Bu məqalənin sonunda mənbə siyahısı var, lakin mətndaxili mənbələr heç və ya kifayət qədər istifadə edilmədiyi üçün bəzi məlumatların mənbəsi bilinmir. |
Qırmızı terror — Sovet Rusiyasında kütləvi həbslər kampaniyası və bolşeviklər tərəfindən həyata keçirilmiş cəzalar.
Sovet tarixşünaslığında Qırmızı Terrorun 2 sentyabr 1918-ci ildə Yakov Sverdlov tərəfindən rəsmən elan olunduğu və 1918-ci ilin oktyabrında başa çatdığı göstərilir. Buna baxmayaraq başlayaraq bir çox tarixçilər bu dövrü bütün Rusiya Vətəndaş Müharibəsi dövrünü (1918–1922) əhatə etdiyini qeyd edirlər. Kütləvi repressiyalar ədalət mühakiməsi olmadan gizli polis – Çeka tərəfindən bolşevik hərbi kəşfiyyat agentliyi (QRU) ilə birgə həyata keçirilib. "Qırmızı terror" termini əslindəFransa İnqilabının 1794-cü il, 28 iyulda başa çatmış "Terror idarəçiliyi"nin (Robespyer tərəfindən həyata keçirilib) son 6 həftəsini təsvir etmək və bu dövrü sonrakı "" dövründən ayırmaq üçün istifadə olunub (tarixdə bu dövr Böyük Terror (fr. la Grande Terreur) kimi tanınır).
Məqsəd
RSFSR ölkəni ağ terrordan müdafiə etmək üçün təcili fövqəladə tədbir adlandıraraq qırmızı terror haqqında qətnamə qəbul etdi. Fövqaladə Komissiya rəhbəri izah etdi ki, bu addım
"heç nədir, lakin ən kasıb kəndlilərin və proletariatın qiyamda bütün cəhdləri sınamaq və qələbə qazanmaq üçün arzusunun ifadəsidir" |
. SSRİ Prokurorluğu və DTK-sınınn bir izahatında vurğulanır ki, "Qırmızı Terrorun icrası xarakterinə görə məhdudlaşdırılmışdır. 1918-ci ilin sentyabr-oktyabr aylarında bu terror mahiyyəti üzrə bütün ölkədə başa çatdı." "Qırmızı Terror haqqında" fərmanda nəzərədə tutulurdu ki, bu,
"terror anlamında arxa əraziləri qorumaq üçün mütləq vacibdir." Çeka "Ağ Mühafizənin təşkilatlarına, sövdələşmələrinə, üsyanlarına cəlb olunmuş bütün adamları vurmalıdır." |
Qətnamə xəbərdarlıq edirdi ki,
"bütün əksinqilabçılar və onlarla əməkdaşlıq edənlərin hamısı Sovet liderlərinin və inqilab ideyaları mübarizlərinin" həyatlarına qəsd cəhdində təqsirləndiriləcəklər. "Biz ürəyimizi Azadlıq mübarizlərinin qanında və əzab odunda möhkəmlədəcəyimiz polada çevirəcəyik. Biz ürəklərimizi qəddar, sərt və möhkəm edəcəyik, belə ki, ona heç bir mərhəmət girməyəcək və beləliklə onlar düşmən qanından olan dənizin kənarında lərzəyə düşməyəcək. Biz bu dənizin bəndlərini laxladacağıq. Leninin və Uritskinin, Zinovyevin və Volodarskinin qanı üçün qoy burjuaların qanı sel olsun, mümkün qədər daha çox qan."
— 1918-ci il 1 sentyabrda Bolşevik qəzeti "Krasnaya qazeta"da Qırmızı Terrorun başlanmasının elanı
Qırmızı Terror Ağ Terrora cavab vermək üçün elan olunmuşdu. Bu kampaniyanın əsas məqsədi xalq düşmənləri hesab olunan əksinqilabçılarla mübarizə idi. Əksər rus kommunistləri elan edirdilər ki, Qırmızı Terror köhnə "istismarçı sinif"lərin bütöv sosial qruplarını qırmaq üçün lazımdır. Lenin əvvəl də terrora istinad etmişdi. 1908-ci ildə Lenin Portuqaliya kralı I Karlosun sui-qəsdi haqqında yazırdı:
"Biz Portuqaliya kralının başına gələnlərə təəssüf edirik. Orda sui-qəsd elementi açıq görünür. Aciz terror əsas məqsədinə çatmadan qısa sürür – sayəsində Böyük Fransa İnqilabının məşhur olduğu orijinal, məşhur, həqiqi regenerativ terror kimi". |
1917-ci ildən Lenin də Marks kimi daim "Dövlət və İnqilab" əsərində göstərdiyi inqilabi diktaturaya çağırırdı. Marks proletariat diktaturasını əsaslandırmış, Lenin isə inkişaf etməmiş Rusiya şəraitində çəkic və orağın simvolizə etdiyi fəhlələrin və kasıb kəndlilərin diktaturasını irəli sürmüşdür. Halbuki canıyanan alimlər qeyd edirlər ki, Marks və Lenin indiki birpartiyalı qeyri-demokratik idarəçiliklər anlamında "diktatura" nəzərdə tutmayıblar. İsaak Doyçer (İsaac Deutscher) vurğulayır:
"Əlbəttə ki, Sovet hökuməti "proletariat diktaturası" olmalı idi. Bu, fəhlə sinfinin sosial və siyasi üstünlüyünü ifadə edir, lakin üstünlüyün ifadə olunduğu məna qarışdırılmamalıdır. Boşeviklər digər sosialist alimlər kimi "burjua diktaturaları" tipində Qərb parlament demokratiyasını təsvir etmək istəyiblər, hansı ki, onlar həqiqi diktatorial qaydada idarə etmədən burjuaların sosial üstünlükləri təcəssüm etdirirlər."
1918-ci ilin sentyabrının ortalarında kommunist lider elan etdi:
"Düşmənlərimizə qalib gəlmək üçün bizim özümüzün sosialist militarizmimiz olmalıdır. Biz ardımızca Sovet Rusiyasının 100 milyon əhalisinin 90 milyonunu aparmalıyıq. Bizim onlara deyəcək bir sözümüz yoxdur. Onlar məhv edilməlidirlər."
Əksər insanların günahları aktiv əməlləri yox, sosial statusları idi. , Ukrayna Tsekasının rəhbəri "Qırmızı Terror"u qəzetə izah edir:
"Sovetlər əleyhinə silahla və ya sözlə çıxma və ya çıxmaması üçün ittiham sənədlərinə baxmayın. Ondan birbaşa soruşun ki, o hansı sinfə mənsubdur, keçmişi nədir, təhsili, peşəsi nədir. Bunlar ittihamın taleyini təyin edən suallardır. Bu, Qırmızı Terrorun mənası və mahiyyətidir."
Tarixi
Kütləvi repressiya kampaniyasına Petroqrad Tsekasının rəhbəri sui-qəsdə və 1918-ci il 30 avqustda tərəfindən cəhdinə görə rəsmi cəza kimi təşəbbüs göstərilmişdir. Yaraları sarınarkən Lenin təlimat vermişdir:
"Gizlicə və qəddarcasına terroru hazırlamaq vacidir."
Hətta sui-qəsdlərdən əvvəl Lenin Nijni Novqorodda qalxmış sivil etirazlara cavab vermək və Penzada hərbi dəstələr tərəfindən bəzən vəhşiliklə taxılları tətləb olunmuş torpaq sahiblərinin etirazlarını "əzmək" üçün, "kütləvi terror tətbiq etmək" barədə teleqramlar göndərirdi.
"Yoldaşlar! Sizin 5 rayonda qalxan qolçomaq mərhəmətsiz əzilməlidir… Siz bu adamları nümunəyə çevirməlisiniz.
Bunların hamısını edin ki, millərlə ətrafda insanlar bunları görsünlər, anlasınlar onu, qorxularından əssinlər, onlara deyin ki, biz qaniçən kulakları öldürürük və biz belə də davam edəcəyik… Sizin Lenin. P.S. Sərt insanlar tapın." |
Uritskiyə sui-qəsddən sonra "devrilmiş siniflərin nümayəndələrindən" 500 nəfəri bolşevik kommunist hökuməti tərəfindən dərhal edam edildi. Qırmızı Terrorun ilk rəsmi sui-qəsdi "İzvestiya"da çap olunmuşdu, 1918-ci il 3 sentyabrda "İşçi sinfinə müraciət" fəhlələri "əksinqilabçıların xofunu kütləvi terrorla dağıtmağa!… Sovet rejimi əleyhinə cüzi bir şayiə yaymağa cürət edən hər bir kəsi dərhal edam etməyə və konslagerə göndərməyə" çağırırdı. Bu, 1918-ci il 5 sentyabrda Tseka tərəfindən qəbul olunmuş "Qırmızı Terror haqqında" dekretlə təsdiqlənmişdir. . This was followed by the decree "On Red Terror", issued September 5, 1918 by the
15 oktyabrda çekist Qırmızı Terrorun rəsmi sonunu elan etdi və bildirdi ki, Petroqradda 800 təsdiq olunmuş düşmən güllələnmiş, digər 6229-u həbsə alınmışdır. "Həftəlik Tseka" və digər rəsmi nəşrlərdə çap olunmuş bütün cəzalanmış insanların siyahılarına əsasən ilk iki ayın tələfatı 10.000–15.000 arasında olmuşdur.
Vətəndaş müharibəsi qızışdıqca "mülkədar sinfi"nə məxsusluqları əsasında cəzalandırılmış məhbusların, şübhəlilərin və girovların ciddi sayı bolşeviklər tərəfindən işğal olunmuş şəhərlərdə aşağıdakı kimi idi:
- Xarkovda 1919-cu ilin fevral-iyun aylarında 2000–2000 arası edam olunan olmuşdur, daha 1000–2000 nəfər həmin ilin dekabrında şəhər yenidən işğal olunanda edam olunmuşdur;
- 1920-ci ilin yanvarında təxminən 1000 nəfər;
- Odessada 1919-cu ilin may-avqustunda 2200 nəfər, 1920-ci ilin fevralı ilə 1921-ci ilin fevralı arası 1500–3000 nəfər;
- Kiyevdə 1919-cu ilin fevral-avqustunda ən azı 3000 nəfər;
- Yekaterinodarda 1920-ci ilin avqustu ilə 1921-ci ilin fevralı arası ən azı 3000 nəfər;
- Kubandakı balaca şəhər Armavirdə 1920-ci ilin avqust-oktyabrında 2000–3000 nəfər. Bu siyahını getdikcə uzatmaq olar.
General 1920-ci ilin sonunda məğlubiyyətindən sonra Leninin Krıma, Bela Kunilə gəlişi ilə cəmi 50.000 hərbi dustaq və mülki şəxs güllələnməklə və ya asılmaqla edam edildi. Onlara təslim olacağı təqdirdə amnistiya vəd olunmuşdu. Bu, Vətəndaş Müharibəsinin ən böyük kütləvi qırğınlarından biri sayılır.
1919-cu ilin 16 martında Tsekanın bütün hərbi qüvvələri vahid "Respublikanın Daxili Müdafiə Qüvvələri" adı ilə birləşdirildi, hansı ki, 1921-ci ildə sayı 200.000 nəfər idi. Bu qüvvələr əmək düşərgələrinə nəzarət edir, Qulaq sisteminə işləyir, qida tələbatını qarşılayır, kəndli üsyanlarını, fəhlə iğtişaşlarını, fərarilər tərəfindən bezdirilmiş Qırmızı Orduda qiyamları yatırdırdılar.
Bolşevik hökuməti üçün Qırmızı Terrorun əsas təşkilatçılarından biri 2-ci dərəcəli Ordu Komissarı əsl adı Kyuzis Peteris olan (1889–1938) idi. O, Oktyabr İnqilabında iştirak etmiş, sonra Tsekanın mərkəzi aparatında işləmişdir. Qırmızı Terror zamanı Berzin fərariliyin və digər "satqınlıq və sabotaj" hərəkətlərinin dayandırılması üçün əsir götürülməsi və onların güllələnməsi təşəbbüsünü göstərirdi. Latviya Qırmızı Ordusunun (sonralar 15-ci Ordu) xüsusi departamentinin rəisi Berzin 1921-ci ilin martında yatırılmasında rol oynamışdır. Ö, özünü xüsusən, dənizçilərin təqibində, əsir alınmasında və bu əsirlərin güllələnməsində fəal göstərmişdir.
Repressiyalar
Kəndlilər
Tsekanın Daxili Qüvvələri və Qırmızı Ordu kəndlilərin güclü səfərbər olunmuş qüvvələrinin fərarilərinə münasibətdə tez-tez əsir götürülməsi və onların edam olunması kimi terror taktikalarından istifadə edirdi. İnanılır ki, 1919–1920-ci illərdə 3 milyondan çox fərari Qırmızı Ordu tərəfindən öldürülmüşdür. Tseka qüvvələri və döyüş fərariləri üçün yaradılmış xüsusi qüvvələr tərəfindən 1919-cu ildə təxminən 500.000, 1920-ci ildə isə 800.000-ə yaxın fərari həbs olunmuşdur. Minlərlə fərari öldürülmüş və onların ailələri əsir götürülmüşdür. Leninin göstərişlərinə əsasən,
"Fərarilərə geri qayıtmaları üçün nəzərdə tutulmuş 7 günlük son müddət başa çatdıqdan sonra insanları məcbur etmək məqsədilə bu islaholunmaz xainlərə cəzalar artırılmalıdır. Onlara hər hansı yolla kömək edən hər bir nəfər və ailələri girov hesab olunur və müvafiq cəzalandırılır".
1918-ci ilin sentyabrında Rusiyanın yalnız 20 əyalətində 48.735 fərari və 7.325 quldur həbs olunmuş, 1.826-sı öldürülmüş, 2230-u edam olnmuşdu. Tseka departamentinin tipik raportunda deyilir:
"Yaroslavl vilayəti, 1919-cu il, 23 iyun. Petropavlovskaya volostunda fərarilərin qiyamı yatırılmışdır. Fərarilərin ailələri girov götürülmüşdür. Biz hər ailədən bir nəfəri güllələməyə başlayanda Yaşıllar meşədən qaça-qaça gəlib təslim oldular. Nümunə üçün 34 fərari güllələndi."
Hesablamalara görə Tambov üsyanı yatırılarkən təxminən 100.000 üsyançı və onların ailələri həbs olunmuş və ya deportasiya olunmuş, 15.000-i isə edam olunmuşdur. Qulaq-ın başlanmasına işarə edən kampaniyada bəzi alimlərin hesablamalarına görə 1921-ci ilin sentyabrında 70.000 nəfər həbs olunmuşdur (bu rəqəm regionda Tambov kimi üsyanda olan bir-neçə düşərgəni istisna edir). Bu düşərgələrdəki şəraitə görə ölüm səviyyəsi yüksək idi və "təkrar kütləvi qırğın" gedirdi. Tseka Xolomoqri düşərgəsində məhbusları yaxınlıqdakı Dvina çayında batırma praktikasına əməl edirdi. Hərdən bir şəhəri Ağ qüvvələr üçün qoyub gedəndə dustaqları kütləvi güllələyirdilər.
Sənaye fəhlələri
1919-cu il 16 martda Tseka Putilov zavodunu zəbt etdi. Tətil edən 900 fəhlə həbs edildi. Növbəti bir-neçə gündə onlardan 200-ü məhkəməsiz edam olundu. 1919-cu ilin yazında Tula, Oryol, Tver, İvanovo və Həştərxan şəhərlərində bir-neçə tətil oldu. Ac fəhlələr Qırmızı Ordu əsgərlərinə ayrılan ərzağı ələ keçirməyə çalışırdılar. Onlar həmçinin bolşeviklərə edilən güzəştlərin ləğvini, mətbuat azadlığı və azad seçki tələb edirdilər. Bütün tətillər Tseka tərəfindən həbslər və edamlar yolu ilə amansızcasına yatırıldı.
Həştərxan şəhərində tətilçilər və onların tərəfinə keçmiş Qırmızı Ordu əsgərləri barajlara doldurulub, boyunlarında daşla yüzlərcəsi Volqaya buraxıldı. 1919-cu il 12–14 martda 2.000–4.000 arası tətilçi güllələndi və ya batırıldı. Əlavə olaraq repressiyalar 600–1.000 burjuanı da həyatdan məhrum etdi. Son çap olunan arxiv materiallarına əsasən bu, Kronştadt üsyanına qədər bolşeviklər tərəfindən fəhlələrin ən böyük kütləvi qırğınıdır.
Bütün bunlara baxmayaraq tətillər davam edirdi. Lenin Ural regionunda fəhlələrin yaratdığı gərgin situasiyadan narahat idi. 1920-ci il 29 yanvarda o, Vladimir Smirnova bu məzmunda teleqram göndərdi:
"Mənə təəcüblüdür ki, sən belə yumşaq tədbirlər görürsən və "sabotaj"a görə xeyli sayda fəhləni dərhal edam etmirsən."
Vəhşiliklər
Bütün bu müddət ərzində bir-çox raportlara əsasən Tseka müstəntiqləri Orlando Fiqsə görə yalnız İspaniya inkvizisiyasında istifadə olunmuş işgəncə metodlarından istifadə ediblər. Odessada Tseka Ağ zabitləri taxtalara bağlayır və onları yavaş-yavaş qaynayan su çəninə və ya sobasına salırdılar; Xarkovda başın və əlin dərisini soymaq adi hal idi: qurbanlarının əllərindən çıxarılmış dərilər "əlcək" olurdular; Voronej Tsekası lüt insanları çəlləklərə sarıyır, içəridən onları mıxlayırdı; Dnepropetrovskda qurbanlar çarmıxa çəkilir və ya ölənə qədər daşlanırdılar; Kremençukda Tseka ruhaniləri məcbur edir və üsyankar fərariləri diri-diri yandırıdılar; Oryolda qış vaxtı küçədə su, insan buz heykələ dönənə qədər onun üzərinə tökülürdü; Kiyevdə Çin Tseka dəstələri bir başı tor tellə bərkidilmiş dəmir boruya siçovulları qoyub borunun digər başını məhbusun bədninə dirəyirdilər, borunu o qədər qızdırırdılar ki, siçovul canını qurtarmaq üçün qurbanın içalatını gəmirsin.
Qırmızı Terror və Rusiya Vətəndaş Müharibəsi zamanı edamlar məhbəslərin zirzəmilərində və ya məhkəmə həyətində, bəzən də şəhər kənarında baş verirdi. Məhkum Tseka icraçılarının götürdüyü paltarlarını və digər şəxsi əşyalarını soyunduqdan sonar ya qrupda pulemyotla, ya da fərdi olaraq revolverlə güllələnirdi. Məhbəsdə öldürülənlər qanda isladılmış meyitlərdən zibilliyə çevrilən məhbəs zirzəmilərinə girəndə boynunun arxasından güllələnirdi. Şəhərdən kənarda öldürülən qurbanlar bağlanmış və tıxanmış halda yük maşınlarında bəzən özləri öz qəbirlərini qazdıqları cəza icra yerinə aparılırdılar.
Edvard Radzinskiyə görə bu, ümumi paraktika idi ki, əri girov saxlayıb gözləsinlər ki, arvadı gəlib öz bədəni ilə ərinin həyatını satın alsın. Tarixçi Robert Qellatelliyə görə kazaksızlaşdırma zamanı kütləvi qırğınlar olub. Pyatiqorsk Tsekası "Qırmızı Terror günü" təşkil edir və şəhərin hər məhəlləsindən kvota götürürdü. Çekist Karl Landerə görə, Kislovodsk Tsekası "yaxşı ideyalardan qıt idi", "xəstəxanada bütün xəstələri öldürürdülər. Yalnız 1920-ci oktyabrında 6.000-dən çox adam edam olunmuşdu." Qellatelli əlavə edir ki, kommunist liderlər "etnik zəmində kütləvi qırğınlarını sinfi mübarizə rubrikasına qataraq reallaşdırmağa çalışırdılar."
Ruhani üzvlər xüsusilə amansız sui-istifadəyə məruz qalırdılar. Siyasi Repressiya Qurbanlarının Reabilitasiyası üzrə Prezident Komissiyasının rəhbəri Aleksandr Yakovlev tərəfindən istinad olunmuş sənədlərə əsasən kahinlər, rahiblər və rahibələr çarmıxa çəkilmiş, qaynayan qatran qazanlarına salınmış, dərisi soyulmuş, boğulmuş, ərinmiş qurğuşunda Kommunaya verilmiş və buzdakı deşiklərdə boğulmuşdular. Yalnız 1918-ci ildə 3.000-i öldürülmüşdür.
Tarixçilərin şərhləri
Stephene Curtois və Richard Pipes kimi bəzi antikommunist tarixçilər bolşeviklrin terrora ehtiyacının olmasını onların ictimai dəstəyə malik olmadıqları ilə əsaslandırırlar. Baxmayaraq ki, bolşeviklər fəhlələr və əsgərlər arasında və onların sovetlərində nüfuza malik idilər, kəndlilər arasında çox az dəstəyə görə Oktyabr inqilabından az sonra keçirilən Konstitusiya Şurası seçkilərində ümumi səsin dörddə birindən azını almışdılar (baxmayaraq ki, Konstitusiya Şurası seçki bülletenlərini əvvəlcədən sağ SR-lərə (bolşeviklərə müxalifətdə idilər) və sol SR-lərə (bir-çox kəndlilərin səsini qazanıb bolşeviklərlə koalisiyada idilər) bölmüşdü). Qırmızı Terrorun amansızcasına həyata keçirildiyi zaman Rusiya fəhlələri tərəfindən kütləvi tətillər keçirilirdi.
Richard Pipes qeyd edir ki, despotizm və zorakılıq marksizmin özündə nəzərədə tutulub. O, bunu belə əsaslandırır ki, marksizmin kommunizm quruculuğunda insan həyatı xərclənməsi müddəasının labüd nəticəsini terror olaraq görür. O, Karl Marksdan sitat gətirir: "İndiki nəsil yəhudilərə bənzəyir, hansı ki onlara Musa səhrada başçılıq etdi. Bu, yalnız yeni bir dünyanın qalib gəlməsi deyil, o, həm də yeni dünyaya yararlı insanlar üçün bir otaq düzəltmək qaydasında məhv edilməlidir." Robert Conquest qeyd edir ki,
"öz təbii mümkünlüyü əleyhinə cəmiyyətə kütləvi və sürətli transformasiya olunma cəhdləri ilə ideoloji olaraq motivasiya olunmaq üçün görünməmiş terror vacib olmalıdır."
Buna baxmayaraq Orlando Figes qeyd edir ki, Qırmızı Terrorun labüdlüyü marksizmin özündən yox, Rusiya inqilabının zorakı şərtlərindən irəli gəlirdi. O bildirirdi ki, Lev Kamenov, Nikolay Buxarin və M.S.Olminskinin başçılıq etdiyi xeyli bolşevik olub ki, terroru tənqid ediblər və xəbərdarlıq ediblər ki,
"Leninin hakimiyyəti zorla ələ keçirməsi və demokratiyanı rədd etməsi ilə bolşeviklər siyasi tənqidlərini sakitləşdirmək və başqa yola idarə edə bilmədikləri cəmiyyəti zorla zəbt etmək üçün getdikcə terrora keçəcəklər."
Figes əsaslandırır ki, Qırmızı Terror daha çox kortəbii sinif müharibəsi idi, nəinki bolşevik hökuməti:
"Tarixçilər imtiyazlar uğrunda bu bayağı müharibə ilə Qırmızı Terror arasında əlaqələrə əhəmiyyət verməməyi üstün tuturlar. … onlar göstərirlər ki, bolşeviklərin buna necə təsiri var – ya təmkinlə öz hakimiyyətlərini qurmaq, bu zaman terror onların rejiminin fundamental əsasına çevrilir (Sağçıların mövqeyi), ya da terror vətəndaş müharibəsinin problemləri və təhdidlərinə qarşı geniş proqmatik münasibətdir (Solçuların mövqeyi). Heç biri kifayət izah deyil. Terror aşağıdan püskürür. O, əvvəldən sosial inqilabın daxili elementi idi. Bolşeviklər təşviq eləsələr də, kütləvi terror yaratmadılar."
Alman marksist Karl Kautski vurğulayır ki, Qırmızı Terror terorizmin bir forması idi, çünki o, girov götürmək daxil olmaqla mülki əhalini qorxutmaq nəzərdə tutulmuş özbaşınalıq idi. O deyirdi:
"Bolşevizmin cavabdeh olduğu hadisələr arasında hər kəsin mətbuat azadlığından məhrum edilməsi ilə başlayıb kütləvi cəzalar sistemində başa çatan terrorizm, əlbəttə ki, hamısından ən parlaq və ən mənfurudur."
Kommunizmin Qara Kitabında Nicolas Werth birincini bolşevik hökumətinin rəsmi siyasəti kimi qeyd edərək Qırmızı və Ağ Terroru qarşılaşdırır:
"Bolşeviklərin terror siyasəti daha sistematik, daha yaxşı təşkil olunmuş olmaqla bütün sosial siniflərə hədəflənmişdir. Üstəlik bu, düşünülmüşdür və vətəndaş müharibəsi başlamamışdan təcrübədən keçirilmişdir. Ağ Terror isə heç vaxt bu şəkildə sistemləşdirilməmişdir. Bu, hökumət kimi fəaliyyət göstərən, çox da müvəffəqiyyəti olmadan cəhdlər edən hərbi komandanlıq tərəfindən səlahiyyətləndirilməmiş və nəzarətdən kənar qalmış dəstələrin demək olar ki, daimi işi idi. Denikinin özünün təqsirləndirildiyi talan güzəşti olduqda Ağ Terror özünü hərbi əks-kəşfiyyat qüvvələrinin növü kimi aparan polis tərəfindən həyata keçirilən qisas silsiləsinə tez-tez çevrilirdi"
Edvard Radzinski buna əsaslanaraq razılaşır:
"Qarşı tərəfdə cinayət olmadan cəzalrın verilməsi rəsmi etiraf siyasəti olarkən Denikin hökuməti öz əsgərləri tərəfindən olan heyvani vəhşilikdən dəhşətə gəlmişdi. 1918-ci il 5 sentyabrda Qırməzı Terror haqqında qərar çap edildi."
Professor Donald Rayfild bunu genişləndirərək təsdiq edir ki, Stalin və onun cəlladları
"yalnız "ukraynalı" anarxist Nestor Maxnoya və bəzi kazak dəstələrinə Qırmızı Terror həddində terror tətbiq ediblər."
Tarixi əhəmiyyəti
Qırmızı Terror Rusiyada və bir-çox başqa ölkələrdə davam edən çoxlu kommunist terror kampaniyalarının birincisi kimi əhəmiyyət daşıyır. Tarixçi Richard Pipes-a görə o, həmçinin Rusiya vətəndaş müharibəsini ortaya çıxarmışdır. Menşevik Yulius Martov Qırmızı Terror haqqında yazır:
"Heyvan insan qanını yalayır. İnsan – ölüm maşını hərəkətə keçdi… Lakin qan qan törədər… Biz vətəndaş müharibəsinin vəhşiliyinin böyüməsinə, ondan istifadə edən insanların vəhşiliklərinin böyüməsinə görə günahkarıq."
Qırmızı Terror termininə kommunistlər və kommunist yönümlü qruplar tərəfindən törədilən digər zorakılıq kampaniyalarında da istinad olunur. Konflik zamanı belə hərəkətlərə münasibətdə (və/və ya belə hrəkətləri izləyərək) qarşı tərəf də eyni hərəkətləri törədir.
Qırmızı Terror terminin istifadəsinə misallar:
- Qırmızı Terror (Macarıstan) – 1919-cu il 24 iyunda Macarıstan Sovet Respublikası əleyhinə əks-inqilabi qiyama təhrik edilməkdə ittiham olunan 590 nəfərin edamı;
- Qırmızı Terror (İspaniya) – İspaniya vətəndaş müharibəsi zamanı;
- Qırmzıı Terror (Efiopiya) – Mengistu Haile Mariam-ın idarəçiliyi zamanı;
- Çində Mao Tszedunq yazırdı:
"Qırmızı Terror bizim bu əks-inqilabçılara mənəvi borcumuzdur. Biz xüsusilə müharibə zonalarında, sərhəd ərazilərində dərhal, cəld hər növ əks-inqilabi fəaliyyətə cavab verməliyik."
- 2007-ci ilin noyabrında Qərbi Benqalda Nadiqramda Nadiqram vəhşiliyi Qərbi Benqalı idarə edən Hindistan Kommunist Partiyasına kinayə edən yerli adminstrasiyanın hadisəyə reaksiya verən tənqidçiləri tərəfindən Qırmızı Terror adlandırılmışdır. Hadisə mediada ""Qırmız Terror" kimi təsvir olunmuşdur.
İstinadlar
- , Rusiyada qırmızı terror, Hyperion Pr (1975), ISBN 0–88355-187-X Həmçinin bax: The Record of the Red Terror 2018-12-21 at the Wayback Machine (ing.)
- ^ a b c d e f g h Nicolas Werth, Karel Bartošek, Jean-Louis Panné, Jean-Louis Margolin, Andrzej Paczkowski, Stéphane Courtois, Kommunizmin Qarq Kitabı: Kriminal, Terror, Repressiya, Harvard İnivesitet Mətbəəsi, 1999, 858 səhifə, (ing.)
- ^ a b c d Edvard Radzinski Stalin: The First In-depth Biography Based on Explosive New Documents from Russia's Secret Archives, Anchor, (1997) , səh. 152–155
- a b c d e Suvorov, Viktor, Inside Soviet Military Intelligence, Nyu-York: Macmillan (1984)
- ^ Jan ten Brink (1899) J. Hedemanın ingilis dilinə tərcüməsi "Robespyer və qırmızı terror", reprinted in 2004,
- Fransa İnqilabı 2017-06-11 at the Wayback Machine (ing.)
- Spartak Ensklopediyası 2009-06-12 at the Wayback Machine (ing.)
- V. I. Lenin, 'The Happening to the King of Portugal' (1908), Lenin Collected Works, Moscow: Progress Publishers (1972), Cild XIII, səh. 470-4, Lenin İnternet Arxivi (ing.)
- Marx to Weydemeyer (5 March 1852) 16 yanvar 2022 at the Wayback Machine, Marx and Engels Internet Archive 2022-09-01 at the Wayback Machine (ing.)
- Vladimir Lenin, The State and Revolution 2011-05-15 at the Wayback Machine (1917), Lenin Internet Archive 2017-08-10 at the Wayback Machine (ing.)
- Vladimir Lenin, The Proletarian Revolution and the Renegade Kautsky 2022-09-16 at the Wayback Machine (1918), Lenin Internet Archive 2017-08-10 at the Wayback Machine
- Isaac Deutscher, The Prophet Armed: Trotsky 1879–1921, London: Verso (2003), p. 263. (ing.)
- George Leggett. The Cheka: Lenin's Political Police Oxford University Press, 1986. səh. 114 (ing.)
- and (2000). The : The KGB in Europe and the West. Gardners Books. , page 34.
- and Catherine A. Fitzpatrick. The State Within a State: The KGB and Its Hold on Russia – Past, Present, and Future, 1994. .
- Nicolas Werth, Karel Bartošek, Jean-Louis Panné, Jean-Louis Margolin, Andrzej Paczkowski, , The : Crimes, Terror, Repression, Harvard University Press, 1999, hardcover, 858 pages,
- Stalin: The First In-depth Biography Based on Explosive New Documents from Russia's Secret Archives, Anchor, (1997) , pages 152–155
- Black Book, page 106
- . : The Tyrant and Those Who Killed for Him. , 2004. p. 83
- a b c d e Suvorov, Viktor, Inside Soviet Military Intelligence, New York: Macmillan (1984)
- ^ a b c d e f g h Nicolas Werth, Karel Bartošek, Jean-Louis Panné, Jean-Louis Margolin, Andrzej Paczkowski, Stéphane Courtois, The Black Book of Communism: Crimes, Terror, Repression, Harvard University Press, 1999, hardcover, 858 pages,
- Gellately, Robert (2007). Lenin, Stalin, and Hitler: The Age of Social Catastrophe. Knopf. p. 75. .
- Gellately, Robert (2007). Lenin, Stalin, and Hitler: The Age of Social Catastrophe. Knopf. p. 58–59. .
- . : The Russian Revolution 1891–1924. Penguin Books, 1997. p. 647
- ^ a b c d e f g h Nicolas Werth, Karel Bartošek, Jean-Louis Panné, Jean-Louis Margolin, Andrzej Paczkowski, Stéphane Courtois, The Black Book of Communism: Crimes, Terror, Repression, Harvard University Press, 1999, hardcover, səh. 86–87,
- ^ a b c d e f g h Nicolas Werth, Karel Bartošek, Jean-Louis Panné, Jean-Louis Margolin, Andrzej Paczkowski, Stéphane Courtois, Kommunizmin Qara Kitabı: Kriminal, Terror, Repressiya, Harvard University Press, 1999, hardcover, səh. 88,
- ^ a b c d e f g h Nicolas Werth, Karel Bartošek, Jean-Louis Panné, Jean-Louis Margolin, Andrzej Paczkowski, Stéphane Courtois, Kommunizmin Qara Kitabı: Kriminal, Terror, Repressiya, Harvard University Press, 1999, hardcover, səh. 90,
- . : The Russian Revolution 1891–1924. Penguin Books, 1997. səh. 646
- George Leggett. The Cheka: Lenin's Political Police Oxford University Press, 1986. səh. 197–198
- George Leggett. The Cheka: Lenin's Political Police Oxford University Press, 1986. səh. 199
- ^ a b c d Edvard Radzinsky Stalin: The First In-depth Biography Based on Explosive New Documents from Russia's Secret Archives, Anchor, (1997) , pages 152–155
- . Lenin, Stalin, and Hitler: The Age of Social Catastrophe 2016-05-05 at the Wayback Machine , 2007 səh. 70–71.
- . A Century of Violence in Soviet Russia. , 2002. page 156 2017-04-24 at the Wayback Machine
- Sheila Fitzpatrick, The Russian Revolution, Oxford: Oxford University Press (2008), p. 66.
- E. H. Carr, The Bolshevik Revolution, Harmondsworth: Penguin (1966), pp. 121–2.
- Robert Conquest, Reflections on a Ravaged Century (2000), , p. 101.
- Richard Pipes, Communism: A History (2001), , p. 39.
- ^ a b c Robert Conquest, Reflections on a Ravaged Century (2000), , p. 101.
- Orlando Figes, A People's Tragedy: The Russian Revolution 1891–1924, London: Penguin (1997), , pp. 630, 649.
- Orlando Figes, A People's Tragedy: The Russian Revolution 1891–1924, London: Pimlico (1996), ISBN 0–7126-7327-X, p. 525.
- , Terrorism and Communism 2018-07-15 at the Wayback Machine Chapter VIII, The Communists at Work, The Terror
- Black Book, page 82
- ^ a b c d Edvard Radzinski Stalin: The First In-depth Biography Based on Explosive New Documents from Russia's Secret Archives, Anchor, (1997) , pages 152–155
- . : The Tyrant and Those Who Killed for Him. , 2004. p. 84
- The Black book of Communism, p. 736.
- , Down with the Death Penalty! 2022-05-24 at the Wayback Machine, June/July 1918.
- Denis Twitchett, John K. Fairbank The Cambridge history of China, s.177 2021-03-23 at the Wayback Machine
- Red terror continues Nandigram's bylanes 2012-10-19 at the Wayback Machine (ing.)
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqalenin sonunda menbe siyahisi var lakin metndaxili menbeler hec ve ya kifayet qeder istifade edilmediyi ucun bezi melumatlarin menbesi bilinmir Lutfen menbeleri uygun sekilde metnin daxilinde yerlesdirerek meqalenin tekmillesdirilmesine komek edin Qirmizi terror Sovet Rusiyasinda kutlevi hebsler kampaniyasi ve bolsevikler terefinden heyata kecirilmis cezalar Latviyanin Dauqavpils seherinde Qirmizi terror qurbanlarinin xatiresine qoyulmus memorial abide Sovet tarixsunasliginda Qirmizi Terrorun 2 sentyabr 1918 ci ilde Yakov Sverdlov terefinden resmen elan olundugu ve 1918 ci ilin oktyabrinda basa catdigi gosterilir Buna baxmayaraq baslayaraq bir cox tarixciler bu dovru butun Rusiya Vetendas Muharibesi dovrunu 1918 1922 ehate etdiyini qeyd edirler Kutlevi repressiyalar edalet muhakimesi olmadan gizli polis Ceka terefinden bolsevik herbi kesfiyyat agentliyi QRU ile birge heyata kecirilib Qirmizi terror termini eslindeFransa Inqilabinin 1794 cu il 28 iyulda basa catmis Terror idareciliyi nin Robespyer terefinden heyata kecirilib son 6 heftesini tesvir etmek ve bu dovru sonraki dovrunden ayirmaq ucun istifade olunub tarixde bu dovr Boyuk Terror fr la Grande Terreur kimi taninir MeqsedRSFSR olkeni ag terrordan mudafie etmek ucun tecili fovqelade tedbir adlandiraraq qirmizi terror haqqinda qetname qebul etdi Fovqalade Komissiya rehberi izah etdi ki bu addim hec nedir lakin en kasib kendlilerin ve proletariatin qiyamda butun cehdleri sinamaq ve qelebe qazanmaq ucun arzusunun ifadesidir SSRI Prokurorlugu ve DTK sininn bir izahatinda vurgulanir ki Qirmizi Terrorun icrasi xarakterine gore mehdudlasdirilmisdir 1918 ci ilin sentyabr oktyabr aylarinda bu terror mahiyyeti uzre butun olkede basa catdi Qirmizi Terror haqqinda fermanda nezerede tutulurdu ki bu terror anlaminda arxa erazileri qorumaq ucun mutleq vacibdir Ceka Ag Muhafizenin teskilatlarina sovdelesmelerine usyanlarina celb olunmus butun adamlari vurmalidir Qetname xeberdarliq edirdi ki butun eksinqilabcilar ve onlarla emekdasliq edenlerin hamisi Sovet liderlerinin ve inqilab ideyalari mubarizlerinin heyatlarina qesd cehdinde teqsirlendirilecekler Biz ureyimizi Azadliq mubarizlerinin qaninda ve ezab odunda mohkemledeceyimiz polada cevireceyik Biz ureklerimizi qeddar sert ve mohkem edeceyik bele ki ona hec bir merhemet girmeyecek ve belelikle onlar dusmen qanindan olan denizin kenarinda lerzeye dusmeyecek Biz bu denizin bendlerini laxladacagiq Leninin ve Uritskinin Zinovyevin ve Volodarskinin qani ucun qoy burjualarin qani sel olsun mumkun qeder daha cox qan 1918 ci il 1 sentyabrda Bolsevik qezeti Krasnaya qazeta da Qirmizi Terrorun baslanmasinin elani Qirmizi Terror Ag Terrora cavab vermek ucun elan olunmusdu Bu kampaniyanin esas meqsedi xalq dusmenleri hesab olunan eksinqilabcilarla mubarize idi Ekser rus kommunistleri elan edirdiler ki Qirmizi Terror kohne istismarci sinif lerin butov sosial qruplarini qirmaq ucun lazimdir Lenin evvel de terrora istinad etmisdi 1908 ci ilde Lenin Portuqaliya krali I Karlosun sui qesdi haqqinda yazirdi Biz Portuqaliya kralinin basina gelenlere teessuf edirik Orda sui qesd elementi aciq gorunur Aciz terror esas meqsedine catmadan qisa surur sayesinde Boyuk Fransa Inqilabinin meshur oldugu orijinal meshur heqiqi regenerativ terror kimi 1917 ci ilden Lenin de Marks kimi daim Dovlet ve Inqilab eserinde gosterdiyi inqilabi diktaturaya cagirirdi Marks proletariat diktaturasini esaslandirmis Lenin ise inkisaf etmemis Rusiya seraitinde cekic ve oragin simvolize etdiyi fehlelerin ve kasib kendlilerin diktaturasini ireli surmusdur Halbuki caniyanan alimler qeyd edirler ki Marks ve Lenin indiki birpartiyali qeyri demokratik idarecilikler anlaminda diktatura nezerde tutmayiblar Isaak Doycer Isaac Deutscher vurgulayir Elbette ki Sovet hokumeti proletariat diktaturasi olmali idi Bu fehle sinfinin sosial ve siyasi ustunluyunu ifade edir lakin ustunluyun ifade olundugu mena qarisdirilmamalidir Bosevikler diger sosialist alimler kimi burjua diktaturalari tipinde Qerb parlament demokratiyasini tesvir etmek isteyibler hansi ki onlar heqiqi diktatorial qaydada idare etmeden burjualarin sosial ustunlukleri tecessum etdirirler 1918 ci ilin sentyabrinin ortalarinda kommunist lider elan etdi Dusmenlerimize qalib gelmek ucun bizim ozumuzun sosialist militarizmimiz olmalidir Biz ardimizca Sovet Rusiyasinin 100 milyon ehalisinin 90 milyonunu aparmaliyiq Bizim onlara deyecek bir sozumuz yoxdur Onlar mehv edilmelidirler Gullelenme hokmunden numune bir qadinin edam qerari 1919 Ekser insanlarin gunahlari aktiv emelleri yox sosial statuslari idi Ukrayna Tsekasinin rehberi Qirmizi Terror u qezete izah edir Sovetler eleyhine silahla ve ya sozle cixma ve ya cixmamasi ucun ittiham senedlerine baxmayin Ondan birbasa sorusun ki o hansi sinfe mensubdur kecmisi nedir tehsili pesesi nedir Bunlar ittihamin taleyini teyin eden suallardir Bu Qirmizi Terrorun menasi ve mahiyyetidir TarixiKutlevi repressiya kampaniyasina Petroqrad Tsekasinin rehberi sui qesde ve 1918 ci il 30 avqustda terefinden cehdine gore resmi ceza kimi tesebbus gosterilmisdir Yaralari sarinarken Lenin telimat vermisdir Gizlice ve qeddarcasina terroru hazirlamaq vacidir Hetta sui qesdlerden evvel Lenin Nijni Novqorodda qalxmis sivil etirazlara cavab vermek ve Penzada herbi desteler terefinden bezen vehsilikle taxillari tetleb olunmus torpaq sahiblerinin etirazlarini ezmek ucun kutlevi terror tetbiq etmek barede teleqramlar gonderirdi Yoldaslar Sizin 5 rayonda qalxan qolcomaq merhemetsiz ezilmelidir Siz bu adamlari numuneye cevirmelisiniz En azi 100 kulaki varli eclaflari ve taninmis qanicenleri asin men insanlarin gormesi ucun ictimai yerde asmagi nezerde tuturam Onlarin adlarini yayin onlarin butun taxillarini goturun Dunenki teleqramimdaki telimatlarima gore girovlari tek saxlayin Bunlarin hamisini edin ki millerle etrafda insanlar bunlari gorsunler anlasinlar onu qorxularindan essinler onlara deyin ki biz qanicen kulaklari oldururuk ve biz bele de davam edeceyik Sizin Lenin P S Sert insanlar tapin Xarkovda oldurulmus girov qadinlarin cesedleri 1919 Uritskiye sui qesdden sonra devrilmis siniflerin numayendelerinden 500 neferi bolsevik kommunist hokumeti terefinden derhal edam edildi Qirmizi Terrorun ilk resmi sui qesdi Izvestiya da cap olunmusdu 1918 ci il 3 sentyabrda Isci sinfine muraciet fehleleri eksinqilabcilarin xofunu kutlevi terrorla dagitmaga Sovet rejimi eleyhine cuzi bir sayie yaymaga curet eden her bir kesi derhal edam etmeye ve konslagere gondermeye cagirirdi Bu 1918 ci il 5 sentyabrda Tseka terefinden qebul olunmus Qirmizi Terror haqqinda dekretle tesdiqlenmisdir This was followed by the decree On Red Terror issued September 5 1918 by the 15 oktyabrda cekist Qirmizi Terrorun resmi sonunu elan etdi ve bildirdi ki Petroqradda 800 tesdiq olunmus dusmen gullelenmis diger 6229 u hebse alinmisdir Heftelik Tseka ve diger resmi nesrlerde cap olunmus butun cezalanmis insanlarin siyahilarina esasen ilk iki ayin telefati 10 000 15 000 arasinda olmusdur Vetendas muharibesi qizisdiqca mulkedar sinfi ne mexsusluqlari esasinda cezalandirilmis mehbuslarin subhelilerin ve girovlarin ciddi sayi bolsevikler terefinden isgal olunmus seherlerde asagidaki kimi idi Xarkovda 1919 cu ilin fevral iyun aylarinda 2000 2000 arasi edam olunan olmusdur daha 1000 2000 nefer hemin ilin dekabrinda seher yeniden isgal olunanda edam olunmusdur 1920 ci ilin yanvarinda texminen 1000 nefer Odessada 1919 cu ilin may avqustunda 2200 nefer 1920 ci ilin fevrali ile 1921 ci ilin fevrali arasi 1500 3000 nefer Kiyevde 1919 cu ilin fevral avqustunda en azi 3000 nefer Yekaterinodarda 1920 ci ilin avqustu ile 1921 ci ilin fevrali arasi en azi 3000 nefer Kubandaki balaca seher Armavirde 1920 ci ilin avqust oktyabrinda 2000 3000 nefer Bu siyahini getdikce uzatmaq olar General 1920 ci ilin sonunda meglubiyyetinden sonra Leninin Krima Bela Kunile gelisi ile cemi 50 000 herbi dustaq ve mulki sexs gullelenmekle ve ya asilmaqla edam edildi Onlara teslim olacagi teqdirde amnistiya ved olunmusdu Bu Vetendas Muharibesinin en boyuk kutlevi qirginlarindan biri sayilir 1919 cu ilin 16 martinda Tsekanin butun herbi quvveleri vahid Respublikanin Daxili Mudafie Quvveleri adi ile birlesdirildi hansi ki 1921 ci ilde sayi 200 000 nefer idi Bu quvveler emek dusergelerine nezaret edir Qulaq sistemine isleyir qida telebatini qarsilayir kendli usyanlarini fehle igtisaslarini ferariler terefinden bezdirilmis Qirmizi Orduda qiyamlari yatirdirdilar Bolsevik hokumeti ucun Qirmizi Terrorun esas teskilatcilarindan biri 2 ci dereceli Ordu Komissari esl adi Kyuzis Peteris olan 1889 1938 idi O Oktyabr Inqilabinda istirak etmis sonra Tsekanin merkezi aparatinda islemisdir Qirmizi Terror zamani Berzin ferariliyin ve diger satqinliq ve sabotaj hereketlerinin dayandirilmasi ucun esir goturulmesi ve onlarin gullelenmesi tesebbusunu gosterirdi Latviya Qirmizi Ordusunun sonralar 15 ci Ordu xususi departamentinin reisi Berzin 1921 ci ilin martinda yatirilmasinda rol oynamisdir O ozunu xususen denizcilerin teqibinde esir alinmasinda ve bu esirlerin gullelenmesinde feal gostermisdir RepressiyalarKendliler Tsekanin Daxili Quvveleri ve Qirmizi Ordu kendlilerin guclu seferber olunmus quvvelerinin ferarilerine munasibetde tez tez esir goturulmesi ve onlarin edam olunmasi kimi terror taktikalarindan istifade edirdi Inanilir ki 1919 1920 ci illerde 3 milyondan cox ferari Qirmizi Ordu terefinden oldurulmusdur Tseka quvveleri ve doyus ferarileri ucun yaradilmis xususi quvveler terefinden 1919 cu ilde texminen 500 000 1920 ci ilde ise 800 000 e yaxin ferari hebs olunmusdur Minlerle ferari oldurulmus ve onlarin aileleri esir goturulmusdur Leninin gosterislerine esasen Ferarilere geri qayitmalari ucun nezerde tutulmus 7 gunluk son muddet basa catdiqdan sonra insanlari mecbur etmek meqsedile bu islaholunmaz xainlere cezalar artirilmalidir Onlara her hansi yolla komek eden her bir nefer ve aileleri girov hesab olunur ve muvafiq cezalandirilir 1918 ci ilin sentyabrinda Rusiyanin yalniz 20 eyaletinde 48 735 ferari ve 7 325 quldur hebs olunmus 1 826 si oldurulmus 2230 u edam olnmusdu Tseka departamentinin tipik raportunda deyilir Yaroslavl vilayeti 1919 cu il 23 iyun Petropavlovskaya volostunda ferarilerin qiyami yatirilmisdir Ferarilerin aileleri girov goturulmusdur Biz her aileden bir neferi gullelemeye baslayanda Yasillar meseden qaca qaca gelib teslim oldular Numune ucun 34 ferari gullelendi Hesablamalara gore Tambov usyani yatirilarken texminen 100 000 usyanci ve onlarin aileleri hebs olunmus ve ya deportasiya olunmus 15 000 i ise edam olunmusdur Qulaq in baslanmasina isare eden kampaniyada bezi alimlerin hesablamalarina gore 1921 ci ilin sentyabrinda 70 000 nefer hebs olunmusdur bu reqem regionda Tambov kimi usyanda olan bir nece dusergeni istisna edir Bu dusergelerdeki seraite gore olum seviyyesi yuksek idi ve tekrar kutlevi qirgin gedirdi Tseka Xolomoqri dusergesinde mehbuslari yaxinliqdaki Dvina cayinda batirma praktikasina emel edirdi Herden bir seheri Ag quvveler ucun qoyub gedende dustaqlari kutlevi gulleleyirdiler Senaye fehleleri 1919 cu il 16 martda Tseka Putilov zavodunu zebt etdi Tetil eden 900 fehle hebs edildi Novbeti bir nece gunde onlardan 200 u mehkemesiz edam olundu 1919 cu ilin yazinda Tula Oryol Tver Ivanovo ve Hesterxan seherlerinde bir nece tetil oldu Ac fehleler Qirmizi Ordu esgerlerine ayrilan erzagi ele kecirmeye calisirdilar Onlar hemcinin bolseviklere edilen guzestlerin legvini metbuat azadligi ve azad secki teleb edirdiler Butun tetiller Tseka terefinden hebsler ve edamlar yolu ile amansizcasina yatirildi Hesterxan seherinde tetilciler ve onlarin terefine kecmis Qirmizi Ordu esgerleri barajlara doldurulub boyunlarinda dasla yuzlercesi Volqaya buraxildi 1919 cu il 12 14 martda 2 000 4 000 arasi tetilci gullelendi ve ya batirildi Elave olaraq repressiyalar 600 1 000 burjuani da heyatdan mehrum etdi Son cap olunan arxiv materiallarina esasen bu Kronstadt usyanina qeder bolsevikler terefinden fehlelerin en boyuk kutlevi qirginidir Butun bunlara baxmayaraq tetiller davam edirdi Lenin Ural regionunda fehlelerin yaratdigi gergin situasiyadan narahat idi 1920 ci il 29 yanvarda o Vladimir Smirnova bu mezmunda teleqram gonderdi Mene teecubludur ki sen bele yumsaq tedbirler gorursen ve sabotaj a gore xeyli sayda fehleni derhal edam etmirsen Vehsilikler Bolsevik azadligi Polsa Sovet muharibesi haqqinda Lev Trotskinin cilpaq tesviri olan karikatura Butun bu muddet erzinde bir cox raportlara esasen Tseka mustentiqleri Orlando Fiqse gore yalniz Ispaniya inkvizisiyasinda istifade olunmus isgence metodlarindan istifade edibler Odessada Tseka Ag zabitleri taxtalara baglayir ve onlari yavas yavas qaynayan su cenine ve ya sobasina salirdilar Xarkovda basin ve elin derisini soymaq adi hal idi qurbanlarinin ellerinden cixarilmis deriler elcek olurdular Voronej Tsekasi lut insanlari celleklere sariyir iceriden onlari mixlayirdi Dnepropetrovskda qurbanlar carmixa cekilir ve ya olene qeder daslanirdilar Kremencukda Tseka ruhanileri mecbur edir ve usyankar ferarileri diri diri yandiridilar Oryolda qis vaxti kucede su insan buz heykele donene qeder onun uzerine tokulurdu Kiyevde Cin Tseka desteleri bir basi tor telle berkidilmis demir boruya sicovullari qoyub borunun diger basini mehbusun bednine direyirdiler borunu o qeder qizdirirdilar ki sicovul canini qurtarmaq ucun qurbanin icalatini gemirsin Qirmizi Terror ve Rusiya Vetendas Muharibesi zamani edamlar mehbeslerin zirzemilerinde ve ya mehkeme heyetinde bezen de seher kenarinda bas verirdi Mehkum Tseka icracilarinin goturduyu paltarlarini ve diger sexsi esyalarini soyunduqdan sonar ya qrupda pulemyotla ya da ferdi olaraq revolverle gullelenirdi Mehbesde oldurulenler qanda isladilmis meyitlerden zibilliye cevrilen mehbes zirzemilerine girende boynunun arxasindan gullelenirdi Seherden kenarda oldurulen qurbanlar baglanmis ve tixanmis halda yuk masinlarinda bezen ozleri oz qebirlerini qazdiqlari ceza icra yerine aparilirdilar Edvard Radzinskiye gore bu umumi paraktika idi ki eri girov saxlayib gozlesinler ki arvadi gelib oz bedeni ile erinin heyatini satin alsin Tarixci Robert Qellatelliye gore kazaksizlasdirma zamani kutlevi qirginlar olub Pyatiqorsk Tsekasi Qirmizi Terror gunu teskil edir ve seherin her mehellesinden kvota gotururdu Cekist Karl Landere gore Kislovodsk Tsekasi yaxsi ideyalardan qit idi xestexanada butun xesteleri oldururduler Yalniz 1920 ci oktyabrinda 6 000 den cox adam edam olunmusdu Qellatelli elave edir ki kommunist liderler etnik zeminde kutlevi qirginlarini sinfi mubarize rubrikasina qataraq reallasdirmaga calisirdilar Ruhani uzvler xususile amansiz sui istifadeye meruz qalirdilar Siyasi Repressiya Qurbanlarinin Reabilitasiyasi uzre Prezident Komissiyasinin rehberi Aleksandr Yakovlev terefinden istinad olunmus senedlere esasen kahinler rahibler ve rahibeler carmixa cekilmis qaynayan qatran qazanlarina salinmis derisi soyulmus bogulmus erinmis qurgusunda Kommunaya verilmis ve buzdaki desiklerde bogulmusdular Yalniz 1918 ci ilde 3 000 i oldurulmusdur Tarixcilerin serhleriStephene Curtois ve Richard Pipes kimi bezi antikommunist tarixciler bolseviklrin terrora ehtiyacinin olmasini onlarin ictimai desteye malik olmadiqlari ile esaslandirirlar Baxmayaraq ki bolsevikler fehleler ve esgerler arasinda ve onlarin sovetlerinde nufuza malik idiler kendliler arasinda cox az desteye gore Oktyabr inqilabindan az sonra kecirilen Konstitusiya Surasi seckilerinde umumi sesin dordde birinden azini almisdilar baxmayaraq ki Konstitusiya Surasi secki bulletenlerini evvelceden sag SR lere bolseviklere muxalifetde idiler ve sol SR lere bir cox kendlilerin sesini qazanib bolseviklerle koalisiyada idiler bolmusdu Qirmizi Terrorun amansizcasina heyata kecirildiyi zaman Rusiya fehleleri terefinden kutlevi tetiller kecirilirdi Richard Pipes qeyd edir ki despotizm ve zorakiliq marksizmin ozunde nezerede tutulub O bunu bele esaslandirir ki marksizmin kommunizm quruculugunda insan heyati xerclenmesi muddeasinin labud neticesini terror olaraq gorur O Karl Marksdan sitat getirir Indiki nesil yehudilere benzeyir hansi ki onlara Musa sehrada basciliq etdi Bu yalniz yeni bir dunyanin qalib gelmesi deyil o hem de yeni dunyaya yararli insanlar ucun bir otaq duzeltmek qaydasinda mehv edilmelidir Robert Conquest qeyd edir ki oz tebii mumkunluyu eleyhine cemiyyete kutlevi ve suretli transformasiya olunma cehdleri ile ideoloji olaraq motivasiya olunmaq ucun gorunmemis terror vacib olmalidir Buna baxmayaraq Orlando Figes qeyd edir ki Qirmizi Terrorun labudluyu marksizmin ozunden yox Rusiya inqilabinin zoraki sertlerinden ireli gelirdi O bildirirdi ki Lev Kamenov Nikolay Buxarin ve M S Olminskinin basciliq etdiyi xeyli bolsevik olub ki terroru tenqid edibler ve xeberdarliq edibler ki Leninin hakimiyyeti zorla ele kecirmesi ve demokratiyani redd etmesi ile bolsevikler siyasi tenqidlerini sakitlesdirmek ve basqa yola idare ede bilmedikleri cemiyyeti zorla zebt etmek ucun getdikce terrora kececekler Figes esaslandirir ki Qirmizi Terror daha cox kortebii sinif muharibesi idi neinki bolsevik hokumeti Tarixciler imtiyazlar ugrunda bu bayagi muharibe ile Qirmizi Terror arasinda elaqelere ehemiyyet vermemeyi ustun tuturlar onlar gosterirler ki bolseviklerin buna nece tesiri var ya temkinle oz hakimiyyetlerini qurmaq bu zaman terror onlarin rejiminin fundamental esasina cevrilir Sagcilarin movqeyi ya da terror vetendas muharibesinin problemleri ve tehdidlerine qarsi genis proqmatik munasibetdir Solcularin movqeyi Hec biri kifayet izah deyil Terror asagidan puskurur O evvelden sosial inqilabin daxili elementi idi Bolsevikler tesviq eleseler de kutlevi terror yaratmadilar Alman marksist Karl Kautski vurgulayir ki Qirmizi Terror terorizmin bir formasi idi cunki o girov goturmek daxil olmaqla mulki ehalini qorxutmaq nezerde tutulmus ozbasinaliq idi O deyirdi Bolsevizmin cavabdeh oldugu hadiseler arasinda her kesin metbuat azadligindan mehrum edilmesi ile baslayib kutlevi cezalar sisteminde basa catan terrorizm elbette ki hamisindan en parlaq ve en menfurudur Kommunizmin Qara Kitabinda Nicolas Werth birincini bolsevik hokumetinin resmi siyaseti kimi qeyd ederek Qirmizi ve Ag Terroru qarsilasdirir Bolseviklerin terror siyaseti daha sistematik daha yaxsi teskil olunmus olmaqla butun sosial siniflere hedeflenmisdir Ustelik bu dusunulmusdur ve vetendas muharibesi baslamamisdan tecrubeden kecirilmisdir Ag Terror ise hec vaxt bu sekilde sistemlesdirilmemisdir Bu hokumet kimi fealiyyet gosteren cox da muveffeqiyyeti olmadan cehdler eden herbi komandanliq terefinden selahiyyetlendirilmemis ve nezaretden kenar qalmis destelerin demek olar ki daimi isi idi Denikinin ozunun teqsirlendirildiyi talan guzesti olduqda Ag Terror ozunu herbi eks kesfiyyat quvvelerinin novu kimi aparan polis terefinden heyata kecirilen qisas silsilesine tez tez cevrilirdi Edvard Radzinski buna esaslanaraq razilasir Qarsi terefde cinayet olmadan cezalrin verilmesi resmi etiraf siyaseti olarken Denikin hokumeti oz esgerleri terefinden olan heyvani vehsilikden dehsete gelmisdi 1918 ci il 5 sentyabrda Qirmezi Terror haqqinda qerar cap edildi Professor Donald Rayfild bunu genislendirerek tesdiq edir ki Stalin ve onun celladlari yalniz ukraynali anarxist Nestor Maxnoya ve bezi kazak destelerine Qirmizi Terror heddinde terror tetbiq edibler Tarixi ehemiyyetiQirmizi Terror Rusiyada ve bir cox basqa olkelerde davam eden coxlu kommunist terror kampaniyalarinin birincisi kimi ehemiyyet dasiyir Tarixci Richard Pipes a gore o hemcinin Rusiya vetendas muharibesini ortaya cixarmisdir Mensevik Yulius Martov Qirmizi Terror haqqinda yazir Heyvan insan qanini yalayir Insan olum masini herekete kecdi Lakin qan qan toreder Biz vetendas muharibesinin vehsiliyinin boyumesine ondan istifade eden insanlarin vehsiliklerinin boyumesine gore gunahkariq Qirmizi Terror terminine kommunistler ve kommunist yonumlu qruplar terefinden toredilen diger zorakiliq kampaniyalarinda da istinad olunur Konflik zamani bele hereketlere munasibetde ve ve ya bele hreketleri izleyerek qarsi teref de eyni hereketleri toredir Qirmizi Terror terminin istifadesine misallar Qirmizi Terror Macaristan 1919 cu il 24 iyunda Macaristan Sovet Respublikasi eleyhine eks inqilabi qiyama tehrik edilmekde ittiham olunan 590 neferin edami Qirmizi Terror Ispaniya Ispaniya vetendas muharibesi zamani Qirmzii Terror Efiopiya Mengistu Haile Mariam in idareciliyi zamani Cinde Mao Tszedunq yazirdi Qirmizi Terror bizim bu eks inqilabcilara menevi borcumuzdur Biz xususile muharibe zonalarinda serhed erazilerinde derhal celd her nov eks inqilabi fealiyyete cavab vermeliyik 2007 ci ilin noyabrinda Qerbi Benqalda Nadiqramda Nadiqram vehsiliyi Qerbi Benqali idare eden Hindistan Kommunist Partiyasina kinaye eden yerli adminstrasiyanin hadiseye reaksiya veren tenqidcileri terefinden Qirmizi Terror adlandirilmisdir Hadise mediada Qirmiz Terror kimi tesvir olunmusdur Istinadlar Rusiyada qirmizi terror Hyperion Pr 1975 ISBN 0 88355 187 X Hemcinin bax The Record of the Red Terror 2018 12 21 at the Wayback Machine ing a b c d e f g h Nicolas Werth Karel Bartosek Jean Louis Panne Jean Louis Margolin Andrzej Paczkowski Stephane Courtois Kommunizmin Qarq Kitabi Kriminal Terror Repressiya Harvard Inivesitet Metbeesi 1999 858 sehife ISBN 0 674 07608 7 ing a b c d Edvard Radzinski Stalin The First In depth Biography Based on Explosive New Documents from Russia s Secret Archives Anchor 1997 ISBN 0 385 47954 9 seh 152 155 a b c d e Suvorov Viktor Inside Soviet Military Intelligence Nyu York Macmillan 1984 Jan ten Brink 1899 J Hedemanin ingilis diline tercumesi Robespyer ve qirmizi terror reprinted in 2004 ISBN 1 4021 3829 6 Fransa Inqilabi 2017 06 11 at the Wayback Machine ing Spartak Ensklopediyasi 2009 06 12 at the Wayback Machine ing V I Lenin The Happening to the King of Portugal 1908 Lenin Collected Works Moscow Progress Publishers 1972 Cild XIII seh 470 4 Lenin Internet Arxivi ing Marx to Weydemeyer 5 March 1852 16 yanvar 2022 at the Wayback Machine Marx and Engels Internet Archive 2022 09 01 at the Wayback Machine ing Vladimir Lenin The State and Revolution 2011 05 15 at the Wayback Machine 1917 Lenin Internet Archive 2017 08 10 at the Wayback Machine ing Vladimir Lenin The Proletarian Revolution and the Renegade Kautsky 2022 09 16 at the Wayback Machine 1918 Lenin Internet Archive 2017 08 10 at the Wayback Machine Isaac Deutscher The Prophet Armed Trotsky 1879 1921 London Verso 2003 p 263 ing George Leggett The Cheka Lenin s Political Police Oxford University Press 1986 ISBN 0 19 822862 7 seh 114 ing and 2000 The The KGB in Europe and the West Gardners Books ISBN 0 14 028487 7 page 34 and Catherine A Fitzpatrick The State Within a State The KGB and Its Hold on Russia Past Present and Future 1994 ISBN 0 374 52738 5 Nicolas Werth Karel Bartosek Jean Louis Panne Jean Louis Margolin Andrzej Paczkowski The Crimes Terror Repression Harvard University Press 1999 hardcover 858 pages ISBN 0 674 07608 7 Stalin The First In depth Biography Based on Explosive New Documents from Russia s Secret Archives Anchor 1997 ISBN 0 385 47954 9 pages 152 155 Black Book page 106 The Tyrant and Those Who Killed for Him 2004 ISBN 0 375 50632 2 p 83 a b c d e Suvorov Viktor Inside Soviet Military Intelligence New York Macmillan 1984 a b c d e f g h Nicolas Werth Karel Bartosek Jean Louis Panne Jean Louis Margolin Andrzej Paczkowski Stephane Courtois The Black Book of Communism Crimes Terror Repression Harvard University Press 1999 hardcover 858 pages ISBN 0 674 07608 7 Gellately Robert 2007 Lenin Stalin and Hitler The Age of Social Catastrophe Knopf p 75 ISBN 1400040051 Gellately Robert 2007 Lenin Stalin and Hitler The Age of Social Catastrophe Knopf p 58 59 ISBN 1400040051 The Russian Revolution 1891 1924 Penguin Books 1997 ISBN 0 670 85916 8 p 647 a b c d e f g h Nicolas Werth Karel Bartosek Jean Louis Panne Jean Louis Margolin Andrzej Paczkowski Stephane Courtois The Black Book of Communism Crimes Terror Repression Harvard University Press 1999 hardcover seh 86 87 ISBN 0 674 07608 7 a b c d e f g h Nicolas Werth Karel Bartosek Jean Louis Panne Jean Louis Margolin Andrzej Paczkowski Stephane Courtois Kommunizmin Qara Kitabi Kriminal Terror Repressiya Harvard University Press 1999 hardcover seh 88 ISBN 0 674 07608 7 a b c d e f g h Nicolas Werth Karel Bartosek Jean Louis Panne Jean Louis Margolin Andrzej Paczkowski Stephane Courtois Kommunizmin Qara Kitabi Kriminal Terror Repressiya Harvard University Press 1999 hardcover seh 90 ISBN 0 674 07608 7 The Russian Revolution 1891 1924 Penguin Books 1997 ISBN 0 670 85916 8 seh 646 George Leggett The Cheka Lenin s Political Police Oxford University Press 1986 ISBN 0 19 822862 7 seh 197 198 George Leggett The Cheka Lenin s Political Police Oxford University Press 1986 ISBN 0 19 822862 7 seh 199 a b c d Edvard Radzinsky Stalin The First In depth Biography Based on Explosive New Documents from Russia s Secret Archives Anchor 1997 ISBN 0 385 47954 9 pages 152 155 Lenin Stalin and Hitler The Age of Social Catastrophe 2016 05 05 at the Wayback Machine 2007 ISBN 1400040051 seh 70 71 A Century of Violence in Soviet Russia 2002 ISBN 0 300 08760 8 page 156 2017 04 24 at the Wayback Machine Sheila Fitzpatrick The Russian Revolution Oxford Oxford University Press 2008 p 66 E H Carr The Bolshevik Revolution Harmondsworth Penguin 1966 pp 121 2 Robert Conquest Reflections on a Ravaged Century 2000 ISBN 0 393 04818 7 p 101 Richard Pipes Communism A History 2001 ISBN 0 8129 6864 6 p 39 a b c Robert Conquest Reflections on a Ravaged Century 2000 ISBN 0 393 04818 7 p 101 Orlando Figes A People s Tragedy The Russian Revolution 1891 1924 London Penguin 1997 ISBN 0 670 85916 8 pp 630 649 Orlando Figes A People s Tragedy The Russian Revolution 1891 1924 London Pimlico 1996 ISBN 0 7126 7327 X p 525 Terrorism and Communism 2018 07 15 at the Wayback Machine Chapter VIII The Communists at Work The Terror Black Book page 82 a b c d Edvard Radzinski Stalin The First In depth Biography Based on Explosive New Documents from Russia s Secret Archives Anchor 1997 ISBN 0 385 47954 9 pages 152 155 The Tyrant and Those Who Killed for Him 2004 ISBN 0 375 50632 2 p 84 The Black book of Communism p 736 Down with the Death Penalty 2022 05 24 at the Wayback Machine June July 1918 Denis Twitchett John K Fairbank The Cambridge history of China ISBN 0 521 24338 6 s 177 2021 03 23 at the Wayback Machine Red terror continues Nandigram s bylanes 2012 10 19 at the Wayback Machine ing Hemcinin bax