Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mişərlər (tatar. мишәр, mişər) və ya mişarilər — Tatarların subetnik qrupu.
Tarixi
Mişərlər, Tatar xalqının təşəkkülündə yer alan ən böyük ünsürlərdən biridir. Bununla birlikdə, onların Başqırd, Rus, Mordvin və başqa xalqların bünyəsinə (etnigenezisinə) girdiklərini də söyləməliyik. Mişərlər, Türk olmayan xalqlar arasında dillərini itirib asimilyasiya olmalarına baxmayaraq, Türk xalqları (özəlliklə də Tatar və Başqırdlar) arasında bu gün də dillərinin diyalektal özəlliklərini mühafizə etmişdilər. Bu səbəblə, bu gün Tatar və ya Başqırd olsalar da, onların Mişərlərdən olduğunu hər kəs asanlıqla anlaya bilir. Mişərlər Qorki, Tambov, Penza, Ulyanovsk, Saratov, Volqoqrad, Ryazan, Orenburq şəhərlərində; Mordva, Tatar və Başqırd muxtar cumhuriyətlərində yoğun olaraq yaşamaqdadırlar. Özbəkistan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Türkmənistan, Azərbaycan kimi respublikalarda və Moskva, Leninqrad kimi böyük şəhərlərdə yaşayan Tatarların da çoxu Mişərdir.
Son illərdə Mişərlərin etnoqrafyasıyla ilgili aydınladıcı araşdırmalar aparan R. Q. Muhammədovanın verdiyi bilgilərə baxılırsa, Mişərlərin bu gün yaşadıqları yerlərə gəlib yerləşmələri və ortaya çıxışlarıyla ilgili çeşidli görüşlər vardır .
XIX əsrin sonlarında V. V. Velyaminov-Zernov, Mişərlərin ortaya çıxışını Fin-Uqorların bir qolu olan Mordvalarla ilişkiləndirir. Ona görə, Məşçəra (Moçar, Mojar) deyilən Fin-Uqor tayfaları vardır və bunların Tatarlaşmaları nəticəsində, Türk diliylə danışan Tatar-Mişərlər ortaya çıxmışdır. Heç bir dəlili olmayan bu fikrə, tanınmış elm adamlarından W. W. Radloff, A. F. Mojarovskiy, S. P. Tolstov və başqaları da qatılmışlar və bu fikri inkişaf etdirməyə çalışmışlar. Bu fikir ensiklopediyalara da daxil olmuşdur. Orada ifadə edildiyinə görə; Məşçəralar, M. S. 1000-ci illərdə Oka çayı boyunda yaşamışlar, Fin-Uqor dilində danışmışdılar və onların mədəniyyəti qədim Mordva mədəniyyətini xatırlatmaqdadır. Rus salnamələrində Məşçəra haqqındaki bilgilər XIII əsrdən etibarən soxulmaya başlanır və özəlliklə də IV İvanın Kazana səfəri zamanlarında onlardan çox söz edilir. Ensiklopediya, "XIV əsrdə Məşçəraların çox böyük qismi ruslaşır, qalan qismi Qazan xanlığı dönəmində (XV–XVI əsrlərdə) tatarlaşır." kimi qeyd edir.
Mişərlərdən başqa Məşçəra adlı tayfanın olduğu və onların Tatarlarla qarışdığı doğru isə, onların heç şübhə yox ki, izləri qalırdı. Tatarlar arasında Fin-Uqor dilli Məşçəraların heç bir izi qalmamıştır. Qədim Mordvaların (güya, Məşçəra şəklində adlandırılan Mordvaların) Tatarlaşıb (Türkləşib) Mişərə döndükləri şəklindəki düşüncə, ümumi olaraq heç bir tənqidi də daşıyamamaqdadır. Qədim Erzya və Mokşaların özlüyündən türkləşmələri mümkün deyildir. Onları türkləşdirmək üçün, onlardan daha çox sayda Türk tayfalarının olması ilkin şərtdir. Fin-Uqor dilli Məşçəraların Tatar dilini özlüyündən qəbul edəməyəcəyinə G. Əhmərov də diqqəti çəkmişdir.
İstinadlar
- Мишариләр // Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası: [10 ҹилддә]. VII ҹилд: Мисир—Прадо. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1983. С. 13.
- Mahmutova, 1962: 125
- Muhamədova, 1972: 7–32
- Velyaminov-Zernov, 1863: 30–31.
- Muhamədova, 1972: 12.
- BSE, 1974: C. 16, 603
- Əhmərov, 1903: 69
Mənbə
- M. Z. Zəkiyev, Mişərlər, Başqırdlar və dilləri, (Tərcümə: Ənvər Çingizoğlu)
- Закиев М.З., 2003. Происхождение тюрков и татар.—М.—496 с.
- Закиев М.З., 1998. Зәкиев М.З. Төрки-татар этногенезы.—Мәскәү.
- Р. Г. Мухамедова Татары-мишари. Историко-этнографическое исследование. — М.: "Наука", 1972.
- Махмутова Л. Т. Опыт исследования тюркских диалектов: мишарский диалект татарского языка. — М.: "Наука", 1978.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
 | Etnik qrup ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Miserler tatar mishәr miser ve ya misariler Tatarlarin subetnik qrupu Miser ailesi XIX esr TarixiMiserler Tatar xalqinin tesekkulunde yer alan en boyuk unsurlerden biridir Bununla birlikde onlarin Basqird Rus Mordvin ve basqa xalqlarin bunyesine etnigenezisine girdiklerini de soylemeliyik Miserler Turk olmayan xalqlar arasinda dillerini itirib asimilyasiya olmalarina baxmayaraq Turk xalqlari ozellikle de Tatar ve Basqirdlar arasinda bu gun de dillerinin diyalektal ozelliklerini muhafize etmisdiler Bu sebeble bu gun Tatar ve ya Basqird olsalar da onlarin Miserlerden oldugunu her kes asanliqla anlaya bilir Miserler Qorki Tambov Penza Ulyanovsk Saratov Volqoqrad Ryazan Orenburq seherlerinde Mordva Tatar ve Basqird muxtar cumhuriyetlerinde yogun olaraq yasamaqdadirlar Ozbekistan Qazaxistan Qirgizistan Turkmenistan Azerbaycan kimi respublikalarda ve Moskva Leninqrad kimi boyuk seherlerde yasayan Tatarlarin da coxu Miserdir Son illerde Miserlerin etnoqrafyasiyla ilgili aydinladici arasdirmalar aparan R Q Muhammedovanin verdiyi bilgilere baxilirsa Miserlerin bu gun yasadiqlari yerlere gelib yerlesmeleri ve ortaya cixislariyla ilgili cesidli gorusler vardir XIX esrin sonlarinda V V Velyaminov Zernov Miserlerin ortaya cixisini Fin Uqorlarin bir qolu olan Mordvalarla iliskilendirir Ona gore Mescera Mocar Mojar deyilen Fin Uqor tayfalari vardir ve bunlarin Tatarlasmalari neticesinde Turk diliyle danisan Tatar Miserler ortaya cixmisdir Hec bir delili olmayan bu fikre taninmis elm adamlarindan W W Radloff A F Mojarovskiy S P Tolstov ve basqalari da qatilmislar ve bu fikri inkisaf etdirmeye calismislar Bu fikir ensiklopediyalara da daxil olmusdur Orada ifade edildiyine gore Mesceralar M S 1000 ci illerde Oka cayi boyunda yasamislar Fin Uqor dilinde danismisdilar ve onlarin medeniyyeti qedim Mordva medeniyyetini xatirlatmaqdadir Rus salnamelerinde Mescera haqqindaki bilgiler XIII esrden etibaren soxulmaya baslanir ve ozellikle de IV Ivanin Kazana seferi zamanlarinda onlardan cox soz edilir Ensiklopediya XIV esrde Mesceralarin cox boyuk qismi ruslasir qalan qismi Qazan xanligi doneminde XV XVI esrlerde tatarlasir kimi qeyd edir Miserlerden basqa Mescera adli tayfanin oldugu ve onlarin Tatarlarla qarisdigi dogru ise onlarin hec subhe yox ki izleri qalirdi Tatarlar arasinda Fin Uqor dilli Mesceralarin hec bir izi qalmamistir Qedim Mordvalarin guya Mescera seklinde adlandirilan Mordvalarin Tatarlasib Turklesib Misere dondukleri seklindeki dusunce umumi olaraq hec bir tenqidi de dasiyamamaqdadir Qedim Erzya ve Moksalarin ozluyunden turklesmeleri mumkun deyildir Onlari turklesdirmek ucun onlardan daha cox sayda Turk tayfalarinin olmasi ilkin sertdir Fin Uqor dilli Mesceralarin Tatar dilini ozluyunden qebul edemeyeceyine G Ehmerov de diqqeti cekmisdir IstinadlarMisharilәr Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi 10 ҹilddә VII ҹild Misir Prado Baky Azәrbaјҹan Sovet Ensiklopediјasynyn Bash Redaksiјasy Bash redaktor Ҹ B Guliјev 1983 S 13 Mahmutova 1962 125 Muhamedova 1972 7 32 Velyaminov Zernov 1863 30 31 Muhamedova 1972 12 BSE 1974 C 16 603 Ehmerov 1903 69MenbeM Z Zekiyev Miserler Basqirdlar ve dilleri Tercume Enver Cingizoglu Zakiev M Z 2003 Proishozhdenie tyurkov i tatar M 496 s Zakiev M Z 1998 Zәkiev M Z Torki tatar etnogenezy Mәskәү R G Muhamedova Tatary mishari Istoriko etnograficheskoe issledovanie M Nauka 1972 Mahmutova L T Opyt issledovaniya tyurkskih dialektov misharskij dialekt tatarskogo yazyka M Nauka 1978 Hemcinin baxTatarlarXarici kecidler Etnik qrup ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin