Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Keniya (suah. Kenya; ing. Kenya) və ya rəsmi adı ilə Keniya Respublikası (suah. Jamhuri ya Kenya, ing. Republic of Kenya) — Şərqi Afrikada dövlət. Keniya şərqdən Somali, şimaldan Efiopiya, şimal-qərbdən Cənubi Sudan, qərbdən Uqanda, cənubdan Tanzaniya ilə həmsərhəddir. Cənub-şərqdən isə Hind okeanı ilə əhatə olunmuşdur. Paytaxtı və ən böyük şəhəri Nayrobi, ümumi sahəsi 580,367 kvadrat kilometr, əhalisinin sayı 47 milyon nəfərdən çoxdur. Keniya 12 dekabr 1963-cü ildə Birləşmiş Krallıqdan müstəqillik əldə etmişdir.
| Keniya | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| suah. Jamhuri ya Kenya | |||||
| |||||
| "Harambee" (Suahilicə) "Həmişə birlikdə çalışaq" | |||||
| Himn: Ee Mungu Nguvu Yetu "Bütün yaradılışın Tanrısı" | |||||
 | |||||
| Tarixi | |||||
| • Hökmranlıq (dominion) | 12 dekabr 1963 | ||||
| • Respublika | 12 dekabr 1964 | ||||
| Rəsmi dilləri | |||||
| Paytaxt | Nayrobi | ||||
| İdarəetmə forması | Prezident respublikası | ||||
| Prezident | William Ruto | ||||
| Sədr Müavini | Rigathi Gachahgua | ||||
| Sahəsi | Dünyada 48-ci | ||||
| • Ümumi | 580,367 km² km² | ||||
| • Su sahəsi (%) | 2.3 | ||||
| Əhalisi | |||||
| • Əhali | 55,864,655 nəfər | ||||
| • Siyahıyaalma (2019) | 47,564,296 nəf. | ||||
| • Sıxlıq | 78 nəf./km² (140-cı) | ||||
| ÜDM (AQP) | |||||
| • Ümumi | ▲ $333.1 milyard dollar (61-ci) | ||||
| • Adambaşına | ▲ $6,122 dollar () | ||||
| ÜDM (nominal) | |||||
| • Ümumi (2022) | ▲ $114.8 milyard dollar (64-cü) | ||||
| • Adambaşına | ▲ $2,255 dollar (146-cı) | ||||
| İİİ (2021) | 0.575 (artım; 152-ci) | ||||
| Valyuta | Keniya şillinqi | ||||
| İnternet domeni | .ke | ||||
| KE | |||||
| BOK kodu | KEN | ||||
| Telefon kodu | +254 | ||||
| Saat qurşaqları | | ||||
| Nəqliyyatın yönü | sol[d] | ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Dünyanın ən korrupsiyalaşmış ölkələrinin “Transparency İnternational” tərəfindən hazırlanan cədvəlində Keniya 154-cü yeri tutur.
Coğrafiyası
Cənubdan Tanzaniya, qərbdən Uqanda, şimali-qərbdən Sudan, şimalında Efiopiya, şimal-şərqində Somali ilə həmsərhəddir. Paytaxtı Nayrobi şəhəridir.
Qoruqlar
Tarixi
Bir çox alimlərin mülahizələrinə görə Keniya ərazisi ilk insan məskənlərindən biridir. Ölkənin şərqində yerləşən Rudolf gölü sahillərində 3 milyon il bundan əvvəl yaşamış qədim insanın qalıqları və əmək alətləri aşkar edilmişdir.
Sonralar Keniya ərazisində indiki efiopiya irqinin əlamətlərinə yaxın olan insanlar məskunlaşmışlar. Burada, həmçinin koysan (indiki Cənubi Afrika) irq tipinə aid edilən tayfalar da yaşamışlar. Sonralar bu əraziyə qərbdən indiki pokomo, micikenda və syaxililərin əcdadları olan bantu dilli zənci mənşəli tayfalar gəlmişlər.
VII-VIII əsrlərdə suaxililər Keniya sahillərində bir çox ticarət mərkəzlərinin (Lamu, Manda, Pate, Malindi, Mombasa və s.) əsasını qoydular. Tədricən bu şəhərlər Afrikanın daxili rayonları ilə Hindistan və Ərəbistan arasında vasitəçilik edən liman şəhərlərinə şevrildilər. Bu limanlar vasitəsilə Afrikadan dəmir, qızıl, fil sümüyü, gərgədan buynuzu, qullar daşınır, Afrikaya digər ərazilərdən metal silahlar, sənətkarlıq məhsulları və parça gətirirdilər.
1498-ci ildə Vasko da Qamanın başçılığı ilə Hindistana dəniz yolu axtaran Portuqaliya ekspedisiyası Keniya sahillərinə gəldi. XVI əsrin əvvəllərində portuqaliyalılar Hindistana dəniz səfərləri zamanı aralıq məntəqə kimi istifadə etmək üçün Keniyanın dəniz sahillərində yerləşən bir çox liman şəhərlərini ələ keçirdilər.
Lakin XVII əsrin ortalarında Oman sultanlığının hökmdarları portuqaliyalıları Keniyadan qovmağa başladılar. 1699-cu ildə Oman imamı Sultan ibn Seyf Mombasonu tutaraq portuqaliyalıları Keniyanın bütün sahil ərazilərindən qovdular. Oman hakimləri ərəb mənşəli olduqlarını iddia edən yerli sakinlərdən Keniyanı idarə etmək üçün öz canişinlərini təyin etdi. XIX əsrin əvvəllərində qul ticarəti Keniya iqtisadiyyarının əsasını təşkil edirdi. Ərəbistanın qul tacirlərinin Afrikada yerləşən Vanqa dövlətinə gedən əsas ticarət yollarından biri də Mombasa limanından keçirdi.
Elə həmin dövrdə Mombasada suaxili mənşəli Mazrui sülaləsi Zanzibar sultanlığından ayrılaraq Şərqi Afrikanın bütün sahillərində öz hakimiyyətini bərqərar etməyə çalışırdı.
1824-cü ildə Mazrui sülaləsi Mombasa üzərində Böyük Britaniyanın protektoratlığını qəbul etdi. Lakin bu onlara kömək etmədi. 1828-ci ildə Zanzibar sultanı Mombasaya hərbi donanma göndərdi və Mazruilərin qoşunlarını məğlub etdi. Müharibə 1837-ci ilədək davam etdi və Zanzibar sultanının qələbəsi ilə nəticələndi. Mazrui ailəsinin bütün üzvləri qul kimi Omana göndərildi.
1846-cı ildən başlayaraq əvvəlcə Keniyanın dənizkənarı ərazilərində, sonralar isə ölkələrin daxili rayonlarında da xristian missionerlər görünməyə başladı. 1870-ci ildən başlayaraq Şərqi Afrika Avropa dövlətləri, xüsusilə Böyük Britaniya və Almaniya arasında mübarizə meydanına çevrildi. 1886-cı ildə Şərqi Afrikanın bölüşdürülməsinə dair tərəflər arasında bağlanmış razılaşmaya əsasən indiki Keniya ərazisi Böyük Britaniyanın təsiri altına düşdü. 1890-cı ildə Böyük Britaniya ilə Almaniya bağlanmış Helqoland müqaviləsinə əsasən ingilislər Helqoland adasının şimal hissəsini Almaniyaya verdilər, həmçinin Almaniyanın Tanqanika (müasir Tanqanikanın materik hissəsi) üzərində hüququnu tanıdı, əvəzində isə Keniya və Tanzaniya üzərində öz hüququnu təsbit etdi. 1890-cı ildə ingilislər Keniyanın daxili məhsuldar torpaqlarını mənimsəyərək, bu ərazilərdə köçürülən əhalidən - "ağlardan" ibarət koloniyaların əsasını qoydular. Artıq 1897-1901-ci illərdə Mombasadan Viktoriya gölünə qədər dəmiryol və rabitə xəttləri çəkildi. XX əsrin əvvəllərində Keniyanın sahil ərazilərində islam dini yayılmağa başladı. Birinci dünya müharibəsi illərində Britaniyanın hakimiyyət orqanları 200 min keniyalını orduya səfərbər etdilər, ənlardan əsasən hərbi yüklərin daşınması üçün istifadə edirdilər, bununla yanaşı bir neçə min keniyalı Afrika atıcılarının Kral korpusunun tərkibində döyüşçü kimi alman qoşunlarının Şərqi Afrikadakı hərbi əməliyyatlarında iştirak etmişdir. Böyük Britaniyanın müstəmləkəsi olub, 12 dekabr 1963-ci ildə müstəqillik qazanıb. Şərqi Afrikanın dinamik inkişaf edən ölkələrindən biridir.
Əhalisi
Keniyanın ən böyük etnik qrupu əhalinin 25%-ni təşkil edir, paytaxt Nayrobi ətrafında yaşayırlar və ənənəvi olaraq iqtidarı əlində saxlayan qrupdur.
Luhyalar ölkənin 2-ci böyük etnik qrupudur. Qərbi Keniyada Uqanda sərhədləri ətrafında yaşayırlar.
Luolar (Viktoriya gölü) ətrafında yaşayırlar və 3-cü böyük etnik qrupu təşkil edir. Uqanda və Tanzaniyada yaşayan xalqlarla qohumdurlar. Son vaxtlar bölgədə baş verən müharibələr Luoların Kikuyu iqtidarı ilə tarixi hesablaşmasından ibarətdir.
Keniyanın 4-cü böyük etnik qrupu Kalenjinlər beşinci isə Kambalardır. Kambalar ənənəvi olaraq hərbidə söz sahibi roldadır. 6-cı ən böyük etnik qrup olan Kisiilər əhalinin 6%-ni təşkil edir və siyasi olaraq Luolar kimi Kikuyu iqtidarına qarşı bir siyasət sərgiləyirlər.
Təhsil
Nayrobidəki (Keniya) Kiyanda kolleci. 1961-ci ildə fəaliyyətə başlayanda, kollec, ümumiyyətlə, bölgədə müxtəlif irqdən olan qadınların birgə təhsil aldığı yeganə mərkəz idi. Kollecin kənd təsərrüfatı ixtisası üzrə verdiyi təhsil qadınlar üçün çox əhəmiyyətlidir. Burada təhsil alanların əksəriyyəti kəndli təbəqəsinə mənsubdur.
İstinadlar
- 7 // Constitution of Kenya.
- 7.2 // Constitution of Kenya.
- .
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Keniya suah Kenya ing Kenya ve ya resmi adi ile Keniya Respublikasi suah Jamhuri ya Kenya ing Republic of Kenya Serqi Afrikada dovlet Keniya serqden Somali simaldan Efiopiya simal qerbden Cenubi Sudan qerbden Uqanda cenubdan Tanzaniya ile hemserheddir Cenub serqden ise Hind okeani ile ehate olunmusdur Paytaxti ve en boyuk seheri Nayrobi umumi sahesi 580 367 kvadrat kilometr ehalisinin sayi 47 milyon neferden coxdur Keniya 12 dekabr 1963 cu ilde Birlesmis Kralliqdan musteqillik elde etmisdir Keniyasuah Jamhuri ya KenyaBayraq Gerb Harambee Suahilice Hemise birlikde calisaq Himn Ee Mungu Nguvu Yetu Butun yaradilisin Tanrisi source source source track track track track track Tarixi Hokmranliq dominion 12 dekabr 1963 Respublika 12 dekabr 1964Resmi dilleri Suahili ingilis diliPaytaxt NayrobiIdareetme formasi Prezident respublikasiPrezident William RutoSedr Muavini Rigathi GachahguaSahesi Dunyada 48 ci Umumi 580 367 km km Su sahesi 2 3Ehalisi Ehali 55 864 655 nefer Siyahiyaalma 2019 47 564 296 nef Sixliq 78 nef km 140 ci UDM AQP Umumi 333 1 milyard dollar 61 ci Adambasina 6 122 dollar UDM nominal Umumi 2022 114 8 milyard dollar 64 cu Adambasina 2 255 dollar 146 ci III 2021 0 575 artim 152 ci Valyuta Keniya sillinqiInternet domeni keKEBOK kodu KENTelefon kodu 254Saat qursaqlari UTC 03 00Neqliyyatin yonu sol d Vikianbarda elaqeli mediafayllarKeniyanin xeritesiKenya Dunyanin en korrupsiyalasmis olkelerinin Transparency International terefinden hazirlanan cedvelinde Keniya 154 cu yeri tutur CografiyasiCenubdan Tanzaniya qerbden Uqanda simali qerbden Sudan simalinda Efiopiya simal serqinde Somali ile hemserheddir Paytaxti Nayrobi seheridir Qoruqlar Samburu Milli Tebiet QoruguTarixiBir cox alimlerin mulahizelerine gore Keniya erazisi ilk insan meskenlerinden biridir Olkenin serqinde yerlesen Rudolf golu sahillerinde 3 milyon il bundan evvel yasamis qedim insanin qaliqlari ve emek aletleri askar edilmisdir Sonralar Keniya erazisinde indiki efiopiya irqinin elametlerine yaxin olan insanlar meskunlasmislar Burada hemcinin koysan indiki Cenubi Afrika irq tipine aid edilen tayfalar da yasamislar Sonralar bu eraziye qerbden indiki pokomo micikenda ve syaxililerin ecdadlari olan bantu dilli zenci menseli tayfalar gelmisler VII VIII esrlerde suaxililer Keniya sahillerinde bir cox ticaret merkezlerinin Lamu Manda Pate Malindi Mombasa ve s esasini qoydular Tedricen bu seherler Afrikanin daxili rayonlari ile Hindistan ve Erebistan arasinda vasitecilik eden liman seherlerine sevrildiler Bu limanlar vasitesile Afrikadan demir qizil fil sumuyu gergedan buynuzu qullar dasinir Afrikaya diger erazilerden metal silahlar senetkarliq mehsullari ve parca getirirdiler 1498 ci ilde Vasko da Qamanin basciligi ile Hindistana deniz yolu axtaran Portuqaliya ekspedisiyasi Keniya sahillerine geldi XVI esrin evvellerinde portuqaliyalilar Hindistana deniz seferleri zamani araliq menteqe kimi istifade etmek ucun Keniyanin deniz sahillerinde yerlesen bir cox liman seherlerini ele kecirdiler Lakin XVII esrin ortalarinda Oman sultanliginin hokmdarlari portuqaliyalilari Keniyadan qovmaga basladilar 1699 cu ilde Oman imami Sultan ibn Seyf Mombasonu tutaraq portuqaliyalilari Keniyanin butun sahil erazilerinden qovdular Oman hakimleri ereb menseli olduqlarini iddia eden yerli sakinlerden Keniyani idare etmek ucun oz canisinlerini teyin etdi XIX esrin evvellerinde qul ticareti Keniya iqtisadiyyarinin esasini teskil edirdi Erebistanin qul tacirlerinin Afrikada yerlesen Vanqa dovletine geden esas ticaret yollarindan biri de Mombasa limanindan kecirdi Ele hemin dovrde Mombasada suaxili menseli Mazrui sulalesi Zanzibar sultanligindan ayrilaraq Serqi Afrikanin butun sahillerinde oz hakimiyyetini berqerar etmeye calisirdi 1824 cu ilde Mazrui sulalesi Mombasa uzerinde Boyuk Britaniyanin protektoratligini qebul etdi Lakin bu onlara komek etmedi 1828 ci ilde Zanzibar sultani Mombasaya herbi donanma gonderdi ve Mazruilerin qosunlarini meglub etdi Muharibe 1837 ci iledek davam etdi ve Zanzibar sultaninin qelebesi ile neticelendi Mazrui ailesinin butun uzvleri qul kimi Omana gonderildi 1846 ci ilden baslayaraq evvelce Keniyanin denizkenari erazilerinde sonralar ise olkelerin daxili rayonlarinda da xristian missionerler gorunmeye basladi 1870 ci ilden baslayaraq Serqi Afrika Avropa dovletleri xususile Boyuk Britaniya ve Almaniya arasinda mubarize meydanina cevrildi 1886 ci ilde Serqi Afrikanin bolusdurulmesine dair terefler arasinda baglanmis razilasmaya esasen indiki Keniya erazisi Boyuk Britaniyanin tesiri altina dusdu 1890 ci ilde Boyuk Britaniya ile Almaniya baglanmis Helqoland muqavilesine esasen ingilisler Helqoland adasinin simal hissesini Almaniyaya verdiler hemcinin Almaniyanin Tanqanika muasir Tanqanikanin materik hissesi uzerinde huququnu tanidi evezinde ise Keniya ve Tanzaniya uzerinde oz huququnu tesbit etdi 1890 ci ilde ingilisler Keniyanin daxili mehsuldar torpaqlarini menimseyerek bu erazilerde kocurulen ehaliden aglardan ibaret koloniyalarin esasini qoydular Artiq 1897 1901 ci illerde Mombasadan Viktoriya golune qeder demiryol ve rabite xettleri cekildi XX esrin evvellerinde Keniyanin sahil erazilerinde islam dini yayilmaga basladi Birinci dunya muharibesi illerinde Britaniyanin hakimiyyet orqanlari 200 min keniyalini orduya seferber etdiler enlardan esasen herbi yuklerin dasinmasi ucun istifade edirdiler bununla yanasi bir nece min keniyali Afrika aticilarinin Kral korpusunun terkibinde doyuscu kimi alman qosunlarinin Serqi Afrikadaki herbi emeliyyatlarinda istirak etmisdir Boyuk Britaniyanin mustemlekesi olub 12 dekabr 1963 ci ilde musteqillik qazanib Serqi Afrikanin dinamik inkisaf eden olkelerinden biridir EhalisiKeniyanin en boyuk etnik qrupu ehalinin 25 ni teskil edir paytaxt Nayrobi etrafinda yasayirlar ve enenevi olaraq iqtidari elinde saxlayan qrupdur Luhyalar olkenin 2 ci boyuk etnik qrupudur Qerbi Keniyada Uqanda serhedleri etrafinda yasayirlar Luolar Viktoriya golu etrafinda yasayirlar ve 3 cu boyuk etnik qrupu teskil edir Uqanda ve Tanzaniyada yasayan xalqlarla qohumdurlar Son vaxtlar bolgede bas veren muharibeler Luolarin Kikuyu iqtidari ile tarixi hesablasmasindan ibaretdir Keniyanin 4 cu boyuk etnik qrupu Kalenjinler besinci ise Kambalardir Kambalar enenevi olaraq herbide soz sahibi roldadir 6 ci en boyuk etnik qrup olan Kisiiler ehalinin 6 ni teskil edir ve siyasi olaraq Luolar kimi Kikuyu iqtidarina qarsi bir siyaset sergileyirler TehsilNayrobideki Keniya Kiyanda kolleci 1961 ci ilde fealiyyete baslayanda kollec umumiyyetle bolgede muxtelif irqden olan qadinlarin birge tehsil aldigi yegane merkez idi Kollecin kend teserrufati ixtisasi uzre verdiyi tehsil qadinlar ucun cox ehemiyyetlidir Burada tehsil alanlarin ekseriyyeti kendli tebeqesine mensubdur Istinadlar7 Constitution of Kenya 7 2 Constitution of Kenya Hemcinin bax