Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Həşəratyeyənlər (lat. Eulipotyphla) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin məməlilər sinfinə aid heyvan dəstəsi.
| Həşəratyeyənlər | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Tipüstü: Tip: Klad: Yarımtip: İnfratip: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Sinifüstü: Klad: Klad: Sinif: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Yarımsinif: Klad: İnfrasinif: Maqndəstə: Dəstəüstü: Dəstə: Həşəratyeyənlər | ||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||
| ||||||||
| ||||||||
Bədəninin uzunluğu 3-40 sm olur. Başı uzunsov olub, adətən hərəkətli xortumcuq şəklindədir. Dünyada 300-ə qədər, Azərbaycanda 8 növü məlumdur. Əsasən gecə heyvanıdır. Əksəriyyəti yuvalarda, meşədə yaşayan, kiçik növlər isə xəzəllərin altında sığınacaq tapırlar. Bir qismi (köstəbək, desman) xəzlikdir. Kirpilər həşəratyeyənlərdəndir. Həşəratyeyənlər alt təbaşir dövründən məlumdur. Heyvani yemlə qidalanırlar. Desmanlar və yarıqdişlilərin sayı az olduğundan qorunurlar.
Xarici görünüşü
Qədim, yaxşı ayrılmış və özünəməxsus, başlıca olaraq kiçik məməlilər qrupdur. Güclü şəkildə uzanmış və xortum şəklində itiləşmiş sifəti ilə seçilir. Azərbaycan faunasındakı heyvanların bədəninin uzunluğu 3-4 sm-dən (cırtdan ağdiş) 30 sm-ə qədər (kirpilər) dəyişir. Onların torpaq altında (köstəbəklər), suda (kutor alar), torpaqda bitki xəzəli altında (yereşənlər), yaxud passiv müdafiəyə (kirpilər) uyğunlaşmış bədən formaları müxtəlifdir. Gözlərin, qulaq seyvanlarının ətrafları və quyruğun quruluşu da bu qədər rəngarəngdir. Tük örtüyü köstəbəklərin məxməri gödək xəzindən kirpilərin uzun tikanlı iynələrinə qədər dəyişir. Rəngləri bir qayda olaraq parlaqlığı və əlvanlığı ilə seçilmir. Bütün həşəratyeyənlərin tipik əlaməti sayı 44-ə qədər çatan tam diş sırasının olmasıdır. Duyğu orqanlarından iybilmə və lamisə yaxşı inkişaf etmişdir ki, bu da kimya komminikasiyasinin aparıcı rolu ilə bağlıdır. Görmə zəif və ya tamamilə yoxdur. Dəridə səciyyəvi və tünd iy verən bir çox vəzi vardır. Süd vəziləri yaxşı inkişaf etmişdir. Əmziklərin sayı 3-dən 6-ı cütə qədərdir.
Qidalanması
Bir qayda olaraq heyvani yem, xüsusən həşəratlar və onların sürfələri ilə qidalanırlar
Çoxalması
Çoxalması ilin isti dövründə, bəzən qışda, qışın sonu və ya ilk baharda (köstəbəklər) baş verir. Məhsuldarlığı yüksək olub ildə 1-dən 3-4-ə qədər, hər dəfə 3-6 bala verir.
Arealı
Həşəratyeyənlərin arealı Avstraliya, Yeni Zelandiya,Cənubi Amerika və Uzaq Şimal Qərbdən başqa bütün planeti ehatə edir. Müxtəlif zonalarda səhralardan subalptikaya, dağlarda isə alp çəmənlərinə qədər hər cür biotoplarda məskunlaşırlar. Bütün il ərzində fəal olan (köstəbəklər, yereşənlər, desman) və ya qiş yuxusuna gedən (kirpilər) başlıca olaraq qaşqaralan və gecə heyvanlarıdır.
Təsnifatı
- Kirpilər fəsiləsi (Erinaceidae)
- Yarımfəsilə: Kirpilər (Erinaceinae)
- Yarımfəsilə: (Hylomyinae),(moonrats and gymnures)
- Yereşənlər fəsiləsi (Soricidae)
- Yarımfəsilə: ağdiş yereşənlər (Crocidurinae: white-toothed shrews)
- Yarımfəsilə: qırmızıdiş yereşənlər (Soricinae: red-toothed shrews)
- Yarımfəsilə: Afrika ağdiş yereşənləri (Myosoricinae: African white-toothed shrews)
İstinadlar
- Waddell P. J., Okada N., Hasegawa M., Waddell P. J., Okada N., Hasegawa M. Towards Resolving the Interordinal Relationships of Placental Mammals (ing.). // Systematic Biology OUP, 1999. Vol. 48, Iss. 1. P. 1. ISSN 1063-5157; 1076-836X doi:10.1093/SYSBIO/48.1.1 PMID:12078634
- Məmmədov Q.Ş. Xəlilov M.Y. Ekoloqların məlumat kitabı. “Elm” nəşriyyatı. Bakı: 2003
- Həsənov N.Ə. Abşeron-Qobustan teriofaunasının dinamikası və fon növlərinin ekoloji xüsusiyyətləri \\.: Biologiya üzrə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsi almaq üçün təqdim olunmuş dissertasiyanın Avtoreferatı, 2011, səh. 11
- Azərbaycan heyvanlar aləmi. Onurğalılar. III cild 2004, səh. 620 İSBN 5-8066-1688-6
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Heseratyeyenler lat Eulipotyphla heyvanlar aleminin xordalilar tipinin memeliler sinfine aid heyvan destesi HeseratyeyenlerElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Tipustu SonagizlilarTip XordalilarKlad Yarimtip OnurgalilarInfratip AgizcenelilerKlad Klad Klad Klad XoanlarKlad Klad Klad Klad Klad Sinifustu DordayaqlilarKlad Klad Sinif MemelilerKlad Klad Klad Klad Klad Klad Klad Yarimsinif Vehsi heyvanlarKlad EuteriyalarInfrasinif PlasentalilarMaqndeste Desteustu LavrazioterilerDeste HeseratyeyenlerBeynelxalq elmi adiEulipotyphla Peter J Waddell Norihiro Okada amp Masami Hasegawa 1999Sekil axtarisiNCBI 9362FW 92588 Bedeninin uzunlugu 3 40 sm olur Basi uzunsov olub adeten hereketli xortumcuq seklindedir Dunyada 300 e qeder Azerbaycanda 8 novu melumdur Esasen gece heyvanidir Ekseriyyeti yuvalarda mesede yasayan kicik novler ise xezellerin altinda siginacaq tapirlar Bir qismi kostebek desman xezlikdir Kirpiler heseratyeyenlerdendir Heseratyeyenler alt tebasir dovrunden melumdur Heyvani yemle qidalanirlar Desmanlar ve yariqdislilerin sayi az oldugundan qorunurlar Xarici gorunusuQedim yaxsi ayrilmis ve ozunemexsus baslica olaraq kicik memeliler qrupdur Guclu sekilde uzanmis ve xortum seklinde itilesmis sifeti ile secilir Azerbaycan faunasindaki heyvanlarin bedeninin uzunlugu 3 4 sm den cirtdan agdis 30 sm e qeder kirpiler deyisir Onlarin torpaq altinda kostebekler suda kutor alar torpaqda bitki xezeli altinda yeresenler yaxud passiv mudafieye kirpiler uygunlasmis beden formalari muxtelifdir Gozlerin qulaq seyvanlarinin etraflari ve quyrugun qurulusu da bu qeder rengarengdir Tuk ortuyu kostebeklerin mexmeri godek xezinden kirpilerin uzun tikanli iynelerine qeder deyisir Rengleri bir qayda olaraq parlaqligi ve elvanligi ile secilmir Butun heseratyeyenlerin tipik elameti sayi 44 e qeder catan tam dis sirasinin olmasidir Duygu orqanlarindan iybilme ve lamise yaxsi inkisaf etmisdir ki bu da kimya komminikasiyasinin aparici rolu ile baglidir Gorme zeif ve ya tamamile yoxdur Deride seciyyevi ve tund iy veren bir cox vezi vardir Sud vezileri yaxsi inkisaf etmisdir Emziklerin sayi 3 den 6 i cute qederdir QidalanmasiBir qayda olaraq heyvani yem xususen heseratlar ve onlarin surfeleri ile qidalanirlarCoxalmasiCoxalmasi ilin isti dovrunde bezen qisda qisin sonu ve ya ilk baharda kostebekler bas verir Mehsuldarligi yuksek olub ilde 1 den 3 4 e qeder her defe 3 6 bala verir ArealiHeseratyeyenlerin areali Avstraliya Yeni Zelandiya Cenubi Amerika ve Uzaq Simal Qerbden basqa butun planeti ehate edir Muxtelif zonalarda sehralardan subalptikaya daglarda ise alp cemenlerine qeder her cur biotoplarda meskunlasirlar Butun il erzinde feal olan kostebekler yeresenler desman ve ya qis yuxusuna geden kirpiler baslica olaraq qasqaralan ve gece heyvanlaridir TesnifatiKirpiler fesilesi Erinaceidae Yarimfesile Kirpiler Erinaceinae Yarimfesile Hylomyinae moonrats and gymnures Yeresenler fesilesi Soricidae Yarimfesile agdis yeresenler Crocidurinae white toothed shrews Yarimfesile qirmizidis yeresenler Soricinae red toothed shrews Yarimfesile Afrika agdis yeresenleri Myosoricinae African white toothed shrews IstinadlarWaddell P J Okada N Hasegawa M Waddell P J Okada N Hasegawa M Towards Resolving the Interordinal Relationships of Placental Mammals ing Systematic BiologyOUP 1999 Vol 48 Iss 1 P 1 ISSN 1063 5157 1076 836X doi 10 1093 SYSBIO 48 1 1 PMID 12078634 Memmedov Q S Xelilov M Y Ekoloqlarin melumat kitabi Elm nesriyyati Baki 2003 Hesenov N E Abseron Qobustan teriofaunasinin dinamikasi ve fon novlerinin ekoloji xususiyyetleri Biologiya uzre felsefe doktoru elmi derecesi almaq ucun teqdim olunmus dissertasiyanin Avtoreferati 2011 seh 11 Azerbaycan heyvanlar alemi Onurgalilar III cild 2004 seh 620 ISBN 5 8066 1688 6Hemcinin bax