Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Paleosen ( q.yun. παλαιός - "qədim" + καινός - "yeni") - Paleogen dövrünün və bütün Kaynozoy dövrünün ilk epoxası. 66,0 milyon il əvvəldən 56,0 milyon il əvvələ qədər olan dövrü əhatə edir. Paleosendən sonra Eosen gəlir.
Paleosen, dinozavrlar da daxil olmaqla, canlı orqanizmlərin 75% -ni məhv edən Təbaşir-Paleogen yox olma dövrü ilə başladı. Dövrün sonu Paleosen-Eosen termal maksimumu ilə üst-üstə düşür, böyük iqlim hadisəsi zamanı təxminən 2,5-4,5 trilyon ton karbon atmosferə və okeana daxil olur və bu, temperaturun qlobal artmasına və okeanların turşulaşmasına səbəb olur.
Paleosendə şimal yarımkürəsinin qitələri bir neçə quru körpü ilə birləşirdi. Eləcə də Cənubi Amerika, Antarktida və Avstraliya hələ tam ayrılmamışdı. Qayalı dağlar yüksəlməyə davam edirdi. Asiya ilə toqquşmağa başladı.
Təbaşir və Paleogen dövrlərinin kəsiyində olan məhv olmalar fauna və florada əhəmiyyətli dəyişikliklərə səbəb oldu. Paleosen dövrünün orta qlobal temperaturu təxminən 24-25 °C idi (sonradan 12 °C-ə düşdü). Meşələr Yer kürəsinin hər yerində, o cümlədən qütb bölgələrində (məsələn, Elsmir adasında) böyüdü . Paleosen dövrünün birinci yarısında fəlakətin nəticələri hələ də öz təsirini göstərirdi və fauna kiçik məməlilər və ümumiyyətlə, xırda heyvanlarla təmsil olunurdu; növ zənginliyi təbaşir dövrü ilə müqayisədə aşağı idi. Böyük ot yeyən heyvanların olmaması səbəbindən meşə örtüyü kifayət qədər sıx idi. Paleosen məməlilərin çiçəklənmə dövrü idi. Bu zaman məlum olan ən qədim plasenta və kisəlilər yaşayırdı . Dənizlərdə, həm açıq dənizdə, həm də rif biomlarında şüaüzgəcli balıqlar üstünlük təşkil etməyə başladı.
Tədqiqat tarixi
Paleoseni Eosendən 1874-cü ildə ayırmışdılar. Bu alman paleobotanisti in xidməti olmuşdur.
Paleontoloqlar Paleosen dövrünü üç dövrə bölürlər. Danimarka 66-dan 61,6 milyon il əvvəl, Zelandiya 61,6-dan 59,2 və Tanet 59,2-dən 56 milyon il əvvə. Paleosen həm də Paleosen-Eosen temperaturunun maksimumu ilə başlayan məhv olma ilə başa çatdı, atmosferə və okeanlara karbon emissiyası səbəbindən okeanın turşulaşması baş verdi, foraminiferlərin 50% -ə qədəri yox oldu, bu, 55,8 milyon il əvvəl baş verdi.
Paleocoğrafiya
Paleosendə qitələr hələ indiki mövqelərində deyildilər. Şimal yarımkürəsində Lavrasiyanın keçmiş hissələri (Şimali Amerika və Avrasiya) bəzən 65,5 ilə 58 milyon il əvvəl quru istmusları - Beringiya ilə bağlanırdı. 71-63 milyon il əvvəl Qrenlandiya ilə Skandinaviya arasında De Geer istmusu da var idi. Şimali Amerika da Qrenlandiya vasitəsilə (57-55,8 milyon il əvvəl) və Avropa ilə Asiyanı birləşdirən Turqay yolu ilə Qərbi Avropaya bağlanırdı.
İqlim
Paleosen dövrünün iqlimi Təbaşir dövründəki kimi idi - qütblər istisna olmaqla, bütün planetdə tropik və subtropik, indiki Antarktida və Arktika yerində isə mülayim bir iqlim var idi, buz yox idi. Orta qlobal temperatur 24-25°C-dir, müqayisə üçün qeyd edək ki, 1951-1980-ci illər arasında orta qlobal temperatur 14°C olub.
Okeanın dərin qatlarının qlobal temperaturu 8-12 °C, müasir dövrdə isə temperatur 0-3 °C arasındadır. Karbon dioksid səviyyələri orta hesabla 352 ppm olub, ABŞ-ın Kolorado ştatı üçün orta göstəricidir. Planetin orta göstəricisi 616 ppm idi. Orta sərin iqlim - Antarktida, Avstraliya, Cənubi Amerika - onun cənub hissəsi, bu gün bu iqlim ABŞ, Kanadadadır. Şərqi Sibir və Avropa mülayim isti iqlimə malik idi. Cənubi Amerika, Şimali və Cənubi Afrika, Cənubi Hindistan, Mezoamerika, Çin - quraqlıq iqlim, Cənubi Amerikanın şimalı, Mərkəzi Afrika, Şimali Hindistan, Mərkəzi Sibir, Aralıq dənizi - tropik iqlim idi.
Pangeya super qitəsinin son parçalanma mərhələsi erkən Kaynozoyda baş verdi. Şimali Amerika və Qrenlandiya, Atlantik okeanını genişləndirərək Avrasiyadan ayrılmağa davam etdi. Atlantik okeanı yüksələrkən, Afrika və Avrasiyanın yaxınlaşması səbəbindən qədim Tetis okeanı bağlanırdı. Şimali Amerika və Cənubi Amerika neogenin ikinci yarısına qədər ekvator dənizləri ilə ayrıldı. Afrika, Cənubi Amerika, Antarktida və Avstraliya bir-birindən ayrılmağa davam etdi. Hindistan yarımadası Asiyaya doğru sürüşməyə başladı, nəticədə tektonik toqquşma və Himalay dağlarının meydana gəlməsi ilə nəticələndi.
Şimali Amerika və Avrasiyanın bir hissəsini əhatə edən dənizlər erkən Paleosendə kiçildi və yerüstü flora və fauna üçün yeni yaşayış yerləri yarandı.
İstinadlar
- Станислав Дробышевский. "Антропология: Purgatorius. Станислав Дробышевский". Noosphere Studio (русский). 2020-11-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-07-05.
- Leonidas Brikiatis. The De Geer, Thulean and Beringia routes: key concepts for understanding early Cenozoic biogeography // Journal of Biogeography . 41 (6). 2014-04-08. doi:10.1111/jbi.12310. ISSN 0305-0270.
- Alan Graham. The role of land bridges, ancient environments, and migrations in the assembly of the North American flora // Journal of Systematics and Evolution . 56 (5). 2018-03-05. doi:10.1111/jse.12302. ISSN 1674-4918.
- J.J. Hooker. TERTIARY TO PRESENT | Paleocene // Encyclopedia of Geology. 2005.
- Peter Wilf, Kirk R. Johnson. <0347:lpeate>2.0.co;2 Land plant extinction at the end of the Cretaceous: a quantitative analysis of the North Dakota megafloral record // Paleobiology . 30 (3). 2004-09. doi:10.1666/0094-8373(2004)030<0347:lpeate>2.0.co;2. ISSN 1938-5331 0094-8373, 1938-5331 (#bad_issn).
- M. A. Akhmetiev. Paleocene and Eocene floras of Russia and adjacent regions: Climatic conditions of their development // Paleontological Journal . 41 (11). 2007-11. doi:10.1134/s0031030107110020. ISSN 1555-6174 0031-0301, 1555-6174 (#bad_issn).
- Paleogene evolution of the External Betic Zone and geodynamic implications // Geologica Acta (12.3). 2014. doi:10.1344/geologicaacta2014.12.3.1. ISSN 1695-6133.
- Christopher J. Williams, Ben A. LePage, Arthur H. Johnson, David R. Vann. Structure, Biomass, and Productivity of a Late Paleocene Arctic Forest // Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia . 158 (1). 2009-04. doi:10.1635/053.158.0106. ISSN 1938-5293 0097-3157, 1938-5293 (#bad_issn).
- M. Brea, S. D. Matheos, M. S. Raigemborn, A. Iglesias, A. F. Zucol. Paleoecology and paleoenvironments of Podocarp trees in the Ameghino Petrified forest (Golfo San Jorge Basin, Patagonia, Argentina): Constraints for Early Paleogene paleoclimate // Geologica Acta . 9 (1). 2011-05-06. doi:10.1344/105.000001647. ISSN 1696-5728.
- James Hansen, Makiko Sato, Gary Russell, Pushker Kharecha. Climate sensitivity, sea level and atmospheric carbon dioxide // Philosophical Transactions of the Royal Society A: Mathematical, Physical and Engineering Sciences . 371 (2001). 2013-10-28. doi:10.1098/rsta.2012.0294. ISSN 1471-2962 1364-503X, 1471-2962 (#bad_issn).
- September // Veterinary World . 12 (9). 2019-09. doi:10.14202/vetworld.2019.9. ISSN 0972-8988 2231-0916, 0972-8988 (#bad_issn).
- Deborah J. Thomas. Evidence for deep-water production in the North Pacific Ocean during the early Cenozoic warm interval.
- Jennifer A. Kitchell, David L. Clark. Late Cretaceous—Paleogene paleogeography and paleocirculation: Evidence of north polar upwelling.
- Society's Books of Note.
- Sundstroèm Safety Australia. Ppm. Sundstrom Safety (Aust.).
- Christopher Scotese. PALEOMAP PALEOATLAS FOR GPLATES AND THE PALEODATAPLOTTER PROGRAM. Geological Society of America.
- "The Paleontology Portal". paleoportal.org. 2018-07-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-07-18.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Paleosen q yun palaios qedim kainos yeni Paleogen dovrunun ve butun Kaynozoy dovrunun ilk epoxasi 66 0 milyon il evvelden 56 0 milyon il evvele qeder olan dovru ehate edir Paleosenden sonra Eosen gelir Paleosen dinozavrlar da daxil olmaqla canli orqanizmlerin 75 ni mehv eden Tebasir Paleogen yox olma dovru ile basladi Dovrun sonu Paleosen Eosen termal maksimumu ile ust uste dusur boyuk iqlim hadisesi zamani texminen 2 5 4 5 trilyon ton karbon atmosfere ve okeana daxil olur ve bu temperaturun qlobal artmasina ve okeanlarin tursulasmasina sebeb olur Paleosende simal yarimkuresinin qiteleri bir nece quru korpu ile birlesirdi Elece de Cenubi Amerika Antarktida ve Avstraliya hele tam ayrilmamisdi Qayali daglar yukselmeye davam edirdi Asiya ile toqqusmaga basladi Tebasir ve Paleogen dovrlerinin kesiyinde olan mehv olmalar fauna ve florada ehemiyyetli deyisikliklere sebeb oldu Paleosen dovrunun orta qlobal temperaturu texminen 24 25 C idi sonradan 12 C e dusdu Meseler Yer kuresinin her yerinde o cumleden qutb bolgelerinde meselen Elsmir adasinda boyudu Paleosen dovrunun birinci yarisinda felaketin neticeleri hele de oz tesirini gosterirdi ve fauna kicik memeliler ve umumiyyetle xirda heyvanlarla temsil olunurdu nov zenginliyi tebasir dovru ile muqayisede asagi idi Boyuk ot yeyen heyvanlarin olmamasi sebebinden mese ortuyu kifayet qeder six idi Paleosen memelilerin ciceklenme dovru idi Bu zaman melum olan en qedim plasenta ve kiseliler yasayirdi Denizlerde hem aciq denizde hem de rif biomlarinda suauzgecli baliqlar ustunluk teskil etmeye basladi Tedqiqat tarixiPaleoseni Eosenden 1874 cu ilde ayirmisdilar Bu alman paleobotanisti in xidmeti olmusdur Paleontoloqlar Paleosen dovrunu uc dovre bolurler Danimarka 66 dan 61 6 milyon il evvel Zelandiya 61 6 dan 59 2 ve Tanet 59 2 den 56 milyon il evve Paleosen hem de Paleosen Eosen temperaturunun maksimumu ile baslayan mehv olma ile basa catdi atmosfere ve okeanlara karbon emissiyasi sebebinden okeanin tursulasmasi bas verdi foraminiferlerin 50 e qederi yox oldu bu 55 8 milyon il evvel bas verdi PaleocografiyaSimali Amerika plitesinin altinda okean yer qabiginin subduksiyasi neticesinde yaranan dag emelegelmesi Paleosende qiteler hele indiki movqelerinde deyildiler Simal yarimkuresinde Lavrasiyanin kecmis hisseleri Simali Amerika ve Avrasiya bezen 65 5 ile 58 milyon il evvel quru istmuslari Beringiya ile baglanirdi 71 63 milyon il evvel Qrenlandiya ile Skandinaviya arasinda De Geer istmusu da var idi Simali Amerika da Qrenlandiya vasitesile 57 55 8 milyon il evvel ve Avropa ile Asiyani birlesdiren Turqay yolu ile Qerbi Avropaya baglanirdi IqlimPaleosen dovrunun iqlimi Tebasir dovrundeki kimi idi qutbler istisna olmaqla butun planetde tropik ve subtropik indiki Antarktida ve Arktika yerinde ise mulayim bir iqlim var idi buz yox idi Orta qlobal temperatur 24 25 C dir muqayise ucun qeyd edek ki 1951 1980 ci iller arasinda orta qlobal temperatur 14 C olub Okeanin derin qatlarinin qlobal temperaturu 8 12 C muasir dovrde ise temperatur 0 3 C arasindadir Karbon dioksid seviyyeleri orta hesabla 352 ppm olub ABS in Kolorado stati ucun orta gostericidir Planetin orta gostericisi 616 ppm idi Orta serin iqlim Antarktida Avstraliya Cenubi Amerika onun cenub hissesi bu gun bu iqlim ABS Kanadadadir Serqi Sibir ve Avropa mulayim isti iqlime malik idi Cenubi Amerika Simali ve Cenubi Afrika Cenubi Hindistan Mezoamerika Cin quraqliq iqlim Cenubi Amerikanin simali Merkezi Afrika Simali Hindistan Merkezi Sibir Araliq denizi tropik iqlim idi Pangeya super qitesinin son parcalanma merhelesi erken Kaynozoyda bas verdi Simali Amerika ve Qrenlandiya Atlantik okeanini genislendirerek Avrasiyadan ayrilmaga davam etdi Atlantik okeani yukselerken Afrika ve Avrasiyanin yaxinlasmasi sebebinden qedim Tetis okeani baglanirdi Simali Amerika ve Cenubi Amerika neogenin ikinci yarisina qeder ekvator denizleri ile ayrildi Afrika Cenubi Amerika Antarktida ve Avstraliya bir birinden ayrilmaga davam etdi Hindistan yarimadasi Asiyaya dogru surusmeye basladi neticede tektonik toqqusma ve Himalay daglarinin meydana gelmesi ile neticelendi Simali Amerika ve Avrasiyanin bir hissesini ehate eden denizler erken Paleosende kicildi ve yerustu flora ve fauna ucun yeni yasayis yerleri yarandi IstinadlarStanislav Drobyshevskij Antropologiya Purgatorius Stanislav Drobyshevskij Noosphere Studio russkij 2020 11 20 tarixinde Istifade tarixi 2020 07 05 Leonidas Brikiatis The De Geer Thulean and Beringia routes key concepts for understanding early Cenozoic biogeography Journal of Biogeography 41 6 2014 04 08 doi 10 1111 jbi 12310 ISSN 0305 0270 Alan Graham The role of land bridges ancient environments and migrations in the assembly of the North American flora Journal of Systematics and Evolution 56 5 2018 03 05 doi 10 1111 jse 12302 ISSN 1674 4918 J J Hooker TERTIARY TO PRESENT Paleocene Encyclopedia of Geology 2005 Peter Wilf Kirk R Johnson lt 0347 lpeate gt 2 0 co 2 Land plant extinction at the end of the Cretaceous a quantitative analysis of the North Dakota megafloral record Paleobiology 30 3 2004 09 doi 10 1666 0094 8373 2004 030 lt 0347 lpeate gt 2 0 co 2 ISSN 1938 5331 0094 8373 1938 5331 bad issn M A Akhmetiev Paleocene and Eocene floras of Russia and adjacent regions Climatic conditions of their development Paleontological Journal 41 11 2007 11 doi 10 1134 s0031030107110020 ISSN 1555 6174 0031 0301 1555 6174 bad issn Paleogene evolution of the External Betic Zone and geodynamic implications Geologica Acta 12 3 2014 doi 10 1344 geologicaacta2014 12 3 1 ISSN 1695 6133 Christopher J Williams Ben A LePage Arthur H Johnson David R Vann Structure Biomass and Productivity of a Late Paleocene Arctic Forest Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia 158 1 2009 04 doi 10 1635 053 158 0106 ISSN 1938 5293 0097 3157 1938 5293 bad issn M Brea S D Matheos M S Raigemborn A Iglesias A F Zucol Paleoecology and paleoenvironments of Podocarp trees in the Ameghino Petrified forest Golfo San Jorge Basin Patagonia Argentina Constraints for Early Paleogene paleoclimate Geologica Acta 9 1 2011 05 06 doi 10 1344 105 000001647 ISSN 1696 5728 James Hansen Makiko Sato Gary Russell Pushker Kharecha Climate sensitivity sea level and atmospheric carbon dioxide Philosophical Transactions of the Royal Society A Mathematical Physical and Engineering Sciences 371 2001 2013 10 28 doi 10 1098 rsta 2012 0294 ISSN 1471 2962 1364 503X 1471 2962 bad issn September Veterinary World 12 9 2019 09 doi 10 14202 vetworld 2019 9 ISSN 0972 8988 2231 0916 0972 8988 bad issn Deborah J Thomas Evidence for deep water production in the North Pacific Ocean during the early Cenozoic warm interval Jennifer A Kitchell David L Clark Late Cretaceous Paleogene paleogeography and paleocirculation Evidence of north polar upwelling Society s Books of Note Sundstroem Safety Australia Ppm Sundstrom Safety Aust Christopher Scotese PALEOMAP PALEOATLAS FOR GPLATES AND THE PALEODATAPLOTTER PROGRAM Geological Society of America The Paleontology Portal paleoportal org 2018 07 18 tarixinde Istifade tarixi 2018 07 18