Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Dənli bitkilər botaniki xüsusiyyətlərinə, kimyəvi tərkibinə, təyinatına və digər əlamətlərinə görə əsasən 3 qrupa ayrılır:
- Taxıl cinsinə mənsub olan dənli bitkilər. Bunlar 2 yarımqrupa ayrılır: a) əsas taxıl tipli bitkilər – buğda, çovdar, arpa və vələmir; b) darıyabənzər tipli taxıl bitkiləri – , düyü, qarğıdalı;
- Qarabaşaq bitkisi;
- Paxlalı dənli bitkilər – noxud, nut, lobya, mərci, lərgə, paxla və soya.
Bütün dənli bitkilərin tərkibində fermentlər vardır. Normal tam dəyərli dənin tərkibində kompleks fermentlər olur. Taxılın, un və yarmanın saxlanılmasında, unun və çörəyin istehsalında fermentlərin çox böyük rolu var. Quru dəndə fermentlər az fəaldır, lakin nəmlik və rütubət artdıqca, temperatur yüksəldikcə fermentlər daha da fəallaşırlar. Nişastanı şəkərləşdirən, dekstrinləşdirən və proteoletik fermentlər nə qədər fəal olarsa, o zaman yüksək keyfiyyətə malik olan buğda unu istehsal etmək olar.
Karbohidratlar – miqdarına görə dənli bitkilərin üzvi maddələri sırasında birinci yeri tutur. Karbohidratlardan dənli bitkilərdə əsasən nişasta (vələmirdə 36%, qarğıdalıda 60%), dekstrinlər, şəkər (soyada 2,2%, qalan dənlərdə 10%-ə qədər), sellüloza, pektin maddələri vardır. Nişasta dənli bitkilərin mühüm ehtiyat qida maddəsidir. Dənli bitkilərdən alınan məhsullar üçün nişastanın şəkər əmələ gətirmə, şişmə, yapışqan əmələ gətirmə qabiliyyəti böyük əhəmiyyətə malikdir. Sellüloza və hemisellülozanın çox olması dənli bitkilərdən alınan məhsulların keyfiyyətinə mənfi təsir göstərir.
Lipidlər – (yağ və yağabənzər maddələr) soya istisna olmaqla dənli bitkilərdə nisbətən azdır. Buğda, çovdar, düyü və arpada 2-3% lipid, darı və qarabaşaqda 3-4%, vələmir və qarğıdalıda 5-7%, noxud, lobya və mərcidə 2-2,5%, soyada 20%-ə qədər lipidlər vardır. Dənli bitkilərdəki yağın tərkibində fosfolipidlər və sterinlər, karotinoidlər və Е vitamini (40-290 mq%), boya və ətirli maddələr vardır. Buğda rüşeymində 15%, qarğıdalı rüşeymində isə 35% yağ olur. Saxlanılma zamanı darı, vələmir və qarğıdalının tərkibindəki yağ tez qaxsıyır, lakin qarabaşağın yağı davamlıdır. Lipaza fermentinin təsiri nəticəsində yağlar hidrolizləşir və sərbəst yağ turşuları əmələ gəlir. Bu isə məhsulların keyfiyyətinə mənfi təsir göstərir.
Vitaminlərdən dənli bitkilərin tərkibində , , , , , karotin, pantoten turşusu vardır. Vitaminliyinə görə buğda, çovdar, arpa, qarabaşaq və paxlalılar yüksək dəyərlidir. Qarğıdalıda B1 və PP vitaminləri nisbətən azdır. Düyüdən alınan məhsullarda da vitamin azdır. Dənəvər və əla sort un istehsalı zamanı buğdanın tərkibindəki vitaminlərin 70%-i kənar edilir.
Mineral maddələrdən dənli bitkilərdə 100 qr quru maddəyə görə mq-la: K – 310-900, P – 380-1000, – 20-120, Ca – 20-132, Mg –109-412, – 0,7-33,9 vardır. Dənli bitkilərdə kükürd, xlor, silisium, manqan, sink, nikel və digər elementlər də vardır. Mineral maddələr dənli bitkiləri yandırıb közərtdikdən sonra qalan küldən ibarətdir. Külün miqdarı unun sort göstəricisidir.
Mənbə
- Əhmədov Əhməd-Cabir İsmayıl oğlu, Musayev Nizami Xıdır oğlu. Bitki mənşəli məhsulların ekspertizası, Dərslik, Bakı 2005.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Denli bitkiler botaniki xususiyyetlerine kimyevi terkibine teyinatina ve diger elametlerine gore esasen 3 qrupa ayrilir Taxil cinsine mensub olan denli bitkiler Bunlar 2 yarimqrupa ayrilir a esas taxil tipli bitkiler bugda covdar arpa ve velemir b dariyabenzer tipli taxil bitkileri duyu qargidali Qarabasaq bitkisi Paxlali denli bitkiler noxud nut lobya merci lerge paxla ve soya Butun denli bitkilerin terkibinde fermentler vardir Normal tam deyerli denin terkibinde kompleks fermentler olur Taxilin un ve yarmanin saxlanilmasinda unun ve coreyin istehsalinda fermentlerin cox boyuk rolu var Quru dende fermentler az fealdir lakin nemlik ve rutubet artdiqca temperatur yukseldikce fermentler daha da feallasirlar Nisastani sekerlesdiren dekstrinlesdiren ve proteoletik fermentler ne qeder feal olarsa o zaman yuksek keyfiyyete malik olan bugda unu istehsal etmek olar Karbohidratlar miqdarina gore denli bitkilerin uzvi maddeleri sirasinda birinci yeri tutur Karbohidratlardan denli bitkilerde esasen nisasta velemirde 36 qargidalida 60 dekstrinler seker soyada 2 2 qalan denlerde 10 e qeder selluloza pektin maddeleri vardir Nisasta denli bitkilerin muhum ehtiyat qida maddesidir Denli bitkilerden alinan mehsullar ucun nisastanin seker emele getirme sisme yapisqan emele getirme qabiliyyeti boyuk ehemiyyete malikdir Selluloza ve hemisellulozanin cox olmasi denli bitkilerden alinan mehsullarin keyfiyyetine menfi tesir gosterir Lipidler yag ve yagabenzer maddeler soya istisna olmaqla denli bitkilerde nisbeten azdir Bugda covdar duyu ve arpada 2 3 lipid dari ve qarabasaqda 3 4 velemir ve qargidalida 5 7 noxud lobya ve mercide 2 2 5 soyada 20 e qeder lipidler vardir Denli bitkilerdeki yagin terkibinde fosfolipidler ve sterinler karotinoidler ve E vitamini 40 290 mq boya ve etirli maddeler vardir Bugda ruseyminde 15 qargidali ruseyminde ise 35 yag olur Saxlanilma zamani dari velemir ve qargidalinin terkibindeki yag tez qaxsiyir lakin qarabasagin yagi davamlidir Lipaza fermentinin tesiri neticesinde yaglar hidrolizlesir ve serbest yag tursulari emele gelir Bu ise mehsullarin keyfiyyetine menfi tesir gosterir Vitaminlerden denli bitkilerin terkibinde karotin pantoten tursusu vardir Vitaminliyine gore bugda covdar arpa qarabasaq ve paxlalilar yuksek deyerlidir Qargidalida B1 ve PP vitaminleri nisbeten azdir Duyuden alinan mehsullarda da vitamin azdir Denever ve ela sort un istehsali zamani bugdanin terkibindeki vitaminlerin 70 i kenar edilir Mineral maddelerden denli bitkilerde 100 qr quru maddeye gore mq la K 310 900 P 380 1000 20 120 Ca 20 132 Mg 109 412 0 7 33 9 vardir Denli bitkilerde kukurd xlor silisium manqan sink nikel ve diger elementler de vardir Mineral maddeler denli bitkileri yandirib kozertdikden sonra qalan kulden ibaretdir Kulun miqdari unun sort gostericisidir MenbeEhmedov Ehmed Cabir Ismayil oglu Musayev Nizami Xidir oglu Bitki menseli mehsullarin ekspertizasi Derslik Baki 2005 Hemcinin baxTaxil Bugda