Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Avstraliya (lat. australis — "cənub") — dünyanın ən kiçik qitəsi və materiki olub, sahəsi 7,6 mln2 km-dir. Yer kürəsinin Cənub və Şərq yarımkürələrində yerləşir.
 | ||
| Ümumi məlumat | ||
|---|---|---|
| Sahəsi: | 8,600,000 km2 (3,300,000 mi2) | |
| Ölkə sayı: | 3 (Avstraliya, Papua-Yeni Qvineya və İndoneziyanın hissələri) | |
| Əhali: | 39,000,000 (Avstraliya və Papua-Yeni Qvineyanın təxmini əhalisi) | |
| Şimal ucqar nöqtəsi: | York burnu (Avstraliya) | |
| Cənub ucqar nöqtəsi: | Saut-Poynt | |
| Şərq ucqar nöqtəsi: | Bayron burnu | |
| Qərb ucqar nöqtəsi: | Stip-Poynt burnu | |
Ucqar nöqtələri şimalda York burnu, cənubda Cənub-şərq burnu, qərbdə Stip-Poynt burnu, şərqdə Bayron burnudur. Avstraliya bütövlükdə cənub və şərq yarımkürələrində yerləşib. Sahil xətləri az parçalanıb. Bass boğazı Tasmaniya adasını, Torres boğazı isə Yeni Qvineya adasını Avstraliyadan ayırır.
Avstraliyanın sahillərini qərbdən Hind, şərqdən Sakit okeanı ilə əhatə edib. Ən iri körfəzi Böyük Avstraliya və Karpentariya: ən iri yarımadaları Keyp-York və Arnemlend: ən iri adası Yeni Qvineya adasıdır. Avstraliyanın şimal-şərqində mərcan poliblərindən ibarət, uzunluğu 2300 km olan Böyük Sədd Rifi yerləşib. Bu səbəbdən burada iri liman şəhərləri yoxdur.
Kəşf edilməsi
1605-ci ildə Avstraliyanın kəşfi üçün üç gəmidən ibarət ekspedisiya təşkil edilmişdir. Avstraliyanın Kolumbu adlandırılan ekspedisiyanın rəisi təyin edilmişdir. Sakit okeana daxil olmaqla çatır. Cənuba doğru üzməklə dağlıq relyefə malik olan sıx meşəli, qara dərili insanlarla məskunlaşmış böyük bir ada ilə üzləşir. Bu ada Kiros tərəfindən "Müqəddəs Ruhlar Avstraliyası" adlandırılır və Avstraliyanı kəşf etdiyini düşünərək, digər iki gəmidən gizli olaraq Peruya qayıdır. Məqsəd Avstraliyanın kəşfi haqqında ispan hakimiyyətinə birinci xəbər verməklə həmin torpaqlarda idarəetmə hüququ qazanmaq idi.
İspan dənizçisi 1606-cı ildə Yeni Qvineyanın cənub sahillərinə yanaşmaqla, öz adına olan Torres boğazını kəşf edir. Torres boğazından cənubda yerləşmiş torpağın ucqar nöqtəsini, hazırkı York burnunu görür. Bu çoxdan axtarılan həqiqi Avstraliya idi. Torreslə qısa vaxt fərqi olmaqla boğazdan keçən səyyah (Yanc) adlı Holland dənizçisi qərb sahillərini xəritə üzərinə köçürmüşdür. Beləliklə, XVII əsrin əvvəllərində materikin şimal sahilləri müəyyən edildi. Lakin materikin cənubu haqqında dəqiq məlumat olmadığından tədqiqata ehtiyacı vardır.
1814-cü ildə ingilis dəniz səyyahı M.Flinders qitəyə Terra Avstralis "Cənub torpağı" adını verməyi təklif edir. Sonralar isə materik ikinci söz saxlanmaqla Avstraliya adlandırılmışdır. Torres olarkən ispan hökumətinə bu haqda xəbər verməklə 1607-ci ildə hesabat yazır. İspan hökuməti materikin kəşfini 150 il məxfi saxlayır. Lakin Flippinin hazırkı paytaxtı Manila ingilislər tərəfindən tutulduqdan sonra arxivdən Torresin verdiyi məlumat tapılır və Ceyms Kuk boğazdan ikinci olaraq keçəndən sonra materik haqqında məlumatlar mətbuatda çap edilir.
Materik xəritəsində cənubdan cənub qütbü ilə birləşmiş şəkildə göstərildiyindən bunun həqiqətə uyğun olub-olmadığı məsələsi həll olunmamış qalmaqda idi. Qaranlıq qalmış bu problem isə 1642-ci ildə Hollandiyalı dənizçi Abel Tasman tərəfindən həll edildi. O, 1642-1643-cü illərdə Avstraliyanın cənubundan keçməklə Tasmaniya və Yeni Zelandiya adalarını kəşf etdi, materikin müstəqil olmasını müəyyənləşdirdi. Lakin, yeni Zelandiyanı Antraktidanın bir hissəsi kimi qəbul etməklə böyük bir səhvə yol verdi. Abel Tasmanın tədqiqat işləri bununla da başa çatmış oldu. Çünki holland tacirlərini tədqiqat işləri deyil, əlverişli ticarət yolları maraqlandırırdı. Bu baxımdan tacirlər üçün ekspedisiyanın nəticələri əlverişli olmadığından ekspedisiyanın maliyyələşdirilməsi dayandırıldı. Hollandlar Avstraliyadan heç bir gəlir əldə etməsələr də onunla əlaqələri davam etdirdilər. 1648-ci ildə Petradan Melvil adalarına qədər, 1678-ci ildə şimal-qərb sahillərini öyrənməklə xəritəyə köçürdülər.
Relyef
Qondvana materikinin bir hissəsi olan Avstraliya platforması digər materiklərdən çox uzaqda yerləşib. Avstraliyanın şərqində çox qədim, alçaq Böyük Suayrıcı dağ silsiləsi yerləşir. Bu dağların cənub hissəsi nisbətən hündürdür. Avstraliyanın ən hündür zirvəsi Kostyuşko (2228 m) burada yerləşir. Qərbə getdikcə bu dağlar alçalaraq çökmə süxurlarla örtülü keçir. Bu düzənliyin Eyr gölü rayonu okean səviyyəsindən -16 m aşağıdadır. Bu ərazi Avstraliyanın ən alçaq nöqtəsi hesab edilir. Avstraliyanın qərbində hündürlüyü 300–500 m olan yayla yerləşir. Bu yaylanın ayrı-ayrı sahələrində 1000 m-dən hündür dağlar vardır.
Avstraliya yeganə materikdir ki, burada dağ buzlaqları və fəaliyyətdə olan vulkanlar yoxdur. Avstraliyada hündür dağların olmaması və buradakı dağların qar xəttindən aşağıda yerləşməsi nəticədə burada buzlaqlar yaranmır. Vulkanların olmamasına səbəb Avstraliyanın qədim platforma üzərində olmasıdır. Avstraliyanın kristallik süxurlardan ibarət olması nəticədə bura filiz faydalı qazıntıları ilə zəngindir. Çökmə süxurlarda neft, qaz, kömür və s. yerləşib.
İqlim qurşaqları
İqlim qurşaqları aşağıdakılardır:
1. Subekvatorial qurşaq – Avstraliyanın şimalını əhatə edir. Burada yayda ekvatorial, qışda tropik hava kütlələri hakimdir.
2. – materikin mərkəz hissələrini əhatə edir. Burada qurunun geniş sahə tutması havanın formalaşmasına səbəb olur. 2 tipi var; a) -materikin şərqini əhatə edir. Bura il boyu Sakit okeandan tropik hava bol yağıntı gətirir. b) -materikin daxili və qərb hissəsi üçün səçiyyəvidir.
3. – materikin cənubunu əhatə edərək 3 iqlim tipi yaradır. Cənub-qərbdə Aralıq dənizi iqlim tipi, daxili hissədə , Cənub-şərqdə ilboyu yaranır.
5. – Tasmaniya adasını əhatə edir. Yay quru, sərin; qış mülayim, rütubətlidir.
İstinadlar
- minfakt.wordpress.com. "KATEQORİYA: MATERİKLƏR COĞRAFİYASI" (az.). 2022-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-08-20.
- "Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti. M.C. Əliyev, F.A. Həsənli «Coğrafi Kəşflərin tarixi və səyyahlar» Bakı - 2009. səh.92-93" (PDF). 2022-07-14 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2018-08-20.
- big.az. "Avstraliya haqqında maraqlı faktlar" (az.). 07.02.2014. 2023-06-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-08-20.
Xarici keçidlər
- Чем знаменита Австралия 2018-08-30 at the Wayback Machine (rus.)
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Avstraliya lat australis cenub dunyanin en kicik qitesi ve materiki olub sahesi 7 6 mln2 km dir Yer kuresinin Cenub ve Serq yarimkurelerinde yerlesir Avstraliya Umumi melumatSahesi 8 600 000 km2 3 300 000 mi2 Olke sayi 3 Avstraliya Papua Yeni Qvineya ve Indoneziyanin hisseleri Ehali 39 000 000 Avstraliya ve Papua Yeni Qvineyanin texmini ehalisi Simal ucqar noqtesi York burnu Avstraliya Cenub ucqar noqtesi Saut PoyntSerq ucqar noqtesi Bayron burnuQerb ucqar noqtesi Stip Poynt burnu Ucqar noqteleri simalda York burnu cenubda Cenub serq burnu qerbde Stip Poynt burnu serqde Bayron burnudur Avstraliya butovlukde cenub ve serq yarimkurelerinde yerlesib Sahil xetleri az parcalanib Bass bogazi Tasmaniya adasini Torres bogazi ise Yeni Qvineya adasini Avstraliyadan ayirir Avstraliyanin sahillerini qerbden Hind serqden Sakit okeani ile ehate edib En iri korfezi Boyuk Avstraliya ve Karpentariya en iri yarimadalari Keyp York ve Arnemlend en iri adasi Yeni Qvineya adasidir Avstraliyanin simal serqinde mercan poliblerinden ibaret uzunlugu 2300 km olan Boyuk Sedd Rifi yerlesib Bu sebebden burada iri liman seherleri yoxdur Kesf edilmesi1605 ci ilde Avstraliyanin kesfi ucun uc gemiden ibaret ekspedisiya teskil edilmisdir Avstraliyanin Kolumbu adlandirilan ekspedisiyanin reisi teyin edilmisdir Sakit okeana daxil olmaqla catir Cenuba dogru uzmekle dagliq relyefe malik olan six meseli qara derili insanlarla meskunlasmis boyuk bir ada ile uzlesir Bu ada Kiros terefinden Muqeddes Ruhlar Avstraliyasi adlandirilir ve Avstraliyani kesf etdiyini dusunerek diger iki gemiden gizli olaraq Peruya qayidir Meqsed Avstraliyanin kesfi haqqinda ispan hakimiyyetine birinci xeber vermekle hemin torpaqlarda idareetme huququ qazanmaq idi Ispan denizcisi 1606 ci ilde Yeni Qvineyanin cenub sahillerine yanasmaqla oz adina olan Torres bogazini kesf edir Torres bogazindan cenubda yerlesmis torpagin ucqar noqtesini hazirki York burnunu gorur Bu coxdan axtarilan heqiqi Avstraliya idi Torresle qisa vaxt ferqi olmaqla bogazdan kecen seyyah Yanc adli Holland denizcisi qerb sahillerini xerite uzerine kocurmusdur Belelikle XVII esrin evvellerinde materikin simal sahilleri mueyyen edildi Lakin materikin cenubu haqqinda deqiq melumat olmadigindan tedqiqata ehtiyaci vardir 1814 cu ilde ingilis deniz seyyahi M Flinders qiteye Terra Avstralis Cenub torpagi adini vermeyi teklif edir Sonralar ise materik ikinci soz saxlanmaqla Avstraliya adlandirilmisdir Torres olarken ispan hokumetine bu haqda xeber vermekle 1607 ci ilde hesabat yazir Ispan hokumeti materikin kesfini 150 il mexfi saxlayir Lakin Flippinin hazirki paytaxti Manila ingilisler terefinden tutulduqdan sonra arxivden Torresin verdiyi melumat tapilir ve Ceyms Kuk bogazdan ikinci olaraq kecenden sonra materik haqqinda melumatlar metbuatda cap edilir Materik xeritesinde cenubdan cenub qutbu ile birlesmis sekilde gosterildiyinden bunun heqiqete uygun olub olmadigi meselesi hell olunmamis qalmaqda idi Qaranliq qalmis bu problem ise 1642 ci ilde Hollandiyali denizci Abel Tasman terefinden hell edildi O 1642 1643 cu illerde Avstraliyanin cenubundan kecmekle Tasmaniya ve Yeni Zelandiya adalarini kesf etdi materikin musteqil olmasini mueyyenlesdirdi Lakin yeni Zelandiyani Antraktidanin bir hissesi kimi qebul etmekle boyuk bir sehve yol verdi Abel Tasmanin tedqiqat isleri bununla da basa catmis oldu Cunki holland tacirlerini tedqiqat isleri deyil elverisli ticaret yollari maraqlandirirdi Bu baximdan tacirler ucun ekspedisiyanin neticeleri elverisli olmadigindan ekspedisiyanin maliyyelesdirilmesi dayandirildi Hollandlar Avstraliyadan hec bir gelir elde etmeseler de onunla elaqeleri davam etdirdiler 1648 ci ilde Petradan Melvil adalarina qeder 1678 ci ilde simal qerb sahillerini oyrenmekle xeriteye kocurduler RelyefQondvana materikinin bir hissesi olan Avstraliya platformasi diger materiklerden cox uzaqda yerlesib Avstraliyanin serqinde cox qedim alcaq Boyuk Suayrici dag silsilesi yerlesir Bu daglarin cenub hissesi nisbeten hundurdur Avstraliyanin en hundur zirvesi Kostyusko 2228 m burada yerlesir Qerbe getdikce bu daglar alcalaraq cokme suxurlarla ortulu kecir Bu duzenliyin Eyr golu rayonu okean seviyyesinden 16 m asagidadir Bu erazi Avstraliyanin en alcaq noqtesi hesab edilir Avstraliyanin qerbinde hundurluyu 300 500 m olan yayla yerlesir Bu yaylanin ayri ayri sahelerinde 1000 m den hundur daglar vardir Avstraliya yegane materikdir ki burada dag buzlaqlari ve fealiyyetde olan vulkanlar yoxdur Avstraliyada hundur daglarin olmamasi ve buradaki daglarin qar xettinden asagida yerlesmesi neticede burada buzlaqlar yaranmir Vulkanlarin olmamasina sebeb Avstraliyanin qedim platforma uzerinde olmasidir Avstraliyanin kristallik suxurlardan ibaret olmasi neticede bura filiz faydali qazintilari ile zengindir Cokme suxurlarda neft qaz komur ve s yerlesib Iqlim qursaqlariIqlim qursaqlari asagidakilardir 1 Subekvatorial qursaq Avstraliyanin simalini ehate edir Burada yayda ekvatorial qisda tropik hava kutleleri hakimdir 2 materikin merkez hisselerini ehate edir Burada qurunun genis sahe tutmasi havanin formalasmasina sebeb olur 2 tipi var a materikin serqini ehate edir Bura il boyu Sakit okeandan tropik hava bol yaginti getirir b materikin daxili ve qerb hissesi ucun seciyyevidir 3 materikin cenubunu ehate ederek 3 iqlim tipi yaradir Cenub qerbde Araliq denizi iqlim tipi daxili hissede Cenub serqde ilboyu yaranir 5 Tasmaniya adasini ehate edir Yay quru serin qis mulayim rutubetlidir Istinadlarminfakt wordpress com KATEQORIYA MATERIKLER COGRAFIYASI az 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2018 08 20 Azerbaycan Dovlet Pedaqoji Universiteti M C Eliyev F A Hesenli Cografi Kesflerin tarixi ve seyyahlar Baki 2009 seh 92 93 PDF 2022 07 14 tarixinde PDF Istifade tarixi 2018 08 20 big az Avstraliya haqqinda maraqli faktlar az 07 02 2014 2023 06 28 tarixinde Istifade tarixi 2018 08 20 Xarici kecidlerChem znamenita Avstraliya 2018 08 30 at the Wayback Machine rus Hemcinin baxPaleoiqlim