Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yuxarı Qarabağ kanalı — 1958-ci ildə istismara verilən, uzunluğu 172,4 km olan Mənbəyini Mingəçevir su anbarı və Kür çayından götürən suvarma kanalı.
| Yuxarı Qarabağ kanalı | |
|---|---|
| Axdığı yerlər | Qarabağ və Mil düzü |
| Giriş | Mingəçevir su anbarı |
| Uzunluğu | 172,4 km. |
Yaranma tarixi
1951-ci ildə Yuxarı Qarabağ kanalının layihələndirilməsinə başlanıldı. 1958-ci ildə istismara verilmişdir. Yuxarı Qarabağ kanalı respublikada Samur-Abşeron kanalından (182 km) sonra uzunluğuna görə ikinci yeri tutur. Yuxarı Qarabağ kanalı Qarabağ və Mil düzlərini suvarmaqla Bəhramtəpə su qovşağı yaxınlığında Araz çayınadək davam edir. Mənbəyini Mingəçevir su anbarı və Kür çayından götürür. Su anbarındakı Yuxarı Portal baş qurğusundan qəbul edilən su, uzunluğu 1072 m, diametri 4,9 m olan tuneldən keçirilərək Aşağı Pormal baş qurğusu vasitəsilə kanala verilir. Su qəbul edilən yerdə kanalın dib yüksəkliyi 59 m-dir. Torpaq məcrada tikilmiş kanalın uzunluğu 172,4 km, normal su sərfi saniyədə 113 kub m, maksimal su sərfi isə saniyədə 138 kub m-dir. Kanal Qarabağ zonasının, Mil düzünün (az da olsa Muğan düzünün) 122 min hektar sahəsini su ilə təmin edir. Araz çayında su az olan vaxtlarda bu kanala Bəhrəmtəpə hidroqovşağına saniyədə 45 kub m su vermək mümkündür. Eyni zamanda, AzDRES-in (Azərbaycan Dövlət Rayon Elektrik Stansiyası) istifadə etdiyi soyutma suyu da bu kanaldan götürülür. Qış aylarında əkin sahələrinə su lazım olmadıqda belə, AzDRES-ə görə kanala saniyədə 65 kub m su verilir. Soyutma sistemindən çıxan isti su yenidən kanala axıdılır. Bu isə suvarma aparılmayan aylarda AzDRES-in fasiləsiz işi ilə bağlı kanalda təmir-bərpa işlərinin aparılmasına mane olur. Kanala daxil olan isti su torpaq məcrada müxtəlif bitkilərin inkişaf etməsinə şərait yaratdığından, kanalın en kəsik sahəsi azalır və hidravlik parametrlər dəyişir, kanalın su aparma qabiliyyəti 20–30 % azalır. Yuxarı Qarabağ kanalına su buraxılmamışdan əvvəl kanalın istiqaməti keçən ərazilərdə, kanalətrafı sahələrdə (1955) qrunt sularının orta yatım dərinliyi 10–15 m idi. Kanala su verilən ilin sonunda qrunt sularının orta yatım dərinliyi 5–6 m, təxminən 5–7 il keçəndən sonra isə 3,0÷3,5 m olur. 1962-ci ildə Xaçınçayın yaxın ərazilərdəki kanal keçən sahələrdə qrunt sularının orta yatım dərinliyi 1,0÷1,5 m idi. Üstündə 119 hidrotexniki qurğu, 20 nasos stansiyası var. Ümumilikdə 82856 hektar sahəni suvarır. İntensiv suvarma dövründə Araz çayının suyunu artırmaq və Muğan düzündə suvarmada istifadə etmək üçün Yuxarı Qarabağ kanalı vasitəsilə Kür çayından Araza su axıdılır. Yuxarı Qarabağ kanalı vasitəsilə Yevlax rayonunun 23150 hektar əkin sahəsi suvarılır.
Ətraf mühitə təsiri
Respublikada olan 54 min km uzunluğunda suvarma kanallarının yalnız 8 %-nə beton döşənmişdir. Suyun 25 %-dən çoxu sızıb torpağa hopur. Nəticədə qrunt sularının səviyyəsi qalxaraq torpaqları su basmasına, onların bataqlıqlaşmasına və şoranlaşmasına gətirib çıxarır. Bununla yanaşı kanallardan sızan su onların suvarma qabiliyyətini xeyli azaldır. Su qıtlığı şəraitində böyük itkiyə yol verilməsi kənd təsərrüfatının inkişafını ləngidir. Yuxarı Qarabağ kanalı idarəsinin məlumatına görə, həmin kanaldan hər saniyə ərzində orta hesabla 13 m3 su torpağa sızır. Bu o deməkdir ki, beton örtüyə alınmadığından kanalda ildə 410 mln. m3 su itkisinə yol verilir. Bu rəqəm respublikanın böyük su anbarlarından biri olan Ceyranbatan su anbarının həcmindən 2,2 dəfə böyükdür. Yuxarı Qarabağ kanalının mövcud olduğu 50 ildən artıq bir müddətdə onun axıtdığı suyun 20 km3-dən çoxu torpağa sızmışdır. Mingəçevir su anbarının həcmindən xeyli çox olan bu rəqəm magistral suvarma kanallarının tikintisində buraxılan nöqsanların hansı ağır nəticələrə gətirib çıxarması haqqında aydın təsəvvür yaradır.
Xarici keçidlər
- Suvarma sistemləri
- Yuxarı Qarabağ kanalı kimin cibinə axır 2021-07-09 at the Wayback Machine
- Yuxarı Qarabağ Kanalı İstismar İdarəsində büdcə vəsaitləri necə "xırıd" edilir? 2021-02-25 at the Wayback Machine
- Yuxarı Qarabağ kanalı üzərində nasos stansiyanın tikintisi planlaşdırılır
- Yuxarı Qarabağ kanalı bolluq, bərəkət mənbəyidir [ölü keçid]
Həmçinin bax
İstinadlar
- "Suvarma sistemləri". 2020-01-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-09-20.
- Paşayev E. P., Həsənov F. H. "Azdövsutəslayihə" institutunun tarixi və inkişaf yolu. Bakı: Şərq-Qərb, 2010, s. 2012-11-05 at the Wayback Machine 65
- Xəlilov Ş. B. Azərbaycanın ekocoğrafi problemləri, Bakı 2006
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Yuxari Qarabag kanali 1958 ci ilde istismara verilen uzunlugu 172 4 km olan Menbeyini Mingecevir su anbari ve Kur cayindan goturen suvarma kanali Yuxari Qarabag kanaliAxdigi yerler Qarabag ve Mil duzuGiris Mingecevir su anbariUzunlugu 172 4 km Yaranma tarixi1951 ci ilde Yuxari Qarabag kanalinin layihelendirilmesine baslanildi 1958 ci ilde istismara verilmisdir Yuxari Qarabag kanali respublikada Samur Abseron kanalindan 182 km sonra uzunluguna gore ikinci yeri tutur Yuxari Qarabag kanali Qarabag ve Mil duzlerini suvarmaqla Behramtepe su qovsagi yaxinliginda Araz cayinadek davam edir Menbeyini Mingecevir su anbari ve Kur cayindan goturur Su anbarindaki Yuxari Portal bas qurgusundan qebul edilen su uzunlugu 1072 m diametri 4 9 m olan tunelden kecirilerek Asagi Pormal bas qurgusu vasitesile kanala verilir Su qebul edilen yerde kanalin dib yuksekliyi 59 m dir Torpaq mecrada tikilmis kanalin uzunlugu 172 4 km normal su serfi saniyede 113 kub m maksimal su serfi ise saniyede 138 kub m dir Kanal Qarabag zonasinin Mil duzunun az da olsa Mugan duzunun 122 min hektar sahesini su ile temin edir Araz cayinda su az olan vaxtlarda bu kanala Behremtepe hidroqovsagina saniyede 45 kub m su vermek mumkundur Eyni zamanda AzDRES in Azerbaycan Dovlet Rayon Elektrik Stansiyasi istifade etdiyi soyutma suyu da bu kanaldan goturulur Qis aylarinda ekin sahelerine su lazim olmadiqda bele AzDRES e gore kanala saniyede 65 kub m su verilir Soyutma sisteminden cixan isti su yeniden kanala axidilir Bu ise suvarma aparilmayan aylarda AzDRES in fasilesiz isi ile bagli kanalda temir berpa islerinin aparilmasina mane olur Kanala daxil olan isti su torpaq mecrada muxtelif bitkilerin inkisaf etmesine serait yaratdigindan kanalin en kesik sahesi azalir ve hidravlik parametrler deyisir kanalin su aparma qabiliyyeti 20 30 azalir Yuxari Qarabag kanalina su buraxilmamisdan evvel kanalin istiqameti kecen erazilerde kanaletrafi sahelerde 1955 qrunt sularinin orta yatim derinliyi 10 15 m idi Kanala su verilen ilin sonunda qrunt sularinin orta yatim derinliyi 5 6 m texminen 5 7 il kecenden sonra ise 3 0 3 5 m olur 1962 ci ilde Xacincayin yaxin erazilerdeki kanal kecen sahelerde qrunt sularinin orta yatim derinliyi 1 0 1 5 m idi Ustunde 119 hidrotexniki qurgu 20 nasos stansiyasi var Umumilikde 82856 hektar saheni suvarir Intensiv suvarma dovrunde Araz cayinin suyunu artirmaq ve Mugan duzunde suvarmada istifade etmek ucun Yuxari Qarabag kanali vasitesile Kur cayindan Araza su axidilir Yuxari Qarabag kanali vasitesile Yevlax rayonunun 23150 hektar ekin sahesi suvarilir Yuxari Qarabag kanalinin tesir zonasinda erazinin sxematik planiEtraf muhite tesiriRespublikada olan 54 min km uzunlugunda suvarma kanallarinin yalniz 8 ne beton dosenmisdir Suyun 25 den coxu sizib torpaga hopur Neticede qrunt sularinin seviyyesi qalxaraq torpaqlari su basmasina onlarin bataqliqlasmasina ve soranlasmasina getirib cixarir Bununla yanasi kanallardan sizan su onlarin suvarma qabiliyyetini xeyli azaldir Su qitligi seraitinde boyuk itkiye yol verilmesi kend teserrufatinin inkisafini lengidir Yuxari Qarabag kanali idaresinin melumatina gore hemin kanaldan her saniye erzinde orta hesabla 13 m3 su torpaga sizir Bu o demekdir ki beton ortuye alinmadigindan kanalda ilde 410 mln m3 su itkisine yol verilir Bu reqem respublikanin boyuk su anbarlarindan biri olan Ceyranbatan su anbarinin hecminden 2 2 defe boyukdur Yuxari Qarabag kanalinin movcud oldugu 50 ilden artiq bir muddetde onun axitdigi suyun 20 km3 den coxu torpaga sizmisdir Mingecevir su anbarinin hecminden xeyli cox olan bu reqem magistral suvarma kanallarinin tikintisinde buraxilan noqsanlarin hansi agir neticelere getirib cixarmasi haqqinda aydin tesevvur yaradir Xarici kecidlerSuvarma sistemleri Yuxari Qarabag kanali kimin cibine axir 2021 07 09 at the Wayback Machine Yuxari Qarabag Kanali Istismar Idaresinde budce vesaitleri nece xirid edilir 2021 02 25 at the Wayback Machine Yuxari Qarabag kanali uzerinde nasos stansiyanin tikintisi planlasdirilir Yuxari Qarabag kanali bolluq bereket menbeyidir olu kecid Hemcinin baxYuxari Sirvan kanali Bas Mugan kanali Samur Abseron kanaliIstinadlar Suvarma sistemleri 2020 01 27 tarixinde Istifade tarixi 2013 09 20 Pasayev E P Hesenov F H Azdovsuteslayihe institutunun tarixi ve inkisaf yolu Baki Serq Qerb 2010 s 2012 11 05 at the Wayback Machine 65 Xelilov S B Azerbaycanin ekocografi problemleri Baki 2006