Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qonur ayı (lat. Ursus arctos) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin məməlilər sinfinin yırtıcılar dəstəsinin ayıkimilər fəsiləsinin ayı cinsinə aid heyvan növü. Bu növ ayıların yayılma arealı Avrasiya və Şimali Amerika materiklərini əhatə edir.
| Qonur ayı | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Tipüstü: Tip: Klad: Yarımtip: İnfratip: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Sinifüstü: Klad: Klad: Sinif: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Yarımsinif: Klad: İnfrasinif: Maqndəstə: Dəstəüstü: Klad: Qranddəstə: Mirdəstə: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Yarımdəstə: İnfradəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Cins: Növ: Qonur ayı | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
Qonur ayıların hazırda yaşadığı əsas ərazilərə Rusiya, Mərkəzi Asiya, Kanada, ABŞ (əsasən Alyaska), Skandinaviya, Karpat (əsasən Rumıniya), Anadolu və Qafqaz daxildir. Azərbaycanda arealı Böyük və Kiçik Qafqaz, Talış dağlarını, dağətəyi əraziləri əhatə edir.
Ümumi məlumat
Ayı yırtıcı məməli heyvanıdır, ölçüləriylə, rəngləriylə və yaşadığı mühitlə bir-birindən fərqlənən 7 yarımnövdən ibarətdir. Bədənin uzunluğu 1,7-2,2 m, kütləsi 100-340 kq olur. Boz ayı uzunsov sifətli, balaca gözlü və balaca quyruqlu heyvandır. Tükü qalın, boz rəngdədir. Köpək dişləri möhkəm, azı dişlərinin tacı enli və yastıdır. Bu yeməyin qarışıq olmasıyla əlaqədardır. Burnu yaxşı inkişaf etmiş iybilmə selikli qişaya malikdir. Pəncələri iri, möhkəm, beş barmaqlı, caynaqları möhkəm, bükülmüş şəkildədir. Başqa yırtıcı məməlilərdən fərqli olaraq, ayılarda mimika demək olar ki, yoxdur. Meşə heyvanı olan boz ayıya, Zaqafqaziyanın cənub rayonlarındakı dağlı meşə ərazilərdə rast gəlmək olar.
Həyat tərzi
Ayılar ağaca dırmaşıb, arıların yuvalarını dağıdırlar. Adətən tək həyat tərzi sürürlər. Hər şeyi yeyirlər. Qidası fəsillərdən asılı olaraq həm bitki, həm də heyvan mənşəlidir. Meyvə gilələrindən, baldan, həşaratlardan əlavə yazda qar uçğunlarında tələf olmuş heyvanların cəsədi, yabanı çətirçiçəkli və taxıl bitkiləri ilə qidalanır. Ev heyvanlarına da hücüm edir.
Yaşayış yerləri bəzən meşəli, bəzən isə qayalı çılpaq əraziləri əhatə edir. Qışda onlar 195 gün səthi qış yuxusuna gedirlər. Boz ayının qış vaxtlarında dincəlməsini qış yuxusu adlandırmaq olmaz, çünki onun bədəninin hərarəti normal qalır və o, təhlükə hiss edəndə yuvasından çıxa bilər Talış dağlarında qış fəslində yuxuya getməmiş fərdlərə daha çox rast gəlinir. Ayılar çalalarda, mağaralarda yuva qururlar. Yuva qurmayan ayılar veyl olur. Veyl heyvanların olması yaşayış şəraitinin pisləşməsindən xəbər verir. Bu ayılar insan üçün çox təhlükəlidir. Arealın cənub hissələrində ayı bütün il boyu fəaldır. Ayılar suda çox yaxşı üzürlər, dayaz yerlərdə onlar hətta balıq tuturlar.
Cütləşmə dövrü may-iyul aylarında baş verir. Boğazlıq dövrü latent mərhələ ilə birlikdə 6-8 ay çəkir. Balalar yanvar-mart aylarında hələ qış yuxusu dövründə dünyaya gəlirlər. Adətən 2-3, bəzən isə 5 bala dünyaya gətirə bilirlər. Laktasiya müddəti 18-30 ay çəkə bilir, balaların böyüməsi və təlimi ilə ana fərd məşğul olur.
Sayı
Azərbaycandakı ayı populyasiyasının sayına qonşu ölkələrdəki populyasiyaların təsiri böyükdür. Ayının Azərbaaycanda əsas arealı olan Böyük Qafqazda fəsillərdən asılı olaraq Şimali Qafqazdan gəlmiş və ya ərazini tərk etmiş fərdlər ümumi saya kəskin təsir edir. Ekspert qiymətləndirmələrinə görə Azərbaycanda təqribən 500-700 fərd mövcuddur.
Məhdudlaşdırıcı amillər
Əsas amil insan tərəfindən birbaşa təqib olunması və yaşayış yerlərinin daralmasıdır.
Tətbiq olunmuş və lazımi mühafizə tədbirləri
İUCN siyahısına salınmışdır. Növün müasir arealı çərçivəsində yaşayış yerləri Zaqatala, İlisu, Türyançay dövlət təbiət qoruqları, Şahdağ, Altıağac, Hirkan, Ordubad, Göy-göl milli parkları, Zuvand, Ordubad, Arpaçay, Zaqatala, Qax, Şəki, Qızılca yasaqlıqlarında mühafizə olunur. Mövcud XMOTƏ-lərin mühafizə rejimini, texniki təchizatını və infrastrukturunu gücləndirmək, XMOTƏ-lər arasında ekoloji dəhlizlər təşkil etmək.
İstinadlar
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qonur ayi lat Ursus arctos heyvanlar aleminin xordalilar tipinin memeliler sinfinin yirticilar destesinin ayikimiler fesilesinin ayi cinsine aid heyvan novu Bu nov ayilarin yayilma areali Avrasiya ve Simali Amerika materiklerini ehate edir Qonur ayiElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Tipustu SonagizlilarTip XordalilarKlad Yarimtip OnurgalilarInfratip AgizcenelilerKlad Klad Klad Klad XoanlarKlad Klad Klad Klad Klad Sinifustu DordayaqlilarKlad Klad Sinif MemelilerKlad Klad Klad Klad Klad Klad Klad Yarimsinif Vehsi heyvanlarKlad EuteriyalarInfrasinif PlasentalilarMaqndeste Desteustu LavrazioterilerKlad Qranddeste Mirdeste FeraeKlad Klad Klad YirticikimilerDeste YirticilarYarimdeste ItkimilerInfradeste Fesile AyikimilerYarimfesile AyilarTriba Cins AyiNov Qonur ayiBeynelxalq elmi adiUrsus arctos L 1758 Sekil axtarisiITIS 180543NCBI 9644EOL 328581FW 52604 Qonur ayilarin hazirda yasadigi esas erazilere Rusiya Merkezi Asiya Kanada ABS esasen Alyaska Skandinaviya Karpat esasen Ruminiya Anadolu ve Qafqaz daxildir Azerbaycanda areali Boyuk ve Kicik Qafqaz Talis daglarini dageteyi erazileri ehate edir Umumi melumatAyi yirtici memeli heyvanidir olculeriyle rengleriyle ve yasadigi muhitle bir birinden ferqlenen 7 yarimnovden ibaretdir Bedenin uzunlugu 1 7 2 2 m kutlesi 100 340 kq olur Boz ayi uzunsov sifetli balaca gozlu ve balaca quyruqlu heyvandir Tuku qalin boz rengdedir Kopek disleri mohkem azi dislerinin taci enli ve yastidir Bu yemeyin qarisiq olmasiyla elaqedardir Burnu yaxsi inkisaf etmis iybilme selikli qisaya malikdir Penceleri iri mohkem bes barmaqli caynaqlari mohkem bukulmus sekildedir Basqa yirtici memelilerden ferqli olaraq ayilarda mimika demek olar ki yoxdur Mese heyvani olan boz ayiya Zaqafqaziyanin cenub rayonlarindaki dagli mese erazilerde rast gelmek olar Heyat terziAyilar agaca dirmasib arilarin yuvalarini dagidirlar Adeten tek heyat terzi sururler Her seyi yeyirler Qidasi fesillerden asili olaraq hem bitki hem de heyvan menselidir Meyve gilelerinden baldan hesaratlardan elave yazda qar ucgunlarinda telef olmus heyvanlarin cesedi yabani cetircicekli ve taxil bitkileri ile qidalanir Ev heyvanlarina da hucum edir Yasayis yerleri bezen meseli bezen ise qayali cilpaq erazileri ehate edir Qisda onlar 195 gun sethi qis yuxusuna gedirler Boz ayinin qis vaxtlarinda dincelmesini qis yuxusu adlandirmaq olmaz cunki onun bedeninin herareti normal qalir ve o tehluke hiss edende yuvasindan cixa biler Talis daglarinda qis feslinde yuxuya getmemis ferdlere daha cox rast gelinir Ayilar calalarda magaralarda yuva qururlar Yuva qurmayan ayilar veyl olur Veyl heyvanlarin olmasi yasayis seraitinin pislesmesinden xeber verir Bu ayilar insan ucun cox tehlukelidir Arealin cenub hisselerinde ayi butun il boyu fealdir Ayilar suda cox yaxsi uzurler dayaz yerlerde onlar hetta baliq tuturlar Cutlesme dovru may iyul aylarinda bas verir Bogazliq dovru latent merhele ile birlikde 6 8 ay cekir Balalar yanvar mart aylarinda hele qis yuxusu dovrunde dunyaya gelirler Adeten 2 3 bezen ise 5 bala dunyaya getire bilirler Laktasiya muddeti 18 30 ay ceke bilir balalarin boyumesi ve telimi ile ana ferd mesgul olur SayiAzerbaycandaki ayi populyasiyasinin sayina qonsu olkelerdeki populyasiyalarin tesiri boyukdur Ayinin Azerbaaycanda esas areali olan Boyuk Qafqazda fesillerden asili olaraq Simali Qafqazdan gelmis ve ya erazini terk etmis ferdler umumi saya keskin tesir edir Ekspert qiymetlendirmelerine gore Azerbaycanda teqriben 500 700 ferd movcuddur Mehdudlasdirici amillerEsas amil insan terefinden birbasa teqib olunmasi ve yasayis yerlerinin daralmasidir Tetbiq olunmus ve lazimi muhafize tedbirleriIUCN siyahisina salinmisdir Novun muasir areali cercivesinde yasayis yerleri Zaqatala Ilisu Turyancay dovlet tebiet qoruqlari Sahdag Altiagac Hirkan Ordubad Goy gol milli parklari Zuvand Ordubad Arpacay Zaqatala Qax Seki Qizilca yasaqliqlarinda muhafize olunur Movcud XMOTE lerin muhafize rejimini texniki techizatini ve infrastrukturunu guclendirmek XMOTE ler arasinda ekoloji dehlizler teskil etmek IstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 1996 Mammal Species of the World ing A Taxonomic and Geographic Reference D E Wilson D M Reeder 3 Baltimore JHU Press 2005 35 2142 p ISBN 978 0 8018 8221 0Hemcinin bax