Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Argentina (isp. Argentina) rəsmi adı: Argentina Respublikası (isp. República Argentina) 34' 36 Cənub paralelləri və 58' 27 Qərb meridianları arasında, Cənub Amerika qitəsində yerləşən ölkə.
| Argentina | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| República Argentina | |||||
| |||||
| En unión y libertad "In Union and Liberty" | |||||
| Himn: | |||||
 | |||||
| Rəsmi dilləri | |||||
| Paytaxt | Buenos Ayres | ||||
| İdarəetmə forması | federal respublika[d] | ||||
| Prezident | Xavyer Miley | ||||
| Sahəsi | Dünyada 8-ci | ||||
| • Ümumi | 2766890 km² | ||||
| • Su sahəsi (%) | 1,1 | ||||
| Əhalisi | |||||
| • Əhali | 46,234,830 nəfər (31-ci) | ||||
| • Siyahıyaalma (2022) | 47,327,407 nəf. | ||||
| • Sıxlıq | 14,4 nəf./km² (178-ci) | ||||
| ÜDM (AQP) | |||||
| • Ümumi | 1.239 trilyon dollar (30-cu) | ||||
| • Adambaşına | 26,506 dollar () | ||||
| ÜDM (nominal) | |||||
| • Ümumi (2023) | 621.833 milyard dollar (24-cü) | ||||
| • Adambaşına | 13,297 dollar (66-cı) | ||||
| İİİ | 0.842 | ||||
| Valyuta | Argentina pesosu | ||||
| İnternet domeni | .ar | ||||
| AR | |||||
| BOK kodu | ARG | ||||
| Telefon kodu | +54 | ||||
| Nəqliyyatın yönü | sağ[d] | ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Argentinanın ümumi sahəsi 2,791,810 km²-dir , əhalisi isə 2012-ci ildə aparılmış rəsmi siyahıyaalmanın nəticələrinə əsasən 41 281 631 nəfərdir.
Argentina Cənubi Amerika qitəsinin cənub seqmentində, And dağları və Atlantik okeanı arasında yerləşəir; sahil xəttinin uzunluğu 4989 kilometrdir. Ərazisinin böyüklüyünə görə Argentina Cənubi Amerika materikinin ikinci, dünyanın səkkizinci dövlətidir. Çili (5308 km), Boliviya (832 km), Paraqvay (1880 km), Braziliya (1261 km) və Uruqvay (580 km) ilə sərhəddi vardır.
Ölkə əhalisinin böyük əksəriyyəti ispan və italyan mühacirlərinin törəmələridir.
Adın etimologiyası
Çoxları Argentinanın adının – latınca "argentum" mənası "gümüş" deməkdir deyirlər, Amma bunu vurğulamaq lazımdır ki adı gümüşlə bağlı deyil, ölkə də heç bir gümüş ehtiyatı yoxdur. Bəzi insanlar Argentinada gümüş ehtiyatı çoxdur və ölkənin də adı bununla bağlıdır deyir. Bu tamamilə səhv məlumatdır.
Əhali
Ölkə əhalisinin sayı 2010-cu ilin siyahıyaalınmasına əsasən 40 091 359 nəfərdir. Bütün latınamerikalılar kimi argentinalılar da qarışıq genetik köklərə malikdirlər, lakin əhalinin əksər hissəsinin fenotipində (bədənində) cənubi Avropa, xüsusilə Aralıq dənizi cizgiləri üstünlük təşkil edir. Əhalinin böyük əksəriyyəti avropalı miqrantlarla yerli hindular və Afrikadan gətirilən qulların qarişığından yaranıb (Argentinada Afrika qullarının sayı elə də çox olmayıb). Müasir əhali əsasən iki proses nəticəsində formalaşıb — 1 — metizasiya (müxtəlif xalqların qarışması); 2 — kütləvi Avropa immiqrasiyası (müəyyən qədər Argentinanı avropalaşdırmış və ya bədən baxımından avropoidləşdirmiş). İspanların gəlişinə qədər Argentinada azsaylı hindu tayfaları məskunlaşmışdılar. Beləki, ispanlar tərəfindən yerli əhalinin kişi hissəsi öldürüldükdən sonra ispan kolonistləri yerli hinduların və Afrikadan gətirilmiş qul qadınlarla evlilik qurmağa başladılar və yeni bir metis-qauço etnik qrupunu formalaşdırdılar.
Argentinaya kütləvi Avropa immiqrasiyası 1880–1940-cı illərə təsadüf edib. Bu immiqrasiyada italyanlar — 48% üstünlük təşkil edirdilər, ispanlar-40%, o cümlədən basklar — 10%, digərləri — 12% — almanlar, fransızlar, ukraynalılar, polyaklar, ərəblər, ermənilər, yəhudilər, uelslilər, o cümlədən asiyalılardır (yaponlar,koreyalılar, çinlilər). Son vaxtlar miqrantların əksər hissəsi Peru, Boliviya, Paraqvay, Uruqvay və Afrikadandır.
Argentinada yaşayan hindilərin mədəniyyətində ispan istilasına qədər bir neçə yerli təsərrüfat tipi ("mədəni vilayətlər") mövcud idi: And dağlarının ətəklərində və öndağlıqda məskunlaşmış və keçuaların təsiri ilə Diagita arxeoloji mədəniyyətini (suvarma əkinçilik, lama yetişdirilməsi, toxuculuq, qalaların inşası və s.) yaratmış ən çoxsaylı xalqlar; ovçuluq və yığıcılıqla məşğul olmuş Çako hindiləri (aravaklar, matakolar, tobalar, tupilər); Çayarası xalqları quaranilər, çarrualar, kerandilər (qırılıb-yandırılan əkinçilik); və Pataqoniya hindiləri teuelçelər, 18-ci əsrdən araukanlar (dəvəquşu və quanako ovu); Odlu Torpaq adalarında yaşayan və odlutorpaqlılar qrupuna aid edilən onalar və yaqanlar. İspan istilası gedişində, əsasən, şəhərlərdə yaşayan və sənətkarlardan xırda ticarətçilərdən və qulluqçulardan ibarət ispan-hindi metisləri təbəqəsi yarandı. 17,18-ci əsrlərdə Afrikadan qulların gətirilməsi nəticəsində Argentinada zəncilər və mulatlar meydana gəldi. 18-ci əsrin sonlarında Argentinalıların mədəniyyətinin formalaşmasında maldar qauçoların böyük rolu oldu. Argentina cəmiyyətinin imtiyazlı ali təbəqəsini əslən metropoliyadan olanlar təşkil edirdi. Bu, yerli sakinlərin həm sayca, həm də iqtisadi cəhətdən güclənən qrupunun – ispan istilaçılarının ağdərili nəsilləri olan və əsasən, sahilyanı vilayətdə yaşayan kreolların narazılığına səbəb olurdu. 19-cu əsrin əvvəllərində Argentinalıların istiqlaliyyət uğrunda mübarizəsinə kreollar başçılıq etdilər. 19-cu əsrin son rübü – 20-ci əsrin əvvəllərində Avropadan (əsasən, İspaniya və İtaliyadan) kütləvi surətdə mühacirət edənlər Argentinalıların tərkibinə qatıldı. Avropalıların köməyilə pampanı məskunlaşdırmaq istəyən hökumətin siyasəti də bu prosesə rəvac verirdi. 1870–1880-ci illərdə bir sıra hərbi ekspedisiyalar nəticəsində pampanın hindi əhalisi məhv edildi, ya da dağlara sıxışdırıldı. Qauçolar, Argentinanın şəhər və kənd əhalisinə qarışaraq mədəni münfəridliklərini itirdilər. 1914-cü ildə mənşəcə Avropadan olanlar Argentinalıların 30%-ini təşkil edirdi. İkinci dünya müharibəsi illərində və sonrakı illərdə sənayenin inkişafı ilə əlaqədar kənd yerlərindən şəhərlərə (əsasən, Buenos-Ayresə) əhalinin kütləvi axını baş verdi. Ayrı-ayrı etnik qruplardan ibarət olan və əsasən, Çakoda, And öndağlığında (Çili və Boliviya ilə sərhəddə) və Pataqoniyada yaşayan hindilər ilk dəfə əhalinin ümumi siyahıyaalınmasına daxil edildilər (2001). Ölkənin daxili vilayətlərində bir neçə etnoqrafik bölgə mövcuddur: şimal-qərbində naxışlı toxuculuq (parça, xalça və s.), göndəri məmulatı, şimal-şərqində (Çako) zoomorf formalı polixrom keramika, sombrero toxunuşu, ağacdan, keramikadan, sümükdən və həsirdən dini səciyyəli kiçik plastika inkişaf etmişdir; cənubun toxuculuq məmulatında (ponço, örtük, çanta, kəmər) Çili araukanlarının təsiri əksini tapmışdır; pampadan qauçoların sənətkarlıq (metal, sümük, at qoşqusu üçün dəri emalı) və folklor ənənələri qorunub saxlanmışdır.
Din
Əhalinin 90 faizi katolikdir.
İdman
Ölkədə ən məşhur idman növü futbol sayılır. Ölkədə Dieqo Maradona, Lionel Messi, Serxio Aqüero kimi futbolçular yetişmişdir. Argentina milli futbol komandası dünya reytinqində ön sıralardadır. Komanda 1978, 1986 və 2022-ci illərdə Dünya Kubokunu qazanmışdır.
Tarix
Argentinada yaşayan hindilərin mədəniyyətində ispan istilasına qədər bir neçə yerli təsərrüfat tipi ("mədəni vilayətlər") mövcud idi: And dağlarının ətəklərində və öndağlıqda məskunlaşmış və keçuaların təsiri ilə Diagita arxeoloji mədəniyyətini (suvarma əkinçilik, lama yetişdirilməsi, toxuculuq, qalaların inşası və s.) yaratmış ən çoxsaylı xalqlar; ovçuluq və yığıcılıqla məşğul olmuş Çako hindiləri (aravaklar, matakolar, tobalar, tupilər); Çayarası xalqları quaranilər, çarrualar, kerandilər (qırılıb-yandırılan əkinçilik); Pampa və Pataqoniya hindiləri teuelçelər, 18 əsrdən araukanlar (dəvəquşu və quanako ovu); yaşayan və odlutorpaqlılar qrupuna aid edilən onalar və yaqanlar.
Amerika qitəsi kəşf edildikdən sonra Avropa dövlətləri sürətlə bu qitədə müstəmləkələr yaratmağa başladılar. 1536-cı ildə Argentinaya gələn ispanlar bu gün Buenos Aires olaraq bilinən yerdə ilk müstəmləkələrini yaratdılar, lakin onların bu şəhərdə məskunlaşması yalnız XVIII əsrdə oldu. Argentina 1776-cı ilə qədər İspaniyanın Peruda yerləşən ümumi qubernatorluğu tərəfindən idarə edilirdi. Bir ildən sonra La Plata ümumi qubernatorluğu təşkil olundu və Buenos Aires ümumi qubernatorluğun paytaxtı oldu.
İspan istilası gedişində, əsasən, şəhərlərdə yaşayan və sənətkarlardan xırda ticarətçilərdən və qulluqçulardan ibarət ispan-hindi metisləri təbəqəsi yarandı. 17–18 əsrlərdə Afrikadan qulların gətirilməsi nəticəsində Argentinada zəncilər və mulatlar meydana gəldi. 18 əsrin sonlarında Argentinanın mədəniyyətinin formalaşmasında maldar qauçoların böyük rolu oldu. Argentina cəmiyyətinin imtiyazlı ali təbəqəsini əslən metropoliyadan olanlar təşkil edirdi. Bu, yerli sakinlərin həm sayca, həm də iqtisadi cəhətdən güclənən qrupunun – ispan istilaçılarının ağdərili nəsilləri olan və əsasən, sahilyanı vilayətdə yaşayan kreolların narazılığına səbəb olurdu.
1806-cı ildə Buenos-Ayresin ingilislər tərəfindən qısa bir müddət işğal edilməsi, Argentinanın istiqlal mübarizəsi üçün bir başlanğıc olmuşdur. 1808-ci ildə Napoleonun İspaniyaya girməsi müstəqillik mübarizəsini sürətləndirdi. Ölkə 1812-ci ildə istiqlaliliyyətini qazansa da, 1816-cı ilə qədər müstəqil bir dövlət olduğu rəsmən elan edilmədi. 19-cu əsrin əvvəllərində Argentinanın istiqlaliyyət uğrunda mübarizəsinə kreollar başçılıq etdilər. 19-cu əsrin son rübü – 20-ci əsrin əvvəllərində Avropadan (əsasən, İspaniya və İtaliyadan) kütləvi surətdə mühacirət edənlər Argentinanın tərkibinə qatıldı. Avropalıların köməyilə pampanı məskunlaşdırmaq istəyən hökumətin siyasəti də bu prosesə rəvac verirdi. 1870–80-ci illərdə bir sıra hərbi ekspedisiyalar nəticəsində pampanın hindi əhalisi məhv edildi, ya da dağlara sıxışdırıldı. Qauçolar, Argentinanın şəhər və kənd əhalisinə qarışaraq mədəni münfəridliklərini itirdilər. 1914-cü ildə mənşəcə Avropadan olanlar Argentinanın 30%-ni təşkil edirdi. İkinci dünya müharibəsi illərində və sonrakı illərdə sənayenin inkişafı ilə əlaqədar kənd yerlərindən şəhərlərə (əsasən, Buenos-Ayresə) əhalinin kütləvi axını baş verdi.
İkinci Dünya müharibəsi ərəfəsində Argentina hökumətlərinin gizli və satın alınmış nasist tərəfdarları Amerika Birləşmiş Ştatları və cənub yarımkürəsinin digər ölkələri ilə münasibətlərinin gərginləşməsinə və Argentinanın Pan-Amerikan təşkilatından çıxarılmasına səbəb oldu. II dünya müharibəsi zamanı bitərəf olan Argentina, 1945-ci ilin yazında müttəfiqlər tərəfındən müharibəyə girdi. ABŞ-nin köməyi ilə Argentina həmin ilin sonuna doğru Birləşmiş Millətlər daxil oldu və təşkilatın məsələlərində önəmli bir rol oynadı.
Müharibədən sonra general olan Juan Domingo Peron özünə qüvvətli bir mövqe hazırlamağı bacarmış və 1946-cı ilin fevralında Argentinada prezident seçilmişdir. Yoldaşı Eva Peronun yardımıyla dinamik və sərt bir idarə qurmağı başararaq, zamanında, siyasi dəstəyini silahlı qüvvətlərdən almağa çalışan siniflərə sözünü keçirməsini bilmişdir. Mətbuatı bir dövlət orqanı halına gətirmiş və totalitar bir rejimin başçısı olaraq özünə daha böyük səlahiyyət verməsi üçün konstitusiyanı dəyişdirmişdir.
Peron, işçi siniflərı arasında çox sevilmiş və hətta qəhrəman olaraq tanınmışdır, lakin o, 1955-ci ildə hərbi çevriliş nəticəsində devrilmiş, uzun illər sürgündə yaşamış və sonra dönərək 1973-cü ildə dövlət başçısı olmuşdur. Bir ill sonra ölməsi üzerinə İsabel Peron olaraq tanınan üçüncü həyat yoldaşı dövlət başçısı oldu. Ölkənin birlik və bərabərliyini saxlayamayınca 1976-cı ildə ordu tərəfindən devrildi. Argentinanın köhnə dövlət başçılarından General Galtier İngiltərəyə aid, fəqət özlərinə çox yaxın olan Folkland adalarını 1982-ci ildə işğal etdi. İngiltərə ilə olan savaşda Argentina məğlub oldu və adalar təkrar İngiltərənin tabeliyində qaldı.
Dövlət quruluşu
Argentina məhdud hakimiyyətli prezident idarəetmə üsuluna malik Respublikadır. Milli bayram günü olan Müstəqillik Günü 1816-cı il 11 noyabr tarixindən qeyd olunur. Ölkə Konstitusiyası 1853-cü ildən (1860, 1898, 1957, 1994-cü illərdə edilmiş düzəlişlərlə) qüvvədədir.
Argentina 23 əyalətə (Korrientes, Santa-Krus, Mendosa, Kordova, Santa-Fe, Katamarka, Rio-Neqro, Sanxuan, Salta və s.) və 1 muxtar paytaxt dairəyə (Buenos-Ayres) bölünür.
Coğrafiyası
Argentina ərazisinin coğrafiyası mürəkkəbdir. Ölkə ərazisi şərq tərəfdən Atlantik okeani ilə, qərb tərəfdən isə And dağları ilə əhatə olunub. And dağlarının bəzi zirvələrində daimi buzlaqlar mövcuddur. Ölkınin ən cənub əraziləri isə Antarktidaya yaxınlığı ilə seçilir.
Ərazi quruluşu
![image]()
Argentina vilayətləri
Argentina 23 vilayətdən və muxtar paytaxt ərazisindən ibarətdir.
Argentinada əhalisinin sayına görə ən böyük şəhərlər siyahısı.
İqlimi
Argentina əsasən subtropik iqlim qurşağında yerləşməsinə baxmayaraq Santa Cruz, Chubut, Tierra del Fuego, Rio Negro vilayətlərində və həmçinin And dağlarında və dağətəyi ərazilərdə qar yağması adi bir haldır. Qeyd etmək lazımdır ki bütün cənub yarımkürəsində olduğu kimi Argentinada da fəsillər şimal yarımkürəsindəki gedişatından əksinə baş verir(qışda yay, yayda isə qış). Həmçinin Argentinanın ən cənub əraziləri Antarktidaya nisbətən yaxın yerləşdiyi üçün burada bəzən sərt hava şəraiti müşahidə olunur.
Silahlı qüvvələri
Argentinanın silahlı qüvvələri Müdafiə Nazirliyi tərəfindən, baş komandanları ölkənin Prezidenti olaraq idarə edilir. Tarixən, Argentinanın silahlı qüvvələri regionda (məsələn, 1950-ci illərdə artıq öz qabaqcıl reaktiv qırıcılarını yaratmışdı) ən yaxşı təchiz edilmişlərdən biri olmuşdur, ancaq son zamanlar, bir çox Latın Amerikası silahlı qüvvələri ilə müqayisədə böyük xərclər azalması ilə üzləşilir. Həqiqətən, 1981-ci ildən bəri, real hərbi xərclər yarıya kimi azaldılmışdı və bu gün 3 milyard dollardan aşağıdır.
Hərbi xidmətə çağırılışa yaş həddi 18 yaşdır; və məcburi hərbi xidmət və hal-hazırda hərbi mükəlləfiyyət yoxdur. Bu yaxınlarda, Argentinanın silahlı qüvvələri təxminən 70 000 həqiqi hərbi xidmət personalını qeydə aldı, bu isə 1983-cü ildə demokratiyanı qaytardıqdan əvvəlki səviyyənin üçdə birini təşkil edir.
Silahlı qüvvələr ənənəvi olaraq , və ibarətdir. Ayrı nazirlik (Daxili İşlər Nazirliyi) tərəfindən idarə edilən, Argentina və sərhəd rayonlarına tərəfindən patrul keşiyi çəkilir. Hər iki qüvvələr hər halda müdafiə Nazirliyi ilə əlaqə saxlayır. müvafiq olaraq, Argentinanın Silahlı Qüvvələri hazırda Haitidə və Kiprdə əsas əməliyyatlarda iştirak edir.
Argentinalılar
Argentinanın əsas əhalisi, xalq. Sayları 32,3 mln. nəfərdir (2005). İspan dilinin Argentina variantında danışırlar. Dindarların əksəriyyəti katolikdir; protestanlar, müsəlmanlar, iudeylər də var. Argentinada yaşayan hindilərin mədəniyyətində ispan istilasına qədər bir neçə yerli təsərrüfat tipi ("mədəni vilayətlər") mövcud idi: And d-rının ətəklərində və öndağlıqda məskunlaşmış və keçuaların təsiri ilə Diagita arxeoloji mədəniyyətini (suvarma əkinçilik, lama yetişdirilməsi, toxuculuq, qalaların inşası və s.) yaratmış ən çoxsaylı xalqlar; ovçuluq və yığıcılıqla məşğul olmuş Çako hindiləri (aravaklar, matakolar, tobalar, tupilər); Çayarası xalqları quaranilər, çarrualar, kerandilər (qırılıb-yandırılan əkinçilik); Pampa və Pataqoniya hindiləri teuelçelər, 18 əsrdən araukanlar (dəvəquşu və quanako ovu); Odlu Torpaq a.-nda yaşayan və odlutorpaqlılar qrupuna aid edilən onalar və yaqanlar. İspan istilası gedişində, əsasən, şəhərlərdə yaşayan və sənətkarlardan xırda ticarətçilərdən və qulluqçulardan ibarət ispan-hindi metisləri təbəqəsi yarandı. 17–18 əsrlərdə Afrikadan qulların gətirilməsi nəticəsində Argentinada zəncilər və mulatlar meydana gəldi. 18-ci əsrin sonlarında Argentinalıların mədəniyyətinin formalaşmasında maldar qauçoların böyük rolu oldu. Argentina cəmiyyətinin imtiyazlı ali təbəqəsini əslən metropoliyadan olanlar təşkil edirdi. Bu, yerli sakinlərin həm sayca, həm də iqtisadi cəhətdən güclənən qrupunun – ispan istilaçılarının ağdərili nəsilləri olan və əsasən, sahilyanı vilayətdə yaşayan kreolların narazılığına səbəb olurdu. 19-cu əsrin əvvəllərində Argentinalıların istiqlaliyyət uğrunda mübarizəsinə kreollar başçılıq etdilər. 19-cu əsrin son rübü – 20-ci əsrin əvvəllərində Avropadan (əsasən, İspaniya və İtaliyadan) kütləvi surətdə mühacirət edənlər Argentinalıların tərkibinə qatıldı. Avropalıların köməyilə pampanı məskunlaşdırmaq istəyən hökumətin siyasəti də bu prosesə rəvac verirdi. 1870–80-ci illərdə bir sıra hərbi ekspedisiyalar nəticəsində pampanın hindi əhalisi məhv edildi, ya da dağlara sıxışdırıldı. Qauçolar, Argentinanın şəhər və kənd əhalisinə qarışaraq mədəni münfəridliklərini itirdilər. 1914-cü ildə mənşəcə Avropadan olanlar Argentinalıların 30%-nı təşkil edirdi. İkinci dünya müharibəsi illərində və sonrakı illərdə sənayenin inkişafı ilə əlaqədar kənd yerlərindən şəhərlərə (əsasən, Buenos-Ayresə) əhalinin kütləvi axını baş verdi. Ayrı-ayrı etnik qruplardan ibarət olan və əsasən, Çakoda, And öndağlığında (Çili və Boliviya ilə sərhəddə) və Pataqoniyada yaşayan hindilər ilk dəfə əhalinin ümumi siyahıyaalınmasına daxil edildilər (2001). Ölkənin daxili vilayətlərində bir neçə etnoqrafik bölgə mövcuddur: şm.-q.-də naxışlı toxuculuq (parça, xalça və s.), göndəri məmulatı, şm.-ş.-də (Çako) zoomorf formalı polixrom keramika, sombrero toxunuşu, ağacdan, keramikadan, sümükdən və həsirdən dini səciyyəli kiçik plastika inkişaf etmişdir; c.-un toxuculuq məmulatında (ponço, örtük, çanta, kəmər) Çili araukanlarının təsiri əksini tapmışdır; pampadan qauçoların sənətkarlıq (metal, sümük, at qoşqusu üçün dəri emalı) və folklor ənənələri qorunub saxlanmışdır.
İstinadlar
- . 2012-07-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-04-02.
- "3218.0 - Instituto Nacional de Estadistica y Censos, Argentina, 2006-07" (PDF). . 2011-08-21 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-02-20.
Xarici keçidlər
- Álbum de Estampillas
 | Argentina ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Argentina isp Argentina resmi adi Argentina Respublikasi isp Republica Argentina 34 36Cenub paralelleri ve 58 27 Qerb meridianlari arasinda Cenub Amerika qitesinde yerlesen olke ArgentinaRepublica ArgentinaBayraq GerbEn union y libertad In Union and Liberty Himn source source track track track track track track track Resmi dilleri ispan diliPaytaxt Buenos AyresIdareetme formasi federal respublika d Prezident Xavyer MileySahesi Dunyada 8 ci Umumi 2766890 km Su sahesi 1 1Ehalisi Ehali 46 234 830 nefer 31 ci Siyahiyaalma 2022 47 327 407 nef Sixliq 14 4 nef km 178 ci UDM AQP Umumi 1 239 trilyon dollar 30 cu Adambasina 26 506 dollar UDM nominal Umumi 2023 621 833 milyard dollar 24 cu Adambasina 13 297 dollar 66 ci III 0 842Valyuta Argentina pesosuInternet domeni arARBOK kodu ARGTelefon kodu 54Neqliyyatin yonu sag d Vikianbarda elaqeli mediafayllarArgentina Salta Argentinanin umumi sahesi 2 791 810 km dir ehalisi ise 2012 ci ilde aparilmis resmi siyahiyaalmanin neticelerine esasen 41 281 631 neferdir Argentina Cenubi Amerika qitesinin cenub seqmentinde And daglari ve Atlantik okeani arasinda yerleseir sahil xettinin uzunlugu 4989 kilometrdir Erazisinin boyukluyune gore Argentina Cenubi Amerika materikinin ikinci dunyanin sekkizinci dovletidir Cili 5308 km Boliviya 832 km Paraqvay 1880 km Braziliya 1261 km ve Uruqvay 580 km ile serheddi vardir Olke ehalisinin boyuk ekseriyyeti ispan ve italyan muhacirlerinin toremeleridir Adin etimologiyasiCoxlari Argentinanin adinin latinca argentum menasi gumus demekdir deyirler Amma bunu vurgulamaq lazimdir ki adi gumusle bagli deyil olke de hec bir gumus ehtiyati yoxdur Bezi insanlar Argentinada gumus ehtiyati coxdur ve olkenin de adi bununla baglidir deyir Bu tamamile sehv melumatdir EhaliOlke ehalisinin sayi 2010 cu ilin siyahiyaalinmasina esasen 40 091 359 neferdir Butun latinamerikalilar kimi argentinalilar da qarisiq genetik koklere malikdirler lakin ehalinin ekser hissesinin fenotipinde bedeninde cenubi Avropa xususile Araliq denizi cizgileri ustunluk teskil edir Ehalinin boyuk ekseriyyeti avropali miqrantlarla yerli hindular ve Afrikadan getirilen qullarin qarisigindan yaranib Argentinada Afrika qullarinin sayi ele de cox olmayib Muasir ehali esasen iki proses neticesinde formalasib 1 metizasiya muxtelif xalqlarin qarismasi 2 kutlevi Avropa immiqrasiyasi mueyyen qeder Argentinani avropalasdirmis ve ya beden baximindan avropoidlesdirmis Ispanlarin gelisine qeder Argentinada azsayli hindu tayfalari meskunlasmisdilar Beleki ispanlar terefinden yerli ehalinin kisi hissesi olduruldukden sonra ispan kolonistleri yerli hindularin ve Afrikadan getirilmis qul qadinlarla evlilik qurmaga basladilar ve yeni bir metis qauco etnik qrupunu formalasdirdilar Argentinaya kutlevi Avropa immiqrasiyasi 1880 1940 ci illere tesaduf edib Bu immiqrasiyada italyanlar 48 ustunluk teskil edirdiler ispanlar 40 o cumleden basklar 10 digerleri 12 almanlar fransizlar ukraynalilar polyaklar erebler ermeniler yehudiler uelsliler o cumleden asiyalilardir yaponlar koreyalilar cinliler Son vaxtlar miqrantlarin ekser hissesi Peru Boliviya Paraqvay Uruqvay ve Afrikadandir Argentinada yasayan hindilerin medeniyyetinde ispan istilasina qeder bir nece yerli teserrufat tipi medeni vilayetler movcud idi And daglarinin eteklerinde ve ondagliqda meskunlasmis ve kecualarin tesiri ile Diagita arxeoloji medeniyyetini suvarma ekincilik lama yetisdirilmesi toxuculuq qalalarin insasi ve s yaratmis en coxsayli xalqlar ovculuq ve yigiciliqla mesgul olmus Cako hindileri aravaklar matakolar tobalar tupiler Cayarasi xalqlari quaraniler carrualar kerandiler qirilib yandirilan ekincilik ve Pataqoniya hindileri teuelceler 18 ci esrden araukanlar devequsu ve quanako ovu Odlu Torpaq adalarinda yasayan ve odlutorpaqlilar qrupuna aid edilen onalar ve yaqanlar Ispan istilasi gedisinde esasen seherlerde yasayan ve senetkarlardan xirda ticaretcilerden ve qulluqculardan ibaret ispan hindi metisleri tebeqesi yarandi 17 18 ci esrlerde Afrikadan qullarin getirilmesi neticesinde Argentinada zenciler ve mulatlar meydana geldi 18 ci esrin sonlarinda Argentinalilarin medeniyyetinin formalasmasinda maldar qaucolarin boyuk rolu oldu Argentina cemiyyetinin imtiyazli ali tebeqesini eslen metropoliyadan olanlar teskil edirdi Bu yerli sakinlerin hem sayca hem de iqtisadi cehetden guclenen qrupunun ispan istilacilarinin agderili nesilleri olan ve esasen sahilyani vilayetde yasayan kreollarin naraziligina sebeb olurdu 19 cu esrin evvellerinde Argentinalilarin istiqlaliyyet ugrunda mubarizesine kreollar basciliq etdiler 19 cu esrin son rubu 20 ci esrin evvellerinde Avropadan esasen Ispaniya ve Italiyadan kutlevi suretde muhaciret edenler Argentinalilarin terkibine qatildi Avropalilarin komeyile pampani meskunlasdirmaq isteyen hokumetin siyaseti de bu prosese revac verirdi 1870 1880 ci illerde bir sira herbi ekspedisiyalar neticesinde pampanin hindi ehalisi mehv edildi ya da daglara sixisdirildi Qaucolar Argentinanin seher ve kend ehalisine qarisaraq medeni munferidliklerini itirdiler 1914 cu ilde mensece Avropadan olanlar Argentinalilarin 30 ini teskil edirdi Ikinci dunya muharibesi illerinde ve sonraki illerde senayenin inkisafi ile elaqedar kend yerlerinden seherlere esasen Buenos Ayrese ehalinin kutlevi axini bas verdi Ayri ayri etnik qruplardan ibaret olan ve esasen Cakoda And ondagliginda Cili ve Boliviya ile serhedde ve Pataqoniyada yasayan hindiler ilk defe ehalinin umumi siyahiyaalinmasina daxil edildiler 2001 Olkenin daxili vilayetlerinde bir nece etnoqrafik bolge movcuddur simal qerbinde naxisli toxuculuq parca xalca ve s gonderi memulati simal serqinde Cako zoomorf formali polixrom keramika sombrero toxunusu agacdan keramikadan sumukden ve hesirden dini seciyyeli kicik plastika inkisaf etmisdir cenubun toxuculuq memulatinda ponco ortuk canta kemer Cili araukanlarinin tesiri eksini tapmisdir pampadan qaucolarin senetkarliq metal sumuk at qosqusu ucun deri emali ve folklor eneneleri qorunub saxlanmisdir Din Ehalinin 90 faizi katolikdir Idman Olkede en meshur idman novu futbol sayilir Olkede Dieqo Maradona Lionel Messi Serxio Aquero kimi futbolcular yetismisdir Argentina milli futbol komandasi dunya reytinqinde on siralardadir Komanda 1978 1986 ve 2022 ci illerde Dunya Kubokunu qazanmisdir TarixArgentinada yasayan hindilerin medeniyyetinde ispan istilasina qeder bir nece yerli teserrufat tipi medeni vilayetler movcud idi And daglarinin eteklerinde ve ondagliqda meskunlasmis ve kecualarin tesiri ile Diagita arxeoloji medeniyyetini suvarma ekincilik lama yetisdirilmesi toxuculuq qalalarin insasi ve s yaratmis en coxsayli xalqlar ovculuq ve yigiciliqla mesgul olmus Cako hindileri aravaklar matakolar tobalar tupiler Cayarasi xalqlari quaraniler carrualar kerandiler qirilib yandirilan ekincilik Pampa ve Pataqoniya hindileri teuelceler 18 esrden araukanlar devequsu ve quanako ovu yasayan ve odlutorpaqlilar qrupuna aid edilen onalar ve yaqanlar Amerika qitesi kesf edildikden sonra Avropa dovletleri suretle bu qitede mustemlekeler yaratmaga basladilar 1536 ci ilde Argentinaya gelen ispanlar bu gun Buenos Aires olaraq bilinen yerde ilk mustemlekelerini yaratdilar lakin onlarin bu seherde meskunlasmasi yalniz XVIII esrde oldu Argentina 1776 ci ile qeder Ispaniyanin Peruda yerlesen umumi qubernatorlugu terefinden idare edilirdi Bir ilden sonra La Plata umumi qubernatorlugu teskil olundu ve Buenos Aires umumi qubernatorlugun paytaxti oldu Ispan istilasi gedisinde esasen seherlerde yasayan ve senetkarlardan xirda ticaretcilerden ve qulluqculardan ibaret ispan hindi metisleri tebeqesi yarandi 17 18 esrlerde Afrikadan qullarin getirilmesi neticesinde Argentinada zenciler ve mulatlar meydana geldi 18 esrin sonlarinda Argentinanin medeniyyetinin formalasmasinda maldar qaucolarin boyuk rolu oldu Argentina cemiyyetinin imtiyazli ali tebeqesini eslen metropoliyadan olanlar teskil edirdi Bu yerli sakinlerin hem sayca hem de iqtisadi cehetden guclenen qrupunun ispan istilacilarinin agderili nesilleri olan ve esasen sahilyani vilayetde yasayan kreollarin naraziligina sebeb olurdu 1806 ci ilde Buenos Ayresin ingilisler terefinden qisa bir muddet isgal edilmesi Argentinanin istiqlal mubarizesi ucun bir baslangic olmusdur 1808 ci ilde Napoleonun Ispaniyaya girmesi musteqillik mubarizesini suretlendirdi Olke 1812 ci ilde istiqlaliliyyetini qazansa da 1816 ci ile qeder musteqil bir dovlet oldugu resmen elan edilmedi 19 cu esrin evvellerinde Argentinanin istiqlaliyyet ugrunda mubarizesine kreollar basciliq etdiler 19 cu esrin son rubu 20 ci esrin evvellerinde Avropadan esasen Ispaniya ve Italiyadan kutlevi suretde muhaciret edenler Argentinanin terkibine qatildi Avropalilarin komeyile pampani meskunlasdirmaq isteyen hokumetin siyaseti de bu prosese revac verirdi 1870 80 ci illerde bir sira herbi ekspedisiyalar neticesinde pampanin hindi ehalisi mehv edildi ya da daglara sixisdirildi Qaucolar Argentinanin seher ve kend ehalisine qarisaraq medeni munferidliklerini itirdiler 1914 cu ilde mensece Avropadan olanlar Argentinanin 30 ni teskil edirdi Ikinci dunya muharibesi illerinde ve sonraki illerde senayenin inkisafi ile elaqedar kend yerlerinden seherlere esasen Buenos Ayrese ehalinin kutlevi axini bas verdi Ikinci Dunya muharibesi erefesinde Argentina hokumetlerinin gizli ve satin alinmis nasist terefdarlari Amerika Birlesmis Statlari ve cenub yarimkuresinin diger olkeleri ile munasibetlerinin gerginlesmesine ve Argentinanin Pan Amerikan teskilatindan cixarilmasina sebeb oldu II dunya muharibesi zamani biteref olan Argentina 1945 ci ilin yazinda muttefiqler terefinden muharibeye girdi ABS nin komeyi ile Argentina hemin ilin sonuna dogru Birlesmis Milletler daxil oldu ve teskilatin meselelerinde onemli bir rol oynadi Muharibeden sonra general olan Juan Domingo Peron ozune quvvetli bir movqe hazirlamagi bacarmis ve 1946 ci ilin fevralinda Argentinada prezident secilmisdir Yoldasi Eva Peronun yardimiyla dinamik ve sert bir idare qurmagi basararaq zamaninda siyasi desteyini silahli quvvetlerden almaga calisan siniflere sozunu kecirmesini bilmisdir Metbuati bir dovlet orqani halina getirmis ve totalitar bir rejimin bascisi olaraq ozune daha boyuk selahiyyet vermesi ucun konstitusiyani deyisdirmisdir Peron isci sinifleri arasinda cox sevilmis ve hetta qehreman olaraq taninmisdir lakin o 1955 ci ilde herbi cevrilis neticesinde devrilmis uzun iller surgunde yasamis ve sonra donerek 1973 cu ilde dovlet bascisi olmusdur Bir ill sonra olmesi uzerine Isabel Peron olaraq taninan ucuncu heyat yoldasi dovlet bascisi oldu Olkenin birlik ve beraberliyini saxlayamayinca 1976 ci ilde ordu terefinden devrildi Argentinanin kohne dovlet bascilarindan General Galtier Ingiltereye aid feqet ozlerine cox yaxin olan Folkland adalarini 1982 ci ilde isgal etdi Ingiltere ile olan savasda Argentina meglub oldu ve adalar tekrar Ingilterenin tabeliyinde qaldi Dovlet qurulusuEsas meqale Argentinanin dovlet qurulusu Argentina mehdud hakimiyyetli prezident idareetme usuluna malik Respublikadir Milli bayram gunu olan Musteqillik Gunu 1816 ci il 11 noyabr tarixinden qeyd olunur Olke Konstitusiyasi 1853 cu ilden 1860 1898 1957 1994 cu illerde edilmis duzelislerle quvvededir Argentina 23 eyalete Korrientes Santa Krus Mendosa Kordova Santa Fe Katamarka Rio Neqro Sanxuan Salta ve s ve 1 muxtar paytaxt daireye Buenos Ayres bolunur CografiyasiArgentina erazisinin cografiyasi murekkebdir Olke erazisi serq terefden Atlantik okeani ile qerb terefden ise And daglari ile ehate olunub And daglarinin bezi zirvelerinde daimi buzlaqlar movcuddur Olkinin en cenub erazileri ise Antarktidaya yaxinligi ile secilir Erazi qurulusu Esas meqale Argentina vilayetleri Argentina 23 vilayetden ve muxtar paytaxt erazisinden ibaretdir Federal paytaxt Buenos Ayres Entre Rios Jujuy Argentinada ehalisinin sayina gore en boyuk seherler siyahisi IqlimiArgentina esasen subtropik iqlim qursaginda yerlesmesine baxmayaraq Santa Cruz Chubut Tierra del Fuego Rio Negro vilayetlerinde ve hemcinin And daglarinda ve dageteyi erazilerde qar yagmasi adi bir haldir Qeyd etmek lazimdir ki butun cenub yarimkuresinde oldugu kimi Argentinada da fesiller simal yarimkuresindeki gedisatindan eksine bas verir qisda yay yayda ise qis Hemcinin Argentinanin en cenub erazileri Antarktidaya nisbeten yaxin yerlesdiyi ucun burada bezen sert hava seraiti musahide olunur Silahli quvveleriArgentinanin silahli quvveleri Mudafie Nazirliyi terefinden bas komandanlari olkenin Prezidenti olaraq idare edilir Tarixen Argentinanin silahli quvveleri regionda meselen 1950 ci illerde artiq oz qabaqcil reaktiv qiricilarini yaratmisdi en yaxsi techiz edilmislerden biri olmusdur ancaq son zamanlar bir cox Latin Amerikasi silahli quvveleri ile muqayisede boyuk xercler azalmasi ile uzlesilir Heqiqeten 1981 ci ilden beri real herbi xercler yariya kimi azaldilmisdi ve bu gun 3 milyard dollardan asagidir Herbi xidmete cagirilisa yas heddi 18 yasdir ve mecburi herbi xidmet ve hal hazirda herbi mukellefiyyet yoxdur Bu yaxinlarda Argentinanin silahli quvveleri texminen 70 000 heqiqi herbi xidmet personalini qeyde aldi bu ise 1983 cu ilde demokratiyani qaytardiqdan evvelki seviyyenin ucde birini teskil edir Silahli quvveler enenevi olaraq ve ibaretdir Ayri nazirlik Daxili Isler Nazirliyi terefinden idare edilen Argentina ve serhed rayonlarina terefinden patrul kesiyi cekilir Her iki quvveler her halda mudafie Nazirliyi ile elaqe saxlayir muvafiq olaraq Argentinanin Silahli Quvveleri hazirda Haitide ve Kiprde esas emeliyyatlarda istirak edir ArgentinalilarArgentinanin esas ehalisi xalq Saylari 32 3 mln neferdir 2005 Ispan dilinin Argentina variantinda danisirlar Dindarlarin ekseriyyeti katolikdir protestanlar muselmanlar iudeyler de var Argentinada yasayan hindilerin medeniyyetinde ispan istilasina qeder bir nece yerli teserrufat tipi medeni vilayetler movcud idi And d rinin eteklerinde ve ondagliqda meskunlasmis ve kecualarin tesiri ile Diagita arxeoloji medeniyyetini suvarma ekincilik lama yetisdirilmesi toxuculuq qalalarin insasi ve s yaratmis en coxsayli xalqlar ovculuq ve yigiciliqla mesgul olmus Cako hindileri aravaklar matakolar tobalar tupiler Cayarasi xalqlari quaraniler carrualar kerandiler qirilib yandirilan ekincilik Pampa ve Pataqoniya hindileri teuelceler 18 esrden araukanlar devequsu ve quanako ovu Odlu Torpaq a nda yasayan ve odlutorpaqlilar qrupuna aid edilen onalar ve yaqanlar Ispan istilasi gedisinde esasen seherlerde yasayan ve senetkarlardan xirda ticaretcilerden ve qulluqculardan ibaret ispan hindi metisleri tebeqesi yarandi 17 18 esrlerde Afrikadan qullarin getirilmesi neticesinde Argentinada zenciler ve mulatlar meydana geldi 18 ci esrin sonlarinda Argentinalilarin medeniyyetinin formalasmasinda maldar qaucolarin boyuk rolu oldu Argentina cemiyyetinin imtiyazli ali tebeqesini eslen metropoliyadan olanlar teskil edirdi Bu yerli sakinlerin hem sayca hem de iqtisadi cehetden guclenen qrupunun ispan istilacilarinin agderili nesilleri olan ve esasen sahilyani vilayetde yasayan kreollarin naraziligina sebeb olurdu 19 cu esrin evvellerinde Argentinalilarin istiqlaliyyet ugrunda mubarizesine kreollar basciliq etdiler 19 cu esrin son rubu 20 ci esrin evvellerinde Avropadan esasen Ispaniya ve Italiyadan kutlevi suretde muhaciret edenler Argentinalilarin terkibine qatildi Avropalilarin komeyile pampani meskunlasdirmaq isteyen hokumetin siyaseti de bu prosese revac verirdi 1870 80 ci illerde bir sira herbi ekspedisiyalar neticesinde pampanin hindi ehalisi mehv edildi ya da daglara sixisdirildi Qaucolar Argentinanin seher ve kend ehalisine qarisaraq medeni munferidliklerini itirdiler 1914 cu ilde mensece Avropadan olanlar Argentinalilarin 30 ni teskil edirdi Ikinci dunya muharibesi illerinde ve sonraki illerde senayenin inkisafi ile elaqedar kend yerlerinden seherlere esasen Buenos Ayrese ehalinin kutlevi axini bas verdi Ayri ayri etnik qruplardan ibaret olan ve esasen Cakoda And ondagliginda Cili ve Boliviya ile serhedde ve Pataqoniyada yasayan hindiler ilk defe ehalinin umumi siyahiyaalinmasina daxil edildiler 2001 Olkenin daxili vilayetlerinde bir nece etnoqrafik bolge movcuddur sm q de naxisli toxuculuq parca xalca ve s gonderi memulati sm s de Cako zoomorf formali polixrom keramika sombrero toxunusu agacdan keramikadan sumukden ve hesirden dini seciyyeli kicik plastika inkisaf etmisdir c un toxuculuq memulatinda ponco ortuk canta kemer Cili araukanlarinin tesiri eksini tapmisdir pampadan qaucolarin senetkarliq metal sumuk at qosqusu ucun deri emali ve folklor eneneleri qorunub saxlanmisdir Istinadlar 2012 07 04 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 04 02 3218 0 Instituto Nacional de Estadistica y Censos Argentina 2006 07 PDF 2011 08 21 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 02 20 Xarici kecidlerAlbum de EstampillasVikianbarda Argentina ile elaqeli mediafayllar var Argentina ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin