İqnats Filipp Zemmelveys (alm. Ignaz Philipp Semmelweis, mac. Ignaz Semmelweis; 1 iyul 1818[…] – 13 avqust 1865[…], Oberdöblinq, Avstriya imperiyası) — Macarıstan mama həkimi, professor. səbələrini təyin etdiyi üçün ona "analar xilaskar" ləqəbi verilmişdir. banilərindən biri hesab olunur. O, tibbdə əlləri və alətləri xlor suyu ilə yumaq təcrübəsini tətbiq etmişdir. Görkəmli ginekoloq cərrah kimi tarixə düşdü. Macarıstanda qeysər kəsiyi əməliyyatını keçirən ilk həkim olmuşdur, bundan başqa ölkədə yumurtalıq üzərində əməliyyatı ilk o, etmişdir.
İqnats Filipp Zemmelveys | |
---|---|
alm. Ignaz Philipp Semmelweis | |
Doğum tarixi | 1 iyul 1818[…] |
Vəfat tarixi | 13 avqust 1865[…](47 yaşında) |
Vəfat yeri | |
Elm sahələri | , ginekologiya, cərrahiyyə |
İş yeri | Budapeşt Universiteti |
Alma-mater | Vyana Universiteti Budapeşt Universiteti |
Təhsili |
|
Tanınır | banisi |
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Vyana Mərkəzi Xəstəxanasında işləyərkən Zemmelveys təzəcə doğmuş qadınlar arasında ölüm nisbətini 0.85%-ə endirdi, halbuki əvvəlki illərdə bütün Avropada xəstəxanadaxili zahı qızdırma səbəbindən pasiyent qadın və uşaqların 60%-ı vəfat edirdi. Zemmelveysın kəşfi o dövrün təbabətində yayılmış bir neçə ehkamı təkzib edirdi, həmkarlarının əksəriyyəti onun təcrübəsini tətbiq etməyi qəti şəkildə rədd edirdilər, müdiriyyət isə onu öz mövqeyiləri üçün təhlükə hesab edirdilər.
Elmi ictimaiyyətin müqavimətinə görə Zemmelveys sinir pozuntusu keçirdi və depressiya inkişaf etməyə başladı. 1865-ci ildə qırx yeddi yaşlı Zemmelveys razılığı olmadan psixiatrik xəstəxanaya yerləşdirilmiş və iki həftə sonra orada klinikanın əməkdaşları tərəfindən döyülərək öldürülmüşdür.
Bir neçə onillikdən sonra Zemmelveysın kəşfi və onun aseptik emalın praktiki tətbiq edilmə metodikası geniş nüfuz qazandı, alimin adı tarixə keçdi, bir neçə təhsil müəssisəsi və tibb sahəsində xidmətlərə görə təqdim olunan mükafatlar onun şərəfinə adlandırıldı.
Həyatı
Ailəsi və ilkin illəri
İqnats Zemmelveys 1 iyul 1918-ci ildə şəhərində katolik ailəsində anadan olmuşdur. O, atası Yozef (1778—1846) və anası Terezanın (1789—1844, evlilikdən öncəki soyadı Müller idi) on uşağından beşincisi idi. Atası idi, anasının soyu isə adlı alman etnik qrupundan idi. 1570-ci ilə qədər onların nəslini tədqiq etmək mümkün olmuşdur, ailəsinin əcdadları kiçik Marczfalva kəndində yaşamışdılar. Budanın tarixi bölgəsi olan Tabanda XVIII əsrin əvvəllərindən etibarən etnik serblər məskunlaşmağa başlamışdılar. Yozef və Terezanın böyük ailəsi Budapeştin "Apron, 1-3" küçəsində yerləşən evdə yaşamışdılar. XIX əsrin əvvəllərində Macarıstanın yoxsulluq və repressiya yaşadığı dövrdə, Yozef uğurlu ticarətçi idi və ailəsini bolluq içində yaşadırdı. Ətrafındakıların xatirələrinə əsasən, uşaqlıq və yeniyetməlik illərində İqnats həmyaşıdları və müəllimləri tərəfindən sevilən, yumşaq xasiyyətli və şən uşaq idi. Ailə içində ona "Natsi" deyilirdi.
Təhsili
1837-ci ildə İqnats Zemmelveys katolik gimnaziyasını fərqlənmə nişanı ilə bitirdi və atasının məsləhəti ilə Vyana Universitetinin hüquq fakültəsinə daxil oldu. Cəmi bir neçə həftədən sonra gənc oğlan anladı ki, hərbi hakim karyerası onu cəlb eləmir. Bir dostu sayəsində o, professor anatomiya dərsində iştirak etdi ki, orada müəllim nümunəvi meyiti yarma prosesini göstərirdi. İqnats insan bədəni quruluşundan o qədər təsirləndi ki, həmən fakultəsi və ixtisas fənnini dəyişərək, tibb şöbəsinə keçməyə qərar aldı. Vyanada birinci kursu bitirdikdən sonra Macarıstana qayıtdı və iki il Peşt Universitetinin nəzdində tibb məktəbində oxudu, 1841-ci ildə isə təhsilini o dövrdə Avropanın ən nüfuzlu tibb fakültəsinə sahib Vyana Universitetində davam etdirdi.
Qəbul aldıqdan dərhal sonra, hələ 1837-ci ildə Zemmelveys dil əngəli ilə rastlaşdı, belə ki onun ailəsində alman dilinin dialektində danışırdılar, bu da Hochdeutsch-da danışan macarlar arasında anlaşılmazlıq və təşəxxüslü münasibətə səbəb olurdu. Macarca isə İqnats yaxşı danışa bilmirdi, çünki bu dillə ancaq orta məktəbdən məşğul olmağa başlamışdır.
Zemmelveysin tibbi görüşlərin formalaşması və bir həkim olaraq irəliləməsində həlledici təsiri üç elm adamı, patoloqoanatom , dermatoloq və terapevt göstərmişdilər. Patoloji anatomiyanın bir elm kimi formalaşmasında əhəmiyyətli töhfə verən fon Rokitanski Zemmelveysa meyitxanada işləmək üçün şərait yaratmış və zahı qızdırmasından ölən bütün meyitlərin yarmasını keçirtməyə imkan vermişdir. Fon Hebra Zemmelveysdan cəmi iki yaş böyük idi və özü də Şkoda və fon Rokitanskinin tələbəsi olmuşdur, sonradan o, görkəmli dermatoloq olmuş və şəxsi patoloqoanatomik məktəbini açdı. Fon Hebra Zemmelveysın ən yaxın dostu idi və illər sonra o, İqnatsın oğlunun xaç atası oldu. 1 iyul 1844-cü ildə İqnats iki il ərzində assistent vəzifəsinə keçmək perspektivi ilə Vyana Mərkəzi Xəstəxanasına təcrübəçi kimi işə düzəldi. 1844-cü ilin avqust ayında mama həkimi diplomunu aldı, 1845-ci ilin noyabr ayında isə cərrah.
İqnatsın ən sevdiyi müəllim fon Rokitanskinin tələbəsi olmuş Yakob Kolleçka oldu. Zemmelveys sözün əsl mənasında Kolleçkaya sitayiş edirdi və onun rəhbərliyi altında patologiya sahəsində ixtisaslaşmağı xəyal edirdi. Naməlum səbəblərdən rədd cavabı aldıqdan sonra o, Yozef Şkodanın assistenti vəzifəsinə müraciət etsə də, bu yer artıq başqasına vəd olunmuşdur. O, yalnız mamalıq sahəsindən müsbət cavab aldı, hansı ki daha az nüfuzlu sayılırdı. 1 iyul 1846-cı ildə Zemmelveys doğum şöbəsinin müdiri professor Yohan Kleynin yanında aspirant-assistent kimi işləmək üçün iki illik müqavilə imzaladı.
Mərkəzi Vyana Xəstəxanasındakı işi
1763 -cü ildə imperatriçə Mariya Terezanın əmri ilə quruldu və dünyanın ən böyük xəstəxanası oldu. Tibbi xidməti keyfiyyətinə görə onu dünyanın ən yaxşısı etmək üçün baş həkim Avropanın qabaqcıl doğum evlərindən bir neçəsinə ezamiyyətə göndərildi və oradan qayıtdıqdan sonra "təbii doğuşlar" üzrə pioner oldu. Boer Britaniya məktəbinin davamçısı idi və zahı qızdırmasının yoluxucu olduğu və onun xəstə pasiyentlərdən sağlam olanlara keçə biləcəyi qənaətində idi, buna görə xəstəxanalarda tibb işçiləri arasında gigiyenaya diqqətlə riayət edilirdi, otaqlar təmiz saxlanılırdı və xəstə pasiyentlər təcrid olunurdular. Həmçinin, Boer mamalıq üzrə təhsil alan tələbələrin cəsədlər üzərində təcrübə aparılmasının əleyhinə idi, cəsədlərin yerinə trenajorların istifadə edilməsinin tərəfdarı idi. Onun rəhbərliyi dövründə doğum evində ölüm faizi 1%-ə bərabər idi.
Vyana mamalıq məktəbinin banisi hesab olunan Boer II İosifin vəfatından sonra yaranan hakimiyyətin etibarını qazana bilmədi. Bir sıra ittihamlardan və intriqalardan sonra "subordinasiyaya riayət etməmə" səbəbilə işdən azad edildi və 1823-cü ildə Vyana Mərkəzi Xəstəxanasında professor və mamalıq şöbəsinin müdiri vəzifəsinə Yohan Kleyn təyin edildi. Daha əvvəl Boer Kleyn haqqında vəzifəyə namizədlər içərisində ən az qabiliyyətli kimi təsvir etmişdir və belə bir təyinat rəqiblərinin siyasi mübarizəsində daha bir addım idi. 1823 -cü ildən tibb tələbələrinə və həkimlərə anatomiya şöbəsinə daxil olmaq icazəsi verildi və onlar təzəcə doğmuş qadınların cəsədləri də daxil olmaqla zahı qızdırmasından vəfat edənlərin bədənlərinin meyityarmasında iştirak etməyə başladılar. Bundan başqa, onlar ölən zahıların vaginal müayinələrini də keçirirdilər, sonra isə doğuşda olanları müayinə etmək üçün hamilələrə tibbi yardım şöbəsinə keçirdilər. Zahı qızdırmasından ölənlərin sayı üzrə müqayisəli təhlilin həyata keçirilməsi üçün 3-cü qrafikdə Dublin Mərkəzi Xəstəxanasının göstəriciləri yerləşdirilmişdir: qrafikə əsasən, Kleyn təyin edildikdən dərhal sonra kəskin artım yarandı. 1833-cü ilin yanvar ayından etibarən ağır iş yükü səbəbiylə mamalıq şöbəsinin iki klinikaya bölünməsinə qərar verildi, 1840-cı ildə isə Kleyn bütün tələbələri iki qrupa ayırdı: 1-ci klinkaya həkimlik üzrə təhsil alan kişiləri, 2-ciyə isə mamalıq öyrənən qadınları götürürdülər. O dövrdə xəstəxanada ildə 6-8 min doğuş halları baş tuturdu. Birinci klinikanın müdiri Kleynin özü olduğu halda, ikinci klinikanın rəhbəri Zalsburqdan dəvət olunan professor Frants Batş idi.
1 iyul 1846-cı ildə İqnats Zemmelveys Vyana Mərkəzi Xəstəxanasının 1-ci klinikasının birinci assistenti (baş ordinator) təyin edildi. İşə başladığı elə ilk günlərdə təzəcə doğmuş qadınların zahı qızdırması səbəbiylə ölüm sayının yüksək olması onda təəccüb doğurdu: həmin vaxtı Kleynin klinkasında göstəricilər bütün Avropadakı digər doğum evlərindən daha yüksək idi. Qadınların və anadan təzəcə olmuş uşaqların demək olar ki, 20%-ı (bəzi illərdə 30%-dən çox) epidemiyadan vəfat edirdi, eyni zamanda mamaların doğuşu apardığı Bartş şöbəsində ölüm nisbəti nadir hallarda 4%-i keçirdi. Bundan əlavə, 1-ci şöbədə zahı qızdırması epidemoloji xarakter daşıyrdısa, 2-cidə baş verirdisə belə bu hal fərqli palatalarda ayrı pasiyentlərdə müşahidə olunurdu. Bu fakt adi Vyana sakinlərinə də məlum idi: hamilə qadınlar nəyin bahasına olursa olsun çalışırdılar ki, birinci şöbəyə düşməsinlər, əvəzinə hər kəs qəbulu gecə yarısından sonra başlayan Bartşın klinikasına düşməyi istəyirdi.
Kəşf üçün zəminlər
O dövrün Avropa həkimlərinin böyük əksəriyyəti və ideyalarına arxalanırdı. Zahı qızdırmasının yalnız qadınlara təsir etdiyi və onun müxtəlif, prinsip etibarilə fərqli xarici və daxili səbəblərdən qaynaqlandığı hesab olunurdu: zərərli , tanrının hökmü, geoloji və iqlim şəraiti, zahın emosional sarsıntısı. Hətta uşaqlıq nahiyəsində iltihabı yanlış istiqamətdə axan süddən və ya hamiləlik aylarında toplanan menstrual qandan qaynaqlandığı nəzəriyyələri də var idi. Nəzəriyyələrdən biri iddia edirdi ki, infeksiyalaşmış sperma zahı qızdırmasına səbəb olur. Xəstəliyin səbəblərini müəyyən etməyi bacarmayan bir çox tibb işçiləri, ona qarşı mübarizənin mümkünsüz sayan qaçılmaz bir bəla olaraq qəbul edirdilər. Zahı qızdırmasından ölənlərin sayı çiçək xəstəliyi və vəbadan vəfat edənlərin cəmindən çox idi: məsələn, 60 il ərzində təkçə hələ Prussiyada 363.624 sayda qadın onun qurbanına çevrildi. Praqa və Parisin ən böyük xəstəxanalarında zahı qızdırması epidemiyası illərlə səngimədi. Tam fərqli vəziyyətdə İngiltərədə idi: ölkənin ən böyük xəstəxanalarının sənədlərinə görə, üç əsr ərzində qadınların yalnız 1,29%-i zahı qızdırmasından vəfat etmişdir. Britaniya həkimləri alətlərin, tibb heyətinin əllərinin və geyimlərinin, xəstəxanadaxili yerlərinin hamısının ideal təmizliyini və xəstələrin təcrid olunmasını zəruri hesab edirdilər. Qitə həmkarlarından fərqli olaraq, onlar müəyyən kontaqinin tibb personalı vasitəsi ilə yayıldığı və xəstə qadınlardan sağlam qadınlara keçdiyi nəzəriyyəsinə sadiq qalırdılar. Ancaq zahı qızdırmasının əsl səbəbləri haqqında heç bir təsəvvürləri yox idi, onun çiçək xəstəliyi və ya malyariya kimi müstəqil bir xəstəlik olduğuna inanırdılar. Hətta Şotlandiya mamalıq cərrahı belə törədici mikrobu təyin edə bilmədi, halbuki o, həllə hər kəsdən çox yaxınlaşmış və Aberdin şəhərində doğuş qızdırması epidemiyası ilə uğurla mübarizə aparırdı.
Tezliklə Zemmelveys bütün diqqətini zahı qızdırmasına səbəb olan əsas amili tapmağa yönəltdi. Bioqraflar bu anı alimin 1850-ci illərdə yarandığı depressiyasının ilk epizodlarına aid edirlər. O, 1-ci və 2-ci klinikaya müraciət edən pasiyentlər haqqında bütün məlumatları ehtiva edən müfəssəl cədvəl tərtib etdi və aydın oldu ki, son altı il ərzində birinci şöbədə təxminən 2000 qadın, ikinci bölmədə 700 qadın vəfat edib. 1-ci şöbədə 2-cidə olan oxşar şəraiti yaratmaq üçün o, orada tətbiq edilən üsulların ən kiçik nüanslarını yamsılamağa başladı: qadınlara uzanılıqlı şəkildə kürək üstə yox böyür üstə doğmağa şərait yaratmaq, əvvəl olduğu kimi doğuşdan sonra qadınları özbaşına yeriməyə məcbur etmək yerinə onların palatalara köçürülməsini təmin etmək; Zemmelveys həmçinin otaq ventilyasiyasına nəzarəti artırdı və dərman paylama yanaşmasını dəyişdirdi. Bütün bu cəhdlər boşa çıxdı.
Zahı qızdırması probleminin həlli yolundakı ilk uğur xəstəliyin epidemioloji yox təbiətcə endemik olmasının aşkar edilməsi oldu. Müxtəlif ölkələrdən olan 300 ildən də çox vaxt ərzində toplanan sənədləri təhlil edərək Zemmelveys birmənalı nəticəyə gəldi ki, xəstəliyə yalnız doğum müəssisələrində yolxulur, həm də bu, məhz ən materialist, elmi yanaşmanın (anatomiya şöbəsi olan və tələbələrə yarma keçirməyə icaz verilən yerlər) qəbul edildiyi təsisatlarda baş verir.
O dövrdə geniş yayılmış nəzəriyyə əsasən, təzəcə doğmuş qadının emosional sarsılması zahı qızdırmasına gətirib çıxardır. Bunun həqiqiliyini sınamaq istəyən Zemmelveys eksperiment keçirməyə qərar verdi. O, hər gün zəng ilə palataları gəzən və can verənlərin bədənlərinə “müqəddəs” sürtən bir keşişi dəvət etdi. Qonşu çarpayılarda yatan qadınlar vahimə içində olsalar da bu heç bir şəkildə ölüm sayına təsir etmədi.
Zemmelveysin hazırladığı cədvəlin nəticələrini görən Yozef Şkoda 1-ci və 2-ci klinikalar arasındakı ölüm fərqini qeyd etdi və bunun səbəbini öyrənmək üçün bir komissiya yığılmasının təklifini irəli sürdü. Xidməti istintaqdan boyun qaçırmaq istəyən Kleyn kömək üçün nazirə müraciət etdi, məsələ gündəmdən çıxarıldı. Yalnız 1847-ci ilin mart ayında 1-ci şöbədəki ölüm nisbəti 2-cidən dörd dəfə çox olduğu vaxtda komissiya nəhayət çağırıldı. Onun qərarı ilə 1-ci şöbədəki ölüm səbəbi əcnəbi mamalıq tələbələrin ixtisassız fəaliyyətləri elan edildi, hamısının işdən uzaqlaşdırılmasına əmri verildi. Son işdən qovulan Zemmelveys oldu.
Zemmelveys üsulu
Xəstəxana işindən kənarlaşdırılmış Zemmelveys 1847-ci ilin mart ayının sonunda iki həmkarı ilə dincəlmək və zahı qızdırmasının ölümsaçan epidemiyalar barədə düşünməmək üçün Venesiyaya yollandı. Səyahət gənc həkimin kefini yüksəltdi, xəstəxanada isə yenidən mama həkimi vakansiyası açıldı və Zemmelveys Vyanaya qayıtdı. Qayıdandan dərhal sonra o, öyrəndi ki, onun olmadığı müddətdə yaxın dostu və rəhbəri Kolleçka vəfat edib. Bu ölüm Zemmelveys üçün şəxsi itki idi. Məlum oldu ki, zahı qızdırmasından dünyasını dəyişən qadının meyidi yarılması zamanı assistentlik edən tələbələrdən biri cərrah bıçağı ilə Kolleçkanı yaralamışdı. Cəmi bir neçə gün sonra professor sepsisdən öldü. Xəstəlik tarixçəsini və yarılma protokolunu tədqiq edərək, Zemmelveys fikir verdi ki, patoloqoanatomik mənzərə zahı qızdırmasından ölən qadınlar və körpələrin vəziyyətləri ilə eynidir: yarılma protokolunda , , və çoxsaylı metastazlar qeyd olunmuşdur. Kolleçkanın ölümü Zemmelveys üçün bir aydınlatma oldu, çünki o, anladı ki, zahı qızdırması sepsisdir, onun səbəbi isə həkimlərin əlindən uşaqlıq və vajina yaralarına düşən və birbaşa qana daxil olan meyit hissəcikləridir. Belə olduğu halda Zemmelveys əmin idi ki, zahı qızdırması xəstədən sağlama keçə bilən bir infeksiyadır. Lakin bu kəşf, qızdırmanın yalnız qadınlara təsir edən ayrı bir xəstəlik olduğuna dair tibb ictimaiyyətində ümumi qəbul edilmiş fikir ilə birbaşa ziddiyyət təşkil edirdi.
Zemmelveys çoxdan hiss etmişdi ki, anatomik şöbədə işdən sonra həkimlər və tələbələr əllərini sabunla yusalar belə meyit qoxusu getmirdi. Kleynin klinikasında doğuş zamanı hər bir qadın bir neçə dəfə həkim və 10-a qədər tələbə tərəfindən müayinə olunurdu, onların çoxu əvvəllər morqda işləmiş ola bilərdilər. Fərziyyəsini təsdiqləmək üçün 1847-ci il may ayının sonunda Zemmelveys xəstəxana işçilərinə hamilə qadınları və zahıları ilə manipulyasiyalardan öncə əllərini məhlulu ilə yaxşıca yumağı, o cümlədən dırnaq altındakı ərazini fırça ilə təmizləməyi məcbur etdi. Onun tapşırdığı prosedur 15 dəqiqədən çox çəkməməli idi. Eyni ilə bütün alətlər də bu cür emal olunurdular. Bundan əlavə, doğuş zamanı hər bir zahının çarpayısının üstündə onunla işləyən həkim və tələbələrin adları yazılmış lövhə asılırdı, bu üsulla pasiyentin ölümünə səbəb olanlar dərhal bilinirdi. Anatomik şöbədəki işdən yalnız bir gün sonra zahını müayinə etməyə icazə verilirdi. Bu tədbirlər sayəsində zahılar arasında ölüm faizi 18,27%-dən 1,27%-ə düşdü. Bununla belə, bütün işçilər yenilikləri müsbət qarşılamırdı, bir çoxları əllərin bu üsulla yuyulmasının uzun çəkməsindən, xlorun əl dərisini qıcıqlandırdığından və zədələməsindən şikayətlənirdi.
Vyana Mərkəzi Xəstəxanasında ölüm faizi əyrisi
20 mart 1847-ci ildə Dr. Tübingen Universitetinin mamalıq şöbəsinin müdiri vəzifəsinə təyin olundu, Zemmelveys isə Vyana Mərkəzi Xəstəxanasının doğum evində onun yerinə təyin edildi. 1-ci klinikada ölüm nisbətində nəzərəçarpacaq dərəcədə azalma Breytin müdir təyin edilməsindən dərhal sonra müşahidə edildi, çünki sonuncu yarma işini aparmırdı və buna görə tələbələri meyitxanaya getmirdilər və əllərində meyit hissəciklərini daşımırdılar. Zemmelveys klinikaya rəhbər təyin edildikdən sonra ölüm əyrisi yenidən yüksəlməyə başladı, çünki Zemmelveys morqdan qayıdırdı və doğuş zamanı qadınları müayinə edirdi.
1848-ci ilin martında Vyanada Habsburqlara qarşı üsyan başladı, Zemmelveys tez-tez iş yerində olmurdu, baxmayaraq ki, onun etirazlarda fəal iştirakına dair heç bir sənədli sübut yoxdur. Bu ay ərzində doğuşda olan 276 qadının heç birində zahı qızdırması müşahidə olunmadı. Eyni hal 1848-ci ilin avqustunda da baş verdi. 1847-ci ilin noyabrında 1-ci klinikada ölüm hallarının artmasının səbəbi kimi xəstəxanaya uşaqlıq medullar karsinoması ilə daxil olan bir pasiyentin yerləşdirilməsi göstərilirdi. Qadını gün ərzində ilk müayinələrin aparıldığı çarpayıya yerləşdirdilər. Həkimlər palatalar ancaq baş çəkməzdən əvvəl əllərini xlor məhlulu ilə yuduqlarından, pasiyentlərin müayinələri arasında isə əllərini sadəcə sabunla yuduqlarından palatada onunla yatan 12 qadından 11-i zahı qızdırmasından dünyasını dəyişdi. Xəstəxanaya diz qanqrenası olan pasiyenti yerləşdirdikdən sonra da oxşar hadisə təkrarlandı. Bu epizodlar Zemmelveysə təkcə meyit zəhərinin deyil, həm də çürüyən toxumaların hər hansı zəhərinin sepsisə səbəb ola biləcəyini başa düşməyə imkan verdi.
Budapeştdəki işi
1849-cu ilin mart ayında 1-ci klinika ilə müqavilə müddəti başa çatdı və Zemmelveys vəzifəsinə müraciət etdi, lakin rədd cavabı aldı, əvvəlki müqavilə isə yenilənmədi. Rəsmi bəhanə kimi onun “siyasi etimadsızlığı" göstərildi. O, bir ildən çox müddətdə işləmək və araşdırmalarını davam etdirmək üçün uyğun yer tapa bilmirdi. Fon Rokitanski, Herba və Şkoda universitet və xəstəxana rəhbərliyinə ünvanlanan bir neçə rəsmi sənədləri tərtib edib və imzalayaraq, Zemmelveysə kömək etməyə çalışdılar. Gənc alimlər Zemmelveysin kəşfinə münasibəti dəyişdirə biləcək nüfuzlu bir qrupu təmsil edirdilər. Onların təzyiqi altında o, yenə də məruzə yazdı və 15 may 1850-ci ildə Vyana tibb cəmiyyəti qarşısında uğurla çıxış etdi. O anadək o, öz fikirlərini daha dərindən inkişaf etdirmişdir və artıq zahı qızdırmasının səbəbini yalnız "meyit zəhəri"ndə görmürdü, bunun hər hansı çürüyən üzvi maddələrin səbəb ola biləcəyini başa düşürdü.
Mayın 15-də çıxışından sonrakı debatlar iyul ayına qədər davam edirdi və gənc həkimin nəzəriyyəsi artıq rəsmi praktikaya qəbul olunmaq astanasında idi. Zemmelveys privat-dosent adına layiq görüldü və ona həkim vəzifəsi təklif edilsə də, həmin işdə onun anatomik şöbədə işləmək və yarmalar aparmaq, doğuş prosesini həyata keçirmək və doğum evində tələbələrə dərs vermək hüququ yox idi. Versiyalardan birinə əsasən, belə bir təklif alimə təhqiramiz, qələbə isə qeyri-kifayət görsəndi. Beş gün sonra, 1850-ci il oktyabrın 15-də Zemmelveys tərəfdarlarından heç birinə xəbər vermədən və dostları ilə vidalaşmadan Vyananı tərk edərək Budapeştə yollandı. Başqa bir fərziyyəyə görə, belə tələsik gedişin səbəbi onun dostlarının həqiqi niyyətlərini qəfil dərk etməsi oldu, belə ki o, yaxın dostu Şkodanın onun kəşfinə heç vaxt həqiqətən inanmadığını və onu yalnız siyasi oyunu üçün istifadə etdiyini anladı.
Zemmelveysin özü və daha sonra onun bioqrafları bu hərəkəti alimin “ümidsizlik içində olması və Vyana tibb cəmiyyətinin müqavimətinə daha dözə bilməməsi” ilə izah edirdilər. Sonradan fon Rokitanski və Herba Zemmelveysi getdiyi üçün bağışladılar, lakin mühazirələrində onun adını çəkmirdilər, Şkoda isə onunla bir daha danışmadı. 1850-ci illərin sonlarında Şkoda öz mühazirələrində zahı qızdırmasının səbəbləri kimi "hipotermiya, bərk qızdırma, pəhriz yanlışlıqları, miazma və s." kimi aspektləri göstərirdi.
Budapeştdə Zemmelveys özəl praktika açdı və eyni zamanda Müqəddəs Rox xəstəxanasına baş mama həkimi vəzifəsində ödənişsiz işləmək müraciətini göndərdi. Doğuş şöbəsində vəziyyət o qədər acınacaqlı idi ki, xəstəxana rəhbərliyinin adicə imtina etmək seçimi qalmamışdı: doğuşda olan qadınların üçdə biri zahı qızdırmasından ölürdü. 21 may 1851-ci ildə vəzifə təyinatı təsdiqləndi və 1855-ci ilin iyul ayına orada işlədi, həmin dövrdə ölüm nisbəti 0,85%-ə enərək, görünməmiş bir azalma baş verdi. Əlləri və alətləri xlorlu su ilə yumaq təcrübəsini tətbiq edən Zemmelveys əvvəlcə üsulun heç bir effektini görmədi. O, infeksiyalar mənbəyini tapmaq üçün palataları yoxlamağa başladı və müəyyən etdi ki, xərcləri azaltmaq üçün xəstəxana ən ucuz cəmaşırxana xidmətlərindən istifadə edirdi. Məlum oldu ki, çirkli dəyişəkləri yumadan növbəti gün sadəcə qaytarırdılar. Zemmelveys şəxs vasitələrdən yeni dəyişəklər aldı, cəmaşırxana dəyişdirildi və zahılar arasında ölüm nisbəti 0,39%-ə qədər kəskin şəkildə azalaraq görünməmiş bir nisbətə çatdı. Assistentlərdən biri "" adlı tibb jurnalında bu iş haqqında yazdı. Yazı redaksiya haşiyəsi ilə nəşr olundu: "xlor dezinfeksiyası nəzəriyyəsi artıq aradan qaldırıldığı düşünülsə də <…>, biz oxucularımıza ona gözübağlı etibar etməyi tövsiyə edə bilmərik".
1855-ci ildə Zemmelveys Peşt Universitetində nəzəri və praktiki ginekologiya professoru adına layiq görüldü və 1865-ci ilin iyul ayınadək orada çalışdı. Vəzifəyə gəldikdən sonra o, perspektivli tədqiqatçı və "Vyana Elmlər Akademiyası tərəfindən bəyənilən məşhur kəşfin" müəllifi kimi təqdim edildi. 1856-cı ildə ona Sürixdə iş və professor vəzifəsi təklif olundu, lakin Zemmelveys bundan imtina etdi. Bu arada, Vyana Mərkəzi Xəstəxanasında Karl Braun Kleynin köməkçisi vəzifəsini aldı, sonradan o, Zemmelveysin əsas opponentlərindən birinə çevrildi. 1855-ci ildə o, zahı qızdırması haqqında bir əsər nəşr etdi, orada otuz yeddi səhifədə bu xəstəliyin ehtimal olunan otuz səbəbini təsvir etdi.
1857-ci ilin martında Zemmelveys uğur qazanmış tacir İqnats Veydenhoferin qızı 19 yaşlı Mariya Veydenhofer ilə tanış oldu. Üç aydan sonra toy keçirildi. Cütlüyün ilk oğlu İqnats doğuşdan iki gün sonra hidrosefaldan, ikinci qız Mariya Qabriela Antonina körpəlikdə peritonitdən öldülər. Daha sonra Marqret Antonina Adel (1861—1928), oğul Bela Antel (1862—1885) və Antonia Paduya Mariya (1864—1942) adlı daha üç kiçik uşaq dünyaya gəldi.
Dostlar, qohumlar və pasiyentlər Zemmelveysi son dərəcə mehriban, qeydkeş, kiməsə kömək lazım olarsa gecə-gündüz istənilən vaxt işləməyə hazır diqqətli bir həkim kimi xatırlayırdılar. O, asanlıqla özündən çıxa və köməkçiləri və assistenləri ilə sərt davrana bilirdi, xüsusən də mövzu dezinfeksiya ilə bağlı olurdusa, lakin həmçinin o. kinsiz və tez sakitləşən biri idi. Onun işə böyük həvəsi var idi və o, pasiyentlərin salamatlığını hər şeydən üstün tuturdu, düzgünlüyün tərəfdarı idi və yüksək dairələrin diqqətini cəlb etməyə çalışmırdı. Pul onu az maraqlandırırdı və ailəsi həmişə çox sadə yaşayırdı.
Son fəaliyyət illəri
1858-ci ildə Zemmelveys uzun sükutunu pozdu və yeddi açıq mühazirə verdi, hansı kı sonra Macarıstan Tibb Jurnalında məqalələr toplusu şəklində nəşr olundu. Bu material əsasında o, 1861-ci ildə “Zahı qızdırmasının etiologiyası, mahiyyəti və profilaktikası” (alm. Die Aetiologie, der Begriff und die Prophylaxis des Kindbettfiebers) kitabını nəşr etdi və nüsxələrini Avropanın aparıcı həkimlərinə və tibb cəmiyyətlərinə göndərdi. O, tibb tarixində ilk dəfə olaraq zahı qızdırmasının və etiologiyasını təsvir etmişdir. Kitab o dövrün adamları arasında uğur qazanmadı, çünki mətni mürəkkəb dildə yazılmış və zəif sistemləşdirilmişdir, bundan da əlavə həm onun nəzəriyyəsinin tərəfdarları, həm də tənqidçiləri nəzəriyyə haqqında kifayət qədər anlayışa sahib olduqlarına inanırdılar və onun mənasını dərindən araşdırmağı lazım bilmirdilər. Bununla belə, Zemmelveys həmkarlarından əlləri və alətləri dezinfeksiya etmək metodunun həyata keçirilməsinin heyrətamiz nəticələrindən bəhs edən bir neçə məktub aldı. Məsələn, 1861-ci ildə finlandiyalı ona göndərdiyi məktubunda Zemmelveysin nəzəriyyəsini təsdiqləyən öz təcrübəsindən faktlar gətirdi. 1862-ci ildə isə Sankt-Peterburqdan professor Hugenberq yazırdı ki, "şimalda onun [Zemmelveys] üsulu [əl dezinfeksiyası] xüsusilə gənc həkimlər arasında böyük sayda tərəfdarlara malikdir". Buna baxmayaraq, Avropanın hər yerindən kitab haqqında mənfi rəylər də gəlirdi. Belə ki, 19-cu əsrin ən görkəmli həkimlərindən biri, fransız mama həkimi Pol Dübua 1858-ci ildə Zemmelveysin tövsiyələri haqqında yazırdı: “Zemmelveys metodunun müəyyən üstünlüklərinin olması mümkündür, ancaq əgər onu son dərəcə diqqətliliklə tətbiq etsəniz, onda, məsələn, Parisdə bütün xəstəxanaların personalını ilin çox hissəsi üçün karantinə yerləşdirilməlidir, alınan nəticələr də ən yaxşı halda problematik olacaq".
Zemmelveysin həmkarlarına göndərdiyi məktublar açıq aqressiya məzmunlu idi. O, tənqidçiləri "Elmin Neronları" adlandırırdı və birbaşa xəstələri öldürməkdə ittiham edirdi. Məsələn, həkim Hofrata yazırdı: "Sizin təlimatlarınız <...> cahilliyinizə əsaslanır. Əgər siz <...> tələbələrinizi və mama həkimlərinizi zahı qızdırmasının güya ki sadə bir xəstəlik olmasına inandırmağa davam etmək niyyətindəsinizsə, mən sizi tanrı və insanlar qarşısında ucadan qatil elan edirəm". Zemmelveysin bütün mama həkimləri cəmiyyətinə yazdığı son açıq məktubu 1862-ci ildə nəşr olundu. Orada o, qadınların saysız-hesabsız ölümünün səbəbkarları kimi birbaşa onun kəşfini rədd edən həmkarlarını göstərdi.
Xəstəliyi
1862-ci ildən Zemmelveysin psixi sağlamlığı pisləşməyə başladı və depressiya yarandı. O, çox vaxt zahı qızdırmasından başqa heç nə haqqında danışa bilmirdi. Mariya Zemmelveys ilk dəfə 13 iyul 1865-ci ildə ailəsi qonaqlıqdan qayıdanda həyat yoldaşının dəli olduğundan şübhələndi. Ertəsi gün o, şübhələrini İqnatsın çoxdankı dostu Budapeştdə həkim işləyən Layoş Markusovskiyə anlatdı. Onun sözlərinə görə, əri özünü yalnız ağlını itirmiş adamın edə biləcəyi qədər ədəbsiz aparırdı. Professor Vilyam Sinklerin bioqrafiyasında qeyd olunur ki, psixoz epizodları aydınlaşma ilə əvəz olunurdu. Belə anların birində Zemmelveys arvadına etiraf etdi ki, "başında nəsə qaydasında deyil" kimi hiss edir.
İyulun 21-də Zemmelveys Peşt Universitetində professorların müntəzəm iclasında iştirak etdi. İclasın stenoqramında onun adı iki dəfə çəkilir, birinci dəfə maaşının artırılması ilə bağlı müraciətdə qeyd olunur. Professorların maaşını hər on ildən bir qaldırmaq qaydası mövcud olduğu üçün bu müraciət tam hüquqlu və münasib idi. İkinci qeyd növbəti il üçün mühazirə cədvəlinin müzakirəsi ilə bağlı idi. Yalnız yeddi il sonra, Zemmelveysin keçmiş köməkçisi Yozef Fleyşer sonradan məşhurlaşan bir hadisədən bəhs etdi: Zemmelveys lektor vəzifəsinə təyinatı haqqında hesabatını oxumalı olan anda, şalvarının cibindən büzüşdürülmüş bir kağız parçası çıxardı, onu düzəltdi və mama həkimi andını ucadan oxumağa başladı. Heyrətə salınan həmkarları onu evə apardılar. Ancaq Fleyşer adi köməkçi olduğu üçün professorların iclasında iştirak edə bilməzdi, digər iştirakçılar da oxşar insidentin baş verdiyini xatırlamırdılar.
Bu müşavirədən bir neçə gün sonra ailə həkimi və eyni zamanda dost olan Yanoş Bokay Zemmelveysi müayinə etdi. Saxlanılan protokolda pasiyent bu cür təsvir olunmuşdur: "47 yaşlı sağlam, həmişə fiziki cəhətdən bərk olan və heç bir xəstəlikdən şikayət etməyən kişidir <...> dostlarının və həmkarlarının dediyinə görə, ləyaqətli, yumşaqürəkli, ədalətli biridir, lakin fanatizm ilə həmsərhəd olan coşğunluğu ilə elmi fikirlərini müdafiə edirdi. Sərt və təmkinsiz bir şəkildə zahı qızdırması ilə bağlı mübahisə etdiyi şəxsləri beş dəqiqə keçdikdən sonra ürəkdən qucaqlayıb öpə bilərdi. <…> Son beş həftədə yaxınları davranışlarında kəskin dəyişikliklər hiss eləməyə başladılar: ailəyə və işə marağı itdi, içki içməyə, fahişələri ziyarət etməyə, səliqəsiz geyinməyə, pul dağıtmağa başladı". Bu müayinənin nəticəsində o, Almaniyanın cənubundakı kommunasına tətilə getməyə qərar verdi. Ancaq cəmi bir neçə gün sonra, iyulun 29-da cərrahiyyə professoru Zemmelveysin Vyanadakı dəlixanaya göndərilməli olduğu qənaətinə gəldi. Balaşanın özü, Yanoş Bokay və yerli həkim Yanoş Vaqner daxil olmaqla üç həkim bu rəyi imzaladı. Onların heç biri psixiatr və ya psixoloq deyildi, müayinə protokolları və ya əyani müşahidə haqqında məlumatlar tapılmadı. Lakin Sinkler qeyd edir ki, Balaşa Zemmelveys üsulunun sadiq tərəfdarı idi və əməliyyatlarda ona dəfələrlə assistantlıq etmişdir.
29 iyul 1865-ci ildə Zemmelveys Qrafenberqə səyahətinin ilk hissəsi saydığı səfərə çıxdı. Həyat yoldaşı, yeni doğulmuş qızı, arvadının əmisi və assistant İştvan Batori ona yol yoldaşlığı edirdilər. Dəstə Vyanaya gecə qatarı ilə çatdı və onları şəhər vağzalında qarşıladı. Köhnə dost Zemmelveysi səfəri qısa müddətlik dayandırmağa, evinə qonaq kimi qəbul etməyə və həmçinin yeni klinikasına göz gəzdirməyə razı saldı. Mariya Zemmelveys və digərləri fon Hebranın evində onun həyat yoldaşı ilə qalarkən, Ferdinandın özü və Mariyanın əmisi İqnatsı "Allgemeines Krankenhaus" psixiatriya müalicəxanası apardılar. Bu dövlət müəssisəsi şəhərin ən yaxşıları arasında deyildi, qəbul zamanı müayinə protokolu qalmadı. Ehtimal olunur ki, iş şənbə günü baş tutduğundan, ixtisaslı işçi personalı Zemmelveysi ancaq bazar ertəsi ayın 31-də müayinə etdi. Zemmelveys xəstəxana işçilərindən biri ilə bağçada danışarkən fon Hebra və Mariyanın əmisi gizlincə ərazini tərk etdilər. Sonrakı hadisələr əsasən fərziyyələr üzərində qurulur: məlumdur ki, Zemmelveys xəstəxanadan qaçmağa çalışdı, bir neçə mühafizəçi onu zorla saxladı, sonra çarpayıya bağladı. Bazar ertəsi səhər saatlarında Mariya xəstəxanaya gəldi, lakin şəxsən direktorun özü onun ziyarət istəyini rədd etdi.
Vəfatı
Zemmelveysin psixiatriya klinikasında qalmasının tibbi kartoçkası onun vəziyyətinin sürətlə pisləşdiyini göstərir, kartoçkaya onun orada qaldığı 15 gündən yalnız doqquzunun təsviri daxil edilmişdir. Yazılarda qeyd olunur ki, pasiyent sağ əlin orta barmağının son sümüyündəki hematomanı saymasaq, yaxşı fiziki vəziyyətdə qəbul edilmişdir, psixi vəziyyəti isə "son dərəcə qeyri-sabit" idi. İyulun 30-da o, bağçada gəzərkən “qəfildən özünü yerə ataraq soyunmağa və qışqırmağa başladı”. Avqust ayının 2-də o, artıq daim narahatlıq içində idi, gecələr yatmırdı, dili dolaşırdı və yerişi xatircəm deyil idi. Zemmelveysə geyindirdilər və biradamlıq palataya saldılar, barmağında hematoma böyüməyə başladı, ombasında irinliklər yarandı. Avqustun 7-də barmaqda qanqren inkişaf edir. Avqustun 12-də pasiyentdə yüksək nəbz, quru dil, çaşqın idrak müşahidə olunur, göz bəbəyi işığa reaksiya vermir. Avqustun 13-ü vəfat etdiyi qeyd olunur.
Qeydlərdə səhvlər aşkar edilmişdir, bəzi söz və ya ifadələrin üstündən xətt çəkilmişdir (məsələn, qəbul tarixi əvvəlcə avqustun 13-ü qeyd olunmuşdur, sonra birinci təkin üstündən xətt çəkdilər), müayinələri aparan həkimlərin adları göstərilməyib. Kartoçkanı kimin hazırladığı barədə məlumat yoxdur. Medikamentlərdən yalnız gənəgərçək yağı qeyd olunur. Bu qeydlərə rast gələn macar həkim və yazıçı Georq Sillo-Seydl hesab edir ki, kartoçka artıq Zemmelveysin vəfatından sonra yaddaşda qalan xatirələrə əsasən hazırlanmışdır. Son səfərdə həkimi müşayiət edənlərin heç biri barmaqlarda hematomaların olmasını xatırlamadı. Lakin 1963-cü ildə qalıqlar tədqiq edildikdə ölüm zamanı Zemmelveysdə uzunsürən infeksiyadan yaranan inkişaf etdiyi irəli sürüldü.
1950-ci illərin əvvəllərindən elmi ictimaiyyətdə Zemmelveysin hansı xəstəliyin onun erkən ölümünün vasitəli səbəbi olduğu barədə diskussiya gedirdi. Zemmelveysin elmi irsinin bioqrafları və tədqiqatçıları onun xarakterində və qəribə davranışlarında kəskin dəyişikliyə səbəb olan xəstəliyin xüsusiyyəti ilə bağlı müxtəlif nəzəriyyələr irəli sürülər. Bəziləri bunu Altsheymer xəstəliyi adlandırılar. Vyana rəsmiləri israr edirdilər ki, məsələyə aydınlıq gətirə biləcək heç bir xəstəlik tarixçəsi və ya digər sənədlər qalmayıb. 1963-cü ildə İqnats Zemmelveysin qalıqları eksqumasiya edilərək doğulduğu evin həyətinə köçürüldü və hazırda orada alimə həsr olunmuş muzey fəaliyyət göstərir. 1977-ci ilin əvvəlində Georq Sillo-Seydl Vyana arxivində Zemmelveysin xəstəliyi və ölümü ilə bağlı bütöv fotosurətlər toplusunu tapdı. Həmin il martın 2-də Zemmelveysin ölümündən təxminən 112 il sonra Sillo-Seydl Macarıstan tibb tarixi cəmiyyəti önündə məruzə ilə çıxış etdi və aldığı bütün məlumatları təqdim etdi.
Zemmelveysin cəsədi bir vaxtlar özünün yarılma müayinəsi etdiyi Patologiya institutunun meyitxanasına gətirildi. Autopsiya ya , yada onun assistentlərindən biri tərəfindən aparıldı. 1977-ci ildə Sillo-Seydlin aşkar etdiyi yarılma protokolu mümkün mənbələrdən ən etibarlı hesab edilir, baxmayraq ki orada səhvlər tapılmışdır və sənəd bütövlüklə tələsik və ya səliqəsiz yazılmış kimi görsənir. Ölümdən sonrakı müayinə çoxsaylı sınıqların, yumşaq toxuma xəsarətlərinin və geniş plevritin olduğunu qeyd edir. Diaqnoz və yarma nəticələri fərqli xəttlə yazılıb. Ölüm səbəbi sepsis göstərilib.
Perikardit, plevrit və sonrakı sepsis döymə nəticəsində yaranmışdır. Əslinə baxdıqda Zemmelveys xəstəxana işçiləri tərəfindən döyülərək öldürülmüşdür. Alimin ansızlıq ölümü və xəstəxana personalı tərəfindən ona qarşı bu cür münasibəti tədqiqatçıların əksəriyyətini belə bir fikrə gətirdi ki, onun ölümünü öz ailəsi təşkil etməsələr də, ən azından müsbət qarşılamışdılar.
15 avqust 1865-ci ildə Zemmelveys dəfn edildi. Vida mərasimində Vyana tibb məktəbinin üzvləri, o cümlədən fon Rokitanski, Yozef Şpats, Karl və Qustav Braun qardaşları iştirak etdilər. Macar dostlardan dəfn mərasiminə yalnız Layoş Markusovski gəldi. Qohumları, budapeştli həmkarları gəlməmişdilər, Mariya Zemmelveys isə gəlməməsini əri xəstəxanaya yerləşdirildikdən sonra "yorğan-döşəyə düşmə"si ilə izah etdi. Zemmelveysin ölümündən sonra soyadının "Szemerényi" macar variantına dəyişdi. 1891-ci ildə dul qadın Zemmelveysin qalıqlarını ailə sərdabasına keçirtdi, 1965-ci ildə isə urna alimin doğulduğu evin həyətində yenidən basdırıldı.
Nüfuzu
Zemmelveysin sağ olduğu dövrdə elmi ictimaiyyətin reaksiyası
1 iyun 1847-ci ildə Vyana Mərkəzi Xəstəxanasının adyunkt direktoru Karl Haller yazır ki, "Zemmelveysin kəşfi xəstəxananı sərin külək tək bürüdü və parlaq gələcəyə ümid verdi", 1849-cu ildə isə söyləmişdir ki, cərrahiyyə və mamalıq elmi üçün Zemmelveysin kəşfinin dəyəri çox böyükdür. əmin idi ki, Zemmelveysin kəşfi əhəmiyyətinə görə Edvard Cennerin təbii çiçəyə qarşı peyvəndindən heç də geri qalmır. Eyni zamanda, Vyana məktəbinin əsasını mühafizəkar professorlardan ibarət nəsil təşkil edirdi, cərrah Teodor Bilrot yazılarında onları "əqli sakitedici köynək geyinmiş, qara eynək taxmış və qulaqlarını pambıqla doldurmuş bir nəsil" kimi təsvir etmişdir və əlavə edirdi ki, "istedad və ideya dolu cavan pöhrənin bu qatdan keçməsi mümkün deyil".
Zemmelveysin əsas opponentlərindən biri bilavasitə onun rəhbəri professor Kleyn olmuşdur. O, artıq təqaüdə çıxmağa hazırlaşırdı və mümkün qədər qalmaqaldan uzaq durmaq istəyirdi, gənc mama həkiminin kəşfi ona mane olurdu. Digər mühafizəkar professorlarla birlikdə o, Zemmelveys ilə xəlvət mübarizəyə başladı. Sonuncunu da nüfuzlu qrupdan ibarət doqquz gənc professor dəstəkləyirdi, məsələn fon Rakitanski bir il əvvəl Vyana Universitetinin rektoru seçilmişdir. Miazm haqqında doktrinasına əsaslanaraq, Kleyn ölüm hallarının azalmasını əllərin xlorlu su ilə yuyulması praktikası ilə deyil, yeni havalandırma sisteminin quraşdırılması ilə əlaqələndirirdi. Tədqiqatçılar və bioqraflar professor Kleynin Zemmelveysə qarşı şəxsi antipatiyasının olmadığına qənaətindədilər, lakin onun kəşfi və gənc alimlər tərəfindən dəstəklənməsi mühafizəkar yaşlı professorlar qrupu üçün ciddi təhlükə yaradırdı.
Fon Rotikanski məsləhəti və onun assistenti həkim Lotnerin köməyi ilə Zemmelveys dovşanlar üzərində təcrübə apardı, sağlam heyvanların vaginasına zahı qızdırmasından vəfat edənlərin çirki və Ifrazatı salınırdı, bundan sonra heyvanlarda sepsis inkişaf etməyə başlayırdı. Bu eksperiment Zemmelveysin fərziyyəsini təsdiqlədi ki, zahı qızdırması meyit hissəciklərinin qana daxil olması səbəbindən baş verir. Tezliklə, digər klinikalardan da praktiki sübutlar tapıldı: məsələn, Vyana uşaq evinin həkimi Aloiz Bednar personal heyətə əllərin xlorlu su ilə yuyulmasını tələbi qoymuşdur və nəticədə yeni doğulmuşlarda sepsisin aşkar olunması çox nadir hala çevrildi.
1847-ci ilin sonunda Zemmelveys və onun tələbələri Avropanın bir neçə qabaqcıl mama həkimlərə məktub yazaraq, orada kəşf və xlorlu su ilə əllərin yuyulması metodikası haqqında bəhs etdilər və təəssüratlarını təsvir edən yazışmaya dəvət etdilər. Bununla belə, həkimlər üçün Zemmelveysin haqlı olduğunu etiraf etmək çoxlu sayda qadının və onların yeni doğulmuş uşaqlarının qətlində özlərinin əli olduqlarını etiraf etmək demək idi. Məktubların əksəriyyətinə əhəmiyyət verilmədi, yalnız iki nəfər cavabla geri döndü. Tələbə Henrix Hermann-Şvartsın yazdığı məktuba Kil şəhərindən olan professor rəyini bildirdi. Mixaelis Avropanın aparıcı mama həkimlərindən idi, uzun müddət özü də zahı qızdırmasının epidemiyaları problemini həll etməyə çalışmışdır. Mixaelis məktubu Kopenhagendəki həmkarı yolladı. Təxminən Levi məktubu aldığı vaxtda mətbuatda Herbanın məqaləsi çıxdı. Hər iki həkim öz xəstəxanalarında xlorlu su ilə yuyulmanı tətbiq etdilər və ölüm hallarının əhəmiyyətli dərəcədə azalmasına nail oldular. 1848-ci ildə qardaşı qızı doğuş qızdırmasından öldükdən sonra Mixaelis intihar etdi. Ölümqabağı yazısında o, əksər həkimlərin Zemmelveysin fərziyyəsini necə qəti şəkildə rədd etməsindən ümidsizliyə qapandığını bildirmişdir.
1847-ci ilin dekabrında və 1848-ci ilin aprelində Vyana tibb jurnalının redaktoru Ferdinand Hebra öz nəşrinin səhifələrində Zemmelveysin metodikasının tətbiqinin nəticələrini dərc etdi. Zemmelveysin tələbəsi olan Çarlz Ruf müəlliminin kəşfi haqqında London jurnalında məqalə yazdı, məqalə 1848-ci ilin noyabrında dərc edildi. Bir neçə ay sonra Zemmelveysin başqa keçmiş tələbəsi Fridrix Veyger Strasburqun tibb jurnalında esse dərc etdi. 18 oktyabr 1849-cu ildə Yozef Şkoda Elmlər Akademiyasında səsləndirdiyi mühazirədə Zemmelveysin kəşfini təsvir etsə də, çıxışında alimin yaradıcılığını birtərəfli təqdim etdi. Birincisi, yalnız Vyana Mərkəzi Xəstəxanasının 1-ci və 2-ci klinikaları arasında ölüm fərqi halları təhlil edildi. İkincisi, Şkodanın məruzəsinə əsasən, zahı qızdırmasının səbəbkarı ancaq "meyit hissəcikləri"dir, uşaqlıq karsinoması və ya irinli yaralar kimi mümkün infeksiya mənbələri qeyd edilmədi. 1851-ci ildə Helsinki Universitetinin professoru Zemmelveysin işi haqqında mühazirə oxumuşdur.
Tədqiqatçı və bioqraf Zemmelveysin metodunu təbliğ edərkən davranışını əks məhsuldar adlandırır. Kəşfini 1847-ci ilin sonuna qədər edən professor elmi işin nəşri üçün əhəmiyyətli bir sübut bazası toplamışdır. Bununla belə, o, öz ətraflı məruzəsi ilə tibb ictimaiyyəti qarşısında çıxış etmədi, tədqiqat digər alimlər tərəfindən tezis şəklində nəşr olunurdu. Nuland bunun əsas səbəbini dil billiyi əngəlində görür, hansı ki hələ qəbul olmazdan əvvəl Zemmelveysə maneə olurdu, aksent və ədəbi cəhətdən düzgün alman dilinin billiyinin az olması ona çətinliklər yaradırdı. Macarıstan sakini olsa da mənşeyi madyar olmadığı üçün o, vyanalılar arasında snobizm və təkəbbürlü münasibət ilə üzləşirdi və beləcə özünü hamıdan kənar hiss edirdi. Nulandın fikrincə, bu özünüalçaltma və özünün haqlı olmasına əminliyi ilə yanaşı mövcud idi.
Yüzlərlə ölümə görə günah hissi əvvəl də büruzə verən depressiyasını daha da gücləndirdi. Zemmelveys yazırdı ki, "bir Allah bilir mən öz əllərimlə neçə qadını vaxtından əvvəl məzara göndərmişəm". Digər həkimlər Zemmelveysin fərziyyəsində minlərlə qadın və uşağın qətlində birbaşa əlbirlik ittihamını görürdülər.
İstinadlar
Şərhlər
- Humoralizm — fiziologiya və tibb nəzəriyyəsi. Ona əsasən bütün həyat prosesləri orqanizmin maye mühiti, qan və toxuma mayesinin vəziyyəti ilə izah olunur.
- XIX əsrin ortalarında ABŞ və Avropanın tibb cəmiyyətləri arasında əlaqə çox davamsız idi. Zemmelveysin ABŞI alimi əsərləri haqqında məlumatlı olduğunu göstərən heç bir sənəd yoxdur. Holms hələ 1843-cü ildə əsər nəşr etdi və zahı qızdırması haqqında mühazirə keçərək, onun yoluxucu xassəyə malik olduğunu sübut etdi və tibb personalının mükəmməl gigiyenasını profilaktik vasitə kimi istifadə edilməsini təklif etdi. Holmsun nəzəriyyəsi müəmmalı və mistik kontaqi haqqında Britaniyada qəbul olunan doktrinaya əsaslanırdı. Tibb tarixçiləri Holmsun əsərlərini mühüm olduğunu və onların Amerikanı zahı qızdırmasından demək olar ki tamamilə qurtulmağa yardım etdiyini etiraf etsələr də, elmi nöqtəyi-nəzərdən vacibliyinə görə əsərlər Zemmelveysin kəşfindən geri qaldığını hesab edirlər, çünki İqnats Zemmelveys xəstəliyin tam aydın, materialist mənbəyini təyin edərək təsvir etmək və onun etiologiyasını detallı ifadə etməyi bacarmışdır..
Mənbələr
- Zoltán I. Ignaz Semmelweis // Encyclopædia Britannica (ing.).
- Ignaz Philipp Semmelweis // Who Named It? (ing.).
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- T. D. Noakes, 2007. səh. 1—9
- Imre Zoltán. "Ignaz Semmelweis, German-Hungarian physician" (ingilis). The Britannica. 2020-05-13. 2016-06-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-05-29.
- Kapronczay, 2015
- "Ignác Fülöp Semmelweis". Semmelweis University. 2020-05-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-05-29.
- Kadar, 2019. səh. 34
- Nuland, 1979. səh. 262
- Gaynes, 2011
- Ignaz Semmelweis, 1983. səh. 20
- Carter, Abbott, Siebach, 1995. səh. 264—266
- "Ignaz Semmelweis Award" (ingilis). The Committee to Reduce Infection Deaths. 2020-05-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-05-23.
- Simmons, 2002. səh. 165
- Baum, 2018. səh. 9—10
- Nuland, 1979. səh. 258
- Theodore G. Obenchain, 2016. səh. 24—28
- Пахнер, 1963. səh. 28
- Моргошия, 2018. səh. 89
- Theodore G. Obenchain, 2016. səh. 24
- Нуланд, 2020
- Zoltan, Gortvay, 1968. səh. 39
- Ignaz Semmelweis, 1983. səh. 61
- Kadar, 2019
- Jay, 1999. səh. 561—562
- Lehrer, 2006. səh. 116
- Nuland, 1979. səh. 257—258
- T. D. Noakes, 2007. səh. 1
- Lehrer, 2006. səh. 114—115
- Sinclair, 1909. səh. 55
- Пахнер, 1963. səh. 36
- Пахнер, 1963. səh. 38
- T. D. Noakes, 2007. səh. 3—4
- T. D. Noakes, 2007. səh. 2
- Пахнер, 1963. səh. 39
- Пахнер, 1963. səh. 40
- Kadar, Romero, Papp, 2019. səh. 519—522
- Пахнер, 1963. səh. 43—44
- Conrad, Neve, Nutton, 1995. səh. 412
- T. D. Noakes, 2007. səh. 5
- Ignaz Semmelweis, 1983. səh. 18
- Кейжу, 2016. səh. 77
- Пахнер, 1963. səh. 208
- Пахнер, 1963. səh. 43, 200
- Zoltan, Gortvay, 1968. səh. 41—42
- Nuland, 1979. səh. 263
- Sherwin B. Nuland, 2003. səh. 93—94
- Lehrer, 2006. səh. 119
- Ignaz Semmelweis, 1983. səh. 64—66, 83-84
- Пахнер, 1963. səh. 52
- Lehrer, 2006. səh. 118
- Sinclair, 1909. səh. 43
- Пахнер, 1963. səh. 54
- Hollingham, 2008
- "Спаситель матерей" (rus). Коммерсантъ Наука. 2019-08-30. 2020-11-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-05-19.
- Sinclair, 1909. səh. 49
- Nuland, 1979. səh. 261
- Winckel, 1876. səh. 348
- Carter K. Codell, 1983. səh. 336—342
- Пахнер, 1963. səh. 67
- Carter K. Codell, 1983. səh. 336
- Lehrer, 2006. səh. 120
- Пахнер, 1963. səh. 63
- T. D. Noakes, 2007. səh. 6
- Пахнер, 1963. səh. 67—69
- Ignaz Semmelweis, 1983. səh. 87
- Ataman, 2013. səh. 35—39
- Пахнер, 1963. səh. 66
- Best, 2004. səh. 233—234
- Nuland, 1979. səh. 264
- Carter&Carter, 2005
- Ignaz Semmelweis, 1983. səh. 22
- Carter K. Codell, 1983. səh. 339
- Carter, K. C., 1985. səh. 34—35
- Carter K. Codell, 1983. səh. 343
- Lehrer, 2006. səh. 122
- Kadar, 2019. səh. 37
- Ignaz Semmelweis, 1983. səh. 23—24
- Carter K. Codell, 1983. səh. 345—347
- Noakes, Borresen, Hew-Butler, 2008. səh. 2
- Carter, K. C., 1985. səh. 35
- Dormandy, 2003. səh. 225
- King-thom, Jong-kang, 2018. səh. 45
- Baum, 2018. səh. 12—13
- Sinclair, 1909. səh. 133
- Ignaz Semmelweis, 1983. səh. 24
- Carter, K. C., 1985. səh. 36
- Best, 2004. səh. 233
- Hänninen, Faragó, Monos, 2003. səh. 89
- Kadar, 2019. səh. 34—35
- «Говорят эксперты», 2011
- Ignaz Semmelweis, 1983. səh. 57
- "Tragic life of Ignaz Semmelweis - thrown into an asylum after saving lives" (ingilis). The Mirror. 2020-03-20. 2020-06-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-05-23.
- Sinclair, 1909. səh. 268
- Carter, Abbott, Siebach, 1995. səh. 258
- Sinclair, 1909. səh. 358
- Carter, Abbott, Siebach, 1995. səh. 259—260
- Zoltan, Gortvay, 1968. səh. 123
- Theodore G. Obenchain, 2016
- Carter, Abbott, Siebach, 1995
- Carter, Abbott, Siebach, 1995. səh. 256
- Carter, Abbott, Siebach, 1995. səh. 268
- Carter, Abbott, Siebach, 1995. səh. 269
- Wyklicky, Skopec, 1983. səh. 369
- Peller, 1967. səh. 64
- Брусина, 2018. səh. 17—24
- Sinclair, 1909. səh. 89
- Carter, Tate, 1991. səh. 252—253
- Durnová, 2019
- Ignaz Semmelweis, 1983. səh. 172, 180-186
- Kadar, 2019. səh. 32—33
- Hänninen, Faragó, Monos, 2003. səh. 89—90
- Kadar, 2019. səh. 36
- Lehrer, 2006. səh. 121
- "Keep it clean: The surprising 130-year history of handwashing" (ingilis). The Guardian. 2020-03-18. 2020-05-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-05-23.
Ədəbiyyat
- Брусина Е. Б., Зуева Л. П., Ковалишена О. В., Стасенко В. Л., Фельдблюм И. В., Брико Н. И. Инфекции, связанные с оказанием медицинской помощи: современная доктрина профилактики. Часть 1. Исторические предпосылки // Эпидемиология и вакцинопрофилактика (rus) (5 (102)). 2018. 17—24.
- Говорят эксперты (PDF) // (rus). № 12. 2011. 112.
- Кейжу, Д. https://books.google.ru/books?id=5j45CwAAQBAJ&pg=PT76&dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BC%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%B2%D0%B5%D0%B9%D1%81+%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D1%86%D0%B3%D0%B5%D0%B9%D0%BC%D0%B5%D1%80&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwi_jM-Cl7TpAhXly6YKHdEhDZEQ6AEIKjAA#v=onepage&q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BC%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%B2%D0%B5%D0%B9%D1%81%20%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D1%86%D0%B3%D0%B5%D0%B9%D0%BC%D0%B5%D1%80&f (#bare_url_missing_title) // Открытия, которые изменили мир: Как 10 величайших открытий в медицине спасли. Москва: Манн, Иванов и Фербер. науч. Ред. Кристина Бетц. 2016. 76–78. ISBN .
- Моргошия, Т. Ш. Профессор Игнац Земмельвейс (к 200-летию со дня рождения) // Вестник хирургии имени И. И. Грекова (rus). № 4. Санкт-Петербург. 2018. 89—91. doi:10.24884/0042-4625-2018-177-4-89-91.
- Нуланд, Шервин Б. Врачи. Восхитительные и трагичные истории о том, как низменные страсти, меркантильные помыслы и абсурдные решения великих светил медицины помогли выжить человечеству. Москва: Эксмо-Пресс. под ред. Ключниковой О. 2020. ISBN .
- Пахнер, Ф. За жизнь матерей. Трагедия жизни И. Ф. Земмельвейса. Москва: Государственное издательство медицинской литературы. под ред.Рафалькеса С.Б. 1963 [Za životy matek : životní drama I. F. Semmelweise].
- Ataman, A. D., Vatanoğlu-Lutz, E. E., Yıldırım, G. Medicine in stamps-Ignaz Semmelweis and Puerperal Fever // Journal of the Turkish German Gynecological Association . 14(ingilis). № 1. — 2013. mart. — 35—39. doi:10.5152/jtgga.2013.08.
- Baum, H. Ignaz Semmelweis: Seine Vorfahren väterlicherseits und mütterlicherseits. Norderstedt: Books on Demand. 2018. ISBN .
- Best, M., Neuhauser, D. Heroes and Martyrs of Quality and Safety: Ignaz Semmelweis and the Birth of Infection Control (PDF) // BMJ Quality & Safety (ingilis). № 13. 2004. 233—234.
- Carter, K. C., Abbott, S., Siebach, J. L. Five Documents Relating to the Final Illness and Death of Ignaz Semmelweis // Bulletin of the History of Medicine (ingilis). № 2 (69). The Johns Hopkins University Press. 1995. 255—270.
- Carter, K. Codell. Josef Skoda's Relation to the Work of Ignaz Semmelweis // Medizinhistorisches Journal . 19(ingilis). № 4. 1983. 335—347.
- Carter, K. C., Carter, B. R. Childbed Fever: A Scientific Biography of Ignaz Semmelweis. Routledge. 2005. ISBN .
- Carter, K. C., Tate, G. S. The Earliest-known account of Semmelweis's initiation of disinfection at Vienna's Allgemeines Krankenhaus // Bulletin of the History of Medicine . 67(ingilis). № 2. The Johns Hopkins University Press. 1991. 252—257.
- Carter, K. Codell. Ignaz Semmelweis, Carl Mayrhofer, and the Rise of Germ Theory (PDF) // Medical History (ingilis) (25). 1985. 33—53.
- Conrad, L. I., Neve, M., Nutton, V., Porter, R., Wear, A. https://books.google.ru/books?id=GeCFKXHYYEEC&printsec=frontcover&dq=The+Western+Medical+Tradition&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiFvICEh9npAhWPHHcKHSdqBtIQ6AEIKDAA#v=onepage&q=humoralism&f (#bare_url_missing_title) // The Western Medical Tradition: 800 BC to AD 1800. 1. Cambridge: Cambridge University Press. 1995. 412. ISBN .
- Dormandy, T. Semmelweis and Childbed Fever // Moments of Truth: Four Creators of Modern Medicine. Wiley. 2003. 225. ISBN .
- Durnová, Anna. Vexatious knowledge // Understanding Emotions in Post-Factual Politics: Negotiating Truth. Elgar Online. 2019. ISBN .
- Elek, S. D. Semmelweis Commemoration: Semmelweis and the Oath of Hippocrates. (ingilis). 1966. 346—352.
- Gaynes, Robert P. Ignaz Semmelweis: Early Influences // Germ Theory: Medical Pioneers in Infectious Diseases. ASM Press. 2011. ISBN .
- Gortvay, Gyorgy; Zoltan, Imre. Semmelweis: His Life and Work. Budapest: Akademiai Kiado. 1968. 236.
- Gupta, V. K., Saini, C., Oberoi, M., Kalra, G., Nasir, M. I. Semmelweis Reflex: An Age-Old Prejudice // World Neurosurgery (ingilis). № 136. Elsevier. — 2020. aprel. — 119—125. doi:10.1016/j.wneu.2019.12.012.
- Hänninen, O., Faragó, M., Monos, E. Semmelweis' discovery and its Finnish follow-up // Acta Physiologica Hungarica . 90(ingilis) (2). — 2003. — 01 iyun. — 83—95. doi:10.1556/aphysiol.90.2003.2.1.
- Hollingham, R. Now Wash Your Hands, Vienna, 1846 // Blood and Guts: A History of Surgery. BBC Books. Mosley, M. 2008. ISBN .
- Jay, V. Ignaz Semmelweis and the Conquest of Puerperal Sepsis // Archives of Pathology & Laboratory Medicine (ingilis). № 7 (123). Toronto. — 1999. iyul. — 561—562.
- Kadar, N., Romero, R., Papp, Z. Ignaz Semmelweis: "The Savior of Mothers" On the 200th Anniversary of the Birth // American Journal of Obstetrics and Gynecology (ingilis). № 6 (219). Elsevier. — 2019. dekabr. — 519—522.
- Kadar, N. Rediscovering Ignaz Philipp Semmelweis (1818−1865) (PDF) // American Journal of Obstetrics and Gynecology (ingilis). Elsevier Inc. — 2019. yanvar. doi:10.1016/j.ajog.2018.11.1084.
- Kapronczay, K. The History of the Semmelweis Research (PDF). (macar). Budapest. 2015. ISBN . ISSN 1416-5368.
- Kapronczay, K. The Library of the Royal Society of Physicians in Budapest becomes today's Semmelweis Medical History Library // Journal of the Medical Library Association . 99(ingilis). № 1. — 2011. yanvar. — 31—39. doi:10.3163/1536-5050.99.1.007.
- King-thom, C., Jong-kang, L. Pioneers In Microbiology: The Human Side Of Science. Singapore: World Scientific Publishing. 2018. 46.
- Lehrer, S. Epidemiology and Semmelweis // Explorers of the Body: Dramatic Breakthroughs in Medicine from Ancient Times to Modern Science. New York: iUniverse, Inc. 2006. 113–121. ISBN .
- Murphy, F. P. Ignaz Philipp Semmelweis (1818-1865) An Annotated Bibliography // Bulletin of the History of Medicine . 20(ingilis). № 5. The Johns Hopkins University Press. — 1946. dekabr. — 653—707.
- Noakes, T. D., Borresen, J., Hew-Butler, T., Lambert, M. I., Jordaan E. Semmelweis and the Aetiology of Puerperal Sepsis 160 Years on: An Historical Review // Epidemiology and Infection . 136(ingilis). № 1. Cambridge: Cambridge University Press. — 2007. — 18 aprel. — 1—9.
- Noakes, T. D., Borresen, J. , Hew-Butler, T. , Lambert, M. I., Jordaan, E. Semmelweis and the Aetiology of Puerperal Sepsis 160 Years on: An Historical Review // Epidemiology and Infection . 136(ingilis). № 1. Cambridge University Press. — 2008. yanvar. — 1—9.
- Nuland, Sherwin B. https://books.google.ru/books?id=_Vh76QxRLBUC&pg=PA98&dq=semmelweis+venice+1847&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiN0sjYn9TpAhUjlosKHfsGDs0Q6AEIMTAB#v=onepage&q=venice&f (#bare_url_missing_title) // The Doctors' Plague: Germs, Childbed Fever, and the Strange Story of Ignac. New York: Atlas Books. 2003. ISBN .
- Nuland, S. B. The Enigma of Semmelweis—an Interpretation // Journal of the History of Medicine and Allied Sciences . 34(ingilis). № 3. Oxford University Press. 1979. 255—272.
- Obenchain, Theodore G. Genius Belabored: Childbed Fever and the Tragic Life of Ignaz Semmelweis. Tuscaloosa: The University of Alabama Press. 2016. ISBN .
- Peller, Sigismund. Quantitative Research in Human Biology and Medicine. Bristol: John Wright&Sons Limited. 1967. 64.
- Rudiger, J. Why and How Do We Have to Preserve Our Health-Related Material Heritage? (PDF) // Materia Medica . 25(ingilis və italyan). № 2. University of Vienna. 2017. 35—42.
- Semmelweis, I., Semmelweis, I. F. https://books.google.ru/books?id=hnezngRghTgC&printsec=frontcover&dq=semmelweis+ignaz&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwi9utLrqaTpAhUbxMQBHaq7C6gQ6AEIKDAA#v=onepage&q=semmelweis%20ignaz&f (#bare_url_missing_title) // The Etiology, Concept, and Prophylaxis of Childbed Fever. Wisconsin: The University of Wisconsin. перевод. K. Codell Carter. 1983. ISBN .
- Simmons, J. C. Ignaz Semmelweis (1818-1865): Tragic Insight into Childbed Fever // Doctors and Discoveries: Lives that Created Today's Medicine. New York: Houghton Mifflin Company. 2002. 165–169. ISBN .
- Sinclair, William J. Semmelweis: his life and doctrine : A chapter in the history of medicine. Manchester: University of Leeds Library. 1909.
- Waller, J. The destruction of Ignaz Semmelweis // Leaps in the Dark: The making of scientific reputations. Oxford: Oxford University Press. 2004. 135–139. ISBN .
- Winckel, F. Etiology of so-called Puerperal fever // The Pathology and Treatment of Childbed: A Treatise for Physicians and Students. Philadelphia: Collins Printer. Henry C. Lea. 1876. 348.
- Wyklicky, H., Skopec, M. Ignaz Philipp Semmelweis, The Prophet of Bacteriology. (ingilis). № 5 (4). 1983. 367—369.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Iqnats Filipp Zemmelveys alm Ignaz Philipp Semmelweis mac Ignaz Semmelweis 1 iyul 1818 13 avqust 1865 Oberdoblinq Avstriya imperiyasi Macaristan mama hekimi professor sebelerini teyin etdiyi ucun ona analar xilaskar leqebi verilmisdir banilerinden biri hesab olunur O tibbde elleri ve aletleri xlor suyu ile yumaq tecrubesini tetbiq etmisdir Gorkemli ginekoloq cerrah kimi tarixe dusdu Macaristanda qeyser kesiyi emeliyyatini keciren ilk hekim olmusdur bundan basqa olkede yumurtaliq uzerinde emeliyyati ilk o etmisdir Iqnats Filipp Zemmelveysalm Ignaz Philipp Semmelweis Dogum tarixi 1 iyul 1818 1818 07 01 Vefat tarixi 13 avqust 1865 1865 08 13 47 yasinda Vefat yeri Oberdoblinq Avstriya imperiyasiElm saheleri ginekologiya cerrahiyyeIs yeri Budapest UniversitetiAlma mater Vyana Universiteti Budapest UniversitetiTehsili Vyana Universiteti 1844 Eotvos Lorand Universiteti 1841 Taninir banisi Vikianbarda elaqeli mediafayllar Vyana Merkezi Xestexanasinda isleyerken Zemmelveys tezece dogmus qadinlar arasinda olum nisbetini 0 85 e endirdi halbuki evvelki illerde butun Avropada xestexanadaxili zahi qizdirma sebebinden pasiyent qadin ve usaqlarin 60 i vefat edirdi Zemmelveysin kesfi o dovrun tebabetinde yayilmis bir nece ehkami tekzib edirdi hemkarlarinin ekseriyyeti onun tecrubesini tetbiq etmeyi qeti sekilde redd edirdiler mudiriyyet ise onu oz movqeyileri ucun tehluke hesab edirdiler Elmi ictimaiyyetin muqavimetine gore Zemmelveys sinir pozuntusu kecirdi ve depressiya inkisaf etmeye basladi 1865 ci ilde qirx yeddi yasli Zemmelveys raziligi olmadan psixiatrik xestexanaya yerlesdirilmis ve iki hefte sonra orada klinikanin emekdaslari terefinden doyulerek oldurulmusdur Bir nece onillikden sonra Zemmelveysin kesfi ve onun aseptik emalin praktiki tetbiq edilme metodikasi genis nufuz qazandi alimin adi tarixe kecdi bir nece tehsil muessisesi ve tibb sahesinde xidmetlere gore teqdim olunan mukafatlar onun serefine adlandirildi HeyatiIqnatsin valdeyinleri Tereziya Muller ve Yozef Zemmelveys 1873 cu ile aid resmlerAilesi ve ilkin illeri Iqnats Zemmelveys 1 iyul 1918 ci ilde seherinde katolik ailesinde anadan olmusdur O atasi Yozef 1778 1846 ve anasi Terezanin 1789 1844 evlilikden onceki soyadi Muller idi on usagindan besincisi idi Atasi idi anasinin soyu ise adli alman etnik qrupundan idi 1570 ci ile qeder onlarin neslini tedqiq etmek mumkun olmusdur ailesinin ecdadlari kicik Marczfalva kendinde yasamisdilar Budanin tarixi bolgesi olan Tabanda XVIII esrin evvellerinden etibaren etnik serbler meskunlasmaga baslamisdilar Yozef ve Terezanin boyuk ailesi Budapestin Apron 1 3 kucesinde yerlesen evde yasamisdilar XIX esrin evvellerinde Macaristanin yoxsulluq ve repressiya yasadigi dovrde Yozef ugurlu ticaretci idi ve ailesini bolluq icinde yasadirdi Etrafindakilarin xatirelerine esasen usaqliq ve yeniyetmelik illerinde Iqnats hemyasidlari ve muellimleri terefinden sevilen yumsaq xasiyyetli ve sen usaq idi Aile icinde ona Natsi deyilirdi Tehsili Zemmelveysin usaqliq portreti Lenart Landaunun eseri 1830 1837 ci ilde Iqnats Zemmelveys katolik gimnaziyasini ferqlenme nisani ile bitirdi ve atasinin mesleheti ile Vyana Universitetinin huquq fakultesine daxil oldu Cemi bir nece hefteden sonra genc oglan anladi ki herbi hakim karyerasi onu celb elemir Bir dostu sayesinde o professor anatomiya dersinde istirak etdi ki orada muellim numunevi meyiti yarma prosesini gosterirdi Iqnats insan bedeni qurulusundan o qeder tesirlendi ki hemen fakultesi ve ixtisas fennini deyiserek tibb sobesine kecmeye qerar aldi Vyanada birinci kursu bitirdikden sonra Macaristana qayitdi ve iki il Pest Universitetinin nezdinde tibb mektebinde oxudu 1841 ci ilde ise tehsilini o dovrde Avropanin en nufuzlu tibb fakultesine sahib Vyana Universitetinde davam etdirdi Qebul aldiqdan derhal sonra hele 1837 ci ilde Zemmelveys dil engeli ile rastlasdi bele ki onun ailesinde alman dilinin dialektinde danisirdilar bu da Hochdeutsch da danisan macarlar arasinda anlasilmazliq ve tesexxuslu munasibete sebeb olurdu Macarca ise Iqnats yaxsi danisa bilmirdi cunki bu dille ancaq orta mektebden mesgul olmaga baslamisdir Zemmelveysin tibbi goruslerin formalasmasi ve bir hekim olaraq irelilemesinde helledici tesiri uc elm adami patoloqoanatom dermatoloq ve terapevt gostermisdiler Patoloji anatomiyanin bir elm kimi formalasmasinda ehemiyyetli tohfe veren fon Rokitanski Zemmelveysa meyitxanada islemek ucun serait yaratmis ve zahi qizdirmasindan olen butun meyitlerin yarmasini kecirtmeye imkan vermisdir Fon Hebra Zemmelveysdan cemi iki yas boyuk idi ve ozu de Skoda ve fon Rokitanskinin telebesi olmusdur sonradan o gorkemli dermatoloq olmus ve sexsi patoloqoanatomik mektebini acdi Fon Hebra Zemmelveysin en yaxin dostu idi ve iller sonra o Iqnatsin oglunun xac atasi oldu 1 iyul 1844 cu ilde Iqnats iki il erzinde assistent vezifesine kecmek perspektivi ile Vyana Merkezi Xestexanasina tecrubeci kimi ise duzeldi 1844 cu ilin avqust ayinda mama hekimi diplomunu aldi 1845 ci ilin noyabr ayinda ise cerrah Iqnatsin en sevdiyi muellim fon Rokitanskinin telebesi olmus Yakob Kollecka oldu Zemmelveys sozun esl menasinda Kolleckaya sitayis edirdi ve onun rehberliyi altinda patologiya sahesinde ixtisaslasmagi xeyal edirdi Namelum sebeblerden redd cavabi aldiqdan sonra o Yozef Skodanin assistenti vezifesine muraciet etse de bu yer artiq basqasina ved olunmusdur O yalniz mamaliq sahesinden musbet cavab aldi hansi ki daha az nufuzlu sayilirdi 1 iyul 1846 ci ilde Zemmelveys dogum sobesinin mudiri professor Yohan Kleynin yaninda aspirant assistent kimi islemek ucun iki illik muqavile imzaladi Merkezi Vyana Xestexanasindaki isi Vyana Merkezi Xestexanasinin 1 ci ve 2 ci sobeleri uzre olum qrafiki 1833 1858 Saquli xett 1 ci ve 2 ci sobelere ayrilma anina qirmizi duzbucaqli ise Zemmelveysin islediyi dovre ve el yuma tecrubesinin tetbiqine isare edirVyana Merkezi Xestexanasinin 1 ci sobesi uzre olum qrafiki 1841 1849 Qirmizi saquli xett Zemmelveysin xlorlu su ile el yuma tecrubesini tetbiq etdiyi anina isare edir 1 ci ve 2 ci sobelerde orta illik olum nisbetinin muqayiseli tehlili 1841 18463 cu qrafik Vyana ve Dublin Merkezi Xestexanalarinda zahi qizdirmasindan olum nisbeti 1784 1849 1763 cu ilde imperatrice Mariya Terezanin emri ile quruldu ve dunyanin en boyuk xestexanasi oldu Tibbi xidmeti keyfiyyetine gore onu dunyanin en yaxsisi etmek ucun bas hekim Avropanin qabaqcil dogum evlerinden bir necesine ezamiyyete gonderildi ve oradan qayitdiqdan sonra tebii doguslar uzre pioner oldu Boer Britaniya mektebinin davamcisi idi ve zahi qizdirmasinin yoluxucu oldugu ve onun xeste pasiyentlerden saglam olanlara kece bileceyi qenaetinde idi buna gore xestexanalarda tibb iscileri arasinda gigiyenaya diqqetle riayet edilirdi otaqlar temiz saxlanilirdi ve xeste pasiyentler tecrid olunurdular Hemcinin Boer mamaliq uzre tehsil alan telebelerin cesedler uzerinde tecrube aparilmasinin eleyhine idi cesedlerin yerine trenajorlarin istifade edilmesinin terefdari idi Onun rehberliyi dovrunde dogum evinde olum faizi 1 e beraber idi Vyana mamaliq mektebinin banisi hesab olunan Boer II Iosifin vefatindan sonra yaranan hakimiyyetin etibarini qazana bilmedi Bir sira ittihamlardan ve intriqalardan sonra subordinasiyaya riayet etmeme sebebile isden azad edildi ve 1823 cu ilde Vyana Merkezi Xestexanasinda professor ve mamaliq sobesinin mudiri vezifesine Yohan Kleyn teyin edildi Daha evvel Boer Kleyn haqqinda vezifeye namizedler icerisinde en az qabiliyyetli kimi tesvir etmisdir ve bele bir teyinat reqiblerinin siyasi mubarizesinde daha bir addim idi 1823 cu ilden tibb telebelerine ve hekimlere anatomiya sobesine daxil olmaq icazesi verildi ve onlar tezece dogmus qadinlarin cesedleri de daxil olmaqla zahi qizdirmasindan vefat edenlerin bedenlerinin meyityarmasinda istirak etmeye basladilar Bundan basqa onlar olen zahilarin vaginal muayinelerini de kecirirdiler sonra ise dogusda olanlari muayine etmek ucun hamilelere tibbi yardim sobesine kecirdiler Zahi qizdirmasindan olenlerin sayi uzre muqayiseli tehlilin heyata kecirilmesi ucun 3 cu qrafikde Dublin Merkezi Xestexanasinin gostericileri yerlesdirilmisdir qrafike esasen Kleyn teyin edildikden derhal sonra keskin artim yarandi 1833 cu ilin yanvar ayindan etibaren agir is yuku sebebiyle mamaliq sobesinin iki klinikaya bolunmesine qerar verildi 1840 ci ilde ise Kleyn butun telebeleri iki qrupa ayirdi 1 ci klinkaya hekimlik uzre tehsil alan kisileri 2 ciye ise mamaliq oyrenen qadinlari gotururduler O dovrde xestexanada ilde 6 8 min dogus hallari bas tuturdu Birinci klinikanin mudiri Kleynin ozu oldugu halda ikinci klinikanin rehberi Zalsburqdan devet olunan professor Frants Bats idi 1 iyul 1846 ci ilde Iqnats Zemmelveys Vyana Merkezi Xestexanasinin 1 ci klinikasinin birinci assistenti bas ordinator teyin edildi Ise basladigi ele ilk gunlerde tezece dogmus qadinlarin zahi qizdirmasi sebebiyle olum sayinin yuksek olmasi onda teeccub dogurdu hemin vaxti Kleynin klinkasinda gostericiler butun Avropadaki diger dogum evlerinden daha yuksek idi Qadinlarin ve anadan tezece olmus usaqlarin demek olar ki 20 i bezi illerde 30 den cox epidemiyadan vefat edirdi eyni zamanda mamalarin dogusu apardigi Barts sobesinde olum nisbeti nadir hallarda 4 i kecirdi Bundan elave 1 ci sobede zahi qizdirmasi epidemoloji xarakter dasiyrdisa 2 cide bas verirdise bele bu hal ferqli palatalarda ayri pasiyentlerde musahide olunurdu Bu fakt adi Vyana sakinlerine de melum idi hamile qadinlar neyin bahasina olursa olsun calisirdilar ki birinci sobeye dusmesinler evezine her kes qebulu gece yarisindan sonra baslayan Bartsin klinikasina dusmeyi isteyirdi Kesf ucun zeminler O dovrun Avropa hekimlerinin boyuk ekseriyyeti ve ideyalarina arxalanirdi Zahi qizdirmasinin yalniz qadinlara tesir etdiyi ve onun muxtelif prinsip etibarile ferqli xarici ve daxili sebeblerden qaynaqlandigi hesab olunurdu zererli tanrinin hokmu geoloji ve iqlim seraiti zahin emosional sarsintisi Hetta usaqliq nahiyesinde iltihabi yanlis istiqametde axan sudden ve ya hamilelik aylarinda toplanan menstrual qandan qaynaqlandigi nezeriyyeleri de var idi Nezeriyyelerden biri iddia edirdi ki infeksiyalasmis sperma zahi qizdirmasina sebeb olur Xesteliyin sebeblerini mueyyen etmeyi bacarmayan bir cox tibb iscileri ona qarsi mubarizenin mumkunsuz sayan qacilmaz bir bela olaraq qebul edirdiler Zahi qizdirmasindan olenlerin sayi cicek xesteliyi ve vebadan vefat edenlerin ceminden cox idi meselen 60 il erzinde tekce hele Prussiyada 363 624 sayda qadin onun qurbanina cevrildi Praqa ve Parisin en boyuk xestexanalarinda zahi qizdirmasi epidemiyasi illerle sengimedi Tam ferqli veziyyetde Ingilterede idi olkenin en boyuk xestexanalarinin senedlerine gore uc esr erzinde qadinlarin yalniz 1 29 i zahi qizdirmasindan vefat etmisdir Britaniya hekimleri aletlerin tibb heyetinin ellerinin ve geyimlerinin xestexanadaxili yerlerinin hamisinin ideal temizliyini ve xestelerin tecrid olunmasini zeruri hesab edirdiler Qite hemkarlarindan ferqli olaraq onlar mueyyen kontaqinin tibb personali vasitesi ile yayildigi ve xeste qadinlardan saglam qadinlara kecdiyi nezeriyyesine sadiq qalirdilar Ancaq zahi qizdirmasinin esl sebebleri haqqinda hec bir tesevvurleri yox idi onun cicek xesteliyi ve ya malyariya kimi musteqil bir xestelik olduguna inanirdilar Hetta Sotlandiya mamaliq cerrahi bele toredici mikrobu teyin ede bilmedi halbuki o helle her kesden cox yaxinlasmis ve Aberdin seherinde dogus qizdirmasi epidemiyasi ile ugurla mubarize aparirdi Tezlikle Zemmelveys butun diqqetini zahi qizdirmasina sebeb olan esas amili tapmaga yoneltdi Bioqraflar bu ani alimin 1850 ci illerde yarandigi depressiyasinin ilk epizodlarina aid edirler O 1 ci ve 2 ci klinikaya muraciet eden pasiyentler haqqinda butun melumatlari ehtiva eden mufessel cedvel tertib etdi ve aydin oldu ki son alti il erzinde birinci sobede texminen 2000 qadin ikinci bolmede 700 qadin vefat edib 1 ci sobede 2 cide olan oxsar seraiti yaratmaq ucun o orada tetbiq edilen usullarin en kicik nuanslarini yamsilamaga basladi qadinlara uzaniliqli sekilde kurek uste yox boyur uste dogmaga serait yaratmaq evvel oldugu kimi dogusdan sonra qadinlari ozbasina yerimeye mecbur etmek yerine onlarin palatalara kocurulmesini temin etmek Zemmelveys hemcinin otaq ventilyasiyasina nezareti artirdi ve derman paylama yanasmasini deyisdirdi Butun bu cehdler bosa cixdi Zahi qizdirmasi probleminin helli yolundaki ilk ugur xesteliyin epidemioloji yox tebietce endemik olmasinin askar edilmesi oldu Muxtelif olkelerden olan 300 ilden de cox vaxt erzinde toplanan senedleri tehlil ederek Zemmelveys birmenali neticeye geldi ki xesteliye yalniz dogum muessiselerinde yolxulur hem de bu mehz en materialist elmi yanasmanin anatomiya sobesi olan ve telebelere yarma kecirmeye icaz verilen yerler qebul edildiyi tesisatlarda bas verir O dovrde genis yayilmis nezeriyye esasen tezece dogmus qadinin emosional sarsilmasi zahi qizdirmasina getirib cixardir Bunun heqiqiliyini sinamaq isteyen Zemmelveys eksperiment kecirmeye qerar verdi O her gun zeng ile palatalari gezen ve can verenlerin bedenlerine muqeddes surten bir kesisi devet etdi Qonsu carpayilarda yatan qadinlar vahime icinde olsalar da bu hec bir sekilde olum sayina tesir etmedi Zemmelveysin hazirladigi cedvelin neticelerini goren Yozef Skoda 1 ci ve 2 ci klinikalar arasindaki olum ferqini qeyd etdi ve bunun sebebini oyrenmek ucun bir komissiya yigilmasinin teklifini ireli surdu Xidmeti istintaqdan boyun qacirmaq isteyen Kleyn komek ucun nazire muraciet etdi mesele gundemden cixarildi Yalniz 1847 ci ilin mart ayinda 1 ci sobedeki olum nisbeti 2 ciden dord defe cox oldugu vaxtda komissiya nehayet cagirildi Onun qerari ile 1 ci sobedeki olum sebebi ecnebi mamaliq telebelerin ixtisassiz fealiyyetleri elan edildi hamisinin isden uzaqlasdirilmasina emri verildi Son isden qovulan Zemmelveys oldu Zemmelveys usulu Xestexana isinden kenarlasdirilmis Zemmelveys 1847 ci ilin mart ayinin sonunda iki hemkari ile dincelmek ve zahi qizdirmasinin olumsacan epidemiyalar barede dusunmemek ucun Venesiyaya yollandi Seyahet genc hekimin kefini yukseltdi xestexanada ise yeniden mama hekimi vakansiyasi acildi ve Zemmelveys Vyanaya qayitdi Qayidandan derhal sonra o oyrendi ki onun olmadigi muddetde yaxin dostu ve rehberi Kollecka vefat edib Bu olum Zemmelveys ucun sexsi itki idi Melum oldu ki zahi qizdirmasindan dunyasini deyisen qadinin meyidi yarilmasi zamani assistentlik eden telebelerden biri cerrah bicagi ile Kolleckani yaralamisdi Cemi bir nece gun sonra professor sepsisden oldu Xestelik tarixcesini ve yarilma protokolunu tedqiq ederek Zemmelveys fikir verdi ki patoloqoanatomik menzere zahi qizdirmasindan olen qadinlar ve korpelerin veziyyetleri ile eynidir yarilma protokolunda ve coxsayli metastazlar qeyd olunmusdur Kolleckanin olumu Zemmelveys ucun bir aydinlatma oldu cunki o anladi ki zahi qizdirmasi sepsisdir onun sebebi ise hekimlerin elinden usaqliq ve vajina yaralarina dusen ve birbasa qana daxil olan meyit hissecikleridir Bele oldugu halda Zemmelveys emin idi ki zahi qizdirmasi xesteden saglama kece bilen bir infeksiyadir Lakin bu kesf qizdirmanin yalniz qadinlara tesir eden ayri bir xestelik olduguna dair tibb ictimaiyyetinde umumi qebul edilmis fikir ile birbasa ziddiyyet teskil edirdi Zemmelveys coxdan hiss etmisdi ki anatomik sobede isden sonra hekimler ve telebeler ellerini sabunla yusalar bele meyit qoxusu getmirdi Kleynin klinikasinda dogus zamani her bir qadin bir nece defe hekim ve 10 a qeder telebe terefinden muayine olunurdu onlarin coxu evveller morqda islemis ola bilerdiler Ferziyyesini tesdiqlemek ucun 1847 ci il may ayinin sonunda Zemmelveys xestexana iscilerine hamile qadinlari ve zahilari ile manipulyasiyalardan once ellerini mehlulu ile yaxsica yumagi o cumleden dirnaq altindaki erazini firca ile temizlemeyi mecbur etdi Onun tapsirdigi prosedur 15 deqiqeden cox cekmemeli idi Eyni ile butun aletler de bu cur emal olunurdular Bundan elave dogus zamani her bir zahinin carpayisinin ustunde onunla isleyen hekim ve telebelerin adlari yazilmis lovhe asilirdi bu usulla pasiyentin olumune sebeb olanlar derhal bilinirdi Anatomik sobedeki isden yalniz bir gun sonra zahini muayine etmeye icaze verilirdi Bu tedbirler sayesinde zahilar arasinda olum faizi 18 27 den 1 27 e dusdu Bununla bele butun isciler yenilikleri musbet qarsilamirdi bir coxlari ellerin bu usulla yuyulmasinin uzun cekmesinden xlorun el derisini qiciqlandirdigindan ve zedelemesinden sikayetlenirdi Vyana Merkezi Xestexanasinda olum faizi eyrisi 20 mart 1847 ci ilde Dr Tubingen Universitetinin mamaliq sobesinin mudiri vezifesine teyin olundu Zemmelveys ise Vyana Merkezi Xestexanasinin dogum evinde onun yerine teyin edildi 1 ci klinikada olum nisbetinde nezerecarpacaq derecede azalma Breytin mudir teyin edilmesinden derhal sonra musahide edildi cunki sonuncu yarma isini aparmirdi ve buna gore telebeleri meyitxanaya getmirdiler ve ellerinde meyit hisseciklerini dasimirdilar Zemmelveys klinikaya rehber teyin edildikden sonra olum eyrisi yeniden yukselmeye basladi cunki Zemmelveys morqdan qayidirdi ve dogus zamani qadinlari muayine edirdi 1848 ci ilin martinda Vyanada Habsburqlara qarsi usyan basladi Zemmelveys tez tez is yerinde olmurdu baxmayaraq ki onun etirazlarda feal istirakina dair hec bir senedli subut yoxdur Bu ay erzinde dogusda olan 276 qadinin hec birinde zahi qizdirmasi musahide olunmadi Eyni hal 1848 ci ilin avqustunda da bas verdi 1847 ci ilin noyabrinda 1 ci klinikada olum hallarinin artmasinin sebebi kimi xestexanaya usaqliq medullar karsinomasi ile daxil olan bir pasiyentin yerlesdirilmesi gosterilirdi Qadini gun erzinde ilk muayinelerin aparildigi carpayiya yerlesdirdiler Hekimler palatalar ancaq bas cekmezden evvel ellerini xlor mehlulu ile yuduqlarindan pasiyentlerin muayineleri arasinda ise ellerini sadece sabunla yuduqlarindan palatada onunla yatan 12 qadindan 11 i zahi qizdirmasindan dunyasini deyisdi Xestexanaya diz qanqrenasi olan pasiyenti yerlesdirdikden sonra da oxsar hadise tekrarlandi Bu epizodlar Zemmelveyse tekce meyit zeherinin deyil hem de curuyen toxumalarin her hansi zeherinin sepsise sebeb ola bileceyini basa dusmeye imkan verdi Budapestdeki isi Iqnats Zemmelveys 1858 1849 cu ilin mart ayinda 1 ci klinika ile muqavile muddeti basa catdi ve Zemmelveys vezifesine muraciet etdi lakin redd cavabi aldi evvelki muqavile ise yenilenmedi Resmi behane kimi onun siyasi etimadsizligi gosterildi O bir ilden cox muddetde islemek ve arasdirmalarini davam etdirmek ucun uygun yer tapa bilmirdi Fon Rokitanski Herba ve Skoda universitet ve xestexana rehberliyine unvanlanan bir nece resmi senedleri tertib edib ve imzalayaraq Zemmelveyse komek etmeye calisdilar Genc alimler Zemmelveysin kesfine munasibeti deyisdire bilecek nufuzlu bir qrupu temsil edirdiler Onlarin tezyiqi altinda o yene de meruze yazdi ve 15 may 1850 ci ilde Vyana tibb cemiyyeti qarsisinda ugurla cixis etdi O anadek o oz fikirlerini daha derinden inkisaf etdirmisdir ve artiq zahi qizdirmasinin sebebini yalniz meyit zeheri nde gormurdu bunun her hansi curuyen uzvi maddelerin sebeb ola bileceyini basa dusurdu Mayin 15 de cixisindan sonraki debatlar iyul ayina qeder davam edirdi ve genc hekimin nezeriyyesi artiq resmi praktikaya qebul olunmaq astanasinda idi Zemmelveys privat dosent adina layiq goruldu ve ona hekim vezifesi teklif edilse de hemin isde onun anatomik sobede islemek ve yarmalar aparmaq dogus prosesini heyata kecirmek ve dogum evinde telebelere ders vermek huququ yox idi Versiyalardan birine esasen bele bir teklif alime tehqiramiz qelebe ise qeyri kifayet gorsendi Bes gun sonra 1850 ci il oktyabrin 15 de Zemmelveys terefdarlarindan hec birine xeber vermeden ve dostlari ile vidalasmadan Vyanani terk ederek Budapeste yollandi Basqa bir ferziyyeye gore bele telesik gedisin sebebi onun dostlarinin heqiqi niyyetlerini qefil derk etmesi oldu bele ki o yaxin dostu Skodanin onun kesfine hec vaxt heqiqeten inanmadigini ve onu yalniz siyasi oyunu ucun istifade etdiyini anladi Zemmelveysin ozu ve daha sonra onun bioqraflari bu hereketi alimin umidsizlik icinde olmasi ve Vyana tibb cemiyyetinin muqavimetine daha doze bilmemesi ile izah edirdiler Sonradan fon Rokitanski ve Herba Zemmelveysi getdiyi ucun bagisladilar lakin muhazirelerinde onun adini cekmirdiler Skoda ise onunla bir daha danismadi 1850 ci illerin sonlarinda Skoda oz muhazirelerinde zahi qizdirmasinin sebebleri kimi hipotermiya berk qizdirma pehriz yanlisliqlari miazma ve s kimi aspektleri gosterirdi Budapestde Zemmelveys ozel praktika acdi ve eyni zamanda Muqeddes Rox xestexanasina bas mama hekimi vezifesinde odenissiz islemek muracietini gonderdi Dogus sobesinde veziyyet o qeder acinacaqli idi ki xestexana rehberliyinin adice imtina etmek secimi qalmamisdi dogusda olan qadinlarin ucde biri zahi qizdirmasindan olurdu 21 may 1851 ci ilde vezife teyinati tesdiqlendi ve 1855 ci ilin iyul ayina orada isledi hemin dovrde olum nisbeti 0 85 e enerek gorunmemis bir azalma bas verdi Elleri ve aletleri xlorlu su ile yumaq tecrubesini tetbiq eden Zemmelveys evvelce usulun hec bir effektini gormedi O infeksiyalar menbeyini tapmaq ucun palatalari yoxlamaga basladi ve mueyyen etdi ki xercleri azaltmaq ucun xestexana en ucuz cemasirxana xidmetlerinden istifade edirdi Melum oldu ki cirkli deyisekleri yumadan novbeti gun sadece qaytarirdilar Zemmelveys sexs vasitelerden yeni deyisekler aldi cemasirxana deyisdirildi ve zahilar arasinda olum nisbeti 0 39 e qeder keskin sekilde azalaraq gorunmemis bir nisbete catdi Assistentlerden biri adli tibb jurnalinda bu is haqqinda yazdi Yazi redaksiya hasiyesi ile nesr olundu xlor dezinfeksiyasi nezeriyyesi artiq aradan qaldirildigi dusunulse de lt gt biz oxucularimiza ona gozubagli etibar etmeyi tovsiye ede bilmerik 1855 ci ilde Zemmelveys Pest Universitetinde nezeri ve praktiki ginekologiya professoru adina layiq goruldu ve 1865 ci ilin iyul ayinadek orada calisdi Vezifeye geldikden sonra o perspektivli tedqiqatci ve Vyana Elmler Akademiyasi terefinden beyenilen meshur kesfin muellifi kimi teqdim edildi 1856 ci ilde ona Surixde is ve professor vezifesi teklif olundu lakin Zemmelveys bundan imtina etdi Bu arada Vyana Merkezi Xestexanasinda Karl Braun Kleynin komekcisi vezifesini aldi sonradan o Zemmelveysin esas opponentlerinden birine cevrildi 1855 ci ilde o zahi qizdirmasi haqqinda bir eser nesr etdi orada otuz yeddi sehifede bu xesteliyin ehtimal olunan otuz sebebini tesvir etdi Toy munasibeti ile cekilmis ikili portret eseri 1857 ci il 1857 ci ilin martinda Zemmelveys ugur qazanmis tacir Iqnats Veydenhoferin qizi 19 yasli Mariya Veydenhofer ile tanis oldu Uc aydan sonra toy kecirildi Cutluyun ilk oglu Iqnats dogusdan iki gun sonra hidrosefaldan ikinci qiz Mariya Qabriela Antonina korpelikde peritonitden olduler Daha sonra Marqret Antonina Adel 1861 1928 ogul Bela Antel 1862 1885 ve Antonia Paduya Mariya 1864 1942 adli daha uc kicik usaq dunyaya geldi Dostlar qohumlar ve pasiyentler Zemmelveysi son derece mehriban qeydkes kimese komek lazim olarsa gece gunduz istenilen vaxt islemeye hazir diqqetli bir hekim kimi xatirlayirdilar O asanliqla ozunden cixa ve komekcileri ve assistenleri ile sert davrana bilirdi xususen de movzu dezinfeksiya ile bagli olurdusa lakin hemcinin o kinsiz ve tez sakitlesen biri idi Onun ise boyuk hevesi var idi ve o pasiyentlerin salamatligini her seyden ustun tuturdu duzgunluyun terefdari idi ve yuksek dairelerin diqqetini celb etmeye calismirdi Pul onu az maraqlandirirdi ve ailesi hemise cox sade yasayirdi Son fealiyyet illeri 1858 ci ilde Zemmelveys uzun sukutunu pozdu ve yeddi aciq muhazire verdi hansi ki sonra Macaristan Tibb Jurnalinda meqaleler toplusu seklinde nesr olundu Bu material esasinda o 1861 ci ilde Zahi qizdirmasinin etiologiyasi mahiyyeti ve profilaktikasi alm Die Aetiologie der Begriff und die Prophylaxis des Kindbettfiebers kitabini nesr etdi ve nusxelerini Avropanin aparici hekimlerine ve tibb cemiyyetlerine gonderdi O tibb tarixinde ilk defe olaraq zahi qizdirmasinin ve etiologiyasini tesvir etmisdir Kitab o dovrun adamlari arasinda ugur qazanmadi cunki metni murekkeb dilde yazilmis ve zeif sistemlesdirilmisdir bundan da elave hem onun nezeriyyesinin terefdarlari hem de tenqidcileri nezeriyye haqqinda kifayet qeder anlayisa sahib olduqlarina inanirdilar ve onun menasini derinden arasdirmagi lazim bilmirdiler Bununla bele Zemmelveys hemkarlarindan elleri ve aletleri dezinfeksiya etmek metodunun heyata kecirilmesinin heyretamiz neticelerinden behs eden bir nece mektub aldi Meselen 1861 ci ilde finlandiyali ona gonderdiyi mektubunda Zemmelveysin nezeriyyesini tesdiqleyen oz tecrubesinden faktlar getirdi 1862 ci ilde ise Sankt Peterburqdan professor Hugenberq yazirdi ki simalda onun Zemmelveys usulu el dezinfeksiyasi xususile genc hekimler arasinda boyuk sayda terefdarlara malikdir Buna baxmayaraq Avropanin her yerinden kitab haqqinda menfi reyler de gelirdi Bele ki 19 cu esrin en gorkemli hekimlerinden biri fransiz mama hekimi Pol Dubua 1858 ci ilde Zemmelveysin tovsiyeleri haqqinda yazirdi Zemmelveys metodunun mueyyen ustunluklerinin olmasi mumkundur ancaq eger onu son derece diqqetlilikle tetbiq etseniz onda meselen Parisde butun xestexanalarin personalini ilin cox hissesi ucun karantine yerlesdirilmelidir alinan neticeler de en yaxsi halda problematik olacaq Zemmelveysin hemkarlarina gonderdiyi mektublar aciq aqressiya mezmunlu idi O tenqidcileri Elmin Neronlari adlandirirdi ve birbasa xesteleri oldurmekde ittiham edirdi Meselen hekim Hofrata yazirdi Sizin telimatlariniz lt gt cahilliyinize esaslanir Eger siz lt gt telebelerinizi ve mama hekimlerinizi zahi qizdirmasinin guya ki sade bir xestelik olmasina inandirmaga davam etmek niyyetindesinizse men sizi tanri ve insanlar qarsisinda ucadan qatil elan edirem Zemmelveysin butun mama hekimleri cemiyyetine yazdigi son aciq mektubu 1862 ci ilde nesr olundu Orada o qadinlarin saysiz hesabsiz olumunun sebebkarlari kimi birbasa onun kesfini redd eden hemkarlarini gosterdi Xesteliyi 1862 ci ilden Zemmelveysin psixi saglamligi pislesmeye basladi ve depressiya yarandi O cox vaxt zahi qizdirmasindan basqa hec ne haqqinda danisa bilmirdi Mariya Zemmelveys ilk defe 13 iyul 1865 ci ilde ailesi qonaqliqdan qayidanda heyat yoldasinin deli oldugundan subhelendi Ertesi gun o subhelerini Iqnatsin coxdanki dostu Budapestde hekim isleyen Layos Markusovskiye anlatdi Onun sozlerine gore eri ozunu yalniz aglini itirmis adamin ede bileceyi qeder edebsiz aparirdi Professor Vilyam Sinklerin bioqrafiyasinda qeyd olunur ki psixoz epizodlari aydinlasma ile evez olunurdu Bele anlarin birinde Zemmelveys arvadina etiraf etdi ki basinda nese qaydasinda deyil kimi hiss edir Iyulun 21 de Zemmelveys Pest Universitetinde professorlarin muntezem iclasinda istirak etdi Iclasin stenoqraminda onun adi iki defe cekilir birinci defe maasinin artirilmasi ile bagli muracietde qeyd olunur Professorlarin maasini her on ilden bir qaldirmaq qaydasi movcud oldugu ucun bu muraciet tam huquqlu ve munasib idi Ikinci qeyd novbeti il ucun muhazire cedvelinin muzakiresi ile bagli idi Yalniz yeddi il sonra Zemmelveysin kecmis komekcisi Yozef Fleyser sonradan meshurlasan bir hadiseden behs etdi Zemmelveys lektor vezifesine teyinati haqqinda hesabatini oxumali olan anda salvarinin cibinden buzusdurulmus bir kagiz parcasi cixardi onu duzeltdi ve mama hekimi andini ucadan oxumaga basladi Heyrete salinan hemkarlari onu eve apardilar Ancaq Fleyser adi komekci oldugu ucun professorlarin iclasinda istirak ede bilmezdi diger istirakcilar da oxsar insidentin bas verdiyini xatirlamirdilar Bu musavireden bir nece gun sonra aile hekimi ve eyni zamanda dost olan Yanos Bokay Zemmelveysi muayine etdi Saxlanilan protokolda pasiyent bu cur tesvir olunmusdur 47 yasli saglam hemise fiziki cehetden berk olan ve hec bir xestelikden sikayet etmeyen kisidir lt gt dostlarinin ve hemkarlarinin dediyine gore leyaqetli yumsaqurekli edaletli biridir lakin fanatizm ile hemserhed olan cosgunlugu ile elmi fikirlerini mudafie edirdi Sert ve temkinsiz bir sekilde zahi qizdirmasi ile bagli mubahise etdiyi sexsleri bes deqiqe kecdikden sonra urekden qucaqlayib ope bilerdi lt gt Son bes heftede yaxinlari davranislarinda keskin deyisiklikler hiss elemeye basladilar aileye ve ise maragi itdi icki icmeye fahiseleri ziyaret etmeye seliqesiz geyinmeye pul dagitmaga basladi Bu muayinenin neticesinde o Almaniyanin cenubundaki kommunasina tetile getmeye qerar verdi Ancaq cemi bir nece gun sonra iyulun 29 da cerrahiyye professoru Zemmelveysin Vyanadaki delixanaya gonderilmeli oldugu qenaetine geldi Balasanin ozu Yanos Bokay ve yerli hekim Yanos Vaqner daxil olmaqla uc hekim bu reyi imzaladi Onlarin hec biri psixiatr ve ya psixoloq deyildi muayine protokollari ve ya eyani musahide haqqinda melumatlar tapilmadi Lakin Sinkler qeyd edir ki Balasa Zemmelveys usulunun sadiq terefdari idi ve emeliyyatlarda ona defelerle assistantliq etmisdir 29 iyul 1865 ci ilde Zemmelveys Qrafenberqe seyahetinin ilk hissesi saydigi sefere cixdi Heyat yoldasi yeni dogulmus qizi arvadinin emisi ve assistant Istvan Batori ona yol yoldasligi edirdiler Deste Vyanaya gece qatari ile catdi ve onlari seher vagzalinda qarsiladi Kohne dost Zemmelveysi seferi qisa muddetlik dayandirmaga evine qonaq kimi qebul etmeye ve hemcinin yeni klinikasina goz gezdirmeye razi saldi Mariya Zemmelveys ve digerleri fon Hebranin evinde onun heyat yoldasi ile qalarken Ferdinandin ozu ve Mariyanin emisi Iqnatsi Allgemeines Krankenhaus psixiatriya mualicexanasi apardilar Bu dovlet muessisesi seherin en yaxsilari arasinda deyildi qebul zamani muayine protokolu qalmadi Ehtimal olunur ki is senbe gunu bas tutdugundan ixtisasli isci personali Zemmelveysi ancaq bazar ertesi ayin 31 de muayine etdi Zemmelveys xestexana iscilerinden biri ile bagcada danisarken fon Hebra ve Mariyanin emisi gizlince erazini terk etdiler Sonraki hadiseler esasen ferziyyeler uzerinde qurulur melumdur ki Zemmelveys xestexanadan qacmaga calisdi bir nece muhafizeci onu zorla saxladi sonra carpayiya bagladi Bazar ertesi seher saatlarinda Mariya xestexanaya geldi lakin sexsen direktorun ozu onun ziyaret isteyini redd etdi Vefati Zemmelveysin psixiatriya klinikasinda qalmasinin tibbi kartockasi onun veziyyetinin suretle pislesdiyini gosterir kartockaya onun orada qaldigi 15 gunden yalniz doqquzunun tesviri daxil edilmisdir Yazilarda qeyd olunur ki pasiyent sag elin orta barmaginin son sumuyundeki hematomani saymasaq yaxsi fiziki veziyyetde qebul edilmisdir psixi veziyyeti ise son derece qeyri sabit idi Iyulun 30 da o bagcada gezerken qefilden ozunu yere ataraq soyunmaga ve qisqirmaga basladi Avqust ayinin 2 de o artiq daim narahatliq icinde idi geceler yatmirdi dili dolasirdi ve yerisi xatircem deyil idi Zemmelveyse geyindirdiler ve biradamliq palataya saldilar barmaginda hematoma boyumeye basladi ombasinda irinlikler yarandi Avqustun 7 de barmaqda qanqren inkisaf edir Avqustun 12 de pasiyentde yuksek nebz quru dil casqin idrak musahide olunur goz bebeyi isiga reaksiya vermir Avqustun 13 u vefat etdiyi qeyd olunur Qeydlerde sehvler askar edilmisdir bezi soz ve ya ifadelerin ustunden xett cekilmisdir meselen qebul tarixi evvelce avqustun 13 u qeyd olunmusdur sonra birinci tekin ustunden xett cekdiler muayineleri aparan hekimlerin adlari gosterilmeyib Kartockani kimin hazirladigi barede melumat yoxdur Medikamentlerden yalniz genegercek yagi qeyd olunur Bu qeydlere rast gelen macar hekim ve yazici Georq Sillo Seydl hesab edir ki kartocka artiq Zemmelveysin vefatindan sonra yaddasda qalan xatirelere esasen hazirlanmisdir Son seferde hekimi musayiet edenlerin hec biri barmaqlarda hematomalarin olmasini xatirlamadi Lakin 1963 cu ilde qaliqlar tedqiq edildikde olum zamani Zemmelveysde uzunsuren infeksiyadan yaranan inkisaf etdiyi ireli suruldu 1950 ci illerin evvellerinden elmi ictimaiyyetde Zemmelveysin hansi xesteliyin onun erken olumunun vasiteli sebebi oldugu barede diskussiya gedirdi Zemmelveysin elmi irsinin bioqraflari ve tedqiqatcilari onun xarakterinde ve qeribe davranislarinda keskin deyisikliye sebeb olan xesteliyin xususiyyeti ile bagli muxtelif nezeriyyeler ireli suruler Bezileri bunu Altsheymer xesteliyi adlandirilar Vyana resmileri israr edirdiler ki meseleye aydinliq getire bilecek hec bir xestelik tarixcesi ve ya diger senedler qalmayib 1963 cu ilde Iqnats Zemmelveysin qaliqlari eksqumasiya edilerek doguldugu evin heyetine kocuruldu ve hazirda orada alime hesr olunmus muzey fealiyyet gosterir 1977 ci ilin evvelinde Georq Sillo Seydl Vyana arxivinde Zemmelveysin xesteliyi ve olumu ile bagli butov fotosuretler toplusunu tapdi Hemin il martin 2 de Zemmelveysin olumunden texminen 112 il sonra Sillo Seydl Macaristan tibb tarixi cemiyyeti onunde meruze ile cixis etdi ve aldigi butun melumatlari teqdim etdi Zemmelveysin cesedi bir vaxtlar ozunun yarilma muayinesi etdiyi Patologiya institutunun meyitxanasina getirildi Autopsiya ya yada onun assistentlerinden biri terefinden aparildi 1977 ci ilde Sillo Seydlin askar etdiyi yarilma protokolu mumkun menbelerden en etibarli hesab edilir baxmayraq ki orada sehvler tapilmisdir ve sened butovlukle telesik ve ya seliqesiz yazilmis kimi gorsenir Olumden sonraki muayine coxsayli siniqlarin yumsaq toxuma xesaretlerinin ve genis plevritin oldugunu qeyd edir Diaqnoz ve yarma neticeleri ferqli xettle yazilib Olum sebebi sepsis gosterilib Perikardit plevrit ve sonraki sepsis doyme neticesinde yaranmisdir Esline baxdiqda Zemmelveys xestexana iscileri terefinden doyulerek oldurulmusdur Alimin ansizliq olumu ve xestexana personali terefinden ona qarsi bu cur munasibeti tedqiqatcilarin ekseriyyetini bele bir fikre getirdi ki onun olumunu oz ailesi teskil etmeseler de en azindan musbet qarsilamisdilar 15 avqust 1865 ci ilde Zemmelveys defn edildi Vida merasiminde Vyana tibb mektebinin uzvleri o cumleden fon Rokitanski Yozef Spats Karl ve Qustav Braun qardaslari istirak etdiler Macar dostlardan defn merasimine yalniz Layos Markusovski geldi Qohumlari budapestli hemkarlari gelmemisdiler Mariya Zemmelveys ise gelmemesini eri xestexanaya yerlesdirildikden sonra yorgan doseye dusme si ile izah etdi Zemmelveysin olumunden sonra soyadinin Szemerenyi macar variantina deyisdi 1891 ci ilde dul qadin Zemmelveysin qaliqlarini aile serdabasina kecirtdi 1965 ci ilde ise urna alimin doguldugu evin heyetinde yeniden basdirildi NufuzuZemmelveysin sag oldugu dovrde elmi ictimaiyyetin reaksiyasi 1 iyun 1847 ci ilde Vyana Merkezi Xestexanasinin adyunkt direktoru Karl Haller yazir ki Zemmelveysin kesfi xestexanani serin kulek tek burudu ve parlaq geleceye umid verdi 1849 cu ilde ise soylemisdir ki cerrahiyye ve mamaliq elmi ucun Zemmelveysin kesfinin deyeri cox boyukdur emin idi ki Zemmelveysin kesfi ehemiyyetine gore Edvard Cennerin tebii ciceye qarsi peyvendinden hec de geri qalmir Eyni zamanda Vyana mektebinin esasini muhafizekar professorlardan ibaret nesil teskil edirdi cerrah Teodor Bilrot yazilarinda onlari eqli sakitedici koynek geyinmis qara eynek taxmis ve qulaqlarini pambiqla doldurmus bir nesil kimi tesvir etmisdir ve elave edirdi ki istedad ve ideya dolu cavan pohrenin bu qatdan kecmesi mumkun deyil Zemmelveysin esas opponentlerinden biri bilavasite onun rehberi professor Kleyn olmusdur O artiq teqaude cixmaga hazirlasirdi ve mumkun qeder qalmaqaldan uzaq durmaq isteyirdi genc mama hekiminin kesfi ona mane olurdu Diger muhafizekar professorlarla birlikde o Zemmelveys ile xelvet mubarizeye basladi Sonuncunu da nufuzlu qrupdan ibaret doqquz genc professor destekleyirdi meselen fon Rakitanski bir il evvel Vyana Universitetinin rektoru secilmisdir Miazm haqqinda doktrinasina esaslanaraq Kleyn olum hallarinin azalmasini ellerin xlorlu su ile yuyulmasi praktikasi ile deyil yeni havalandirma sisteminin qurasdirilmasi ile elaqelendirirdi Tedqiqatcilar ve bioqraflar professor Kleynin Zemmelveyse qarsi sexsi antipatiyasinin olmadigina qenaetindediler lakin onun kesfi ve genc alimler terefinden desteklenmesi muhafizekar yasli professorlar qrupu ucun ciddi tehluke yaradirdi Fon Rotikanski mesleheti ve onun assistenti hekim Lotnerin komeyi ile Zemmelveys dovsanlar uzerinde tecrube apardi saglam heyvanlarin vaginasina zahi qizdirmasindan vefat edenlerin cirki ve Ifrazati salinirdi bundan sonra heyvanlarda sepsis inkisaf etmeye baslayirdi Bu eksperiment Zemmelveysin ferziyyesini tesdiqledi ki zahi qizdirmasi meyit hisseciklerinin qana daxil olmasi sebebinden bas verir Tezlikle diger klinikalardan da praktiki subutlar tapildi meselen Vyana usaq evinin hekimi Aloiz Bednar personal heyete ellerin xlorlu su ile yuyulmasini telebi qoymusdur ve neticede yeni dogulmuslarda sepsisin askar olunmasi cox nadir hala cevrildi 1847 ci ilin sonunda Zemmelveys ve onun telebeleri Avropanin bir nece qabaqcil mama hekimlere mektub yazaraq orada kesf ve xlorlu su ile ellerin yuyulmasi metodikasi haqqinda behs etdiler ve teessuratlarini tesvir eden yazismaya devet etdiler Bununla bele hekimler ucun Zemmelveysin haqli oldugunu etiraf etmek coxlu sayda qadinin ve onlarin yeni dogulmus usaqlarinin qetlinde ozlerinin eli olduqlarini etiraf etmek demek idi Mektublarin ekseriyyetine ehemiyyet verilmedi yalniz iki nefer cavabla geri dondu Telebe Henrix Hermann Svartsin yazdigi mektuba Kil seherinden olan professor reyini bildirdi Mixaelis Avropanin aparici mama hekimlerinden idi uzun muddet ozu de zahi qizdirmasinin epidemiyalari problemini hell etmeye calismisdir Mixaelis mektubu Kopenhagendeki hemkari yolladi Texminen Levi mektubu aldigi vaxtda metbuatda Herbanin meqalesi cixdi Her iki hekim oz xestexanalarinda xlorlu su ile yuyulmani tetbiq etdiler ve olum hallarinin ehemiyyetli derecede azalmasina nail oldular 1848 ci ilde qardasi qizi dogus qizdirmasindan oldukden sonra Mixaelis intihar etdi Olumqabagi yazisinda o ekser hekimlerin Zemmelveysin ferziyyesini nece qeti sekilde redd etmesinden umidsizliye qapandigini bildirmisdir 1847 ci ilin dekabrinda ve 1848 ci ilin aprelinde Vyana tibb jurnalinin redaktoru Ferdinand Hebra oz nesrinin sehifelerinde Zemmelveysin metodikasinin tetbiqinin neticelerini derc etdi Zemmelveysin telebesi olan Carlz Ruf muelliminin kesfi haqqinda London jurnalinda meqale yazdi meqale 1848 ci ilin noyabrinda derc edildi Bir nece ay sonra Zemmelveysin basqa kecmis telebesi Fridrix Veyger Strasburqun tibb jurnalinda esse derc etdi 18 oktyabr 1849 cu ilde Yozef Skoda Elmler Akademiyasinda seslendirdiyi muhazirede Zemmelveysin kesfini tesvir etse de cixisinda alimin yaradiciligini birterefli teqdim etdi Birincisi yalniz Vyana Merkezi Xestexanasinin 1 ci ve 2 ci klinikalari arasinda olum ferqi hallari tehlil edildi Ikincisi Skodanin meruzesine esasen zahi qizdirmasinin sebebkari ancaq meyit hissecikleri dir usaqliq karsinomasi ve ya irinli yaralar kimi mumkun infeksiya menbeleri qeyd edilmedi 1851 ci ilde Helsinki Universitetinin professoru Zemmelveysin isi haqqinda muhazire oxumusdur Tedqiqatci ve bioqraf Zemmelveysin metodunu teblig ederken davranisini eks mehsuldar adlandirir Kesfini 1847 ci ilin sonuna qeder eden professor elmi isin nesri ucun ehemiyyetli bir subut bazasi toplamisdir Bununla bele o oz etrafli meruzesi ile tibb ictimaiyyeti qarsisinda cixis etmedi tedqiqat diger alimler terefinden tezis seklinde nesr olunurdu Nuland bunun esas sebebini dil billiyi engelinde gorur hansi ki hele qebul olmazdan evvel Zemmelveyse manee olurdu aksent ve edebi cehetden duzgun alman dilinin billiyinin az olmasi ona cetinlikler yaradirdi Macaristan sakini olsa da menseyi madyar olmadigi ucun o vyanalilar arasinda snobizm ve tekebburlu munasibet ile uzlesirdi ve belece ozunu hamidan kenar hiss edirdi Nulandin fikrince bu ozunualcaltma ve ozunun haqli olmasina eminliyi ile yanasi movcud idi Yuzlerle olume gore gunah hissi evvel de buruze veren depressiyasini daha da guclendirdi Zemmelveys yazirdi ki bir Allah bilir men oz ellerimle nece qadini vaxtindan evvel mezara gondermisem Diger hekimler Zemmelveysin ferziyyesinde minlerle qadin ve usagin qetlinde birbasa elbirlik ittihamini gorurduler IstinadlarSerhler Humoralizm fiziologiya ve tibb nezeriyyesi Ona esasen butun heyat prosesleri orqanizmin maye muhiti qan ve toxuma mayesinin veziyyeti ile izah olunur XIX esrin ortalarinda ABS ve Avropanin tibb cemiyyetleri arasinda elaqe cox davamsiz idi Zemmelveysin ABSI alimi eserleri haqqinda melumatli oldugunu gosteren hec bir sened yoxdur Holms hele 1843 cu ilde eser nesr etdi ve zahi qizdirmasi haqqinda muhazire kecerek onun yoluxucu xasseye malik oldugunu subut etdi ve tibb personalinin mukemmel gigiyenasini profilaktik vasite kimi istifade edilmesini teklif etdi Holmsun nezeriyyesi muemmali ve mistik kontaqi haqqinda Britaniyada qebul olunan doktrinaya esaslanirdi Tibb tarixcileri Holmsun eserlerini muhum oldugunu ve onlarin Amerikani zahi qizdirmasindan demek olar ki tamamile qurtulmaga yardim etdiyini etiraf etseler de elmi noqteyi nezerden vacibliyine gore eserler Zemmelveysin kesfinden geri qaldigini hesab edirler cunki Iqnats Zemmelveys xesteliyin tam aydin materialist menbeyini teyin ederek tesvir etmek ve onun etiologiyasini detalli ifade etmeyi bacarmisdir MenbelerZoltan I Ignaz Semmelweis Encyclopaedia Britannica ing Ignaz Philipp Semmelweis Who Named It ing Bibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 T D Noakes 2007 seh 1 9 Imre Zoltan Ignaz Semmelweis German Hungarian physician ingilis The Britannica 2020 05 13 2016 06 05 tarixinde Istifade tarixi 2020 05 29 Kapronczay 2015 Ignac Fulop Semmelweis Semmelweis University 2020 05 31 tarixinde Istifade tarixi 2020 05 29 Kadar 2019 seh 34 Nuland 1979 seh 262 Gaynes 2011 Ignaz Semmelweis 1983 seh 20 Carter Abbott Siebach 1995 seh 264 266 Ignaz Semmelweis Award ingilis The Committee to Reduce Infection Deaths 2020 05 31 tarixinde Istifade tarixi 2020 05 23 Simmons 2002 seh 165 Baum 2018 seh 9 10 Nuland 1979 seh 258 Theodore G Obenchain 2016 seh 24 28 Pahner 1963 seh 28 Morgoshiya 2018 seh 89 Theodore G Obenchain 2016 seh 24 Nuland 2020 Zoltan Gortvay 1968 seh 39 Ignaz Semmelweis 1983 seh 61 Kadar 2019 Jay 1999 seh 561 562 Lehrer 2006 seh 116 Nuland 1979 seh 257 258 T D Noakes 2007 seh 1 Lehrer 2006 seh 114 115 Sinclair 1909 seh 55 Pahner 1963 seh 36 Pahner 1963 seh 38 T D Noakes 2007 seh 3 4 T D Noakes 2007 seh 2 Pahner 1963 seh 39 Pahner 1963 seh 40 Kadar Romero Papp 2019 seh 519 522 Pahner 1963 seh 43 44 Conrad Neve Nutton 1995 seh 412 T D Noakes 2007 seh 5 Ignaz Semmelweis 1983 seh 18 Kejzhu 2016 seh 77 Pahner 1963 seh 208 Pahner 1963 seh 43 200 Zoltan Gortvay 1968 seh 41 42 Nuland 1979 seh 263 Sherwin B Nuland 2003 seh 93 94 Lehrer 2006 seh 119 Ignaz Semmelweis 1983 seh 64 66 83 84 Pahner 1963 seh 52 Lehrer 2006 seh 118 Sinclair 1909 seh 43 Pahner 1963 seh 54 Hollingham 2008 Spasitel materej rus Kommersant Nauka 2019 08 30 2020 11 02 tarixinde Istifade tarixi 2020 05 19 Sinclair 1909 seh 49 Nuland 1979 seh 261 Winckel 1876 seh 348 Carter K Codell 1983 seh 336 342 Pahner 1963 seh 67 Carter K Codell 1983 seh 336 Lehrer 2006 seh 120 Pahner 1963 seh 63 T D Noakes 2007 seh 6 Pahner 1963 seh 67 69 Ignaz Semmelweis 1983 seh 87 Ataman 2013 seh 35 39 Pahner 1963 seh 66 Best 2004 seh 233 234 Nuland 1979 seh 264 Carter amp Carter 2005 Ignaz Semmelweis 1983 seh 22 Carter K Codell 1983 seh 339 Carter K C 1985 seh 34 35 Carter K Codell 1983 seh 343 Lehrer 2006 seh 122 Kadar 2019 seh 37 Ignaz Semmelweis 1983 seh 23 24 Carter K Codell 1983 seh 345 347 Noakes Borresen Hew Butler 2008 seh 2 Carter K C 1985 seh 35 Dormandy 2003 seh 225 King thom Jong kang 2018 seh 45 Baum 2018 seh 12 13 Sinclair 1909 seh 133 Ignaz Semmelweis 1983 seh 24 Carter K C 1985 seh 36 Best 2004 seh 233 Hanninen Farago Monos 2003 seh 89 Kadar 2019 seh 34 35 Govoryat eksperty 2011 Ignaz Semmelweis 1983 seh 57 Tragic life of Ignaz Semmelweis thrown into an asylum after saving lives ingilis The Mirror 2020 03 20 2020 06 18 tarixinde Istifade tarixi 2020 05 23 Sinclair 1909 seh 268 Carter Abbott Siebach 1995 seh 258 Sinclair 1909 seh 358 Carter Abbott Siebach 1995 seh 259 260 Zoltan Gortvay 1968 seh 123 Theodore G Obenchain 2016 Carter Abbott Siebach 1995 Carter Abbott Siebach 1995 seh 256 Carter Abbott Siebach 1995 seh 268 Carter Abbott Siebach 1995 seh 269 Wyklicky Skopec 1983 seh 369 Peller 1967 seh 64 Brusina 2018 seh 17 24 Sinclair 1909 seh 89 Carter Tate 1991 seh 252 253 Durnova 2019 Ignaz Semmelweis 1983 seh 172 180 186 Kadar 2019 seh 32 33 Hanninen Farago Monos 2003 seh 89 90 Kadar 2019 seh 36 Lehrer 2006 seh 121 Keep it clean The surprising 130 year history of handwashing ingilis The Guardian 2020 03 18 2020 05 24 tarixinde Istifade tarixi 2020 05 23 EdebiyyatBrusina E B Zueva L P Kovalishena O V Stasenko V L Feldblyum I V Briko N I Infekcii svyazannye s okazaniem medicinskoj pomoshi sovremennaya doktrina profilaktiki Chast 1 Istoricheskie predposylki Epidemiologiya i vakcinoprofilaktika rus 5 102 2018 17 24 Govoryat eksperty PDF rus 12 2011 112 Kejzhu D https books google ru books id 5j45CwAAQBAJ amp pg PT76 amp dq D0 B7 D0 B5 D0 BC D0 BC D0 B5 D0 BB D1 8C D0 B2 D0 B5 D0 B9 D1 81 D0 B0 D0 BB D1 8C D1 86 D0 B3 D0 B5 D0 B9 D0 BC D0 B5 D1 80 amp hl en amp sa X amp ved 0ahUKEwi jM Cl7TpAhXly6YKHdEhDZEQ6AEIKjAA v onepage amp q D0 B7 D0 B5 D0 BC D0 BC D0 B5 D0 BB D1 8C D0 B2 D0 B5 D0 B9 D1 81 20 D0 B0 D0 BB D1 8C D1 86 D0 B3 D0 B5 D0 B9 D0 BC D0 B5 D1 80 amp f bare url missing title Otkrytiya kotorye izmenili mir Kak 10 velichajshih otkrytij v medicine spasli Moskva Mann Ivanov i Ferber nauch Red Kristina Betc 2016 76 78 ISBN 978 5 00057 869 8 Morgoshiya T Sh Professor Ignac Zemmelvejs k 200 letiyu so dnya rozhdeniya Vestnik hirurgii imeni I I Grekova rus 4 Sankt Peterburg 2018 89 91 doi 10 24884 0042 4625 2018 177 4 89 91 Nuland Shervin B Vrachi Voshititelnye i tragichnye istorii o tom kak nizmennye strasti merkantilnye pomysly i absurdnye resheniya velikih svetil mediciny pomogli vyzhit chelovechestvu Moskva Eksmo Press pod red Klyuchnikovoj O 2020 ISBN 978 5 04 097126 8 Pahner F Za zhizn materej Tragediya zhizni I F Zemmelvejsa Moskva Gosudarstvennoe izdatelstvo medicinskoj literatury pod red Rafalkesa S B 1963 Za zivoty matek zivotni drama I F Semmelweise Ataman A D Vatanoglu Lutz E E Yildirim G Medicine in stamps Ignaz Semmelweis and Puerperal Fever Journal of the Turkish German Gynecological Association 14 ingilis 1 2013 mart 35 39 doi 10 5152 jtgga 2013 08 Baum H Ignaz Semmelweis Seine Vorfahren vaterlicherseits und mutterlicherseits Norderstedt Books on Demand 2018 ISBN 978374818256 Best M Neuhauser D Heroes and Martyrs of Quality and Safety Ignaz Semmelweis and the Birth of Infection Control PDF BMJ Quality amp Safety ingilis 13 2004 233 234 Carter K C Abbott S Siebach J L Five Documents Relating to the Final Illness and Death of Ignaz Semmelweis Bulletin of the History of Medicine ingilis 2 69 The Johns Hopkins University Press 1995 255 270 Carter K Codell Josef Skoda s Relation to the Work of Ignaz Semmelweis Medizinhistorisches Journal 19 ingilis 4 1983 335 347 Carter K C Carter B R Childbed Fever A Scientific Biography of Ignaz Semmelweis Routledge 2005 ISBN 978 1 4128 0467 7 Carter K C Tate G S The Earliest known account of Semmelweis s initiation of disinfection at Vienna s Allgemeines Krankenhaus Bulletin of the History of Medicine 67 ingilis 2 The Johns Hopkins University Press 1991 252 257 Carter K Codell Ignaz Semmelweis Carl Mayrhofer and the Rise of Germ Theory PDF Medical History ingilis 25 1985 33 53 Conrad L I Neve M Nutton V Porter R Wear A https books google ru books id GeCFKXHYYEEC amp printsec frontcover amp dq The Western Medical Tradition amp hl en amp sa X amp ved 0ahUKEwiFvICEh9npAhWPHHcKHSdqBtIQ6AEIKDAA v onepage amp q humoralism amp f bare url missing title The Western Medical Tradition 800 BC to AD 1800 1 Cambridge Cambridge University Press 1995 412 ISBN 0521475643 Dormandy T Semmelweis and Childbed Fever Moments of Truth Four Creators of Modern Medicine Wiley 2003 225 ISBN 0 470 86321 8 Durnova Anna Vexatious knowledge Understanding Emotions in Post Factual Politics Negotiating Truth Elgar Online 2019 ISBN 978 1 78811 4820 Elek S D Semmelweis Commemoration Semmelweis and the Oath of Hippocrates ingilis 1966 346 352 Gaynes Robert P Ignaz Semmelweis Early Influences Germ Theory Medical Pioneers in Infectious Diseases ASM Press 2011 ISBN 978 1555815295 Gortvay Gyorgy Zoltan Imre Semmelweis His Life and Work Budapest Akademiai Kiado 1968 236 Gupta V K Saini C Oberoi M Kalra G Nasir M I Semmelweis Reflex An Age Old Prejudice World Neurosurgery ingilis 136 Elsevier 2020 aprel 119 125 doi 10 1016 j wneu 2019 12 012 Hanninen O Farago M Monos E Semmelweis discovery and its Finnish follow up Acta Physiologica Hungarica 90 ingilis 2 2003 01 iyun 83 95 doi 10 1556 aphysiol 90 2003 2 1 Hollingham R Now Wash Your Hands Vienna 1846 Blood and Guts A History of Surgery BBC Books Mosley M 2008 ISBN 978 1250057730 Jay V Ignaz Semmelweis and the Conquest of Puerperal Sepsis Archives of Pathology amp Laboratory Medicine ingilis 7 123 Toronto 1999 iyul 561 562 Kadar N Romero R Papp Z Ignaz Semmelweis The Savior of Mothers On the 200th Anniversary of the Birth American Journal of Obstetrics and Gynecology ingilis 6 219 Elsevier 2019 dekabr 519 522 Kadar N Rediscovering Ignaz Philipp Semmelweis 1818 1865 PDF American Journal of Obstetrics and Gynecology ingilis Elsevier Inc 2019 yanvar doi 10 1016 j ajog 2018 11 1084 Kapronczay K The History of the Semmelweis Research PDF macar Budapest 2015 ISBN 978 615 5365 11 9 ISSN 1416 5368 Kapronczay K The Library of the Royal Society of Physicians in Budapest becomes today s Semmelweis Medical History Library Journal of the Medical Library Association 99 ingilis 1 2011 yanvar 31 39 doi 10 3163 1536 5050 99 1 007 King thom C Jong kang L Pioneers In Microbiology The Human Side Of Science Singapore World Scientific Publishing 2018 46 Lehrer S Epidemiology and Semmelweis Explorers of the Body Dramatic Breakthroughs in Medicine from Ancient Times to Modern Science New York iUniverse Inc 2006 113 121 ISBN 978 0 595 40731 Murphy F P Ignaz Philipp Semmelweis 1818 1865 An Annotated Bibliography Bulletin of the History of Medicine 20 ingilis 5 The Johns Hopkins University Press 1946 dekabr 653 707 Noakes T D Borresen J Hew Butler T Lambert M I Jordaan E Semmelweis and the Aetiology of Puerperal Sepsis 160 Years on An Historical Review Epidemiology and Infection 136 ingilis 1 Cambridge Cambridge University Press 2007 18 aprel 1 9 Noakes T D Borresen J Hew Butler T Lambert M I Jordaan E Semmelweis and the Aetiology of Puerperal Sepsis 160 Years on An Historical Review Epidemiology and Infection 136 ingilis 1 Cambridge University Press 2008 yanvar 1 9 Nuland Sherwin B https books google ru books id Vh76QxRLBUC amp pg PA98 amp dq semmelweis venice 1847 amp hl en amp sa X amp ved 0ahUKEwiN0sjYn9TpAhUjlosKHfsGDs0Q6AEIMTAB v onepage amp q venice amp f bare url missing title The Doctors Plague Germs Childbed Fever and the Strange Story of Ignac New York Atlas Books 2003 ISBN 0 393 3265 X Nuland S B The Enigma of Semmelweis an Interpretation Journal of the History of Medicine and Allied Sciences 34 ingilis 3 Oxford University Press 1979 255 272 Obenchain Theodore G Genius Belabored Childbed Fever and the Tragic Life of Ignaz Semmelweis Tuscaloosa The University of Alabama Press 2016 ISBN 9780817390457 Peller Sigismund Quantitative Research in Human Biology and Medicine Bristol John Wright amp Sons Limited 1967 64 Rudiger J Why and How Do We Have to Preserve Our Health Related Material Heritage PDF Materia Medica 25 ingilis ve italyan 2 University of Vienna 2017 35 42 Semmelweis I Semmelweis I F https books google ru books id hnezngRghTgC amp printsec frontcover amp dq semmelweis ignaz amp hl en amp sa X amp ved 0ahUKEwi9utLrqaTpAhUbxMQBHaq7C6gQ6AEIKDAA v onepage amp q semmelweis 20ignaz amp f bare url missing title The Etiology Concept and Prophylaxis of Childbed Fever Wisconsin The University of Wisconsin perevod K Codell Carter 1983 ISBN 0 299 09360 3 Simmons J C Ignaz Semmelweis 1818 1865 Tragic Insight into Childbed Fever Doctors and Discoveries Lives that Created Today s Medicine New York Houghton Mifflin Company 2002 165 169 ISBN 0 618 15276 8 Sinclair William J Semmelweis his life and doctrine A chapter in the history of medicine Manchester University of Leeds Library 1909 Waller J The destruction of Ignaz Semmelweis Leaps in the Dark The making of scientific reputations Oxford Oxford University Press 2004 135 139 ISBN 0192804847 Winckel F Etiology of so called Puerperal fever The Pathology and Treatment of Childbed A Treatise for Physicians and Students Philadelphia Collins Printer Henry C Lea 1876 348 Wyklicky H Skopec M Ignaz Philipp Semmelweis The Prophet of Bacteriology ingilis 5 4 1983 367 369 Xarici kecidler