Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Musa Bigiyev (Musa Bigi, Musa Carullah tatar. Муса Җаруллаһ Бигеев, rus. Муса Яруллович Бигеев; 24 sentyabr 1874, Kikino[d], Penza quberniyası[d] – 28 oktyabr 1949, Qahirə) — görkəmli tatar ilahiyyatçı filosof, publisist. XX əsrin əvvəllərində Rusiya müsəlmanları arasında başlayan cədidizm mütərəqqi hərəkatın liderlərindən biri idi.
| Musa Carullah Bigeyev | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | 24 sentyabr 1874 |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 28 oktyabr 1949 (75 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Bioqrafiya
Musa Carullah Bigeyev (Penza mişər tatarların qədim transkripsiyalarında Bigi kimi gedir) 25 dekabr 1873-ci ildə Penza quberniyasının Kikino kəndində anadan olub. Onun atası Rostov-na-Donuda axund təyin edildikdən sonra, ailəsi ilə ora köçdü. Bigeyev anadan olduğu vaxta və yerə lazımlı diqqət vermədiyi üçün, hazırda bu məlumatın üstündə mübahisələr aparılır. Dünyəvi və dini təhsil almışdır. Rostov-na-Donuda real məktəbi bitirdikdən sonra Bağçasarayın, Kazanın, Buxaranın mədrəsələrində və Qahirənin qocaman müsəlman Əl-Əzhər universitetində təhsilini dava etdirmişdir. 1905-ci ilin mayında vətənə qayıdanda Çistaylı tacir və işan, həmçinin "Kəmaliyyə" mədrəsəsinin banisi olan Məhəmmədzakir Kəmalovun qızı ilə evləndi.
Peterburqa köçəndən sonra Peterburq İmperator Universitetinin hüquq fakültəsində azad dinləyici kimi mühazirələrdə iştirak edirdi. Əbdürrəşid İbrahimovun "Ülfət" qəzetində onun işləri dərc olunmuşdu. İttifaqi-əl-Müslimin partiyasının yaradılması üzərində işlər görmüşdü. 15 avqust 1905-ci il Nijniy Novqorodda Avropanın ən böyük yarmarkası keçirilən zamanı təşkil olunan Müsəlmanların ilk qurultayında iştirak etmişdir. 1906-ci ildə müsəlmanların ikinci və üçüncü qurultaylarında fəal iştirakçı idi, partiyanın Mərkəzi bürosunun üzvü seçilmişdi. "Ümumrusiya müsəlman ittifaqının nizamnaməsi"nin kitabçasını rus dillində dərc etmişdir. Sonralar qurultayların materiallarını "İslahatların əsasları" kitabında dərc etmişdir. Bigeyev İlahiyyat üzrə əsərlərini 1906-ci ildən nəşr etməyə başladı. O, tezliklə geniş şöhrət qazandı.
1909-ci ilin sonunda o, Orenburqda "Hüseyniyyə" mədrəsəsində qısa keçən pedaqoji fəaliyyətinə başladı. Orada Bigeyev müsəlmanların hüququ, ərəb dili və ədəbiyyat üzrə mühazirələr oxuyurdu. Bu dövrdən Bigeyev öz məqalələrini türkcə Musa Carullah kimi imzalamağa başladı. Quranın tatar dilinə tərcüməsi üzərində işləmişdir. 1912-ci ildə tərcüməni başa çatdırdı, amma onun dərc olunmasına müsəlman ruhanilərinin mürtəce hissəsi arasında gedən mübahisə və Orenburq müftisinin kəskin mənfi qiyməti manə oldu. Bu ruhanilər elə fərz edirdilər ki, Quranı tərcümə etmək gərəkssizdi, onun yerinə çoxsaylı şərhlərli istifadə etmək daha yaxşıdı. Peterburqda tacir Məhəmməd Alim Maqsudovun "Əmanət" nəşriyyatının sahiblərindən idi, burada o, tipoqrafiya üçün şriftlər hazırlayırdı.
Fevral inqilabı günlərində 1917-ci ilin may ayında Moskvada Ümumrusiya müsəlman qurultayında iştirak etmiş və Ümumrusiya müsəlman şurasının üzvü seçilmişdir. 1917-ci ilin sonunda Petroqrad cümə məscidinin imamı oldu. "Al-minbər" qəzetini nəşr etdirirdi. Daha sonra Sovet hakimiyyəti ilə əməkdaşlıq etməyə çalışırdı. Fəalları ilə birlikdə müsəlman icmasının nizamnaməsini tərtib etdi, Tatar uşaqları üçün Tatar dili və türk tatarların tarixi və ədəbiyyatı dərsləri keçirilən məktəbin açılmasına nail oldu.
1920-ci ildə Ufada Bigeyev müsəlman ruhanilərinin qurultayında nümayəndələrə müsəlman cəmiyyətinin yenidən qurulması üçün "Müsəlman millətlərinə çağırış" adlı öz təkliflərini göstərmişdir, bu bir növ islam konstitusiyası idi. Sonradan o, bu çıxışın əsas müddəalarını onun 1923-ci ildə Berlində nəşr olunan "İslamın əlifbası" adlı kitabına yazdı. Bigeyev Hindistana konfransa getmək üçün, Petroqraddan Moskvaya gəlməli olur, elə burda da onu "İslamın əlifbası"na görə həbs edirlər. Bu həbs hiddət doğurdu. Finlandiya tatarları Sovet Rusiyasının dostu Türkiyə hökumətinə kömək üçün müraciət etdilər. İstanbul və Ankaranın aparıcı qəzetləri lahiyyatçını azad edilməsi tələbi ilə teleqram dərc etdilər. Bigeyev Moskvada iki il ərzində hakimiyyətin nəzarəti altında yaşamaq şərti ilə azad edildi. 1924-1926-cı illərdə Bigeyev Moskva şəhərinin Tarixi məscidində İslamın əsasları dərsini deyirdi.
Musa Bigeyev Sovet hakimiyyətinə qarşı gizli mübarizə aparan Azərbaycanlı müsavatçılarla əlaqə saxlayırdı. 1922-ci ildə o, gizli təşkilat olan Müsavatın üzvləri Rəhim bəy Vəkilov və Dadaş Həsənov ilə birlikdə Sovet hakimiyyəti tərəfindən izlənilən Azərbaycan müsavat partiyasının lideri, keçmiş sədri Məmməd Əmin Rəsulzadənin Finlandiya sərhədindən qaçmasının təşkilində iştirak etmişdi.
Sürgündə olan Bigeyevi 1926-ci ilin mayında Məkkədə təşkil olunan konqresdə iştirak etməsi üçün Sovet müsəlmanları nümayəndə heyətinin tərkibinə daxil etmişdilər. Helə orda Bigeyev həcc ziyarətini etmişdir. Eyni zamanda Leninqrad tatarların icması 1926-ci ilin oktyabr-noyabr aylarında Ufada keçirilən ruhanilərin növbəti qurultayına onu öz nümayəndəsi kimi göndərmişdi. Bu qurultayda Bigeyev Elmi şurasının üzvü seçilmişdir.
1927-ci ildə Leninqrada qayıtdıqdan sonra Bigeyev Davakar allahsızların ittifaqının (rus. Союза воинствующих безбожников) fəaliyyətini və hakimiyyətin "Sabiqlər" ilə mübarizə adlı növbəti kampaniyasını izləyirdi. Bu kateqoriyaya proletar və kəndçi mənşəli olmayan hər kəs daxil edilirdi. "Təmizlik işi" istisnasız olaraq bütün təşkilatlarda keçirilirdi. Bir çox mütəxəssislərin işi əlindən alınırdı, onların yerinə vəzifəyə fəal işçilər təyin olunurdu. Bigeyev Leninqrad universitetində müəllimlik vəzifəsini almaqda kömək üçün dəfələrlə akademik Kraçkovskiyə müraciət etmişdi, ərəb, fars və türk dillərini tədris etmək üçün hazır idi. 1929-cu ildə iş tapmaq üçün Əfqanıstan hökumətinə müraciət etdi. Baxmayaraq ki, Bigeyev heç yerdə işləmirdi, o, vergiləri ödəməyə borclu idi, çünki elm işçisi sayılırdı. Şəhər hakimiyyətinin qərarı ilə ruhanilərin və onların ailə üzvlərinin də daxil olmaqla bütöv bir vətəndaş kateqoriyasının əlindən ərzaq talonları alındı. 1930-cu ilin sonunda Bugiyev mühacirət etmək barədə qərar qəbul etdi. Bununla o, təkçə öz həyatını deyil, həm də yaxınlarını da xilas etdi. Davakar allahsızlar ittifaqının fəaliyyətindən qorunmaq üçün öz məskənlərindən getməyə məcbur olan Volqaboyundan tatarlar, Niniy Novqorod və Başqırdıstandan olan müsəlmanlar Azərbaycana və Orta Asiyaya köçdülər.
Mühacirətdə
Bigeyev Moskvadan Şərqi Türkistana qeyri-leqal mühacirət etmiş son müsəlmanlardan idi. Mübaliğəsiz demək olar ki, o, 120 ilahiyyat əsərləri ilə bütün müsəlman dünyasında tanınmış idi, əsərlərin içində Quranın tatar dilinə tərcüməsi də yer almışdı. Ailəsi ilə birlikdə yaşadığı Leninqraddan Moskvaya köçümüşdür, sonra dəmir yolu ilə Orta Asiyaya, ordan da sərhədi keçərək Qaşqara çatdı. Şərqi Türkistandan Əfqanıstana köçdü, orada köməyi sayəsində pasport alıb Hindistana keçdi, sonra Misirə yollanaraq, Atatürkə ünvanlanmış "Türkiyə Böyük Millət Məclisinə Müraciət" adlı işini yenidən nəşr etdi.
1933-cü ildə Berlində yaşamışdı. Az müddət ərzində Finlandiyada yaşayıb işləyirdi, tatar gənclərinə mühazirələr oxuyurdu.
1934-cü ildə o, Finlandiyanı tərk edərək, İran və İraq üzrə səyahətə yollanmışdır. Burada şiə məzhəbini tədqiq edirdi. Hindistanda sanskrit və Mahabharata, Vedalar hinduizm kitabları ilə tanış olmuşdur. 1938-ci ildə Yaponiyaya, Çinə, Yavaya, Sumatraya missionerlik məqsədi ilə səyahətə yollanmışdır. 1939-cu ilin sonunda o, Əfqanıstana gedib Kabildə müvəqqəti məskən salmaq üçün, yenə Hindistana yollandı, lakin müstəmləkə hakimiyyəti tərəfindən həbs edildi və Pişəvərdə iki il yarım həbsxanada keçirtdi. Azadlığa çıxması Bhopal şəhərinin hökmdarı Məhəmməd Həmidullanın müdaxiləsi sayəsində mümkün oldu, amma 1945-ci ilədək o, Pişəvərdə ingilislərin açıq nəzarəti altında qalırdı. Bu period onun elmi fəaliyyətinin məhsuldar dövrü oldu. Bu müddət ərzində o, 8 kitab yazmış və nəşr etmişdir. Müəllif kitablarının satışından gələn gəliri Bombeyli köçkün uşaqlar üçün mədrəsə yaradılmasına bağışladı. 1946-cı ildən Misirdə yaşayırdı, həmçinin tez tez Türkiyəyə də səfər edirdi. Dəfələrlə həcc ziyarətində olmuşdur. 1947-ci ildə vətənə qayıtmağa cəhd atmışdı.
28 oktyabr 1949-cu ildə Bigeyev Qahirədə vəfat etdi. Nəfis Səid məscidində ruhuna dualar oxunmuşdur, Əfifi şəhərinin Xədiviyyə irsi kral qəbiristanlığında dəfn olunmuşdur. Mərhumun iradəsi ilə onun şəxsi kitabxanasında olan kitablar Türkiyənin Milli kitabxanasına verildi.
Xatirəsi
Yenidənqurma və qlasnostın başlaması ilə unudulmuş ilahiyyatçının adı mətbuat səhifələrinə qayıtdı. Bigeyev soyadı köhnə tatar dillindən tərcümə zamanı təhrif edildi, daha sonra qardaşının da soyadı təhrifə uğradı, o da, Bigiyev oldu.
Kazanda Bigeyevin əsərlərini müasir tatar və rus dillərinə tərcümə edirlər, şəhərin küçələrindən biri onun adını daşıyır.
Vəfatının 50 iliyi ilə əlaqədar 1999-cu ilin noyabr və dekabr aylarında Türkiyə və Rusiya alimləri tərəfindən Kazan və Ankarada simpoziumlar təşkil olundu.
2013-cü ildə Penza vilayətinin Kamensk rayonunda Musa Carullahın 140 illiyi münasibətilə silsilə tədbirlər keçirilmişdir. 23 iyun 2013-cü ildə alimin kiçik vətəni Kikino kəndində məktəbin fasadında bu kəndin məşhur sakinlərinin şərəfinə xatirə lövhəsi qoyulmuşdu. 21 dekabr 2013-cü ildə Kamenka şəhərində "Bigeyevin mənəvi-əxlaqi mütaliələri" keçmişdir, məktəbə Musa Bigeyevin adı verildi, eləcə də məscidin yanında yerləşən bağı onun xatərisinə adlandırıldı.
Nəvələri
Bigeyevin nəvələri Rusiya və Ukraynanın müxtəlif şəhərlərində yaşayırlar. Bigeyevin yeznəsi onun şagirdi və filologiya elmləri doktoru Tahircanov Əbdürrəhman Tahiroviç (1907—1983) olmuşdur. Onun başqa qohumu Bigeyev Abdrəşid Museeviç (1917—2010) olmuşdur, hansı ki metallurq alimi, Maqnitoqorsk Dövlət Texniki Universitetinin professoru, RSFSR-in əməkdar elm və texnika xadimi və Maqnitoqorsk şəhərinin fəxri vətəndaşı idi.
İstinadlar
- Открытое письмо в Академию наук Республики Татарстан // "Татарский мир" (Татар доньясы). — 2015. — № 11(6382). — səh. 12. — URL: http://www.vatanym.ru/?an=tm1115 2015-12-22 at the Wayback Machine
- Тагирджанова А. Н. Книга о Мусе-эфенди, его времени и современниках. — Казань: б.и., 2010. — 576 səh.
- Ə.V. Yurtsever. Gizli "Müsavat" teşkilatının harakteristik vazıfaları // "Azərbaycan" jurnalı № 2-3 (27-28). İstanbul, 1954, səh.18.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Musa Bigiyev Musa Bigi Musa Carullah tatar Musa Җarullaһ Bigeev rus Musa Yarullovich Bigeev 24 sentyabr 1874 Kikino d Penza quberniyasi d 28 oktyabr 1949 Qahire gorkemli tatar ilahiyyatci filosof publisist XX esrin evvellerinde Rusiya muselmanlari arasinda baslayan cedidizm mutereqqi herekatin liderlerinden biri idi Musa Carullah BigeyevDogum tarixi 24 sentyabr 1874 1874 09 24 Dogum yeri Kikino d Cembar qezasi d Penza quberniyasi d Rusiya imperiyasiVefat tarixi 28 oktyabr 1949 1949 10 28 75 yasinda Vefat yeri Qahire Misir Vikianbarda elaqeli mediafayllarBioqrafiyaMusa Bigeyev Muselman ilahiyyatcisi Vizit karti Musa Carullah Bigeyev Penza miser tatarlarin qedim transkripsiyalarinda Bigi kimi gedir 25 dekabr 1873 ci ilde Penza quberniyasinin Kikino kendinde anadan olub Onun atasi Rostov na Donuda axund teyin edildikden sonra ailesi ile ora kocdu Bigeyev anadan oldugu vaxta ve yere lazimli diqqet vermediyi ucun hazirda bu melumatin ustunde mubahiseler aparilir Dunyevi ve dini tehsil almisdir Rostov na Donuda real mektebi bitirdikden sonra Bagcasarayin Kazanin Buxaranin medreselerinde ve Qahirenin qocaman muselman El Ezher universitetinde tehsilini dava etdirmisdir 1905 ci ilin mayinda vetene qayidanda Cistayli tacir ve isan hemcinin Kemaliyye medresesinin banisi olan Mehemmedzakir Kemalovun qizi ile evlendi Peterburqa kocenden sonra Peterburq Imperator Universitetinin huquq fakultesinde azad dinleyici kimi muhazirelerde istirak edirdi Ebdurresid Ibrahimovun Ulfet qezetinde onun isleri derc olunmusdu Ittifaqi el Muslimin partiyasinin yaradilmasi uzerinde isler gormusdu 15 avqust 1905 ci il Nijniy Novqorodda Avropanin en boyuk yarmarkasi kecirilen zamani teskil olunan Muselmanlarin ilk qurultayinda istirak etmisdir 1906 ci ilde muselmanlarin ikinci ve ucuncu qurultaylarinda feal istirakci idi partiyanin Merkezi burosunun uzvu secilmisdi Umumrusiya muselman ittifaqinin nizamnamesi nin kitabcasini rus dillinde derc etmisdir Sonralar qurultaylarin materiallarini Islahatlarin esaslari kitabinda derc etmisdir Bigeyev Ilahiyyat uzre eserlerini 1906 ci ilden nesr etmeye basladi O tezlikle genis sohret qazandi 1909 ci ilin sonunda o Orenburqda Huseyniyye medresesinde qisa kecen pedaqoji fealiyyetine basladi Orada Bigeyev muselmanlarin huququ ereb dili ve edebiyyat uzre muhazireler oxuyurdu Bu dovrden Bigeyev oz meqalelerini turkce Musa Carullah kimi imzalamaga basladi Quranin tatar diline tercumesi uzerinde islemisdir 1912 ci ilde tercumeni basa catdirdi amma onun derc olunmasina muselman ruhanilerinin murtece hissesi arasinda geden mubahise ve Orenburq muftisinin keskin menfi qiymeti mane oldu Bu ruhaniler ele ferz edirdiler ki Qurani tercume etmek gerekssizdi onun yerine coxsayli serhlerli istifade etmek daha yaxsidi Peterburqda tacir Mehemmed Alim Maqsudovun Emanet nesriyyatinin sahiblerinden idi burada o tipoqrafiya ucun sriftler hazirlayirdi Fevral inqilabi gunlerinde 1917 ci ilin may ayinda Moskvada Umumrusiya muselman qurultayinda istirak etmis ve Umumrusiya muselman surasinin uzvu secilmisdir 1917 ci ilin sonunda Petroqrad cume mescidinin imami oldu Al minber qezetini nesr etdirirdi Daha sonra Sovet hakimiyyeti ile emekdasliq etmeye calisirdi Feallari ile birlikde muselman icmasinin nizamnamesini tertib etdi Tatar usaqlari ucun Tatar dili ve turk tatarlarin tarixi ve edebiyyati dersleri kecirilen mektebin acilmasina nail oldu 1920 ci ilde Ufada Bigeyev muselman ruhanilerinin qurultayinda numayendelere muselman cemiyyetinin yeniden qurulmasi ucun Muselman milletlerine cagiris adli oz tekliflerini gostermisdir bu bir nov islam konstitusiyasi idi Sonradan o bu cixisin esas muddealarini onun 1923 ci ilde Berlinde nesr olunan Islamin elifbasi adli kitabina yazdi Bigeyev Hindistana konfransa getmek ucun Petroqraddan Moskvaya gelmeli olur ele burda da onu Islamin elifbasi na gore hebs edirler Bu hebs hiddet dogurdu Finlandiya tatarlari Sovet Rusiyasinin dostu Turkiye hokumetine komek ucun muraciet etdiler Istanbul ve Ankaranin aparici qezetleri lahiyyatcini azad edilmesi telebi ile teleqram derc etdiler Bigeyev Moskvada iki il erzinde hakimiyyetin nezareti altinda yasamaq serti ile azad edildi 1924 1926 ci illerde Bigeyev Moskva seherinin Tarixi mescidinde Islamin esaslari dersini deyirdi Musa Bigeyev Sovet hakimiyyetine qarsi gizli mubarize aparan Azerbaycanli musavatcilarla elaqe saxlayirdi 1922 ci ilde o gizli teskilat olan Musavatin uzvleri Rehim bey Vekilov ve Dadas Hesenov ile birlikde Sovet hakimiyyeti terefinden izlenilen Azerbaycan musavat partiyasinin lideri kecmis sedri Memmed Emin Resulzadenin Finlandiya serhedinden qacmasinin teskilinde istirak etmisdi Surgunde olan Bigeyevi 1926 ci ilin mayinda Mekkede teskil olunan konqresde istirak etmesi ucun Sovet muselmanlari numayende heyetinin terkibine daxil etmisdiler Hele orda Bigeyev hecc ziyaretini etmisdir Eyni zamanda Leninqrad tatarlarin icmasi 1926 ci ilin oktyabr noyabr aylarinda Ufada kecirilen ruhanilerin novbeti qurultayina onu oz numayendesi kimi gondermisdi Bu qurultayda Bigeyev Elmi surasinin uzvu secilmisdir 1927 ci ilde Leninqrada qayitdiqdan sonra Bigeyev Davakar allahsizlarin ittifaqinin rus Soyuza voinstvuyushih bezbozhnikov fealiyyetini ve hakimiyyetin Sabiqler ile mubarize adli novbeti kampaniyasini izleyirdi Bu kateqoriyaya proletar ve kendci menseli olmayan her kes daxil edilirdi Temizlik isi istisnasiz olaraq butun teskilatlarda kecirilirdi Bir cox mutexessislerin isi elinden alinirdi onlarin yerine vezifeye feal isciler teyin olunurdu Bigeyev Leninqrad universitetinde muellimlik vezifesini almaqda komek ucun defelerle akademik Krackovskiye muraciet etmisdi ereb fars ve turk dillerini tedris etmek ucun hazir idi 1929 cu ilde is tapmaq ucun Efqanistan hokumetine muraciet etdi Baxmayaraq ki Bigeyev hec yerde islemirdi o vergileri odemeye borclu idi cunki elm iscisi sayilirdi Seher hakimiyyetinin qerari ile ruhanilerin ve onlarin aile uzvlerinin de daxil olmaqla butov bir vetendas kateqoriyasinin elinden erzaq talonlari alindi 1930 cu ilin sonunda Bugiyev muhaciret etmek barede qerar qebul etdi Bununla o tekce oz heyatini deyil hem de yaxinlarini da xilas etdi Davakar allahsizlar ittifaqinin fealiyyetinden qorunmaq ucun oz meskenlerinden getmeye mecbur olan Volqaboyundan tatarlar Niniy Novqorod ve Basqirdistandan olan muselmanlar Azerbaycana ve Orta Asiyaya kocduler Muhaciretde Bigeyev Moskvadan Serqi Turkistana qeyri leqal muhaciret etmis son muselmanlardan idi Mubaligesiz demek olar ki o 120 ilahiyyat eserleri ile butun muselman dunyasinda taninmis idi eserlerin icinde Quranin tatar diline tercumesi de yer almisdi Ailesi ile birlikde yasadigi Leninqraddan Moskvaya kocumusdur sonra demir yolu ile Orta Asiyaya ordan da serhedi kecerek Qasqara catdi Serqi Turkistandan Efqanistana kocdu orada komeyi sayesinde pasport alib Hindistana kecdi sonra Misire yollanaraq Ataturke unvanlanmis Turkiye Boyuk Millet Meclisine Muraciet adli isini yeniden nesr etdi 1933 cu ilde Berlinde yasamisdi Az muddet erzinde Finlandiyada yasayib isleyirdi tatar genclerine muhazireler oxuyurdu 1934 cu ilde o Finlandiyani terk ederek Iran ve Iraq uzre seyahete yollanmisdir Burada sie mezhebini tedqiq edirdi Hindistanda sanskrit ve Mahabharata Vedalar hinduizm kitablari ile tanis olmusdur 1938 ci ilde Yaponiyaya Cine Yavaya Sumatraya missionerlik meqsedi ile seyahete yollanmisdir 1939 cu ilin sonunda o Efqanistana gedib Kabilde muveqqeti mesken salmaq ucun yene Hindistana yollandi lakin mustemleke hakimiyyeti terefinden hebs edildi ve Piseverde iki il yarim hebsxanada kecirtdi Azadliga cixmasi Bhopal seherinin hokmdari Mehemmed Hemidullanin mudaxilesi sayesinde mumkun oldu amma 1945 ci iledek o Piseverde ingilislerin aciq nezareti altinda qalirdi Bu period onun elmi fealiyyetinin mehsuldar dovru oldu Bu muddet erzinde o 8 kitab yazmis ve nesr etmisdir Muellif kitablarinin satisindan gelen geliri Bombeyli kockun usaqlar ucun medrese yaradilmasina bagisladi 1946 ci ilden Misirde yasayirdi hemcinin tez tez Turkiyeye de sefer edirdi Defelerle hecc ziyaretinde olmusdur 1947 ci ilde vetene qayitmaga cehd atmisdi 28 oktyabr 1949 cu ilde Bigeyev Qahirede vefat etdi Nefis Seid mescidinde ruhuna dualar oxunmusdur Efifi seherinin Xediviyye irsi kral qebiristanliginda defn olunmusdur Merhumun iradesi ile onun sexsi kitabxanasinda olan kitablar Turkiyenin Milli kitabxanasina verildi XatiresiYenidenqurma ve qlasnostin baslamasi ile unudulmus ilahiyyatcinin adi metbuat sehifelerine qayitdi Bigeyev soyadi kohne tatar dillinden tercume zamani tehrif edildi daha sonra qardasinin da soyadi tehrife ugradi o da Bigiyev oldu Kazanda Bigeyevin eserlerini muasir tatar ve rus dillerine tercume edirler seherin kucelerinden biri onun adini dasiyir Vefatinin 50 iliyi ile elaqedar 1999 cu ilin noyabr ve dekabr aylarinda Turkiye ve Rusiya alimleri terefinden Kazan ve Ankarada simpoziumlar teskil olundu 2013 cu ilde Penza vilayetinin Kamensk rayonunda Musa Carullahin 140 illiyi munasibetile silsile tedbirler kecirilmisdir 23 iyun 2013 cu ilde alimin kicik veteni Kikino kendinde mektebin fasadinda bu kendin meshur sakinlerinin serefine xatire lovhesi qoyulmusdu 21 dekabr 2013 cu ilde Kamenka seherinde Bigeyevin menevi exlaqi mutalieleri kecmisdir mektebe Musa Bigeyevin adi verildi elece de mescidin yaninda yerlesen bagi onun xaterisine adlandirildi NeveleriBigeyevin neveleri Rusiya ve Ukraynanin muxtelif seherlerinde yasayirlar Bigeyevin yeznesi onun sagirdi ve filologiya elmleri doktoru Tahircanov Ebdurrehman Tahirovic 1907 1983 olmusdur Onun basqa qohumu Bigeyev Abdresid Museevic 1917 2010 olmusdur hansi ki metallurq alimi Maqnitoqorsk Dovlet Texniki Universitetinin professoru RSFSR in emekdar elm ve texnika xadimi ve Maqnitoqorsk seherinin fexri vetendasi idi Istinadlar Otkrytoe pismo v Akademiyu nauk Respubliki Tatarstan Tatarskij mir Tatar donyasy 2015 11 6382 seh 12 URL http www vatanym ru an tm1115 2015 12 22 at the Wayback Machine Tagirdzhanova A N Kniga o Muse efendi ego vremeni i sovremennikah Kazan b i 2010 576 seh E V Yurtsever Gizli Musavat teskilatinin harakteristik vazifalari Azerbaycan jurnali 2 3 27 28 Istanbul 1954 seh 18