.5 ft). Bütün heykəlin ümumi hündürlüyü – 8.85 metr (29.0 ft). Heykəl üçün memar 37.000 ABŞ dollarına razılaşmış, lakin heykəltaraş Heinriç Krippelə 5.500 ABŞ dolları əlavə olaraq ödəniş edilmişdir.
İdeya, inşa və tikiliş müddəti
Samsunda Mustafa Kamala həsr edilmiş bir abidənin inşa edilməsi fikri Samsun qubernatoru Kazım paşa tərəfindən ortaya çıxmışdır. 19 may 1927-ci il tarixində isə Kazım paşanın iştirak etdiyi heykəlin təməlatma mərasimi ilə də abidənin inşa müddəti rəsmi olaraq başlamışdır. Abidənin inşası daha əvvəl inşası üçün başladılmış müsabiqənin qalibi olmuş Avstriyalı heykəltaraş Heinriç Krippelə sifariş verilmişdir. Krippel, 37.000 ABŞ dolları (2024 inflasiya nisbəti ilə 500.790.000 dollar) ilə razılaşmış və sifarişi qəbul etmişdir. Heykəltəraş heykəldəki bədən ölçülərini və üz kompozisiyasında daha əvvəlki işləri üçün Mustafa Kamalın Ankara şəhərindəki iqamətgahına gedərək aldığı ölçülərə əsaslanmış, heykəlin işlərini də Türkiyədə reallaşdırmışdır. Heykəlin tunc tökmə işləri isə 1928-ci ildə Vyanada yerləşən "Vereinigte Metallwerke" tunc istehsal edən tökməxanada başladılmış və 1931-ci ildə 32 hissə olaraq sonlandırılmışdır. Tökmə mərhələsindən sonra təmizlənmə və retuş işləri üçün tökməxanada birləşdirilən abidə bu işlərin də bitirilməsindən sonra yenidən sökülmüş və hər bir hissə ayrı-ayrı sandıqlara yığılmışdır.
Hamburqdan "" şirkətinin "Nisi" gəmisi ilə daşınılmış abidənin hissələri 15 oktyabr 1931-ci il tarixində Samsuna gətirilmişdir. Lakin gömrük keçilməsi əsnasında 40 min lirə gömrük vergisi istənilən heykəl gömrük problemi yaşamışdır. Verginin il təşkilatları ilə ödənilməsi mümkün olmadığı üçün məsələyə daxil olmuş və heykəlin gömrükdən çıxarılmasının ictimaiyyətdə mənfi təsir yaradacağı səbəbi ilə büdcə yaradılaraq vergi bu büdcədən qarşılanmışdır.
Heykəlin gömrükdən çıxarılmasından daha sonra heykəlin quraşdırılma işlərinə start verilmiş və avstriyalı bir mühəndisin də köməkliyi ilə 19 oktyabr 1931-ci ildə heykəl seçilmiş yerdə quraşdırılmışdır.
Memarlıq xüsusiyyətləri
Heykəl
4.75 metr (15.6 ft) yüksəkliyindəki tuncdan hazırlanmış bütün Atatürk heykəlləri arasında ən dinamik və iddialı heykəllərdən biridir. Heykəltəraş Aylin Tekinərin qiymətləndirməsinə görə, ritm və tarazlıq istiqamətindən olduqca təmin edici olan heykəldə hərəkətlilik, gərginlik və mexaniki irəliləmə son dərəcə tarazlıqdadır. Heykəldə Mustafa Kamal marşal hərbi geyimi ilə ayağa qalxmış bir at üzərində müharibəyə əmr edirmiş kimi təsvirlənmişdir. Üst bədəni sol tərəfə, üzü ilə sağ tərəfə baxan Mustafa Kamal sol əli ilə atın cilovlarını tutarkən sağ əli ilə də qılıncının tutulduğu yerini çəkmək vəziyyətindədir və geyimi də bədən hərəkətlərini əks etdirəcək və heykələ yaraşacaq şəkildə hazırlanmışdır. Qılıncının ölçüsü dövrün zabitlərinin istifadə etdiyi qılıncın ölçüsü qədər deyil və ölçüsü çox uzundur. Üz kompozisiyasının üzərində isə gənclik illərini xatırladan şəkildə işlənmişdir. Heykəl qülləyə atın arxa iki ayağı və quyruğu ilə bağlanmışdır. Atın bu cür taraz vəziyyətdə duruşu heykəlin dinamikliyini də gücləndirir. Yenə Tekinərə görə ayağa qalxmış olan atın hərəkəti müharibəyə getmək istəyi qəzəbini, mübarizə aparmağını və qəhrəmanlığını əks etdirməklə yanaşı Mustafa Kamalın atın cilovlarını tutmağa çalışması müstəqillik üçün səbirsizlənən xalqı soyuqqanlılığa çağırmağa, cilovları rahat tutması onun gücünü və bacarığını əks etdirir. Krippel özünün açılış mərasimindəki nitqində heykəl kompozisiyasını bu şəkildə açıqlamışdır: "…qürurlu bir şəkildə qərbə və daha da uzaqlara zillənmiş baxışları əzm dolu gözləri ilə, ayağa qalxmış atın üzərində Qazi Mustafa Kamal dik bir şəkildə oturmuşdur. Onun oturmasında qorxusuzluq, qolunun qılıncına uzanmasında isə türklüyün gücü var."
"" qəzetində işləmiş , atın ayağa qalxma anını 19 may 1937-ci il tarixli künc məqaləsində tənqid etmişdir. Qüllənin qarşı hissəsindən heykələ baxıldıqda atın yalnız qarın nahiyəsinin göründüyünü, bu baxımdan baxıldığında atın qəhrəmanlığını deyil, bir sirk təlimini xatırlatdığını bildirmişdir. İsmayıl Həbib Sevgü tənqidinə bu cür davam etmişdir: "Arxa hissəsindən baxıldığında isə yalnız yerə uzanan quyruğunun göründüyünü, bu yerə uzanma vəziyyətinin də həm quyruğa əsl funksiyasının xaricində başqa bir funskiya edildiyini hiss etdirdiyi həm də ayağa qalxış ekspozisiyasında məcbur vəziyyətdə qalırmış kimidir." Sol tərəfdən nəzər salındıqda isə həm atın qarın hissəsinin, həm də quyruğun yerdən qüvvətlənməsinin görünüşü səbəbilə heykəlin daha yaxşı göründüyünü müdafiə etmişdir. Sevüg son olaraq sağ tərəfə baxıldığında isə artıq diqqəti atın deyil, Mustafa Kamalın çəkdiyini bildirmişdir. Mustafa Kamalın baxdığı tərəf, bədən enerjisi, qılıncına tərəf əlinin uzanması və cilovları tutma tərzi heykəldə hiss oyandırdığını yazmışdır.
Qüllə
4,10 metr (13,5 ft) hündürlüyündə olan qüllə, mərmərlə örtülmüş daş blok şəklində inşa edilmişdir. Qüllənin sağ tərəfində tərs üçbucaq bir iti kəmər daxilində yer alan tunc relyefdə Mustafa Kamal, marşal geyimi ilə üzü sola tərəfə baxmış ölçüdə və qollarını iki tərəfə açmış bir vəziyyətdə dik şəkildə təsvirlənmişdir. Sağ və sol hissələrində isə əllərini qucaqlamış və diz çökən fiqurlarla Türk milləti təmsil edilmişdir. Başqa heç bir Atatürk abidəsində rast gəlinməyən bu təsvir "tək bir adam" vurğusunu gücləndirməkdədir. Sol hissədəki relyefdə isə yenə eyni şəkildəki daxilində sahilə yaxınlaşan bir gəmi və bu gəmidə sursatları daşıyan insanlar təsvir edilmişdir.
Qüllənin qarşı hissəsindəki lövhədə "Nitq"in ilk cümləsinə əsasən istinad edilən "Vətəndə milli mübarizəyə başlamaq üçün Qazi Mustafa Kamal 19 may 1335=1919-cu il tarixində Samsuna gəldi." cümləsi və arxa hissəsindəki lövhədə "Bu heykəl Samsun vilayəti əhalisi tərəfindən 29 birinci qanunvericilik 1931-ci il tarixində inşa edilmişdir." ifadəsi qeyd edilmişdir.
Açılış mərasimi
Abidənin rəsmi açılış mərasiminin Birinci İnönü döyüşü qələbəsinin ildönümü olan 10 yanvar 1932-ci il tarixində keçirilməsi düşünülsə də abidənin hazırlıqların bitirilməməsi səbəbi ilə təxirə salınmışdır. Bəzi mənbələrdə yanlış olaraq açılışın 29 oktyabr 1931 və ya 29 oktyabr 1932-ci il tarixində keçirilməsi məlumatı yer alan mərasim, əslində 15 yanvar 1932-ci il tarixində saat 14:00-da keçirilmişdir. Respublika tarixinin on üçüncü abidəsi, Heinriç Krippelin isə Türkiyədəki dördüncü abidə işi olan abidənin açılış mərasiminə hərbi əsgərlər, hərbi qitə, şəhərdə hüquq-mühafizə məmurları, birliklər və rəsmi təşkilatlar, siyasətçilər, yerli əhali və ictimaiyyət iştirak etmişdir. Hərbi əsgərlərin İstiqlal marşının çalmasından daha sonra xüsusilə prezident Mustafa Kamalın bu teleqramı oxunulmuşdur:
 | Səlim bəy, Samsun qubernatoru! Möhtərəm Samsun xalqının mənə qarşı bəslədiyi nəcib hislərin qiymətli bir təzahürünü bildirən bu teleqramınızdan çox müvəffəq oldum. Təşəkkür, məhəbbət və salamlarımın xalqıma çatmasını xahiş edirəm. Türkiyə Respublikasının prezidenti Qazi Mustafa Kamal. |  |
Mustafa Kamalın teleqramından daha sonra baş nazir İsmət paşanın teleqramı oxunulmuşdur:
| | Səlim bəy, Samsun qubernatoru! Böyük Qazi heykəllərinin inşası münasibətilə vətəni sevən Samsun əhalisinin göstərdiyi əsil və nəcib hislərlə təşəkkür edirəm. Əfəndim. Baş nazir İsmət. | |
Bu iki teleqramdan daha sonra dövrün qubernatoru bir nitq söyləyərək heykəlin açılışını etmişdir. Bu nitqdən daha sonra Xalq Partiyasının Samsun təşkilatı adına Ədhəm Veysi bəy, Samsun əhalisi adına Kəfəli Mühiddin bəy, Məclis-i Ümumi adına Zübeyiroğlu M. Fuad bəy, Samsun bələdiyyəsi adına Mühiddin bəy, "" adına nazirliyin Samsun rəhbəri Camal bəy (Gültəkin) danışmışdır. Nitqlərdən daha sonra mərasim atlı qitənin yeriyişi ilə davam etmiş, əyalət məclisindəki qəbul mərasimi ilə birlikdə də sona çatmışdır. Bundan başqa eyni günün axşam radələrində Heinriç Krippel və Mehmed Səlim bəyin şərəfinə yemək verilmiş, daha sonra Krippelə əlavə olaraq 5.500 ABŞ dolları (2024 inflyasiya nisbəti ilə 93.690.000 ABŞ dolları) ödəniş edilmişdir.
Simvolik önəmi
Samsunun İstiqlaliyyət müharibəsinin ilk dayanacağı və simvolik önəmlərinin birindən olması səbəbi ilə bunu simvollaşdıran bir abidənin inşa edilməsi qərarlaşdırılmış, abidənin isə bu simvolik mənaya uyğun olaraq Mustafa Kamalın Samsuna gəldiyi hissəyə inşa edilməsinə qərar verilmişdir. Abidənin Mustafa Kamalın Samsuna gəldiyi körpünün yuxarı hissəsinə inşa edilməsinə baxmayaraq, vaxt keçdikcə dənizin doldurulması səbəbindən hal-hazırda sahil xəttindən uzaq qalmışdır. Abidə bu səbəblərdən dövlət quruluşu ilə inşa edilmişdir. Abidənin açılışı zamanı müxtəlif şəxsi rəylər də bildirilmişdir.
Bu rəylərdən biri də abidənin açılış mərasiminin nitqləri zamanı dövrün qubernatoru Mehmed Səlim bəy tərəfindən edilmişdir:
| | ...Bu əsər Türkün əzmini, damarlarındakı nəcib qanda mövcud olan qüvvəti, cövhəri ifadə edən böyük qurtarıcımızın timsalıdır. Qəlblərdə yaşayan məhəbbətin bu mücəssəm timsalıdır... Samsun qubernatoru Mehmet Səlim. | |
Eyni zamanda 1933-cü il tarixində yazdığı səyahət məqaləsində də Samsunun və abidənin simvolik önəmindən söhbət açmışdır:
| | ...Bizim üçün Qara dənizdə Samsunun əhəmiyyəti Ağdənizdəki İzmirin dəyəri dərəcəsindədir deyilə bilər. İstiqlal tarixi Samsunda başlamış, İzmirdə tamam olmuşdur. Türk inqilabının günəşi olan o qızıl baş Samsunda türk elinə və İzmirdə də dünyaya açıldı. Samsunda çəkilmiş qılınc qanına İzmirdə daxil olmuşdur.. ...Samsunda yaradılacaq ilk ən mühüm əsər, Qazinin ora ayaq basdığı böyük günü xatırladan abidədir. Bu abidə Qara dənizin tündxasiyyət ildırımlarından ilhamlanmış kimi Qazinin Milli Mübarizə başındakı kükrəmələrini müvəffəqiyyətlə ifadə edər. Onun daxilində olduğu park da Avropa şəhərlərindənki ümumi həyətlərdən fərqi yoxdur... İbrahim Ələaddin bəy. | |
Bu rəylərdən daha sonra Aylin Tekinər hadisəyə fərqli fikir baxımından yanaşaraq "Atatürk heykəlləri: Mədəniyyət, Estetika, Siyasət" adlı kitabında abidənin tikilməsinin arxa planında təsirli olduğunu iddia etmişdir. Tekinər Seçkidə Samsun seçiciləri Mustafa Kamalın rəhbərliyindəki Cümhuriyyət Xalq Partiyasına 416, müxalifət partiyası 3.312 səs verərək açıqca Cümhuriyyət Xalq Partiyasının və Mustafa Kamalın hakimiyyəti buraxmasının lazım olduğunu düşündüklərini ortaya qoymuşdur. Seçkilərdən bir müddət sonra Sərbəst Cümhuriyyət Partiyasının bağlanılmasından daha sonra Türkiyə səyahətinə başlayan Mustafa Kamalın səyahət edəcəyi ilk şəhərlərdən biri də Samsun olmuş, İstiqlaliyyət müharibəsinin başlanğıc yeri olaraq simvollaşdırdığı şəhərdə gözlədiyi maraq və diqqətlə qarşılanmamışdır. Bu səbəblərlə seçkilərin və Mustafa Kamalın səyahətindən dərhal sonra Sərbəst Cümhuriyyət Partiyasının geniş şəkildə dəstək gördüyü İzmirdə və Samsunda monumentan abidələrin inşa edilməsi əhaliyə yaxşı davranmaları üçün təmbeh və ya qorxutma kimi təfsir olunur. Lakin bu fərziyyə abidənin inşa müddətinin seçkilərdən üç il əvvəl başladığı hesab edildiyi zaman əsassız olaraq qalır.
Abidə, hal hazırda Samsunun simvolu halına gəlmişdir və turistlərin tez-tez ziyarət etdiyi səyahət məntəqələrindən birinə çevrilmişdir. "", "Samsun Vəkillər Assosiasiyası", "Samsun Böyükşəhər bələdiyyəsi", "Samsunspor" və bu cür digər təşkilatların emblemində Şərəf abidəsi yerləşdirilmişdir. Bundan əlavə, hal hazırda Türk lirəsinin yeddinci emissiya qrupunda yer alan yüz min lirəlik əsginasının qarşı hissəsində istifadə edilən abidənin yerləşən "Cümhuriyyət meydanı"nda daha kiçik ölçülərdə bir surəti yer almaqdadır.
Mənbə
İstinadlar
- Sarısakal, Baki. "ONUR ANITI AÇILMA TÖRENİ" (PDF) ( (türk.)). bakisarisakal.com. 11 iyul 2014 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 1 fevral 2018.
- Osma, 2003. səh. 73
- "Samsun Belediyesi Meclis Zabıt Tutanakları 7. Toplantı 1. Celse". 22 noyabr 1931.
- Zübeyiroğlu, M. Fuat. "Gazi'nin 19 Mayıs 1919'da Anadolu'ya Çıktığı Yerde". Hakimiyet-i Milliye. 3 yanvar 1932. səh. 1-2.
- Aslanapa, 1993. səh. 46
- Ahali. 20 noyabr 1931.
- Osma, 1999. səh. 854
- Ciğerim, Cemil. "Atatürk Heykeli, Gümrük'e takılmış" ( (türk.)). ekipgazetesi.com. 28 yanvar 2014. 2014-07-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 fevral 2019.
- Abidənin arxa hissəsindəki tunc lövhədə "Bu heykəl Samsun vilayəti əhalisi tərəfindən 29 birinci qanunvericilik 1931-ci il tarixində inşa edilmişdir." ifadəsi qeyd edilmişdir.
- Tekiner, 2010. səh. 120
- "ATATÜRK ANITI - ONUR ANITI". SAMSUN: GÜNEŞİN DOĞDUĞU ŞEHİR (PDF) ( (türk.)). Yeşilırmak Havzası Kalkınma Birliği. 2010. 50. ISBN . 11 iyul 2014 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 1 fevral 2019.
- Tekiner, 2010. səh. 122
- Osma, 2003. səh. 74
- Tekiner, 2010. səh. 121
- Osma, 1999. səh. 856
- Sarısakal, Baki. "SAMSUN GAZİ HEYKELİ" (PDF) ( (türk.)). Bakisarisakal.com. 2 iyul 2014 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2 fevral 2019.
- Sevük, İsmail Habip. "Samsun'daki Heykel". Cumhuriyet (4674). 19 may 1937. (#redundant_parameters)
- "Onur Anıtı" ( (türk.)). kulturportali.gov.tr. 2014-07-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 fevral 2019.
- Tekiner, 2010. səh. 123
- Gezer, 1984. səh. 58
- "Gazi'nin 1919'da Anadolu'ya Çıktığı Yerde Dikilen Abide Emsalsiz Bir Tezahürle Evvelki Gün Açıldı". Hakimiyet-i Milliye. 17 yanvar 1932. səh. 1.
- "Gazi'nin heykeli". Akşam. 16 yanvar 1932. səh. 1-2.
- Osma, 2003. səh. 191
- Osma, 2003. səh. 192
- Osma, 2003. səh. 193
- "Gazi Hz.nin Samsun'daki Heykeli: Heykeli Yapan M. Krippel Güzel ve Şayana Dikkat İki Nutuk Söyledi". Milliyet. 21 yanvar 1932. 6.
- Samsun. 21 yanvar 1932.
- Zübeyiroğlu, M. Fuat. "Gazi Heykeli'nin Açılma Resmi: Resmi Küşat Nasıl Oldu ve Söylenen Nutuklar". Hakimiyet-i Milliye. 26 yanvar 1932. səh. 5.
- Gür, Faik. "Atatürk heykelleri ve Türkiye'de resmî tarihin görselleşmesi". Toplum ve Bilim (90). 2001: 147–166.
- Osma, 1999. səh. 853
- Osma, 1999. səh. 855
- Osma, 2003. səh. 72
- Yetkin, Çetin. Atatürk'ün Başarısız Demokrasi Devrimi: Serbest Cumhuriyet Fırkası. İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayıncılık. 1997.
- Aydemir, Şevket Süreyya. Tek Adam. 3. İstanbul: Remzi Kitabevi. 1975. 424.
- "Onur Anıtı" ( (türk.)). samsun.bel.tr. 2014-07-16 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 fevral 2019.
- "E 7 - YÜZBİN TÜRK LİRASI III. TERTİP" ( (türk.)). tcmb.gov.tr. 2015-06-29 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 fevral 2019.
Ədəbiyyat
- Aslanapa, Oktay. Türkiye'de Avsturyalı Sanat Tarihçileri ve Sanatkarlar. İstanbul: Eren Yayıncılık. 1993. ISBN .
- Gezer, Hüseyin. Cumhuriyet Dönemi Türk Heykeli. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. 1984.
- Tekiner, Aylin. Atatürk Heykelleri: Kült, Estetik, Siyaset. İstanbul: İletişim Yayınları. 2010. ISBN .
- Osma, Kıvanç. "Atatürk'ün Samsun'a Çıkışının 80. Yıldönümünde Samsun Atlı Atatürk Anıtı". Erdem. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi. 11 (33). 1999. ISSN 1010-867 (#bad_issn).
- Osma, Kıvanç. Cumhuriyet Dönemi Anıt Heykelleri (1923-1946). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi. 2003. ISBN .
Xarici keçidlər
- Şərəf abidəsinin panoram görünüşü
portalı portalı portalı portalı |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Seref abidesi turk Onur Aniti Turkiyenin Samsun seherininin ilcesindeki Ataturk parkinda yerlesen ve seherin simvolu olan abide Mustafa Kamalin Samsuna geldiyi hisseye insa edilen abide Istiqlaliyyet muharibesinin baslangici sayilan bu hadisenin simvoludur Seref abidesiUmumi melumatlarNovu abide UnvanOlke TurkiyeSeher SamsunKoordinatlar 41 17 20 sm e 36 20 11 s u Tikintisinin baslamasi 19 may 1927 91 il evvel Tikintisi dayandirilib 29 oktyabr 1931 87 il evvel Acilma 15 yanvar 1932 87 il evvel Sahibi Mustafa Kamal AtaturkHundurlukHundurluk 8 85 m 29 0 ft Texniki detallarMaterial tunc das mermerDizayn ve konstruksiyaMemar Heinric Krippel Vikianbarda elaqeli mediafayllar Abidenin heykeli Samsun qubernatoru Kazim pasa terefinden Samsun ehalisi adina Avstriya heykeltarasi Heinric Krippele 1927 ci ilde sifaris edilmis hemin il 19 may tarixinde qaydalara uygun olaraq resmi temelatma merasimi kecirilmis 1928 ci ilde Vyana seherinde baslayan heykelin istehsal muddeti 1931 ci ilde sona catdirilmis ve heykel 29 oktyabr 1931 ci il tarixinde insa edilmisdir 15 yanvar 1932 ci il tarixinde abidenin resmi acilis merasimi kecirilerek respublika tarixinin on ucuncu abidesi Heinric Krippelin ise Turkiyedeki insa etdiyi dorduncu abide olmusdur Tuncdan hazirlanmis heykelin hundurluyu 4 75 metr 15 6 ft Das blok ayaqligin hundurluyu 4 10 metr 13 5 ft Butun heykelin umumi hundurluyu 8 85 metr 29 0 ft Heykel ucun memar 37 000 ABS dollarina razilasmis lakin heykeltaras Heinric Krippele 5 500 ABS dollari elave olaraq odenis edilmisdir Ideya insa ve tikilis muddeti1931 ci ilde abidenin temelinin insaat isleri sirasinda cekilmis bir fotosekil Samsunda Mustafa Kamala hesr edilmis bir abidenin insa edilmesi fikri Samsun qubernatoru Kazim pasa terefinden ortaya cixmisdir 19 may 1927 ci il tarixinde ise Kazim pasanin istirak etdiyi heykelin temelatma merasimi ile de abidenin insa muddeti resmi olaraq baslamisdir Abidenin insasi daha evvel insasi ucun basladilmis musabiqenin qalibi olmus Avstriyali heykeltaras Heinric Krippele sifaris verilmisdir Krippel 37 000 ABS dollari 2024 inflasiya nisbeti ile 500 790 000 dollar ile razilasmis ve sifarisi qebul etmisdir Heykelteras heykeldeki beden olculerini ve uz kompozisiyasinda daha evvelki isleri ucun Mustafa Kamalin Ankara seherindeki iqametgahina gederek aldigi olculere esaslanmis heykelin islerini de Turkiyede reallasdirmisdir Heykelin tunc tokme isleri ise 1928 ci ilde Vyanada yerlesen Vereinigte Metallwerke tunc istehsal eden tokmexanada basladilmis ve 1931 ci ilde 32 hisse olaraq sonlandirilmisdir Tokme merhelesinden sonra temizlenme ve retus isleri ucun tokmexanada birlesdirilen abide bu islerin de bitirilmesinden sonra yeniden sokulmus ve her bir hisse ayri ayri sandiqlara yigilmisdir Hamburqdan sirketinin Nisi gemisi ile dasinilmis abidenin hisseleri 15 oktyabr 1931 ci il tarixinde Samsuna getirilmisdir Lakin gomruk kecilmesi esnasinda 40 min lire gomruk vergisi istenilen heykel gomruk problemi yasamisdir Verginin il teskilatlari ile odenilmesi mumkun olmadigi ucun meseleye daxil olmus ve heykelin gomrukden cixarilmasinin ictimaiyyetde menfi tesir yaradacagi sebebi ile budce yaradilaraq vergi bu budceden qarsilanmisdir Heykelin gomrukden cixarilmasindan daha sonra heykelin qurasdirilma islerine start verilmis ve avstriyali bir muhendisin de komekliyi ile 19 oktyabr 1931 ci ilde heykel secilmis yerde qurasdirilmisdir Memarliq xususiyyetleriQullenin sag relyefiQullenin sol relyefiQullenin qarsi lovhesiQullenin arxa lovhesi Heykel 4 75 metr 15 6 ft yuksekliyindeki tuncdan hazirlanmis butun Ataturk heykelleri arasinda en dinamik ve iddiali heykellerden biridir Heykelteras Aylin Tekinerin qiymetlendirmesine gore ritm ve tarazliq istiqametinden olduqca temin edici olan heykelde hereketlilik gerginlik ve mexaniki irelileme son derece tarazliqdadir Heykelde Mustafa Kamal marsal herbi geyimi ile ayaga qalxmis bir at uzerinde muharibeye emr edirmis kimi tesvirlenmisdir Ust bedeni sol terefe uzu ile sag terefe baxan Mustafa Kamal sol eli ile atin cilovlarini tutarken sag eli ile de qilincinin tutuldugu yerini cekmek veziyyetindedir ve geyimi de beden hereketlerini eks etdirecek ve heykele yarasacaq sekilde hazirlanmisdir Qilincinin olcusu dovrun zabitlerinin istifade etdiyi qilincin olcusu qeder deyil ve olcusu cox uzundur Uz kompozisiyasinin uzerinde ise genclik illerini xatirladan sekilde islenmisdir Heykel qulleye atin arxa iki ayagi ve quyrugu ile baglanmisdir Atin bu cur taraz veziyyetde durusu heykelin dinamikliyini de guclendirir Yene Tekinere gore ayaga qalxmis olan atin hereketi muharibeye getmek isteyi qezebini mubarize aparmagini ve qehremanligini eks etdirmekle yanasi Mustafa Kamalin atin cilovlarini tutmaga calismasi musteqillik ucun sebirsizlenen xalqi soyuqqanliliga cagirmaga cilovlari rahat tutmasi onun gucunu ve bacarigini eks etdirir Krippel ozunun acilis merasimindeki nitqinde heykel kompozisiyasini bu sekilde aciqlamisdir qururlu bir sekilde qerbe ve daha da uzaqlara zillenmis baxislari ezm dolu gozleri ile ayaga qalxmis atin uzerinde Qazi Mustafa Kamal dik bir sekilde oturmusdur Onun oturmasinda qorxusuzluq qolunun qilincina uzanmasinda ise turkluyun gucu var qezetinde islemis atin ayaga qalxma anini 19 may 1937 ci il tarixli kunc meqalesinde tenqid etmisdir Qullenin qarsi hissesinden heykele baxildiqda atin yalniz qarin nahiyesinin gorunduyunu bu baximdan baxildiginda atin qehremanligini deyil bir sirk telimini xatirlatdigini bildirmisdir Ismayil Hebib Sevgu tenqidine bu cur davam etmisdir Arxa hissesinden baxildiginda ise yalniz yere uzanan quyrugunun gorunduyunu bu yere uzanma veziyyetinin de hem quyruga esl funksiyasinin xaricinde basqa bir funskiya edildiyini hiss etdirdiyi hem de ayaga qalxis ekspozisiyasinda mecbur veziyyetde qalirmis kimidir Sol terefden nezer salindiqda ise hem atin qarin hissesinin hem de quyrugun yerden quvvetlenmesinin gorunusu sebebile heykelin daha yaxsi gorunduyunu mudafie etmisdir Sevug son olaraq sag terefe baxildiginda ise artiq diqqeti atin deyil Mustafa Kamalin cekdiyini bildirmisdir Mustafa Kamalin baxdigi teref beden enerjisi qilincina teref elinin uzanmasi ve cilovlari tutma terzi heykelde hiss oyandirdigini yazmisdir Qulle 4 10 metr 13 5 ft hundurluyunde olan qulle mermerle ortulmus das blok seklinde insa edilmisdir Qullenin sag terefinde ters ucbucaq bir iti kemer daxilinde yer alan tunc relyefde Mustafa Kamal marsal geyimi ile uzu sola terefe baxmis olcude ve qollarini iki terefe acmis bir veziyyetde dik sekilde tesvirlenmisdir Sag ve sol hisselerinde ise ellerini qucaqlamis ve diz coken fiqurlarla Turk milleti temsil edilmisdir Basqa hec bir Ataturk abidesinde rast gelinmeyen bu tesvir tek bir adam vurgusunu guclendirmekdedir Sol hissedeki relyefde ise yene eyni sekildeki daxilinde sahile yaxinlasan bir gemi ve bu gemide sursatlari dasiyan insanlar tesvir edilmisdir Qullenin qarsi hissesindeki lovhede Nitq in ilk cumlesine esasen istinad edilen Vetende milli mubarizeye baslamaq ucun Qazi Mustafa Kamal 19 may 1335 1919 cu il tarixinde Samsuna geldi cumlesi ve arxa hissesindeki lovhede Bu heykel Samsun vilayeti ehalisi terefinden 29 birinci qanunvericilik 1931 ci il tarixinde insa edilmisdir ifadesi qeyd edilmisdir Acilis merasimiAbidenin 15 yanvar 1932 ci il tarixinde acilis merasiminde cekilmis bir fotosekil Abidenin resmi acilis merasiminin Birinci Inonu doyusu qelebesinin ildonumu olan 10 yanvar 1932 ci il tarixinde kecirilmesi dusunulse de abidenin hazirliqlarin bitirilmemesi sebebi ile texire salinmisdir Bezi menbelerde yanlis olaraq acilisin 29 oktyabr 1931 ve ya 29 oktyabr 1932 ci il tarixinde kecirilmesi melumati yer alan merasim eslinde 15 yanvar 1932 ci il tarixinde saat 14 00 da kecirilmisdir Respublika tarixinin on ucuncu abidesi Heinric Krippelin ise Turkiyedeki dorduncu abide isi olan abidenin acilis merasimine herbi esgerler herbi qite seherde huquq muhafize memurlari birlikler ve resmi teskilatlar siyasetciler yerli ehali ve ictimaiyyet istirak etmisdir Herbi esgerlerin Istiqlal marsinin calmasindan daha sonra xususile prezident Mustafa Kamalin bu teleqrami oxunulmusdur Selim bey Samsun qubernatoru Mohterem Samsun xalqinin mene qarsi beslediyi necib hislerin qiymetli bir tezahurunu bildiren bu teleqraminizdan cox muveffeq oldum Tesekkur mehebbet ve salamlarimin xalqima catmasini xahis edirem Turkiye Respublikasinin prezidenti Qazi Mustafa Kamal Mustafa Kamalin teleqramindan daha sonra bas nazir Ismet pasanin teleqrami oxunulmusdur Selim bey Samsun qubernatoru Boyuk Qazi heykellerinin insasi munasibetile veteni seven Samsun ehalisinin gosterdiyi esil ve necib hislerle tesekkur edirem Efendim Bas nazir Ismet Bu iki teleqramdan daha sonra dovrun qubernatoru bir nitq soyleyerek heykelin acilisini etmisdir Bu nitqden daha sonra Xalq Partiyasinin Samsun teskilati adina Edhem Veysi bey Samsun ehalisi adina Kefeli Muhiddin bey Meclis i Umumi adina Zubeyiroglu M Fuad bey Samsun belediyyesi adina Muhiddin bey adina nazirliyin Samsun rehberi Camal bey Gultekin danismisdir Nitqlerden daha sonra merasim atli qitenin yeriyisi ile davam etmis eyalet meclisindeki qebul merasimi ile birlikde de sona catmisdir Bundan basqa eyni gunun axsam radelerinde Heinric Krippel ve Mehmed Selim beyin serefine yemek verilmis daha sonra Krippele elave olaraq 5 500 ABS dollari 2024 inflyasiya nisbeti ile 93 690 000 ABS dollari odenis edilmisdir Simvolik onemiSamsunun Istiqlaliyyet muharibesinin ilk dayanacagi ve simvolik onemlerinin birinden olmasi sebebi ile bunu simvollasdiran bir abidenin insa edilmesi qerarlasdirilmis abidenin ise bu simvolik menaya uygun olaraq Mustafa Kamalin Samsuna geldiyi hisseye insa edilmesine qerar verilmisdir Abidenin Mustafa Kamalin Samsuna geldiyi korpunun yuxari hissesine insa edilmesine baxmayaraq vaxt kecdikce denizin doldurulmasi sebebinden hal hazirda sahil xettinden uzaq qalmisdir Abide bu sebeblerden dovlet qurulusu ile insa edilmisdir Abidenin acilisi zamani muxtelif sexsi reyler de bildirilmisdir Bu reylerden biri de abidenin acilis merasiminin nitqleri zamani dovrun qubernatoru Mehmed Selim bey terefinden edilmisdir Bu eser Turkun ezmini damarlarindaki necib qanda movcud olan quvveti covheri ifade eden boyuk qurtaricimizin timsalidir Qelblerde yasayan mehebbetin bu mucessem timsalidir Samsun qubernatoru Mehmet Selim Eyni zamanda 1933 cu il tarixinde yazdigi seyahet meqalesinde de Samsunun ve abidenin simvolik oneminden sohbet acmisdir Bizim ucun Qara denizde Samsunun ehemiyyeti Agdenizdeki Izmirin deyeri derecesindedir deyile biler Istiqlal tarixi Samsunda baslamis Izmirde tamam olmusdur Turk inqilabinin gunesi olan o qizil bas Samsunda turk eline ve Izmirde de dunyaya acildi Samsunda cekilmis qilinc qanina Izmirde daxil olmusdur Samsunda yaradilacaq ilk en muhum eser Qazinin ora ayaq basdigi boyuk gunu xatirladan abidedir Bu abide Qara denizin tundxasiyyet ildirimlarindan ilhamlanmis kimi Qazinin Milli Mubarize basindaki kukremelerini muveffeqiyyetle ifade eder Onun daxilinde oldugu park da Avropa seherlerindenki umumi heyetlerden ferqi yoxdur Ibrahim Eleaddin bey Seref abidesi ve qarsisinda xatire fotosekli cekdiren ecnebiler Bu reylerden daha sonra Aylin Tekiner hadiseye ferqli fikir baximindan yanasaraq Ataturk heykelleri Medeniyyet Estetika Siyaset adli kitabinda abidenin tikilmesinin arxa planinda tesirli oldugunu iddia etmisdir Tekiner Seckide Samsun secicileri Mustafa Kamalin rehberliyindeki Cumhuriyyet Xalq Partiyasina 416 muxalifet partiyasi 3 312 ses vererek aciqca Cumhuriyyet Xalq Partiyasinin ve Mustafa Kamalin hakimiyyeti buraxmasinin lazim oldugunu dusunduklerini ortaya qoymusdur Seckilerden bir muddet sonra Serbest Cumhuriyyet Partiyasinin baglanilmasindan daha sonra Turkiye seyahetine baslayan Mustafa Kamalin seyahet edeceyi ilk seherlerden biri de Samsun olmus Istiqlaliyyet muharibesinin baslangic yeri olaraq simvollasdirdigi seherde gozlediyi maraq ve diqqetle qarsilanmamisdir Bu sebeblerle seckilerin ve Mustafa Kamalin seyahetinden derhal sonra Serbest Cumhuriyyet Partiyasinin genis sekilde destek gorduyu Izmirde ve Samsunda monumentan abidelerin insa edilmesi ehaliye yaxsi davranmalari ucun tembeh ve ya qorxutma kimi tefsir olunur Lakin bu ferziyye abidenin insa muddetinin seckilerden uc il evvel basladigi hesab edildiyi zaman esassiz olaraq qalir Abide hal hazirda Samsunun simvolu halina gelmisdir ve turistlerin tez tez ziyaret etdiyi seyahet menteqelerinden birine cevrilmisdir Samsun Vekiller Assosiasiyasi Samsun Boyukseher belediyyesi Samsunspor ve bu cur diger teskilatlarin embleminde Seref abidesi yerlesdirilmisdir Bundan elave hal hazirda Turk liresinin yeddinci emissiya qrupunda yer alan yuz min lirelik esginasinin qarsi hissesinde istifade edilen abidenin yerlesen Cumhuriyyet meydani nda daha kicik olculerde bir sureti yer almaqdadir MenbeIstinadlar Sarisakal Baki ONUR ANITI ACILMA TORENI PDF turk bakisarisakal com 11 iyul 2014 tarixinde PDF Istifade tarixi 1 fevral 2018 Osma 2003 seh 73 Samsun Belediyesi Meclis Zabit Tutanaklari 7 Toplanti 1 Celse 22 noyabr 1931 Zubeyiroglu M Fuat Gazi nin 19 Mayis 1919 da Anadolu ya Ciktigi Yerde Hakimiyet i Milliye 3 yanvar 1932 seh 1 2 Aslanapa 1993 seh 46 Ahali 20 noyabr 1931 Osma 1999 seh 854 Cigerim Cemil Ataturk Heykeli Gumruk e takilmis turk ekipgazetesi com 28 yanvar 2014 2014 07 16 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 1 fevral 2019 Abidenin arxa hissesindeki tunc lovhede Bu heykel Samsun vilayeti ehalisi terefinden 29 birinci qanunvericilik 1931 ci il tarixinde insa edilmisdir ifadesi qeyd edilmisdir Tekiner 2010 seh 120 ATATURK ANITI ONUR ANITI SAMSUN GUNESIN DOGDUGU SEHIR PDF turk Yesilirmak Havzasi Kalkinma Birligi 2010 50 ISBN 9789758329885 11 iyul 2014 tarixinde PDF Istifade tarixi 1 fevral 2019 Tekiner 2010 seh 122 Osma 2003 seh 74 Tekiner 2010 seh 121 Osma 1999 seh 856 Sarisakal Baki SAMSUN GAZI HEYKELI PDF turk Bakisarisakal com 2 iyul 2014 tarixinde PDF Istifade tarixi 2 fevral 2019 Sevuk Ismail Habip Samsun daki Heykel Cumhuriyet 4674 19 may 1937 redundant parameters Onur Aniti turk kulturportali gov tr 2014 07 11 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2 fevral 2019 Tekiner 2010 seh 123 Gezer 1984 seh 58 Gazi nin 1919 da Anadolu ya Ciktigi Yerde Dikilen Abide Emsalsiz Bir Tezahurle Evvelki Gun Acildi Hakimiyet i Milliye 17 yanvar 1932 seh 1 Gazi nin heykeli Aksam 16 yanvar 1932 seh 1 2 Osma 2003 seh 191 Osma 2003 seh 192 Osma 2003 seh 193 Gazi Hz nin Samsun daki Heykeli Heykeli Yapan M Krippel Guzel ve Sayana Dikkat Iki Nutuk Soyledi Milliyet 21 yanvar 1932 6 Samsun 21 yanvar 1932 Zubeyiroglu M Fuat Gazi Heykeli nin Acilma Resmi Resmi Kusat Nasil Oldu ve Soylenen Nutuklar Hakimiyet i Milliye 26 yanvar 1932 seh 5 Gur Faik Ataturk heykelleri ve Turkiye de resmi tarihin gorsellesmesi Toplum ve Bilim 90 2001 147 166 Osma 1999 seh 853 Osma 1999 seh 855 Osma 2003 seh 72 Yetkin Cetin Ataturk un Basarisiz Demokrasi Devrimi Serbest Cumhuriyet Firkasi Istanbul Toplumsal Donusum Yayincilik 1997 Aydemir Sevket Sureyya Tek Adam 3 Istanbul Remzi Kitabevi 1975 424 Onur Aniti turk samsun bel tr 2014 07 16 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2 fevral 2019 E 7 YUZBIN TURK LIRASI III TERTIP turk tcmb gov tr 2015 06 29 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2 fevral 2019 Edebiyyat Aslanapa Oktay Turkiye de Avsturyali Sanat Tarihcileri ve Sanatkarlar Istanbul Eren Yayincilik 1993 ISBN 0978975762232 Gezer Huseyin Cumhuriyet Donemi Turk Heykeli Ankara Turkiye Is Bankasi Kultur Yayinlari 1984 Tekiner Aylin Ataturk Heykelleri Kult Estetik Siyaset Istanbul Iletisim Yayinlari 2010 ISBN 9789750507908 Osma Kivanc Ataturk un Samsun a Cikisinin 80 Yildonumunde Samsun Atli Ataturk Aniti Erdem Ankara Ataturk Kultur Merkezi 11 33 1999 ISSN 1010 867 bad issn Osma Kivanc Cumhuriyet Donemi Anit Heykelleri 1923 1946 Ankara Ataturk Arastirma Merkezi 2003 ISBN 9751616786 Xarici kecidlerVikianbarda Seref abidesi ile elaqeli mediafayllar var Seref abidesinin panoram gorunusu Memarliq portali Incesenet portali Medeniyyet portali Turkiye portali