Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İlisu Dövlət Təbiət Qoruğu — 1987-ci ildə 9,3 min hektar ərazidə Böyük Qafqazın cənub yamaclarının təbii kompleksini, nadir və nəsli kəsilmək təhlükəsində olan fauna və floranı qorumaq və artırmaq, meşələrin əvvəlki vəziyyətini bərpa etmək, torpaqların eroziya və sel hadisələrinin qarşısını almaq məqsədilə yaradılmışdır.
| İlisu Dövlət Təbiət Qoruğu | |
|---|---|
 İlisu qoruğuna gedən yol | |
BTMB kateqoriyası — Ia (Ciddi Təbiət Qoruğu) | |
| Sahəsi | 9,3 min ha |
| Yaradılma tarixi | 1987 |
| İdarəetmə orqanı | AETSN |
| Dağ | Böyük Qafqaz |
| Florası | Şərq fıstığı, Qafqaz vələsi, şərq palıdı, Litvinov tozağacı, Trautvetter ağcaqayını |
| Yerləşməsi | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Rayon | Qax rayonu |
| Yerləşməsi | Böyük Qafqaz |
| Yaxın şəhər | İlisu |
| | |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Ümumi məlumat
İlisu dövlət qoruğu Böyük Qafqazın cənub yamacında Qax rayonu ərazisində, Zaqatala və İsmayıllı qoruqlarının arasında 700–2100 m hündürlükdə yerləşir. 1981-ci ildə Qax rayonu ərazisində Böyük Qafqazın mərkəzi hissəsində yaradılmışdır. Qoruğun yaradılmasında əsas məqsəd ərazidə qiymətli və nadir flora aləminin mühafizəsi, bərpası və təbiət hadisələrin (sel, eroziya və s.) məhdudlaşdırılması olmuşdur. Qoruğun ərazsinin əksər hissəsi yarpaqlı meşələrlə örtülmüşdür. Sahəsi 17.381.6 hektar olub, şimaldan cənuba 14, qərbdən şərqə isə 12 km məsafədə uzanir. Ərazisinin 93 faizi meşələrdən ibarətdir. Meşə sahəsinin 89.5 faizi meşə ilə örtülü, 3.4 faizi isə meşə ilə örtülü olmayan (seyrək meşəlik və açıqlıq ) ərazilərdir. Meşəsiz sahələrin çox hissəsi (413 hektar) yarğanlar və qayalıqlardan, az hissəsi isə (228 hektar) keçmiş örüş,əkin və biçənəkdən ibarətdir.
Relyefi
Ərazi Baş Qafqaz dağlarının dik yamaclı,çay dərələri vasitəsilə intensiv parçalanmış sahələri üçün səciyyəvi olan relyefə malikdir. Hündürlüyə qalxdıqca müasir kontinental, alt və üst təbaşirin, orta yuranın terrigen çöküntüləri bir birini əvəz edir. Geomorfoloji cəhətdən burada denudasion struktur dağların ortadağlıq, alçaqdağlıq əraziləri səciyyəvidir. Burada əsasən palıd, vələs, fıstıq meşəli, qonur dağ-meşə torpaqlı parçalanmış orta və aşağı dağ-meşə, eləcə də az sahədə allivüal-çəmən torpaqlı, çəmən-kol bitkili subasar çay dərə landşaft kompleksləri inkişaf etmişdir.
İqlimi
Qoruğun ərazisində qışı quraq keçən soyuq iqlim və yağıntıları təxminən bərabər paylanan mülayim-isti iqlim tipləri hakimdir. Burada 1300 metr hündürlük amplitudunda, 14 kilometr məsafədə şimaldan cənuba doğru bütün landşaft kompleksi ilə bərabər iqlim amilləri də kəskin dəyişər. Havanı orta temperaturu 5–12 dərəcə arasında tərəddüd edir. Şaxtalı günlər aşağı sərhəddə noyabrın ortalarından başlayıb martın sonuna kimi davam edir, yuxarı sərhəddə isə təxminən bir ay tez başlayır və bir ay gec qurtarır. Hündürlüyə qalxdıqca yağıntının miqdarı 920 millimetrdən 1400 millimetrə qədər artır. Onun maksimum miqdarı aprel-iyun (36 faiz) minimum miqdarı isə dekabr-fevral (13 faiz) aylarında düşür. İllik yağıntının 72 faizi vegetasiya dövründə yağır ki,bu da bitki örtüyünün normal inkişafına tam şərait yaradır.
Hidroqrafiyası
Qoruq ərazisində çay şəbəkəsinin sıxlığı 1 kvadrat kilometr ərazidə 0.5–0.6 kilometrdir. Ərazi ən çox (25 1/san/km-dən çox) və orta (5–25 1/san/km) axım zonalarına daxildir. Çayların qidalanmasının yarısı qrunt, yarısı isə qar və yağış suları hesabınadır. Onların maksimum su sərfi aprel-iyun aylarına təsadüf edib, əsasən qar və leysan yağış suları hesabınadır. Çay sularının minerallaşma dərəcəsi 200–400 mq/l-dir. Kalsiumlu kimyəvi sinfə aiddir. Qoruq ərazisindən Qax, Qurmuxçay və s. çaylar axır.
Torpaq örtüyü
İlisu qoruğunun ərazisində dağ-çəmən, dağ-çəmən-meşə, çürüntülü karbonatlı dağ-meşə torpaqları yayılmışdır. Dağ-çəmən-meşə torpaqları subalp çəmən-meçə bitkiləri altında (1800–2100 m) dağ-çəmən torpaqları bozqırlaşmış dağ-çəmənlikləri altında, meşə talalarında və dağ-çəmən torpaqlarının sərhədində (1600–2100 m) inkişaf etmişdir. Qonur dağ-meşə torpaqları (yuyulmuş, tipik, karbonat-qalıqlı, bozqırlaşmış yarımtipləri) daha geniş ərazidə 800–2000 m hündürlükdə yayılmışdır.
Bitki örtüyü
İlisu qoruğunda 300-ə qədər ali bitki növü vardır. Onun da 90 növü (30 faizi) ağac və kol bitkiləridir. Dərman (50 növə qədər) endemik, nadir və nəsli kəsilmək təhlükəsi olan bitki növləri də çoxdur. Qaraçöhrə, Rade ağcaqayını Qırmızı kitablara daxil edilmişlər. Burada meşə ilə örtülü sahənin 8670 hektarını üç əsas ağac cinsi-şərq fıstığı (50 faiz), Qafqaz vələsi(25 faiz), iberiya və şərq palıdları (20 faiz) təşkil edir. Litvinov ağcaqayını, əsməqovaq və s. növ ağaclardan ibarət meşələrə də rast gəlinir.
Heyvanat aləmi
Qoruq ərazisində 5 dəstəyə aid olan 35 növ məməlilər yaşayır. Bunlar dırnaqlılar (nəcim maral, cüyür, köpgər, təkə və çöldonuzu),yırtıcılar (qonur ayı, canavar, tülkü, daş və meşə dələləri, gəlincik, porsuq, yenot, meşə pişiyi,vaşaq, gəmiricilər (dovşan, , siçan, sincab və s.), həşəratyeyənlər (ağdiş, qonurdiş, kirpi, nalburun) və s. ibarətdir. Quşların 11 dəstəyə aid olan 90-a qədər növü məskunlaşmışdır, onların 60 növə qədəri sərçəkimilərə aiddir. Ərazidə sürünənlərin 12 növü yaşayır. Onların 7-si kərtənkələlərə, 3-cü təlxələrə,1-i ilanlara,1-i isə koramallara aiddir.
İstinadlar
- Məzahir Təhməzov. Ensiklopedik məlumatlar. Toponimlər fotoşəkillər xəritələr. Bakı: 2011
- Tahir ibrahimov.Azərbaycanın qoruqları.Bakı.2015.160 səh.
Mənbə
- Mühafizə olunan ərazilərin statusu, yerləşməsi və əhatə edilməsi
Xarici keçidlər
- Qoruqlar haqqında ümumi məlumat 2012-01-11 at the Wayback Machine
- İlisu dövlət təbiət qoruğu 2006-05-23 at the Wayback Machine
- Maddi sərvətlər və ekilogiya[ölü keçid]
- Qoruqlar
- Dövlət qoruqları 2019-08-31 at the Wayback Machine
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ilisu Dovlet Tebiet Qorugu 1987 ci ilde 9 3 min hektar erazide Boyuk Qafqazin cenub yamaclarinin tebii kompleksini nadir ve nesli kesilmek tehlukesinde olan fauna ve florani qorumaq ve artirmaq meselerin evvelki veziyyetini berpa etmek torpaqlarin eroziya ve sel hadiselerinin qarsisini almaq meqsedile yaradilmisdir Ilisu Dovlet Tebiet QoruguIlisu qoruguna geden yolBTMB kateqoriyasi Ia Ciddi Tebiet Qorugu Sahesi 9 3 min haYaradilma tarixi 1987Idareetme orqani AETSNDag Boyuk QafqazFlorasi Serq fistigi Qafqaz velesi serq palidi Litvinov tozagaci Trautvetter agcaqayiniYerlesmesi41 28 sm e 46 59 s u Olke AzerbaycanRayon Qax rayonuYerlesmesi Boyuk QafqazYaxin seher IlisuIlisu Dovlet Tebiet QoruguIlisu Dovlet Tebiet Qorugu Vikianbarda elaqeli mediafayllarUmumi melumatIlisu dovlet qorugu Boyuk Qafqazin cenub yamacinda Qax rayonu erazisinde Zaqatala ve Ismayilli qoruqlarinin arasinda 700 2100 m hundurlukde yerlesir 1981 ci ilde Qax rayonu erazisinde Boyuk Qafqazin merkezi hissesinde yaradilmisdir Qorugun yaradilmasinda esas meqsed erazide qiymetli ve nadir flora aleminin muhafizesi berpasi ve tebiet hadiselerin sel eroziya ve s mehdudlasdirilmasi olmusdur Qorugun erazsinin ekser hissesi yarpaqli meselerle ortulmusdur Sahesi 17 381 6 hektar olub simaldan cenuba 14 qerbden serqe ise 12 km mesafede uzanir Erazisinin 93 faizi meselerden ibaretdir Mese sahesinin 89 5 faizi mese ile ortulu 3 4 faizi ise mese ile ortulu olmayan seyrek meselik ve aciqliq erazilerdir Mesesiz sahelerin cox hissesi 413 hektar yarganlar ve qayaliqlardan az hissesi ise 228 hektar kecmis orus ekin ve bicenekden ibaretdir RelyefiErazi Bas Qafqaz daglarinin dik yamacli cay dereleri vasitesile intensiv parcalanmis saheleri ucun seciyyevi olan relyefe malikdir Hundurluye qalxdiqca muasir kontinental alt ve ust tebasirin orta yuranin terrigen cokuntuleri bir birini evez edir Geomorfoloji cehetden burada denudasion struktur daglarin ortadagliq alcaqdagliq erazileri seciyyevidir Burada esasen palid veles fistiq meseli qonur dag mese torpaqli parcalanmis orta ve asagi dag mese elece de az sahede allivual cemen torpaqli cemen kol bitkili subasar cay dere landsaft kompleksleri inkisaf etmisdir IqlimiQorugun erazisinde qisi quraq kecen soyuq iqlim ve yagintilari texminen beraber paylanan mulayim isti iqlim tipleri hakimdir Burada 1300 metr hundurluk amplitudunda 14 kilometr mesafede simaldan cenuba dogru butun landsaft kompleksi ile beraber iqlim amilleri de keskin deyiser Havani orta temperaturu 5 12 derece arasinda tereddud edir Saxtali gunler asagi serhedde noyabrin ortalarindan baslayib martin sonuna kimi davam edir yuxari serhedde ise texminen bir ay tez baslayir ve bir ay gec qurtarir Hundurluye qalxdiqca yagintinin miqdari 920 millimetrden 1400 millimetre qeder artir Onun maksimum miqdari aprel iyun 36 faiz minimum miqdari ise dekabr fevral 13 faiz aylarinda dusur Illik yagintinin 72 faizi vegetasiya dovrunde yagir ki bu da bitki ortuyunun normal inkisafina tam serait yaradir HidroqrafiyasiQoruq erazisinden axan selale Qoruq erazisinde cay sebekesinin sixligi 1 kvadrat kilometr erazide 0 5 0 6 kilometrdir Erazi en cox 25 1 san km den cox ve orta 5 25 1 san km axim zonalarina daxildir Caylarin qidalanmasinin yarisi qrunt yarisi ise qar ve yagis sulari hesabinadir Onlarin maksimum su serfi aprel iyun aylarina tesaduf edib esasen qar ve leysan yagis sulari hesabinadir Cay sularinin minerallasma derecesi 200 400 mq l dir Kalsiumlu kimyevi sinfe aiddir Qoruq erazisinden Qax Qurmuxcay ve s caylar axir Torpaq ortuyuIlisu qorugunun erazisinde dag cemen dag cemen mese curuntulu karbonatli dag mese torpaqlari yayilmisdir Dag cemen mese torpaqlari subalp cemen mece bitkileri altinda 1800 2100 m dag cemen torpaqlari bozqirlasmis dag cemenlikleri altinda mese talalarinda ve dag cemen torpaqlarinin serhedinde 1600 2100 m inkisaf etmisdir Qonur dag mese torpaqlari yuyulmus tipik karbonat qaliqli bozqirlasmis yarimtipleri daha genis erazide 800 2000 m hundurlukde yayilmisdir Bitki ortuyuIlisu qorugunda 300 e qeder ali bitki novu vardir Onun da 90 novu 30 faizi agac ve kol bitkileridir Derman 50 nove qeder endemik nadir ve nesli kesilmek tehlukesi olan bitki novleri de coxdur Qaracohre Rade agcaqayini Qirmizi kitablara daxil edilmisler Burada mese ile ortulu sahenin 8670 hektarini uc esas agac cinsi serq fistigi 50 faiz Qafqaz velesi 25 faiz iberiya ve serq palidlari 20 faiz teskil edir Litvinov agcaqayini esmeqovaq ve s nov agaclardan ibaret meselere de rast gelinir Heyvanat alemiQoruq erazisinde 5 desteye aid olan 35 nov memeliler yasayir Bunlar dirnaqlilar necim maral cuyur kopger teke ve coldonuzu yirticilar qonur ayi canavar tulku das ve mese deleleri gelincik porsuq yenot mese pisiyi vasaq gemiriciler dovsan sican sincab ve s heseratyeyenler agdis qonurdis kirpi nalburun ve s ibaretdir Quslarin 11 desteye aid olan 90 a qeder novu meskunlasmisdir onlarin 60 nove qederi sercekimilere aiddir Erazide surunenlerin 12 novu yasayir Onlarin 7 si kertenkelelere 3 cu telxelere 1 i ilanlara 1 i ise koramallara aiddir IstinadlarMezahir Tehmezov Ensiklopedik melumatlar Toponimler fotosekiller xeriteler Baki 2011 Tahir ibrahimov Azerbaycanin qoruqlari Baki 2015 160 seh MenbeMuhafize olunan erazilerin statusu yerlesmesi ve ehate edilmesiXarici kecidlerQoruqlar haqqinda umumi melumat 2012 01 11 at the Wayback Machine Ilisu dovlet tebiet qorugu 2006 05 23 at the Wayback Machine Maddi servetler ve ekilogiya olu kecid Qoruqlar Dovlet qoruqlari 2019 08 31 at the Wayback MachineHemcinin baxIlisu Ilisu dovlet tarix medeniyyet qorugu