Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hacıalılı — Azərbaycan Respublikasının Qəbələ rayonunun inzibati ərazi vahidində kənd.
| Hacıalılı | |
|---|---|
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Rayon | Qəbələ rayonu |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Saat qurşağı | |
| Əhalisi | |
| Əhalisi | 1471 (2009) nəfər |
| Rəqəmsal identifikatorlar | |
| Poçt indeksi | AZ3616 |
Tarixi
Coğrafiyaşünas Elxan Nuriyevin yürütdüyü fərziyyəyə əsasən "Hacallı" Hacı Əlili sözlərindən yaranıb. Müəllif Hacıalılı adında iri tayfanın məlum olmadığını, kəndin adının Hacı Əlinin adından yarandığını qeyd etmişdir.
İsmayıl bəy Qutqaşınlı "Səfərnamə" əsərində Qutqaşından – Trabuzanadək bölməsində Hacallı barədə qeyd edir:
Zövcəmiz Hacı Bikə düz yol ilə Hacıallı qəryəsinə getdi. Mən bir para xalisə kəndlərimi gəzib, bir para nizam verib axşama dəxi haman kəndə çatdım.orada iki gecə qalıb, bir para ətraf cəvanibdə olan xalisələrimin işlərinə əncam verib və özüm öz əlim ilə saldığım bağda bir gün istirahət edib, Rəcəbin on ikisində oradan yola düşüb, Qəbələ mahalından (çıxıb), Ağdaş mahalında Ağcayazı(kəndində) mahmud bəyə qonaq olduq. Qutqaşından Hacıallıya üç ağac yarım və Hacıallıdan Ağcayazı kəndinə dörd ağac yarım yoldur.
İndiki Hacallının yerləşdiyi ərazilər ilk Tunc dövründən yaşayış məskənidir. Erkən tunc dövrünün Hacallıda olan kurqan qəbir abidəsi buralarda yaşayış tarixinin eramızdan əvvəlki vaxtlara təsadüf etdiyinə əyani sübutdur. Süni suvarma sisteminin yaranması da məhz Tunc dövrünə təsadüf edir. Tunc alətlərdən istifadə etməklə Hacallı ərazisində yaşayan ilk insanlar şimaldan su kanalı çəkmiş, Pirəlli meşəsinin qaynama bulaqlarını isə mənbə kimi istifadə etmişlər. Hacallının yerləşdiyi Ərəş düzünün düz Yengicə (yəni dağlıq olmayan sahələr) adlanan bütün əraziləri süni suvarma sistemi ilə suvarılmış, dənli bitkilər əkilən sahələr genişlənmişdir. Əkinçiliklə məşğul olan Hacallılar burada daimi məskən salmış, maldarlıqla məşğul olanlar isə köçəri həyat tərzinə keçmişlər. Taxılçılıqla məşğul olan Hacallı sakinləri (Hacallı ərazisində yaşayan insanlar) taxılın və digər kənd təsərrüfatı məhsullarının qorunub-saxlanması üçün büyük saxsı küplərdən istifadə etmişlər.
Hacallının yerləşdiyi Ərəş düzü tarixi mənbələrdə Ərəş mahalı adı ilə göstərilib. XVIII əsrin sonunda Şəki xanlığının ərazisi səkkiz mahala bölünmüşdü. Bunlardan biri də Hacallının yerləşdiyi Ərəş mahalı idi. Mahalı naib idarə edirdi. Bu ərazilər 1743–cü ilə qədər Ərəş sultanlığının tabeliyində olmuşdur. dövründə zəifləyən Ərəş sultanlığının əraziləri, indiki Hacallının yerləşdiyi Ərəş düzü də daxil olmaqla Şəki xanlığının tərkibinə qatıldı
Hacallı kəndi, Qəbələ rayonunda rayon mərkəzindən 20 km cənub qərbdə, Qəbələ—Ağdaş yolu kənarında, Ərəş düzündədir(Azərbaycan Sovet Ensklopediyası X cild səhifə 144 ). Kənd əhalisi taxılçılıq, heyvandarlıq və qismən də və baramaçılıqla məşğul olur. Hacallıda orta məktəb, xəstəxana, mədəniyyət evi, kitabxana və uşaq baxçası fəaliyyət göstərir. Arxeoloji abidələrdən kurqan(ilk tunc dövrü) və qəbiristan(antik dövr) var( ASE X cild səhifə 144). Hacallı adı yerli ağsaqqalların dediyinə görə "Hacca əlli" sözündən yaranmışdır. Deyildiyinə görə bu yer həccə gedən zəvvarların əlli(50) nəfərinin toplandığı yer olub. Coğrafiyaşünas Elxan Nuriyevin yürütdüyü fərziyyəyə əsasən (Azərbaycan SSR Şəki – Zaqatala zonasının toponimikası– səhifə 12 – Elxan Nuriyev) Hacallı Hacı Əlili sözündən yaranıb. Məüəllif Hacıalılı adında iri tayfanın məlum olmadığını, kəndin adının Hacı Əlinin adından yarandığını qeyd etmişdir.
Hacıallı adının hansı mülahizələrinin doğru olub-olmadığını tarixçilərin öhdəsinə buraxırıq. İndiki Hacallının yerləşdiyi ərazilər çox qədim bir dövrdən yaşayış məskənidir. Bu dövr ilk tunc dövrüdür. Bu dövr özünə xass cəhətləri ilə digər dövrlərdən fərqlənir. Belə ki, məhz bu dövrdə insan yeni texnologiyaya yiyələndi. O, təmiz misdən daha davamlı olan tunc qatışığını kəşf etdi. Bu tarix eramızdan əvvəl təxminən 3750—2900–cü iləri əhatə edir və erkən tunc dövrü adlanır. Erkən tunc dövrünün Hacallıda olan Kurqan qəbir abidəsi buralarda yaşayış tarixinin eramızdan əvvəlki vaxtlara təsadüf etdiyinə əyani sübutdur. Artıq eneolit dövründən fərqli olaraq insan torpağı toxa ilə deyil, xış ilə şumlayır, bu zaman qoşqu heyvanlarından istifadə edirdi. Tunc alətin təsərrüfata tətbiqi, əsasən materialın möhkəmliyi, qoşqu heyvanlarının istifadəsinə imkan verdi, bununla da daha geniş sahələrin əkilməsinə şərait yarandı. Süni suvarma sisteminin yaranması da məhz Tunc dövrünə təsadüf edir. Tunc alətlərdən istifadə etməklə Hacallı ərazisində yaşayan ilk insanlar şimaldan su kanalı çəkmiş, Pirəlli meşəsinin qaynama bulaqlarını isə mənbə kimi istifadə etmişlər.
Hacallının yerləşdiyi Ərəş düzünün düz Yengicə adlanan bütün əraziləri süni suvarma sistemi ilə suvarılmış, dənli bitkilər əkilən sahələr genişlənmişdir. Məhz bu dövrlərdə maldarlığın yeni sahəsi – köçmə maldarlığı meydana gəlmişdir. Əkinçiliklə məşğul olan Hacallılar burada daimi məskən salmış, maldarlıqla məşğul olanlar isə köçəri həyat tərzinə keçmişlər. 1983–cü ildə Hacallı—Ovculu yolunun şimal hissəsində, Kürd arxı boyunca torpaq-qazıntı işləri zamanı tutumu təxminən 1,5-2 ton olan böyük saxsı küplər aşkar edilib. Ardıcıl şəkildə tapılan qablar arx boyunca basdırılmışdır.
Toponimikası
- Hacallı oyk., sadə.
- Goranboy r-nunun Qarqucaq i.ə.v.-də kənd. Gəncə-Qazax düzənliyindədir;
- Qəbələ r-nunun eyniadlı i.ə.v.-də kənd. Şəki-Qəbələ yaylasının Hacallı düzündədir;
- Samux r-nunun Lək i.ə.v.-də kənd. Gəncə-Qazax düzənliyindədir.
- Tərtər r-nunun Soyulan i.ə.v.-də kənd. Qarabağ düzündədir;
- Tovuz r-nunun Əlibəyli i.ə.v.-də kənd. Tovuz çayının sahilində, dağətəyi ərazidədir. Keçmiş adı Şəmşədil olmuşdur. Yaşayış məntəqəsi 1515-ci ildə qızılbaşların zülqədər tayfasının şəmsəddinli qolunun məskunlaşması nəticəsində yarandığı üçün XIX əsrin əvvəllərinə qədər Şəmşədil adlanmışdır;
- Zəngilan r-nunun eyniadlı i.ə.v.-də kənd. Düzənlikdədir. Yaşayış məntəqələri hacıllı/hacıalılı tayfasının məskunlaşması nəticəsində yaranmışdır. Etnotoponimdir.
Mədəniyyəti
Hacallı kəndində orta məktəb, xəstəxana, mədəniyyət evi, kitabxana və uşaq baxçası fəaliyyət göstərir. Arxeoloji abidələrdən kurqan (ilk tunc dövrü) və qəbiristan (antik dövr) var.
Hacallı toponimik mənbələrdə qeyd edilir ki, Hacallı sözünün mənası nəsil adından götürülüb. Vaxtilə Hacı Əli olan söz get-gedə fonetik dəyişkənliyə uğrayaraq indiki halına düşüb. Rayon mərkəzindən 20 km. cənub-qərbdə Qəbələ-Ağdaş avtomobil yolunun kənarında, Ərəş düzündədir. Kəndin tarixi qədimdir. Burada arxeoloji abidələrdən ilk tunc dövrünə aid kurqanlar, antik dövr qəbiristanlığı var.
Kənddə Elektron ATS quraşdırılıb. Mavi yanacaqdan istifadə edilir. Artezianlardan hər qapıya su xətti çəkilib. Ən müasir kəndlərdən hesab edilir. Hər il ali məktəblərə yüksək balla qəbul olunanlar arasında hacallılar da az deyil. Əhalinin məşğuliyyəti fərdi tərəvəz sahələrinin, taxıl zəmilərinin əkilməsi və mal-qaraya qulluqdur.
Coğrafiyası və iqlimi
- Hacallı kəndi rayon mərkəzindən 20 km cənub qərbdə, Qəbələ-Ağdaş yolunun kənarında, Ərəş düzündə yerləşir.
İqtisadiyyatı
- Kənd əhalisi taxılçılıq, heyvandarlıq və qismən də və baramaçılıqla məşğul olur.
Əhalisi
İstinadlar
- Azərpoçt. "İndekslər" (az.). www.azerpost.az. 2016-04-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-04-19.
- Azərbaycan SSR Şəki–Zaqatala zonasının toponimikası, səh.12, Elxan Nuriyev
- İsmayil bəy Qutqaşınlı Əsərləri kitabı Bakı, 2005, səh.71
- "1743–cü ildə Nuxalı Hacı Çələbi Qurban oğlu Ərəş mahalını Şəki və Qəbələ mahalları ilə birlikdə özünə tabe etdi.", Mahmud İsmayılov, "Şəki tarixi", səh.19
- Azərbaycan Toponimlərinin Ensiklopedik Lüğəti. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası. Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu. Şərq-qərb Bakı-2007. səh.427
- Şəlalə Məhyəddinqızı, "Qəbələ Qafqazın incisi", Bakı, "Oğuz Eli", 2009.
 | Qəbələ rayonu ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
 | Kənd ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Hacialili Hacialili Azerbaycan Respublikasinin Qebele rayonunun inzibati erazi vahidinde kend Hacialili40 50 38 sm e 47 43 43 s u Olke AzerbaycanRayon Qebele rayonuTarixi ve cografiyasiSaat qursagi UTC 04 00EhalisiEhalisi 1471 2009 neferReqemsal identifikatorlarPoct indeksi AZ3616HacialiliTarixiCografiyasunas Elxan Nuriyevin yurutduyu ferziyyeye esasen Hacalli Haci Elili sozlerinden yaranib Muellif Hacialili adinda iri tayfanin melum olmadigini kendin adinin Haci Elinin adindan yarandigini qeyd etmisdir Ismayil bey Qutqasinli Sefername eserinde Qutqasindan Trabuzanadek bolmesinde Hacalli barede qeyd edir Zovcemiz Haci Bike duz yol ile Hacialli qeryesine getdi Men bir para xalise kendlerimi gezib bir para nizam verib axsama dexi haman kende catdim orada iki gece qalib bir para etraf cevanibde olan xaliselerimin islerine encam verib ve ozum oz elim ile saldigim bagda bir gun istirahet edib Recebin on ikisinde oradan yola dusub Qebele mahalindan cixib Agdas mahalinda Agcayazi kendinde mahmud beye qonaq olduq Qutqasindan Hacialliya uc agac yarim ve Haciallidan Agcayazi kendine dord agac yarim yoldur Indiki Hacallinin yerlesdiyi eraziler ilk Tunc dovrunden yasayis meskenidir Erken tunc dovrunun Hacallida olan kurqan qebir abidesi buralarda yasayis tarixinin eramizdan evvelki vaxtlara tesaduf etdiyine eyani subutdur Suni suvarma sisteminin yaranmasi da mehz Tunc dovrune tesaduf edir Tunc aletlerden istifade etmekle Hacalli erazisinde yasayan ilk insanlar simaldan su kanali cekmis Pirelli mesesinin qaynama bulaqlarini ise menbe kimi istifade etmisler Hacallinin yerlesdiyi Eres duzunun duz Yengice yeni dagliq olmayan saheler adlanan butun erazileri suni suvarma sistemi ile suvarilmis denli bitkiler ekilen saheler genislenmisdir Ekincilikle mesgul olan Hacallilar burada daimi mesken salmis maldarliqla mesgul olanlar ise koceri heyat terzine kecmisler Taxilciliqla mesgul olan Hacalli sakinleri Hacalli erazisinde yasayan insanlar taxilin ve diger kend teserrufati mehsullarinin qorunub saxlanmasi ucun buyuk saxsi kuplerden istifade etmisler Hacallinin yerlesdiyi Eres duzu tarixi menbelerde Eres mahali adi ile gosterilib XVIII esrin sonunda Seki xanliginin erazisi sekkiz mahala bolunmusdu Bunlardan biri de Hacallinin yerlesdiyi Eres mahali idi Mahali naib idare edirdi Bu eraziler 1743 cu ile qeder Eres sultanliginin tabeliyinde olmusdur dovrunde zeifleyen Eres sultanliginin erazileri indiki Hacallinin yerlesdiyi Eres duzu de daxil olmaqla Seki xanliginin terkibine qatildi Hacalli kendi Qebele rayonunda rayon merkezinden 20 km cenub qerbde Qebele Agdas yolu kenarinda Eres duzundedir Azerbaycan Sovet Ensklopediyasi X cild sehife 144 Kend ehalisi taxilciliq heyvandarliq ve qismen de ve baramaciliqla mesgul olur Hacallida orta mekteb xestexana medeniyyet evi kitabxana ve usaq baxcasi fealiyyet gosterir Arxeoloji abidelerden kurqan ilk tunc dovru ve qebiristan antik dovr var ASE X cild sehife 144 Hacalli adi yerli agsaqqallarin dediyine gore Hacca elli sozunden yaranmisdir Deyildiyine gore bu yer hecce geden zevvarlarin elli 50 neferinin toplandigi yer olub Cografiyasunas Elxan Nuriyevin yurutduyu ferziyyeye esasen Azerbaycan SSR Seki Zaqatala zonasinin toponimikasi sehife 12 Elxan Nuriyev Hacalli Haci Elili sozunden yaranib Meuellif Hacialili adinda iri tayfanin melum olmadigini kendin adinin Haci Elinin adindan yarandigini qeyd etmisdir Hacialli adinin hansi mulahizelerinin dogru olub olmadigini tarixcilerin ohdesine buraxiriq Indiki Hacallinin yerlesdiyi eraziler cox qedim bir dovrden yasayis meskenidir Bu dovr ilk tunc dovrudur Bu dovr ozune xass cehetleri ile diger dovrlerden ferqlenir Bele ki mehz bu dovrde insan yeni texnologiyaya yiyelendi O temiz misden daha davamli olan tunc qatisigini kesf etdi Bu tarix eramizdan evvel texminen 3750 2900 cu ileri ehate edir ve erken tunc dovru adlanir Erken tunc dovrunun Hacallida olan Kurqan qebir abidesi buralarda yasayis tarixinin eramizdan evvelki vaxtlara tesaduf etdiyine eyani subutdur Artiq eneolit dovrunden ferqli olaraq insan torpagi toxa ile deyil xis ile sumlayir bu zaman qosqu heyvanlarindan istifade edirdi Tunc aletin teserrufata tetbiqi esasen materialin mohkemliyi qosqu heyvanlarinin istifadesine imkan verdi bununla da daha genis sahelerin ekilmesine serait yarandi Suni suvarma sisteminin yaranmasi da mehz Tunc dovrune tesaduf edir Tunc aletlerden istifade etmekle Hacalli erazisinde yasayan ilk insanlar simaldan su kanali cekmis Pirelli mesesinin qaynama bulaqlarini ise menbe kimi istifade etmisler Hacallinin yerlesdiyi Eres duzunun duz Yengice adlanan butun erazileri suni suvarma sistemi ile suvarilmis denli bitkiler ekilen saheler genislenmisdir Mehz bu dovrlerde maldarligin yeni sahesi kocme maldarligi meydana gelmisdir Ekincilikle mesgul olan Hacallilar burada daimi mesken salmis maldarliqla mesgul olanlar ise koceri heyat terzine kecmisler 1983 cu ilde Hacalli Ovculu yolunun simal hissesinde Kurd arxi boyunca torpaq qazinti isleri zamani tutumu texminen 1 5 2 ton olan boyuk saxsi kupler askar edilib Ardicil sekilde tapilan qablar arx boyunca basdirilmisdir ToponimikasiHacalli oyk sade Goranboy r nunun Qarqucaq i e v de kend Gence Qazax duzenliyindedir Qebele r nunun eyniadli i e v de kend Seki Qebele yaylasinin Hacalli duzundedir Samux r nunun Lek i e v de kend Gence Qazax duzenliyindedir Terter r nunun Soyulan i e v de kend Qarabag duzundedir Tovuz r nunun Elibeyli i e v de kend Tovuz cayinin sahilinde dageteyi erazidedir Kecmis adi Semsedil olmusdur Yasayis menteqesi 1515 ci ilde qizilbaslarin zulqeder tayfasinin semseddinli qolunun meskunlasmasi neticesinde yarandigi ucun XIX esrin evvellerine qeder Semsedil adlanmisdir Zengilan r nunun eyniadli i e v de kend Duzenlikdedir Yasayis menteqeleri hacilli hacialili tayfasinin meskunlasmasi neticesinde yaranmisdir Etnotoponimdir MedeniyyetiHacalli kendinde orta mekteb xestexana medeniyyet evi kitabxana ve usaq baxcasi fealiyyet gosterir Arxeoloji abidelerden kurqan ilk tunc dovru ve qebiristan antik dovr var Hacalli toponimik menbelerde qeyd edilir ki Hacalli sozunun menasi nesil adindan goturulub Vaxtile Haci Eli olan soz get gede fonetik deyiskenliye ugrayaraq indiki halina dusub Rayon merkezinden 20 km cenub qerbde Qebele Agdas avtomobil yolunun kenarinda Eres duzundedir Kendin tarixi qedimdir Burada arxeoloji abidelerden ilk tunc dovrune aid kurqanlar antik dovr qebiristanligi var Kendde Elektron ATS qurasdirilib Mavi yanacaqdan istifade edilir Artezianlardan her qapiya su xetti cekilib En muasir kendlerden hesab edilir Her il ali mekteblere yuksek balla qebul olunanlar arasinda hacallilar da az deyil Ehalinin mesguliyyeti ferdi terevez sahelerinin taxil zemilerinin ekilmesi ve mal qaraya qulluqdur Cografiyasi ve iqlimiHacalli kendi rayon merkezinden 20 km cenub qerbde Qebele Agdas yolunun kenarinda Eres duzunde yerlesir IqtisadiyyatiKend ehalisi taxilciliq heyvandarliq ve qismen de ve baramaciliqla mesgul olur EhalisiKende 1471 nefer ehalisi yasayir IstinadlarAzerpoct Indeksler az www azerpost az 2016 04 19 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 04 19 Azerbaycan SSR Seki Zaqatala zonasinin toponimikasi seh 12 Elxan Nuriyev Ismayil bey Qutqasinli Eserleri kitabi Baki 2005 seh 71 1743 cu ilde Nuxali Haci Celebi Qurban oglu Eres mahalini Seki ve Qebele mahallari ile birlikde ozune tabe etdi Mahmud Ismayilov Seki tarixi seh 19 Azerbaycan Toponimlerinin Ensiklopedik Lugeti Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasi Nesimi adina Dilcilik Institutu Serq qerb Baki 2007 seh 427 Selale Mehyeddinqizi Qebele Qafqazin incisi Baki Oguz Eli 2009 Qebele rayonu ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Kend ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin