Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Alyaska yupikcəsi və ya qısaca Yupikcə (öz dilində olan adı: Yugtun ; İngilis dilində Yupʼik və ya Central Alaskan Yupʼik) – Amerika Birləşmiş Ştatlarının qərb və cənub-qərbi Alyaska ştatında Alyaska yupikləri tərəfindən danışılan Eskimos-Aleut dil ailəsinin qrupundan bir dili.
| Alyaska yupikcəsi | |
|---|---|
| Ölkə | Amerika Birləşmiş Ştatları (Alyaska) |
| Danışanların ümumi sayı |
|
| Təsnifatı | |
| Yazı | latın əlifbası |
| Dil kodları | |
| ISO 639-1 | — |
| ISO 639-2 | — |
| ISO 639-3 | esu |
| Dilin strukturlarının dünya atlası | yun, ych, ypk |
| 690, 691 | |
| esu | |
| Linguasphere | 60-ABA-c |
| ELCat | 845 |
| IETF | esu |
| Glottolog | cent2127 |
Yupikcənin de facto yazı dili olan forması Yukon və Kuskokwim çayları ətrafında danışılan dialektdir. Yupiklər 23.000 olan nüfuslarıyla Alyaskanın ən sıxlıq yerli xalqıdır. Lakin, ancaq 14.000 dən bir az çoxu ana dilindən danışa bilir. Yenə də bu rəqəm Yupikcəyi Alyaskada ən çox danışanı olan yerli dil edər.
1900-cü illərdə ana dili Yupikcə olan Uyaquk adlı biri tərəfindən icad edilən heca yazısıyla (Alyaska yazısı və ya Yugtun yazısı) da nümunələri olsa da, rus dövründə kiril əlifbası istifadə edilmişdir. 1960-cı illərdə, Irene Reed və başqaları tərəfindən (ANLC) tətbiq olunan Latın mənşəli əlifba, 1970-ci illərdə müvəffəqiyyətə çatan bir proqramın nəticəsidir. Bu gün Yukon və Kuskokwim dialektlərində (Yupʼik) daha çox olmaq üzrə, Hooper Bay ilə Chevak bölgəsinin dialekti (Cupʼik) və Nunivak adasının dialekti (Cupʼig) üzərinə də qısa qısa hekayələr halında dərs kitabları çıxır. Alyaska Yerli Dil Mərkəzi ilə koordinasiyalı şəkildə 17 qəsəbədə Yupikcə təhsil və tədrisi aparılır
Təsnifatı
- Eskimos-Aleut dil ailəsi
- Aleut qolu
- Eskimos qolu
- (öz dilində olan adı: Uqeghllistun)¹
-
- ¹
- Əsl Yupik dilləri
- (öz dilində olan adı: Yupigestun)
- (öz dilində olan adı: нывуӄаӷмит)
- Alyaska yupik dili (öz adları Yugtun, Yugcetun, Cugtun)
- Unaliq-Pastuliq yupikcəsi : Norton Sound bölgəsində danışılır
- Əsl Alyaska yupikcəsi : Yukon və Kuskokvim bölgələrində danışılır (öz dilində olan adı: Yugtun, Yugcetun)
- Egegik yupikcəsi : Bristol Bay bölgəsində danışılır
- Çupikcə : Hooper Bay və Chevak bölgələrində danışılır (öz dilində olan adı: Cugtun)
- Nunivak çupikcəsi (öz dilində olan adı: Cugtun)
- və ya Alyutik dili (öz dilində olan adı: Sugcestun, Sugtestun və ya Alutiitstun)
-
- İnyupik dili və ya Alyaska inuit dili (öz adı Iñupiatun)
- (öz dilində olan adı: Inuvialuktun)
- (öz dilində olan adı: Inuktitut)
- və ya Qrenlandiya dili (öz dilində olan adı: Kalaallisut
¹yeri qəti deyil
Dialekt və qəbilələri
Eskimos qəbilə adları "-miut" ('xalq') əki ilə törədilər.
- Unaliq-Pastuliq yupikləri və yupikcəsi (İngiliscə Norton Sound Yup’ik)
- Unaliq yupikləri və yupikcəsi (öz dilində olan adı: Unalirmiut; İngiliscə Unaliq subdialect). Qəbilələri: Atnegmiut, Kuuyuŋmiut, Eŋlutaleġmiut, Caxtulegmiut, Uŋallaqłiŋmiut, Tacirmiut.
- Pastuliq yupikləri və yupikcəsi (öz dilində olan adı: Pastulirmiut; İngiliscə Kotlik subdialect)
- Yukon-Kuskokwim yupikləri və yupikcəsi (öz dilində olan adı: Yugtun və ya Yugcetun [dil], Yupiaq [tək], Yupiik [iki], Yupiit [cəm]; İngilizce General Central Yup’ik). Qəbilələri: Qerauranermiut, Kuigularmiut, Qip’ngayarmiut, Qaluyaarmiut, Marayaarmiut, Chnagmiut, Kuigpagmiut, Akulmiut, Caninermiut, Kusquqvagmiut (Unegkumiut, Kiatagmiut).
- Egegik yupikləri və yupikcəsi (öz dilində olan adı: Aglurmiut; İngilizce Egegik Yup’ik, Bristol Bay Yup’ik)
- və Çupikcə (öz dilində olan adı: Cugtun və ya Cugcestun [dil], Cup’ik [tək], Cupiik [iki], Cupiit [cəm]; İngilizce Cup’ik, Hooper Bay-Chevak Cup’ik). Yupik əlifbasında c hərfi ç (ch) səsinə bərabərdir.
- Hooper Bay Çupikçesi (öz dilində olan adı: Askinarmiut; İngilizce Hooper Bay subdialect)
- Chevak Çupikçesi (öz dilində olan adı: Qissunamiut; İngilizce Chevak subdialect)
- Nunivak çupikcəsi (öz dilində olan adı: Cugtun [dil], Cup’ig [tək], Cupiik [iki], Cupiit [cəm], Nuniwarmiut; İngilizce Cup’ig, Nunivak Cup’ig or Cup’ik). Nunivak adasında Nunivak çupikləri tərəfindən danışılır
Daha çox söz əsasında lokal danışmalardan qaynaqlanan dialekt və şiveler arası fərqlər, qarşılıqlı anlaşmaya mane olmaz.
| Yukon (Kuigpak) | Kuskokwim (Kusquqvak) | anlamı |
| elicar- | elitnaur- | öyrənmək |
| elicaraq | elitnauraq | şagird |
| elicari- | elitnauri | öyrətmək |
| elicarista | elitnaurista | müəllim |
| aiggaq | unan | əl |
| ikusek | cingun | dirsək |
| ayuqe- | kenir- | qaynadaraq bişirmək |
| cella | ella | hava, kainat |
| naniq | kenurraq | lampa, işıq |
| uigtua- | naspaa- | sınamaq |
Anadili
Alyaskada 1980 və 1992-ci illərdə, Eskimo-Aleut dillərində dannışa bilən əhali
| Ayaska | etnik sayı | anadilində danışa bilənlərin sayı | % | danışa bilənlərin orta yaş həddi |
| 1980 | . | . | . | . |
| Sibir Yupikləri | 1.100 | 1.050 | 95 | Orta nəslin çoxu və uşaqların hamısı |
| Yupikler | 17.000 | 14.000 | 80 | Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi |
| İnyupikler | 12.000 | 5.000 | 40 | Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi |
| Supikler | 3.000 | 1.000 | 33 | Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi |
| Aleutlar | 2.200 | 700 | 35 | Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi |
| 1992 | . | . | . | . |
| Sibir Yupikləri | 1.100 | 1.050 | 95 | Orta nəslin hamısı və uşaqların böyük bir qismi |
| Yupiklər | 18.000 | 12.000 | 67 | Orta nəslin hamısı və uşaqların kiçik bir qismi |
| İnyupiklər | 13.000 | 4.000 | 31 | Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi |
| Supiklər | 3.100 | 600 | 19 | Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi |
| Aleutlar | 2.100 | 400 | 19 | Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi |
Əlifba
Müasir Yupik əlifbasında 18 hərf vardır. Bunların 14 dənəsi (c, g, k, l, m, n, p, q, r, s, t, v, w, y) ünsüz olub, 4 kısa (a, e, i, u) və 3 uzun (aa, ii, uu) ünlü tapılar. Bundan başqa, 6 dənə də (ai, au, ia, iu, ua, ui) diftong vardır.
Cüt ünsüz apostrafla göstərilir: Yupʼik (ok: Yuppik)
Qrammatikası
- Sözlərdə üç say vardır: tək, iki, cəm
| tək | iki | cəm | mənası |
| yuk | yuuk | yuut | insan |
| qayaq | qayak | qayat | kayak |
| arnaq | arnak | arnat | qadın |
| Kass’aq | Kass’ak | Kass’at | Qərbli; Amerikan; İngiliscə danışan |
| kaviaq | kaviak | kaviat | tülkü |
| qaltaq | qaltak | qaltat | kova |
| amiq | amiik | amiit | dəri |
| mikelnguq | mikelnguuk | mikelnguut | uşaq |
| nuna | nunak | nunat | kuru; şəhər |
| agun | angutek | angutet | kano |
- Sözlər yalın halda çoğu zaman adlıq hal şəkilçisi qəbul edir: daha çok -q və ya -k
- Sözlər (və ya cümlələr) 4 hissədən ibarət olur: kök (İng. stem), yapım şəkilçisi (İng. postbase), çəkim şəkilçisi (İng. ending), bağlaç (İng. enclitic)
- Tamlama (isim və ya sifət) bulunmaz
- Azərbaycan dilində yiyəlik forma (genitive + possessive) ilə ifadə edilən (mis: adamın evi) ifadəsi vardır, Yupikcədə yiyəlik forma olmadığı üçün ona yaxın olan digər bir formadan (relative + absolutive) istifadə edilir.
kuigem paanga : çayın ağzı
qayam paanga : kayağın ağzı
nunam iqua : tundranın sonu
asverem enra : morjun sümüyü
anipam quliraa : bayquş hekayəsi
Hər ikisi də sayı ilə uyğundur:
angun : adam
angutem qimugtii : adamın iti
angutem qimugtai . adamın itləri
angutet qimugtiit : adamların iti
angutet qimugtait : adamların itləri
angutek qimugtegkek : iki adamın iki iti
Say (= rəqəm) adlarında da say (= qrammatika sayı) uyğunlaşması vardır:
yuinaq : iyirmi
yuinaak malruk : qırx (harfiyen: 'iki iyirmi')
yuinaat pingayun : altmış (harfiyen: 'üç iyirmi')
Feillər də say ilə uyğundur:
yurar- : Eskimos üsulu rəqs etmək
arnaq yurartuq : tək qadın rəqs edir
arnak yurartuk : iki qadın rəqs edir
arnat yurartut : qadınlar (ən az üç qadın) rəqs edir
Nümunə cümlələr
- Yupiugua : Mən Yupiyim
- Yupiugukut : Biz Yupiyiz
- Yup'ik-aamek elitnaurtua : Yupikcə öyrənirəm
- Yup'ik Yugtun qanyuitua : Yupikcə bilmirəm
- Kass'atun qanyiutua : İngiliscə bilmirəm
- Kituuga atren? : Adın(ız) nə ?
- Winga atqa ... : Adım ...
- Quyana qalarullua : Beni dinlədiyiniz üçün təşəkkür edirəm
- Kuingiryaqunak : Siqaret içilməz
- Kenkamken : Səni sevirəm
- Piurci : Hoşçakal(ın)
Ədədlər
| Yukon-Kuskokwim yupikcəsi | Hooper Bay-Chevak çupikcəsi | Nunivak çupikcəsi | mənası |
| atauciq | atauciq | ataucir | 1 |
| malruk | malruk | malzrug | 2 |
| pingayun | pingayun | pingayun | 3 |
| cetaman | citaman | cetaman | 4 |
| talliman | talliman | talliman | 5 |
| arvinglegen / arvinelgen | arvinelgen | arwinleg | 6 |
| malrunlegen / malrunelgen | malrunelgen | malzrunleg | 7 |
| pingayunlegen / pingayunelgen | pingayunelgen | pingayunleg | 8 |
| qulngunritaraan | qulngunritaraq | qulngunrita’ar | 9 |
| qula / qulen | qula | qula | 10 |
| qula atauciq | qula atauciq | qula-ataucir | 11 |
| qula malruk | qula malruk | qula-malzrug | 12 |
| qula pingayun | qula pingayun | qula-pingayun | 13 |
| akimiarunrita’ar | akimiarunritaraq | akimiarunrita’ar | 14 |
| akimiaq | akimiaq | akimiar | 15 |
| akimiaq atauciq | akimiaq atauciq | akimiar ataucir | 16 |
| akimiaq malruk | akimiaq malruk | akimiar malzrug | 17 |
| akimiaq pingayun | akimiaq pingayun | akimiar pingayun | 18 |
| yuinaunrita’ar | cuinaunritaraq | cuinaunrita’ar | 19 |
| yuinaq | cuinaq | cuinar | 20 |
| yuinaq qula / yuinaq qulen | cuinaq qula | cuinar-qula | 30 |
| yuinaak malruk / malruk ipiaq (Yukon) | malruk ipiaq | malzrug-ipiar | 40 |
| yuinaak malruk qula | malruk ipiaq qula | . | 50 |
| yuinaat pingayun / pingayun ipiaq | pingayun ipiaq | pingayun ipiar | 60 |
| yuinaat pingayun qula | pingayun ipiaq qula | . | 70 |
| yuinaat cetaman | citaman ipiaq | cetaman-ipiar | 80 |
| yuinaat cetaman qula | citaman ipiaq qula | talliman ipiar qula | 90 |
| yuinaat talliman | talliman ipiaq | talliman ipiar | 100 |
| tiissitsaaq | tiititsaaq / tiissitsaaq | tiisiss'ar | 1.000 |
| qulen tiissitsaat | . | . | 10.000 |
| yuinaat talliman tiissitsaaq | . | . | 100.000 |
| miilicaaq | . | . | 1.000.000 |
| tiissitsaaq miilicaaq | . | . | 1.000.000.000 |
Rus dilindən keçmiş bəzi sözlər
Rus Amerikası dövründə (1733 – 1867) Ruslarla və Ruscayla qarşılaşan Yupiklərin dillərində Rusca alıntılar indiki vaxtda da canlılığını davam etdirər:
- cainik (<rus.чайник) 'çaydan'
- cukunak /cukunaq (<rus.чугунок) 'tökmə dəmirdən qab'
- kaminiaq (<rus.камин) 'soba'
- kelipaq (<rus.хлеб) 'çörək'
- kuskaq (<rus.кошка) 'pişik'
- luuskaaq (<rus.ложка) 'qaşıq'
- mass'laq (<rus.масло) 'kərəyağı'
- missuuk (<rus.мешок) 'bag; çuval'
- mulut'uuk (<rus.молоток) 'çəkic'
- nuussiq (<rus.нож) 'bıçaq'
- paltuuk /pal'tuuk (<rus.пальто) 'palto'
- puckaq (<rus.бочка) 'lülə'
- pucunaq (<rus.бочонок) 'lülə'
- putuskaq (<rus.подушка) 'yastıq'
- saarralaq /caarralaq (<rus.сахар) 'şəkər'
- saayuq /caayuq (<rus.чай) 'çay'
- sap'akiq /cap'akiq (<rus.сапоги) 'bot, poti'
- saskaq /caskaq (<rus.чашка) 'fincan'
- Slaaviq 'Rus Pravoslav Xristian'
- spiickaaq (<rus.спичка) 'kibrit'
- sulunaq /culunaq (<rus.солонина?) 'duzlu balıq'
- tiissicsaaq (<rus.тысяча) 'min'
- yaassiik: (<rus.ящик) 'qutu'
Alyaskayı ruslardan satın alan amerikalıların dilindən də Yupikcəyə keçmiş bəzi sözlər:
- ingek : 'mürəkkəb' (< ing. ink)
- anainessaaq : 'soğan' (< ing. onions)
- patitussaaq : 'kartof' (< ing. potatoes)
- snuukuuq : 'qar maşını' (< ing. snow-go)
Vikipediya versiyası
- Alyaska yupik dilindeki Incubator versiyası : Ikirun
İstinadlar
- "Yupiugukut". 2019-12-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-08-07.
- . 2011-06-06 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-07.
- Panu Hallamaa (1997), Unangam Tunuu and Sugtestun: A Struggle for Continued Life 2012-11-14 at the Wayback Machine,
- . 2011-07-18 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-07.
- "How to count in Yup'ik". 2010-11-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-08-07.
- Yup’ik Eskimo Grammar, Irene Reed and all.(1977)
- "On the Facebook: Rower Paangelria, Cup'ik Word Of The Day – Chevak". 2010-01-08 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-08-07.
- . 2012-08-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-07.
- Steven A. Jacobson (1984), Central Yup'ik and the Schools, A handbook for teachers 2014-12-04 at the Wayback Machine, Alaska Native Language Center
Ədəbiyyat
- Terryl Miller (2006), Yup'ik (Central Eskimo) Language Guide (and more!): a useful introduction to the Central Eskimo (Yup'ik) Language
- http://www.alaskool.org/language/central_yupik/yupik.html
- Yup'ik Eskimo Grammar, Irene Reed and all.(1977)
- Yup’ik/Cup’ik 2010-07-09 at the Wayback Machine
Xarici keçidlər
- Qulirat Qanemcit-llu (Yupikcə Səs Faylları)
- Nunalleq Engel'umiut-llu, Sample Text from Nelson Island Placename Project, 2007 2016-03-04 at the Wayback Machine (Yupikcə mətnlər və İngiliscə tərcümələri)
- Ayaprun Elitnaurvik : Yup'ik Word of the Week 2011-06-09 at the Wayback Machine (Həftənin Yupikcə Sözü)
- Alaska Election Glossary, Yup’ik 2016-03-04 at the Wayback Machine (Yupikcə Seçki Sözlüğü)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Alyaska yupikcesi ve ya qisaca Yupikce oz dilinde olan adi Yugtun Ingilis dilinde Yupʼik ve ya Central Alaskan Yupʼik Amerika Birlesmis Statlarinin qerb ve cenub qerbi Alyaska statinda Alyaska yupikleri terefinden danisilan Eskimos Aleut dil ailesinin qrupundan bir dili Alyaska yupikcesiOlke Amerika Birlesmis Statlari Alyaska Danisanlarin umumi sayi 16 900 nef TesnifatiEskimos aleut dilleri d Alyaska yupikcesi dd dd Yazi latin elifbasiDil kodlariISO 639 1 ISO 639 2 ISO 639 3 esuDilin strukturlarinin dunya atlasi yun ych ypk690 691esuLinguasphere 60 ABA cELCat 845IETF esuGlottolog cent2127 Yupikcenin de facto yazi dili olan formasi Yukon ve Kuskokwim caylari etrafinda danisilan dialektdir Yupikler 23 000 olan nufuslariyla Alyaskanin en sixliq yerli xalqidir Lakin ancaq 14 000 den bir az coxu ana dilinden danisa bilir Yene de bu reqem Yupikceyi Alyaskada en cox danisani olan yerli dil eder 1900 cu illerde ana dili Yupikce olan Uyaquk adli biri terefinden icad edilen heca yazisiyla Alyaska yazisi ve ya Yugtun yazisi da numuneleri olsa da rus dovrunde kiril elifbasi istifade edilmisdir 1960 ci illerde Irene Reed ve basqalari terefinden ANLC tetbiq olunan Latin menseli elifba 1970 ci illerde muveffeqiyyete catan bir proqramin neticesidir Bu gun Yukon ve Kuskokwim dialektlerinde Yupʼik daha cox olmaq uzre Hooper Bay ile Chevak bolgesinin dialekti Cupʼik ve Nunivak adasinin dialekti Cupʼig uzerine de qisa qisa hekayeler halinda ders kitablari cixir Alyaska Yerli Dil Merkezi ile koordinasiyali sekilde 17 qesebede Yupikce tehsil ve tedrisi aparilirTesnifatiEskimos Aleut dil ailesi Aleut qolu Aleut dili Eskimos qolu oz dilinde olan adi Uqeghllistun Esl Yupik dilleri oz dilinde olan adi Yupigestun oz dilinde olan adi nyvuӄaӷmit Alyaska yupik dili oz adlari Yugtun Yugcetun Cugtun Unaliq Pastuliq yupikcesi Norton Sound bolgesinde danisilir Esl Alyaska yupikcesi Yukon ve Kuskokvim bolgelerinde danisilir oz dilinde olan adi Yugtun Yugcetun Egegik yupikcesi Bristol Bay bolgesinde danisilir Cupikce Hooper Bay ve Chevak bolgelerinde danisilir oz dilinde olan adi Cugtun Nunivak cupikcesi oz dilinde olan adi Cugtun ve ya Alyutik dili oz dilinde olan adi Sugcestun Sugtestun ve ya Alutiitstun Inyupik dili ve ya Alyaska inuit dili oz adi Inupiatun oz dilinde olan adi Inuvialuktun oz dilinde olan adi Inuktitut ve ya Qrenlandiya dili oz dilinde olan adi Kalaallisut yeri qeti deyilDialekt ve qebileleriEskimos qebile adlari miut xalq eki ile torediler Unaliq Pastuliq yupikleri ve yupikcesi Ingilisce Norton Sound Yup ik Unaliq yupikleri ve yupikcesi oz dilinde olan adi Unalirmiut Ingilisce Unaliq subdialect Qebileleri Atnegmiut Kuuyuŋmiut Eŋlutaleġmiut Caxtulegmiut Uŋallaqliŋmiut Tacirmiut Pastuliq yupikleri ve yupikcesi oz dilinde olan adi Pastulirmiut Ingilisce Kotlik subdialect Yukon Kuskokwim yupikleri ve yupikcesi oz dilinde olan adi Yugtun ve ya Yugcetun dil Yupiaq tek Yupiik iki Yupiit cem Ingilizce General Central Yup ik Qebileleri Qerauranermiut Kuigularmiut Qip ngayarmiut Qaluyaarmiut Marayaarmiut Chnagmiut Kuigpagmiut Akulmiut Caninermiut Kusquqvagmiut Unegkumiut Kiatagmiut Egegik yupikleri ve yupikcesi oz dilinde olan adi Aglurmiut Ingilizce Egegik Yup ik Bristol Bay Yup ik ve Cupikce oz dilinde olan adi Cugtun ve ya Cugcestun dil Cup ik tek Cupiik iki Cupiit cem Ingilizce Cup ik Hooper Bay Chevak Cup ik Yupik elifbasinda c herfi c ch sesine beraberdir Hooper Bay Cupikcesi oz dilinde olan adi Askinarmiut Ingilizce Hooper Bay subdialect Chevak Cupikcesi oz dilinde olan adi Qissunamiut Ingilizce Chevak subdialect Nunivak cupikcesi oz dilinde olan adi Cugtun dil Cup ig tek Cupiik iki Cupiit cem Nuniwarmiut Ingilizce Cup ig Nunivak Cup ig or Cup ik Nunivak adasinda Nunivak cupikleri terefinden danisilir Daha cox soz esasinda lokal danismalardan qaynaqlanan dialekt ve siveler arasi ferqler qarsiliqli anlasmaya mane olmaz Yukon Kuigpak Kuskokwim Kusquqvak anlamielicar elitnaur oyrenmekelicaraq elitnauraq sagirdelicari elitnauri oyretmekelicarista elitnaurista muellimaiggaq unan elikusek cingun dirsekayuqe kenir qaynadaraq bisirmekcella ella hava kainatnaniq kenurraq lampa isiquigtua naspaa sinamaqAnadiliAlyaskada 1980 ve 1992 ci illerde Eskimo Aleut dillerinde dannisa bilen ehali Ayaska etnik sayi anadilinde danisa bilenlerin sayi danisa bilenlerin orta yas heddi1980 Sibir Yupikleri 1 100 1 050 95 Orta neslin coxu ve usaqlarin hamisiYupikler 17 000 14 000 80 Orta neslin coxu ve usaqlarin bir qismiInyupikler 12 000 5 000 40 Orta neslin coxu ve usaqlarin bir qismiSupikler 3 000 1 000 33 Orta neslin coxu ve usaqlarin bir qismiAleutlar 2 200 700 35 Orta neslin coxu ve usaqlarin bir qismi1992 Sibir Yupikleri 1 100 1 050 95 Orta neslin hamisi ve usaqlarin boyuk bir qismiYupikler 18 000 12 000 67 Orta neslin hamisi ve usaqlarin kicik bir qismiInyupikler 13 000 4 000 31 Orta neslin coxu ve usaqlarin bir qismiSupikler 3 100 600 19 Orta neslin coxu ve usaqlarin bir qismiAleutlar 2 100 400 19 Orta neslin coxu ve usaqlarin bir qismiElifbaMuasir Yupik elifbasinda 18 herf vardir Bunlarin 14 denesi c g k l m n p q r s t v w y unsuz olub 4 kisa a e i u ve 3 uzun aa ii uu unlu tapilar Bundan basqa 6 dene de ai au ia iu ua ui diftong vardir Cut unsuz apostrafla gosterilir Yupʼik ok Yuppik QrammatikasiSozlerde uc say vardir tek iki cemtek iki cem menasiyuk yuuk yuut insanqayaq qayak qayat kayakarnaq arnak arnat qadinKass aq Kass ak Kass at Qerbli Amerikan Ingilisce danisankaviaq kaviak kaviat tulkuqaltaq qaltak qaltat kovaamiq amiik amiit derimikelnguq mikelnguuk mikelnguut usaqnuna nunak nunat kuru seheragun angutek angutet kanoSozler yalin halda cogu zaman adliq hal sekilcisi qebul edir daha cok q ve ya k Sozler ve ya cumleler 4 hisseden ibaret olur kok Ing stem yapim sekilcisi Ing postbase cekim sekilcisi Ing ending baglac Ing enclitic Tamlama isim ve ya sifet bulunmaz Azerbaycan dilinde yiyelik forma genitive possessive ile ifade edilen mis adamin evi ifadesi vardir Yupikcede yiyelik forma olmadigi ucun ona yaxin olan diger bir formadan relative absolutive istifade edilir kuigem paanga cayin agzi qayam paanga kayagin agzi nunam iqua tundranin sonu asverem enra morjun sumuyu anipam quliraa bayqus hekayesi Her ikisi de sayi ile uygundur angun adam angutem qimugtii adamin iti angutem qimugtai adamin itleri angutet qimugtiit adamlarin iti angutet qimugtait adamlarin itleri angutek qimugtegkek iki adamin iki iti Say reqem adlarinda da say qrammatika sayi uygunlasmasi vardir yuinaq iyirmi yuinaak malruk qirx harfiyen iki iyirmi yuinaat pingayun altmis harfiyen uc iyirmi Feiller de say ile uygundur yurar Eskimos usulu reqs etmek arnaq yurartuq tek qadin reqs edir arnak yurartuk iki qadin reqs edir arnat yurartut qadinlar en az uc qadin reqs edirNumune cumlelerYupiugua Men Yupiyim Yupiugukut Biz Yupiyiz Yup ik aamek elitnaurtua Yupikce oyrenirem Yup ik Yugtun qanyuitua Yupikce bilmirem Kass atun qanyiutua Ingilisce bilmirem Kituuga atren Adin iz ne Winga atqa Adim Quyana qalarullua Beni dinlediyiniz ucun tesekkur edirem Kuingiryaqunak Siqaret icilmez Kenkamken Seni sevirem Piurci Hoscakal in EdedlerYukon Kuskokwim yupikcesi Hooper Bay Chevak cupikcesi Nunivak cupikcesi menasiatauciq atauciq ataucir 1malruk malruk malzrug 2pingayun pingayun pingayun 3cetaman citaman cetaman 4talliman talliman talliman 5arvinglegen arvinelgen arvinelgen arwinleg 6malrunlegen malrunelgen malrunelgen malzrunleg 7pingayunlegen pingayunelgen pingayunelgen pingayunleg 8qulngunritaraan qulngunritaraq qulngunrita ar 9qula qulen qula qula 10qula atauciq qula atauciq qula ataucir 11qula malruk qula malruk qula malzrug 12qula pingayun qula pingayun qula pingayun 13akimiarunrita ar akimiarunritaraq akimiarunrita ar 14akimiaq akimiaq akimiar 15akimiaq atauciq akimiaq atauciq akimiar ataucir 16akimiaq malruk akimiaq malruk akimiar malzrug 17akimiaq pingayun akimiaq pingayun akimiar pingayun 18yuinaunrita ar cuinaunritaraq cuinaunrita ar 19yuinaq cuinaq cuinar 20yuinaq qula yuinaq qulen cuinaq qula cuinar qula 30yuinaak malruk malruk ipiaq Yukon malruk ipiaq malzrug ipiar 40yuinaak malruk qula malruk ipiaq qula 50yuinaat pingayun pingayun ipiaq pingayun ipiaq pingayun ipiar 60yuinaat pingayun qula pingayun ipiaq qula 70yuinaat cetaman citaman ipiaq cetaman ipiar 80yuinaat cetaman qula citaman ipiaq qula talliman ipiar qula 90yuinaat talliman talliman ipiaq talliman ipiar 100tiissitsaaq tiititsaaq tiissitsaaq tiisiss ar 1 000qulen tiissitsaat 10 000yuinaat talliman tiissitsaaq 100 000miilicaaq 1 000 000tiissitsaaq miilicaaq 1 000 000 000Rus dilinden kecmis bezi sozlerRus Amerikasi dovrunde 1733 1867 Ruslarla ve Ruscayla qarsilasan Yupiklerin dillerinde Rusca alintilar indiki vaxtda da canliligini davam etdirer cainik lt rus chajnik caydan cukunak cukunaq lt rus chugunok tokme demirden qab kaminiaq lt rus kamin soba kelipaq lt rus hleb corek kuskaq lt rus koshka pisik luuskaaq lt rus lozhka qasiq mass laq lt rus maslo kereyagi missuuk lt rus meshok bag cuval mulut uuk lt rus molotok cekic nuussiq lt rus nozh bicaq paltuuk pal tuuk lt rus palto palto puckaq lt rus bochka lule pucunaq lt rus bochonok lule putuskaq lt rus podushka yastiq saarralaq caarralaq lt rus sahar seker saayuq caayuq lt rus chaj cay sap akiq cap akiq lt rus sapogi bot poti saskaq caskaq lt rus chashka fincan Slaaviq Rus Pravoslav Xristian spiickaaq lt rus spichka kibrit sulunaq culunaq lt rus solonina duzlu baliq tiissicsaaq lt rus tysyacha min yaassiik lt rus yashik qutu Alyaskayi ruslardan satin alan amerikalilarin dilinden de Yupikceye kecmis bezi sozler ingek murekkeb lt ing ink anainessaaq sogan lt ing onions patitussaaq kartof lt ing potatoes snuukuuq qar masini lt ing snow go Vikipediya versiyasiAlyaska yupik dilindeki Incubator versiyasi IkirunIstinadlar Yupiugukut 2019 12 28 tarixinde Istifade tarixi 2011 08 07 2011 06 06 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 08 07 Panu Hallamaa 1997 Unangam Tunuu and Sugtestun A Struggle for Continued Life 2012 11 14 at the Wayback Machine 2011 07 18 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 08 07 How to count in Yup ik 2010 11 14 tarixinde Istifade tarixi 2011 08 07 Yup ik Eskimo Grammar Irene Reed and all 1977 On the Facebook Rower Paangelria Cup ik Word Of The Day Chevak 2010 01 08 tarixinde Istifade tarixi 2011 08 07 2012 08 05 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 08 07 Steven A Jacobson 1984 Central Yup ik and the Schools A handbook for teachers 2014 12 04 at the Wayback Machine Alaska Native Language CenterEdebiyyatTerryl Miller 2006 Yup ik Central Eskimo Language Guide and more a useful introduction to the Central Eskimo Yup ik Language http www alaskool org language central yupik yupik html Yup ik Eskimo Grammar Irene Reed and all 1977 Yup ik Cup ik 2010 07 09 at the Wayback MachineXarici kecidlerQulirat Qanemcit llu Yupikce Ses Fayllari Nunalleq Engel umiut llu Sample Text from Nelson Island Placename Project 2007 2016 03 04 at the Wayback Machine Yupikce metnler ve Ingilisce tercumeleri Ayaprun Elitnaurvik Yup ik Word of the Week 2011 06 09 at the Wayback Machine Heftenin Yupikce Sozu Alaska Election Glossary Yup ik 2016 03 04 at the Wayback Machine Yupikce Secki Sozlugu