Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kür döyüşü və ya Çalağan döyüşü — 1412-ci il, 6 noyabr-4 dekabr tarixlərində Qaraqoyunlu dövləti ilə birləşmiş Şirvanşahlar, Gürcüstan krallığı və Şəki hakimliyi qüvvələri arasında baş vermiş döyüşdür. Döyüşün nəicəsi olaraq müttəfiq qüvvələri Qara Yusif tərəfindən dağıdılmış, Şirvanşahlar və Gürcü hökmdarları əsir alınmışdır.
| Kür döyüşü | |||
|---|---|---|---|
 Sultan Qara Yusif Kür döyüşündə. | |||
| Tarix | 6 noyabr - 4 dekabr, 1412-ci il | ||
| Yeri | Kür çayının sahili, ərazisi | ||
| Nəticəsi | Qaraqoyunluların qalibiyyəti | ||
| Ərazi dəyişikliyi | Şirvanşahlar dövləti Qaraqoyunlu dövlətindən asılı vəziyyətə düşmüşdür. | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| | |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
Səbəb
Sultan Əhməd-Qara Yusif qarşıdurması
1408-ci ildə Əmir Teymurun oğlu Miranşahı məğlub edib öldürdükdən sonra Azərbaycanda real hakimiyyət Qaraqoyunlu Qara Yusifin əlinə keçmişdi. Bu, Azərbaycanda real hakimiyyət sahibi olan Cəlairi Sultan Əhmədlə Qara Yusifın münasibətlərinin pozulmasına səbəb oldu. Sultan Əhməd Ağqoyunlu tayfası ilə müharibə aparan Qara Yusifin olmamasından istifadə edərək, Təbrizdəki hərbi dəstəni şəhərdən qovmaq məqsədilə ona basqın etdi. Bunun üçün o, əvvəlcədən oğlu Kəyumərsin (Həsən bəy Rumlunun "Əhsən ət-təvarix" əlyazma əsərinin XI cildində (Sankt-Peterburq Kütləvi Kitabxanası, Dorn kataloqu, M9278, v.l8a) Şirvanşahın bu oğlunun adı Gövhərşahdır ) başçılığı altında Təbrizə qoşun göndərən Şirvanşah I İbrahimdən yardım istəmişdi. Şeyx İbrahim Şirvanşahlar dövləti üçün böyük təhlükə törətməyən daha gücsüz sultan Əhmədin tərəfini saxlamağı üstün tutdu.
Bu zaman Qara Yusif Ərzincanda idi, Təbrizdə baş verən hadisələrdən xəbər tutan Qara Yusif Təbrizin iki fərsəxliyindəki Azad şəhərciyinə Kəyumərsin qoşunlarından əvvəl yetişdi. 1410-cu il avqustun 30-da Sultan Əhməd və Qara Yusifin qoşunları arasında baş verən şiddətli vuruşma nəticəsində sultanın qoşunları Təbrizin həndəvərində tamamilə darmadağın edildi. Oxla əlindən yaralanmış Sultan Əhməd Təbriz sakini başmaqçı Baba əd-Din Cülahın bağında gizləndi. Baba əd-Din isə onu tutub Qara Yusifə verdi. Sultan Əhməd əmirin əmri ilə öldürüldü. Cəlairilər dövləti süqut etdi, onun yerində baharlı tayfasından olan hökmdar Qara Yusifin başçılıq etdiyi Qaraqoyunlu dövləti yarandı.
Kəyumərsin öldürülməsi
Sultan Əhməd Təbrizi tərk etməzdən əvvəl Şirvanşah İbrahimdən yardım istəmiş, o isə dərhal oğlu Kəyumərsin başçılığı ilə Şirvan qoşunlarını köməyə göndərmişdi. Sultan Əhmədin məğlub olduğu gün Kəyumərs Təbrizin həndəvərinə gəlib çatdı. Gecə o, Qara Yusifin qoşunlarının qəfil hücumuna məruz qalaraq əsir alındı. Qara Yusifin əmri ilə Kəyumərs qalasında saxlanılırdı. Şirvanşah oğlunun geri qaytarılması üçün böyük məbləğdə pul təklif etdi. Lakin Qara Yusif Kəyumərsi təmənnasız buraxaraq, iltifat göstərdi və onunla atası Şirvanşah I İbrahimə tabe olmaq tələbi ilə məktub göndərdi. Şirvanşah, oğlu Kəyumərsin xəyanət etməsindən, atasını devirərək, Qara Yusifin vassal olmaq barədə onunla saziş bağlamasından şübhələnərək oğlunu edam etdirdi.
Döyüşün gedişi
Kəyumərsin edam olunması xəbərini alan Qara Yusif Təbrizdən çıxaraq Qarabağa yollandı. Sonra o, Şeyx İbrahimin yanına elçi göndərərək tabe olmasını təklif etdi. Müstəqilliyini itirmək istəməyən İbrahim Şirvanda böyük ordu toplayaraq Şəki hakimi Seyid Əhməd Orlat və gürcü hökmdarı I Konstantinlə ittifaqda on iki minlik süvari ilə Qara Yusifin üzərinə yeridi. İbrahim əvvəllər də gürcü hökmdarı ilə dostluq münasibətləri saxlayırdı və onunla müttəfiq idi. Qələbə çalacağına əmin olan Qara Yusif böyük qoşunla, soyurqal və hədiyyələr bağışladığı vassalları - Cənubi Azərbaycanın iri feodalları ilə birlikdə çıxış etdi.
Şeyx İbrahim Kür sahilində düşərgə saldı. Vuruşma h.815-ci ilin şaban ayında (1412-ci il noyabrın 6-dan dekabrın 4 dək) oldu. Qara Yusifin qüvvələri Şirvanşahın, gürcü hökmdarının və şəkili Seyid Əhməd Orlatın birləşmiş qoşunlarının qüvvəsindən xeyli üstün idi. Vuruşma zamanı müttəfiq qoşunlarının son dərəcə mərdliklə döyüşməsinə baxmayaraq, üstünlük Qara Yusifin tərəfində oldu. Şirvanşahın qoşunları məğlubiyyətə uğrayıb gürcü silahlı qüvvələrinə tərəf çəkilərək onlarla birləşdi. Döyüşü öz qoşunları ilə gürcü hökmdarı davam etdirirdi. Tezliklə müttəfiqlərin birləşmiş qoşunu Qara Yusifin qoşunları tərəfindən mühasirəyə alınaraq əsir götürüldü.
Nəticə
Döyüş zamanı Şirvanşah I İbrahim atla xəndəyin üstündən sıçrayıb keçməyə cəhd göstərdi, lakin yaşlı olduğu üçün (onun yaşı 60-a yaxın idi) duruş gətirə bilməyərək yıxıldı və qolunu sındırdı. Qaraqoyunlu döyüşçüsü onun paltarını çıxarıb atını əlindən alaraq öldürmək istəyirdi. Buna görə də İbrahim özünü nişan verməli oldu. Onda döyüşçü onun boynunu qurşaqla bağlayıb Qara Yusifin yanına gətirdi. Gürcü hökmdarı I Konstantin, Şeyx İbrahimin oğlanları Qəzənfər, Əsədullah, Xəlilüllah, Mənuçöhr, Əbdürrəhman, Nəsrətullah və Haşım, qardaşı Şeyx Bəhlul, Şirvanın adlı-sanlı adamları - qazı Bəyazid (Əbu Yəzid), əmir Huşəng və oğulları, qazı Mövlana Zahirəddin, habelə, təbib, münəccim, "carçı" və digər əyanlar da əsir alınmışdılar. Onların hamısı qandallarda Qara Yusifin hüzuruna gətirildilər.
Qara Yusif sıravi Şirvan döyüşçülərini pulsuz buraxdırdı, gürcü əsirlərin isə edam olunmasını əmr etdi. Üç yüz gürcü eləcə də gürcü hökmdarının qardaşı David qılıncdan keçirildi. Özünü məğrur aparan hökmdar I Konstantini isə Qara Yusif və oğlu Pirbudaq öz əlləri ilə öldürdülər. İbrahimi, onun oğullarını məiyyəti ilə birlikdə zəncirlənmiş halda Təbrizə göndərib zindana saldılar. Qara Yusif Şamaxını, Şirvanın digər yerlərini və kəndlərini tarmar edib Təbrizə yollandı. O, ölkədən bir milyon mal-qara qovub apardı.
Şirvanşahın azad edilməsi
Təbrizdə Qara Yusif əsir Şirvanşah İbrahimlə danışıqlar aparmağa başladı. O, İbrahimdən 1200 İraq tüməni, Şeyx Bəhluldan 200 tümən, qazı Mövlana Zahirəddindən 100 tümən məbləğində can bahası tələb etdi. Sonra Qara Yusif Şirvanşahdan sarayda (Bakıdakı Şirvanşahlar sarayında) saxlanılan cavahiratın və qızılın öz xəzinəsinə gətirilməsi tələbini irəli sürdü. Lakin bu zaman Təbrizin tacir və sənətkar rəisləri, başda Şeyx Əxi Qəssab olmaqla, Qara Yusifin divanına gələrək əgər Qara Yusif pul əvəzinə mal qəbul etməyə razılıq verərsə, Şirvanşahın can bahasını dərhal ödəməyə hazır olduqlarını bildirdilər. Qara Yusif buna razı oldu və təbrizlilər Şirvanşahın azad edilməsi üçün Qara Yusifın divanına 1200 tümən məbləğində mal verdilər, əvəzində isə Şeyx İbrahim həmin məbləği Şirvan divanından almaq üçün Əxi Qəssabın və tacirlərin adına bərat kağızları verdi. Bundan sonra Qara Yusif Şirvanşah I İbrahimi buxovdan azad edib ziyafətdə öz yanında oturtdu.
Vassal asılılığının qəbulu
Azad edildikdən sonra Şirvanşah I İbrahim Qaraqoyunlu xanədanından vassal asılılığını qəbul etdi və ondan Şirvan vilayətini Şəki hüdudlarından Dərbəndə qədər bütün şəhərləri ilə birlikdə əvvəlki qaydada idarə etmək hüququnu təsdiq edən fərman aldı. Şirvanşah İbrahim və digər Şirvan əsirləri h. 816 (1413)-ci ilin baharında vətənə qayıtdılar. Qara Yusif Ucana getdi və onun qoşunları Şirvanı tərk etdi. Şirvanşah İbrahim əvvəlki kimi, otuz beş il ərzində hakimiyyət sürdüyü böyük bir dövlətin hökmdarı idi. Şeyx İbrahim Şirvana qayıtdıqdan sonra üç il hökmranlıq edərək h.820 (1417)-ci ildə ölmüşdür. Cənnabi, Qaramani və başqa müəlliflər İbrahimin ölüm tarixini h.821-ci il göstərsələr də, Hacı Xəlifənin "Cahannamə" əsərində onun varisinin h.820-ci ildə taxta çıxdığı qəti surətdə göstərilir.
İstinadlar
- Шapaф-xaн Бидлиcи. Шapaф-нaмe, т.II, c.100
- İ.P.Petruşevski, səh.158, haşiyə 27
- Caмapкaнди, c.194-195
- Пeтpyшeвcкий, c.158.
- Mиpxoнд, т.VI, c.294
- Пeтpyшeвcкий, c.159.
- Sara Aşurbəyli – Şirvanşahlar dövləti, Bakı, 2006, səh 356-359
- Mюнeджжим-бaши, c,171
- Дopн, c.578.
- ac-Caxaви, c.188
- З.M.Бyниятoв - Hoвыe мaтepиaлы, 3, c.63
- Caмapкaнди, c.234-236, 244
- Шapaф-xaн Бидлиcи - Шapaф-нaмe, т.II, c.101-102
- Tarixi Cənnabi, v.959b
Ədəbiyyat
- AMEA - Azərbaycan tarixi (yeddi cilddə), IV cild, Bakı, 2006
- Sara Aşurbəyli - Şirvanşahlar dövləti, Bakı, 2006
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kur doyusu ve ya Calagan doyusu 1412 ci il 6 noyabr 4 dekabr tarixlerinde Qaraqoyunlu dovleti ile birlesmis Sirvansahlar Gurcustan kralligi ve Seki hakimliyi quvveleri arasinda bas vermis doyusdur Doyusun neicesi olaraq muttefiq quvveleri Qara Yusif terefinden dagidilmis Sirvansahlar ve Gurcu hokmdarlari esir alinmisdir Kur doyusuSultan Qara Yusif Kur doyusunde Tarix 6 noyabr 4 dekabr 1412 ci ilYeri Kur cayinin sahili erazisiNeticesi Qaraqoyunlularin qalibiyyetiErazi deyisikliyi Sirvansahlar dovleti Qaraqoyunlu dovletinden asili veziyyete dusmusdur Munaqise terefleriQaraqoyunlu dovleti Sirvansahlar dovleti Gurcustan kralligi Seki hakimliyiKomandan lar Qara Yusif Yarehmed Qaramanli I Ibrahim esir esir Seyid Ehmed OrlatTereflerin quvvesi5 000 20 000 gurcu 50 000 sirvanlilarSebebSultan Ehmed Qara Yusif qarsidurmasi 1408 ci ilde Emir Teymurun oglu Miransahi meglub edib oldurdukden sonra Azerbaycanda real hakimiyyet Qaraqoyunlu Qara Yusifin eline kecmisdi Bu Azerbaycanda real hakimiyyet sahibi olan Celairi Sultan Ehmedle Qara Yusifin munasibetlerinin pozulmasina sebeb oldu Sultan Ehmed Agqoyunlu tayfasi ile muharibe aparan Qara Yusifin olmamasindan istifade ederek Tebrizdeki herbi desteni seherden qovmaq meqsedile ona basqin etdi Bunun ucun o evvelceden oglu Keyumersin Hesen bey Rumlunun Ehsen et tevarix elyazma eserinin XI cildinde Sankt Peterburq Kutlevi Kitabxanasi Dorn kataloqu M9278 v l8a Sirvansahin bu oglunun adi Govhersahdir basciligi altinda Tebrize qosun gonderen Sirvansah I Ibrahimden yardim istemisdi Seyx Ibrahim Sirvansahlar dovleti ucun boyuk tehluke toretmeyen daha gucsuz sultan Ehmedin terefini saxlamagi ustun tutdu Bu zaman Qara Yusif Erzincanda idi Tebrizde bas veren hadiselerden xeber tutan Qara Yusif Tebrizin iki fersexliyindeki Azad seherciyine Keyumersin qosunlarindan evvel yetisdi 1410 cu il avqustun 30 da Sultan Ehmed ve Qara Yusifin qosunlari arasinda bas veren siddetli vurusma neticesinde sultanin qosunlari Tebrizin hendeverinde tamamile darmadagin edildi Oxla elinden yaralanmis Sultan Ehmed Tebriz sakini basmaqci Baba ed Din Culahin baginda gizlendi Baba ed Din ise onu tutub Qara Yusife verdi Sultan Ehmed emirin emri ile olduruldu Celairiler dovleti suqut etdi onun yerinde baharli tayfasindan olan hokmdar Qara Yusifin basciliq etdiyi Qaraqoyunlu dovleti yarandi Keyumersin oldurulmesi Sultan Ehmed Tebrizi terk etmezden evvel Sirvansah Ibrahimden yardim istemis o ise derhal oglu Keyumersin basciligi ile Sirvan qosunlarini komeye gondermisdi Sultan Ehmedin meglub oldugu gun Keyumers Tebrizin hendeverine gelib catdi Gece o Qara Yusifin qosunlarinin qefil hucumuna meruz qalaraq esir alindi Qara Yusifin emri ile Keyumers qalasinda saxlanilirdi Sirvansah oglunun geri qaytarilmasi ucun boyuk meblegde pul teklif etdi Lakin Qara Yusif Keyumersi temennasiz buraxaraq iltifat gosterdi ve onunla atasi Sirvansah I Ibrahime tabe olmaq telebi ile mektub gonderdi Sirvansah oglu Keyumersin xeyanet etmesinden atasini devirerek Qara Yusifin vassal olmaq barede onunla sazis baglamasindan subhelenerek oglunu edam etdirdi Doyusun gedisiKeyumersin edam olunmasi xeberini alan Qara Yusif Tebrizden cixaraq Qarabaga yollandi Sonra o Seyx Ibrahimin yanina elci gondererek tabe olmasini teklif etdi Musteqilliyini itirmek istemeyen Ibrahim Sirvanda boyuk ordu toplayaraq Seki hakimi Seyid Ehmed Orlat ve gurcu hokmdari I Konstantinle ittifaqda on iki minlik suvari ile Qara Yusifin uzerine yeridi Ibrahim evveller de gurcu hokmdari ile dostluq munasibetleri saxlayirdi ve onunla muttefiq idi Qelebe calacagina emin olan Qara Yusif boyuk qosunla soyurqal ve hediyyeler bagisladigi vassallari Cenubi Azerbaycanin iri feodallari ile birlikde cixis etdi Seyx Ibrahim Kur sahilinde duserge saldi Vurusma h 815 ci ilin saban ayinda 1412 ci il noyabrin 6 dan dekabrin 4 dek oldu Qara Yusifin quvveleri Sirvansahin gurcu hokmdarinin ve sekili Seyid Ehmed Orlatin birlesmis qosunlarinin quvvesinden xeyli ustun idi Vurusma zamani muttefiq qosunlarinin son derece merdlikle doyusmesine baxmayaraq ustunluk Qara Yusifin terefinde oldu Sirvansahin qosunlari meglubiyyete ugrayib gurcu silahli quvvelerine teref cekilerek onlarla birlesdi Doyusu oz qosunlari ile gurcu hokmdari davam etdirirdi Tezlikle muttefiqlerin birlesmis qosunu Qara Yusifin qosunlari terefinden muhasireye alinaraq esir goturuldu NeticeDoyus zamani Sirvansah I Ibrahim atla xendeyin ustunden sicrayib kecmeye cehd gosterdi lakin yasli oldugu ucun onun yasi 60 a yaxin idi durus getire bilmeyerek yixildi ve qolunu sindirdi Qaraqoyunlu doyuscusu onun paltarini cixarib atini elinden alaraq oldurmek isteyirdi Buna gore de Ibrahim ozunu nisan vermeli oldu Onda doyuscu onun boynunu qursaqla baglayib Qara Yusifin yanina getirdi Gurcu hokmdari I Konstantin Seyx Ibrahimin oglanlari Qezenfer Esedullah Xelilullah Menucohr Ebdurrehman Nesretullah ve Hasim qardasi Seyx Behlul Sirvanin adli sanli adamlari qazi Beyazid Ebu Yezid emir Huseng ve ogullari qazi Movlana Zahireddin habele tebib muneccim carci ve diger eyanlar da esir alinmisdilar Onlarin hamisi qandallarda Qara Yusifin huzuruna getirildiler Qara Yusif siravi Sirvan doyusculerini pulsuz buraxdirdi gurcu esirlerin ise edam olunmasini emr etdi Uc yuz gurcu elece de gurcu hokmdarinin qardasi David qilincdan kecirildi Ozunu megrur aparan hokmdar I Konstantini ise Qara Yusif ve oglu Pirbudaq oz elleri ile oldurduler Ibrahimi onun ogullarini meiyyeti ile birlikde zencirlenmis halda Tebrize gonderib zindana saldilar Qara Yusif Samaxini Sirvanin diger yerlerini ve kendlerini tarmar edib Tebrize yollandi O olkeden bir milyon mal qara qovub apardi Sirvansahin azad edilmesiTebrizde Qara Yusif esir Sirvansah Ibrahimle danisiqlar aparmaga basladi O Ibrahimden 1200 Iraq tumeni Seyx Behluldan 200 tumen qazi Movlana Zahireddinden 100 tumen mebleginde can bahasi teleb etdi Sonra Qara Yusif Sirvansahdan sarayda Bakidaki Sirvansahlar sarayinda saxlanilan cavahiratin ve qizilin oz xezinesine getirilmesi telebini ireli surdu Lakin bu zaman Tebrizin tacir ve senetkar reisleri basda Seyx Exi Qessab olmaqla Qara Yusifin divanina gelerek eger Qara Yusif pul evezine mal qebul etmeye raziliq vererse Sirvansahin can bahasini derhal odemeye hazir olduqlarini bildirdiler Qara Yusif buna razi oldu ve tebrizliler Sirvansahin azad edilmesi ucun Qara Yusifin divanina 1200 tumen mebleginde mal verdiler evezinde ise Seyx Ibrahim hemin meblegi Sirvan divanindan almaq ucun Exi Qessabin ve tacirlerin adina berat kagizlari verdi Bundan sonra Qara Yusif Sirvansah I Ibrahimi buxovdan azad edib ziyafetde oz yaninda oturtdu Vassal asililiginin qebuluAzad edildikden sonra Sirvansah I Ibrahim Qaraqoyunlu xanedanindan vassal asililigini qebul etdi ve ondan Sirvan vilayetini Seki hududlarindan Derbende qeder butun seherleri ile birlikde evvelki qaydada idare etmek huququnu tesdiq eden ferman aldi Sirvansah Ibrahim ve diger Sirvan esirleri h 816 1413 ci ilin baharinda vetene qayitdilar Qara Yusif Ucana getdi ve onun qosunlari Sirvani terk etdi Sirvansah Ibrahim evvelki kimi otuz bes il erzinde hakimiyyet surduyu boyuk bir dovletin hokmdari idi Seyx Ibrahim Sirvana qayitdiqdan sonra uc il hokmranliq ederek h 820 1417 ci ilde olmusdur Cennabi Qaramani ve basqa muellifler Ibrahimin olum tarixini h 821 ci il gosterseler de Haci Xelifenin Cahanname eserinde onun varisinin h 820 ci ilde taxta cixdigi qeti suretde gosterilir IstinadlarShapaf xan Bidlici Shapaf name t II c 100 I P Petrusevski seh 158 hasiye 27 Camapkandi c 194 195 Petpyshevckij c 158 Mipxond t VI c 294 Petpyshevckij c 159 Sara Asurbeyli Sirvansahlar dovleti Baki 2006 seh 356 359 Myunedzhzhim bashi c 171 Dopn c 578 ac Caxavi c 188 Z M Byniyatov Hovye matepialy 3 c 63 Camapkandi c 234 236 244 Shapaf xan Bidlici Shapaf name t II c 101 102 Tarixi Cennabi v 959bEdebiyyatAMEA Azerbaycan tarixi yeddi cildde IV cild Baki 2006 Sara Asurbeyli Sirvansahlar dovleti Baki 2006