Nunivak çupikləri öz dilində olan adı Cupʼig tək Cupiik iki Cupiit cəm və ya Nuniwarmiut Nunivak xalqı ingiliscə Nunivak

Nunivak çupikləri (öz dilində olan adı: Cupʼig tək Cupiik iki Cupiit cəm və ya Nuniwarmiut 'Nunivak xalqı'; İngiliscə Nunivak Cup'ig) — Amerika Birləşmiş Ştatlarında, Alyaska ştatının qərbində, Berinq dənizində olan Nunivak adasında (Nuniwar) yaşayan yupik qolundan bir eskimos xalqıdır.

Nunivak çupikləri

Nunivak Çupik qadını və belinə şəllədiyi uşağı

Ümumi sayı

215

Yaşadığı ərazilər

ABŞ (Alyaska)

Dili

Nunivak çupikcəsi
ingilis dili

Dini

Xristianlıq (1936-cı ilə qədər Şamanizm)

Qohum xalqlar

Alyaska yupikləri, İnyupiklər

Edvard Şerif Curtis tərəfindən çəkilən Nunivak qadın fotoşəkili, 1927-ci il

Alyaska ərazisində yaşayan yupiklərin bir qəbiləsi olsa da onlardan ayrı yaşamaları nəticəsində onlardan müəyyən qədər təcrid olmuşdur. Bu da onların digər qohum xalqlardan həm mədəniyyət, həm də dil baxımından fərqlənməsinə səbəb olmuşdur.

Etimologiya

Alyaskanın materikdə olan Yukon və Kuskokvim bölgələrindəki xalqlar Yupʼik adını daşıyarkən, yenə materikdə olan Hooper Bay və Chevak bölgəsindəkilər Cupʼik adını daşıyırlar. Nunivak adasındakilər isə Cupʼig olaraq özlərini adlandırırkən, materikdəki yupiklərə də Yupʼig adını verirlər. Onların hamısı yupikcə deyilən eyni dilin fərqli dialektlərində danışarlar.

Kanada eskimosları "Eskimos" adını kiçildici tapıb özləri üçün istifadə qanuni olaraq engellerken, digər Alyaska eskimosları gibi, Nunivak çupikləri de özlərinə "Eskimos" deyilməsinə narahatlıq duymazlar.

Təsnifatı

- Aleut xalqı
- Eskimoslar
  - Sirenik eskimosları¹
  - Yupik xalqları
    - Sirenik yupikləri¹
    - Əsl Yupik xalqları
      - Sibir yupikləri
      - Naukan yupikləri
      - Alyaska yupikləri
        Nunivak çupikləri
      - Supiklər
  - - İnyupiklər və ya Alyaska inuitləri
    - İnuitlər və ya Kanada inuitləri

Əhali

İndiki zamanda Nunivak çupiklərinin sayı 215 dir və anadillərini yalnız qəsəbəsində yaşayan yaşlı insanlar tərəfindən danışılır; uşaqlar danışamadıqları dillərini məktəbdə öyrənirlər.

1900-cı ildə USS Manning gəmisinin cərrahı Alanson Uiks tərəfindən keçirilmiş məhdud ABŞ əhali sayımına görə 110 nəfər qəbul olundu. 1910-cu ildə agent L.L. Beyls tərəfindən edilən məhdud ABŞ əhali sayımına görə 10 yaşayış yerində cəmi 131 nəfər qeyd edildi. 1920-ci ildə məhdud ABŞ əhali sayımına görə 6 yaşayış yerində cəmi 189 əhali qeyd edildi.

Nunivak adasının ABŞ tərəfindən keçirilən ilk əhali sayımı 1890-ci ildə İvan Petrov tərəfindən həyata keçirildi və 15 yaşayış yerində cəmi 745 nəfər qeydə alındı. Bu böyük rəqəm həm Nunivak cupikləri, həm də akademik səviyyədə aparılan tədqiqatlarda həmişə şübhə altına alınır.

1890-cı ildə həyata keçirilən və sual işarələriylə dolu olan bu siyahıyaalmamanın rəqəmləri başqa bir qaynaqda belə bölüşdürülür:

1890 ci ilə görə yaşayış yerləri	Bu yerlərin indiki vaxtdakı adı	1890 ci ildəki sayımına görə əhali
Kwigamiut	Entrance of Duchikthluk Bay	43
Koot	Cape Etolin	117
Ingreamiut	Ingrimiut	35
Chuligimiut	Between Ingrimiut & Cape Etolin	32
Upper Chuligimiut	Between Ingrimiut & Cape Etolin	30
Kahmiut	Ahikitook	40
Kinegnamiut	Near Cape Mohican	76
Tunaghamiut	Between Cape Mohican and Cape Mendenhall	71
Kanagmiut	Between Cape Mohican and Cape Mendenhall	41
CƏMİ	.	700

Tarix

Nunivak çupiklərinin Qərblilərlə (Kass'ar) ilk qarşılaşması 1821-ci ildə ruslarla olmuşdur. Qərblilər üçün istifadə etdikləri Kass'ar adı da Rusca Kazak (Казак) adından gəlir. Bu Kass'ar adı indiki vaxtda ağ amerikalılar üçün istifadə edilərkən, daha sonra Ruslar üçün Kass'alugpiag (hərfi əsl qərbli) adı törədilmişdir. Amerikalıların Alyaskanı 30 mart 1867-ci ildə Rusiya imperiyasından satın almasıyla Nunivak adası da ABŞ-yə daxil edilmişdir. Nunivak çupiklərinin Alyaska ərazisində yaşayan digər yupiklərdən fərqli olduğu ancaq 1897-ci ildə Kuskokvim Çayı Moravian missioneri Con H. Kilbuk tərəfindən adaya edilən bir ziyarətlə ortaya çıxmışdır.

18 dekabr 1971-ci ildə təsdiqi Alyaskadaki bütün yerli xalqlar kimi Nunivak çupiklərinə də iqtisadi rahatlıq gətirmişdir. Bu qanuna əsaslanaraq həmin ildə çupiklərin adadakı hüquqlarını qorumaq və iqtisadi inkişaflarını təmin etmək məqsədilə Nunivak Island Mekoryuk Alaska Corporation (NIMA) adlı kənd şirkəti qurulmuşdur.

İctimai həyat

Ailə

Ənənəvi nikah qohumlar (xala, əmi, bibi və dayıuşaqları) arasında olar. Çoxarvadlılıq (polygyny) və ya çoxərlilik (poliandriya) az də olsa, daha çox iki bacı və ya iki qardaşla evlilik formasında görünür. Ölən arvadın qardaşıyla (levirat) və ya arvadın bacısıyla (sororat) evlilik normal qarşılansa da çox rast gəlinmir. İlk dəfə adi saqqallı suitini ovlayan gənc, evliliyə hazır bir yetkin nəfər olaraq görülər.

Kiiyar

Kiiyar (Alyaska Yupiklərində Qasgi , Chevak Çupiklərində Qaygiq , İnyupiklərdə Qargi ; İngiliscə community house, traditional community house, communal men's house, men’s community house, men's house, ceremonial house, council house, dance house, communal gathering place) : Yalnız qışda kişilər tərəfindən istifadə edilən, ümumiyyətlə yarısınadək torpağa basdırılmış tək otaqlı geniş və böyük evdir. Qadınlar və qızlar isə normal evlərdə (Enpiar) yaşayarlar. Kiiyarların keçmiş dövrdə məktəb kimi də istifadə edildiyi fikri mövcuddur.

Şənlik və Mərasimlər

Qusngim Kevga (İngiliscə Reindeer Messenger Festival) : Ənənəvi Nunivak yeməklərinin təqdim edildiyi şənliklər üç gün davam edir. Bu müddət ərzində qarşılıqlı ailə ziyarətləri həyata keçirilir. Şənliklərdə rəqs nümayişi də baş verir. Rəqslərdən, yelpik kimi də xarakterizə edilə biləcək "barmaq maskaları" (tegumiar) şimal maralının saqqallarından edilir. Ayrıca suiti, dəniz quşu və ya şimal maralı təsvirlərinin olduğu "üz maskaları"ndan (agayu) da istifadə edilir.

Mesane Bayramı (İngiliscə Bladder Festival) : Ovlanan suitlərinin ruhlarının sakitləşməsi üçün Kiiyar içində bir suitinin qurudulmuş sidik kisəsi (Nakacug) (Nakacugtaller) şamanistik ritualların həyata keçdiyi və rəqslərlə başlayıb sonuna doğru seksual proseslərlə davam edən bayramdır. İctimai bir ünsür olaraq bəzən yeniyetməlik dövründəki gənc qızlar ataları tərəfindən kilyardakı cəmiyyətin digər üzvlərinə hədiyyə olaraq təqdim olunur. Bu gün bu bayram yalnız folklorik dəyər daşımaqda və cinsi əlaqəyə girilməməkdədir.

Agayar (İngiliscə Fall-time dance festival) : Son baharda edilən rəqs festivalıdır. Kişilərin rəqs papağı (Nacarpig'ar) və dəfəbənzər barabanlar (Cauyar) rəqsin ən mühüm detallarıdır.

Din

Nunivak Çupiklərindən quzğun maskalı bir kişi, 1929

Şamanizm

Çupik şamanizmində yaradıcı güc Ellam Cua (kainatın insanı) adı ilə adlandırılır. Şamanizmdə Panteizm olmadığı halda, Ellam Cua indiki vaxtda Xristian Çupik inancında Tanrı (God) üçün də istifadə olunur.

Ruhlar yaxşı (Qel'a) ya da pis (Qelangnagar) ola bilər.

Angalku (şaman) :

Agayu (maska) : ətrafında ağac halqası (Ellanguar) olar. Üzərində də şəkillər (Qamurat) mövcuddur. İndiki vaxtda, müasir (Qaaritar) maskaları da bu adla xatırlanır.

Rəqs : Nunivak çupiklərinin rəqs etməsi 1930-cu illərdə Xristian misyonerləri tərəfindən qadağan edildi. Ancaq illər sonra rəqsin yenidən canlandırılmasına çalışdılar və 2002-ci ildə Nuniwarmiut Kassiyurtait adıyla Çupik rəqs qrupu yaradıldı.

Günəş və Ay bir-birinə qardaş sayılır.

Xristianlıq

Nunivak çupiklərinin Xristianlıqla tanış olmaları 1936-ci ildə Mekoryuk qəsəbəsində Evangelical Covenant Church adlı kilsəsinin tikilməsi ilə başlayır. Mekoryukun ilk keşişi Jacob Kenizk adaya gəlməsiylə eskimos adəti ilə rəqs etmə və ya mahnı oxuma, maska taxma onu istehsal etmə, kimi bütün şamanistik mərasimlər qadağan edilmişdir.

Xristian və bir sıra qərb ölkələrində qeyd olunan, Şükran günü (Quyaner), Milad (Agayunerpag), Yeni il bayramı (Allrakuukeggtaar), (Qaaritar) və Pasxa (Ussukcauteller) kimi bayramlar indiki vaxtda da Nunivak Çupikləri arasında da qeyd edilir. Beynəlxalq xüsusiyyət daşıyan Analar günü (Aanat Erenrat) də qeyd olunan bayramlar arasındadır.

Ovçuluq və yığıcılıq

Ellikarrmiut dərəsinin dənizə tökülən ağzında balıq düşərgəsi, Nash Harbor (*Naasaapelarmiut*), Nunivak, 1927

Qayıq içindəki ovçu ovuna mizraq atmağa hazırlanarkən,1927

Nunivak Çupiklərindən ata və oğul qayıqda

Nunivak Çupiklərinə ait qayıq kabinasında bilərzik dəstəkləri (*Ayaperwig*). İki dənə olub taxtadan hazırlanar və birinə gülümsəyən kişi, digərinə də çox sərt bir qadın üzü təsvir edilərdi.

Bütün eskimos xalqları kimi Nunivak Çupikləri də ovçu və yığıcıdır. Berinq dənizinin (Imarpig 'böyük dəniz') məməli (imarpillar) ve balıqları (iqallug) ovladıqları əsas qida məmulatlarıdır.

Mövsümlər:

payız : Uksuar
qış : Uksur
yaz : Upnerkar
yay : Kiag

Ay adları :

Yanvar : Tanqiluryag Kinguqlir ('ikinci ay')
Fevral : Kuiget Aanit (< kuiget = çaylar + aanit = ?)
Mart : ?
Aprel : Tengaurtet Tanqiat ('quş uçan ayı')
May : Tengmiarat Tanqiat ('quşların ayı')
İyun : Tengmiarat Tengutit ('quş balalarının ucum ayı')
İyul : Alpaaruswig (' Uria cinsindən təmizçilərin cənuba uçma ayı')
Avqust : Qilangaaruswig (' Sakit Okean kütdimdiyinin hərəkətlənmə zamanı')
Sentyabr : Kakeggliyarwig ('burun axıntısı ayı')
Oktyabr : Nanwarat Cikutit ('gölcüklərin üstünün donduğu zaman')
Noyabr : Imam Umgut'i ('dənizin buzla örtüldüyü zaman')
Dekabr : Tanqiluryag Ciuqlir ('ilk ay')

Okeandakı dəniz məməliləri nin ovu üçün lazım olan vasitələrdən ən önəmlisi qayıqdır.Və onu "Eskimos qayığı" adlandırırlar.

Suiti növləri içində ən çox ovlananı adi saqqallı suitidir. Daha sonra ilə növləri gəlir.

Balıqçılıq da əhəmiyyətli sahələrdən hesab olunur. Balıqçı kəndləri arasında Duchikimiut, Queeguilmiut, Kathalgmiut, Machagimiut, Kwecluechikmiut, Ikongimiut, Kewigimiut kəndləri qeyd oluna bilər. Yaz və payız ayları balıq ovu üçün ideal zaman sayılır. Yazın ilk balıqlarından Sakit Okean siyənəyi kiçik olduğu üçün qurutmaq məqsədilə rahatdır. Balıqlar qurudulur və ya hisə verilir, daha sonra isə qış mövsümündə həm insanlar həm də, itlərin yeməsi üçün istifadə edilir. İyun ayından etibarən qızılbalıqlar dənizdən şirin sulara kürüləməyə gəlirlər. Yay aylarında Nunivakdaki dərələrdə ovlanan ən qiymətli balıq qızılbalıqdır. Bu balığın bir neçə növü vardır. Məsələn: Taryaqvag, Cayag, Ciayuryar və Macutar növlərini misal göstərmək olar. Ovlanan və təmizlənən balıqların qurudulma yollarından biri də qaya üzərinə sərilmələridir. Ovlanan digər balıqlar arasında Iqalluyagar, Culugpaugar, Naternar, Cagir, Atgiiyar, Iqalluar, Asiya koryuşkası, Qussur, Dallia pectoralis növləri qeyd oluna bilər.

Qadınlar, tundrada göl və ya digər qamışlıq kimi ərazilərdə tayarut adlı göyərtini yemək üçün toplayırlar. Ikitug və Ciwassar adlı bitkilər də tərəvəz olaraq suiti yağı ilə birlikdə yeyilir. Meyvələr əsasən tumsuz olan meyvələrdir: Paunrat, (Empetrum nigrum) Atsat (Rubus spectabilis), Kavlag (Arctous alpina), Curer (Vaccinium uliginosum) kimi meyvələri misal göstırmək olar. Bir qaymaqçiçəyi növünün () çiçək açmadan əvvəlki sürgünləri Wivlat adlı yeyilir.

Yeməklərin saxlanılmasında yerli NİMA şirkətinin anbarlarından istifadə edilir. Xüsusilə yeni nəsil milli yeməklərdən daha çox qərb mətbəxtinə maraq göstərir.

Şimal maralı adaya ilk dəfə 1920-ci ildə ABŞ hökuməti tərəfindən gətirilmişdir. İnsan məskunlaşması əsasən cənub hissəsində olduğu üçün 4.000 baş şimal maralı cənuba göndərilmişdir.

Alyaska ov komissiyası (Alaska Game Commission) tərəfindən Qrenlandiyada tutulan 31 müşk öküzü ovçuluq məqsədi ilə 1935-ci və 1936-ci illərdə Nunivak təbiətinə gətirilmişdir. Bunun əsas səbəbi ovlanma üçün nəzərdə tutulan heyvanların sayını artırmaq idi. İlk ov mövsümü 1975-ci ildə açılmışdır.

Nunivak çupiklərinin geyimləri

Geyimlər

Parka adlanan qeyimdən çox istifadə olunur. Alyaskadakı Yupiklərdə də parka "kuspuk" (parka köynəyi) Nunivakda isə Qasper adlanır. Adadakı dəniz quşlarının bolluğu onların dərilərindən müxtəlif geyimlərin hazırlanmasında istifadə edilir.Dəniz quşlarının dərisi digər quşlara görə daha möhkəm olduğu üçün parka istehsalına əlverişlidir. Təmizçilər fəsiləsinə aid olan növlər daha çox parka hazırlanmasında istifadə edilir. Parkalıq dəniz ördəyi növləri arasında, (Somateria mollissima) tükləriylə birlikdə təmizlənən misal göstərmək olar. qağayının tükləriylə birlikdə dərisindən hazırlanan Tengaurtet parkası ağ rəngiylə ovlanarkən buz üzərində sürüşərək vurmaq üçün ideal kamuflyaj materialıdır. Balıq dəriləri də Amirag adlı parka istehsalında istifadə olunur. Ağartılmış suiti dərisinin yenə suiti bağırsağıyla və ya balıq dərisiylə astarlanmasıyla edilən Ellangrat parkası da vardır. Suiti dərisindən edilən parkalar Qutngug olarak adlandırılır. (Neovison vison) kürkündən edilən Imarmiutat parkası, sincab kürkündən edilən Qanganar parkası və şimal maralı dərisindən edilən Qalilurrlugar parkası da quru məməlilərinin geyəcək vəsaiti olaraq istifadə edildiyi nümunələrdir. Ağ kamuflyaj parkaları Qatrin adını alır. Qadınların geydiyi Kinguqaleg adlı kürk parka ön və arxadan iki parça olaraq hzırlanar.

Şalvar olaraq suiti dərisindən uzun (Qerrullig) və ya qısa(Qerrulcuarag) şalvarlar bir kəmər (Nungirta) ilə birlikdə istifadə edilir.

Əlcək olaraq tək barmaqlı (Aritvag) və ya beş barmaqlı (Asgar) əlcəklər istifadə edilər. Uşaqlar Aritvacuar adlı daha kiçik ölçülü olanlardan istifadə edər. Dirsəklərə qədər uzanan tək barmaqlı qolçaqlı əlcək (Aiqpak) də vardır. Kişilərin xizək sürərkən istifadə etdiyi Arikarer adlı tək barmaqlı əlcək dəridən hazırlanır. Tüksüz suiti dərisindən istehsal olunan tək ya da beş barmaqlı qolçaqlı əlcək Arillugar adını daşıyırr.

Ayaqqabı olaraq daha çox uzunboğaz ayaqqabı və ya çəkmədən istifadə edilir. Uzunqunclu dəri çəkmə (Kameksag) və dəridən At'ar adlı uzunboğaz istifadə edilər. Ayaqqabının dərisi üçün daha çox yaşlı suiti dəriləri (Arinacir) istifadə edilər. Kişi ayaqqabıları arasında kürklü Ac'iqer, içi kürklü Ilutmurtar, qışlıq An'giuteg ilə suiti dərisindən düzəldilən line kürklü və su keçirməyən Ivrucir (iki: ivrucig) sayıla bilər. Yenə kişilərin istifadə etdiyi Qamquinar adlı bot isə uzunqunc su keçirməz olub su içində və qarda getmək üçün idealdır. Bunun gənc oğlan və qızların geydiyi növünə Qalluwit adı verilər. Qadınlar Unillugag adlı botu və ya Yuunin adlı yüksək konçlu çizmeyi istifadə. Şalvar kimi qurşağa qədər qunclu olan və sukeçirməz suiti dərisindən hazırlanan At'ayagglugar adlı uzunboğaz çəkmə da qadınların tərəfindən geyinilir. Qadınların köhnə uzun dəri ayaqqabıları Ac'upegglugar adını daşıyır. Ayaqqabı line corab (Ilupeqsar) olaraq daha çox Elymus mollis və ya Elymus arenarius adlı uzun saplı otlardan edilən corablar istifadə edilər.

Milli bəzək və geyimə edilən əlavələr

Eskimos xalqlarının tipik ləvazimatları olan və "dodaq sırğası" də deyilən labretlər (Tuutar) məşhurdur. Kişi labretleri (Ungunqur) arasında yumru Wivvsag, ətrafı boncuklu Elciqaruar ilə ağ və yaşıl daşlı Kukupag sayıla bilər. Qadın labretleri arasında isə Caqiqsar ilə fil dişindən Aqerwig göstərilə bilər. (Tallirer) kadınlarca istifadə edilər. Sırğa olaraq Aqlin və Ciucin istifadə edilər. Boncuklu fil dişi sırğa isə Agar adını alar. Küpedeki qarışıqlığı önləmək üçün fil dişi parça (Qipsalkutet) əlavə olunur.

Tatu (Alzngar) bütün Eskimos xalqlarında olduğu kimi Nunivak Çupiklərində də görünür. Çənə tatusu (Tamlurutet) ilə bilək tatusu (Tayarnerutet) geniş yayılmışdır.

Dil və Təhsil

Əsas məqalə: Nunivak çupikcəsi

Adada danışılan Yupik dialekti Nunivak çupikcəsi (öz dilində olan adı: Cugtun) olup Alyaskada yalnızca burada danışılır. Digər Yupik dialektlərindən olduqca fərqliləşən dialektleri ada həyatından qaynaqlanır. Dialektlərinə aid ilk söz toplama və qrammatika çalışması 1905-ci ildə Corc B. Qordon tərəfindən edilmişdir. Adalıların rəsmi veb saytında şivələrinin lüğəti vardır.

Alyaska yupikcəsinin dialektleri arasındaki yeri:

Alyaska yupik dili (öz adları Yugtun, Yugcetun, Cugtun)
- Unaliq-Pastuliq yupikcəsi : Norton Sound bölgəsində danışılır
- Əsl Alyaska yupikcəsi : Yukon və Kuskokvim bölgələrində danışılır (öz dilində olan adı: Yugtun, Yugcetun)
- Egegik yupikcəsi : Bristol Bay bölgəsində danışılır
- Çupikcə : Hooper Bay və Chevak bölgələrində danışılır (öz dilində olan adı: Cugtun)
- Nunivak Çupikcəsi (öz dilində olan adı: Cugtun)

Aşağı Kuskokwim Məktəb Bölgəsinə (LKSD Lower Kuskokwim School District) bağlı olan Mekoryuktaki məktəbdə (Nuniwarmiut School PK-12) Nunivak çupikcəsi "xarici dil" kimi öyrədilir. Alyaskadaki tək məktəbləri budur.

Nunivak çupikcəsinin təhlükə altındakı dillərdən olduğu (ANLC) tərəfindən də sənədləşdirilmişdir. Dil hər an ölü dillər siyahısına salına bilər. tərəfindən 1975-ci ildə aparılan araşdırmaya əsasən "bəzi uşaqlar çupikcə danışa bilir" deyilirdi, 1982-ci ildə isə "uşaqların heç biri çupik dilində danışa bilmir" nəticəsi əldə edilmişdir.

Qalereya

Heyvanlar
Cayag
Adi saqqallı suiti
Paunrat
şimal maralları (Qusngit) adaya 1920 -ci ildə ABŞ hökuməti tərəfindən gətirilmişdir.
Nunivak müşk öküzləri (Umingmat) adaya 1935-ci ildə Alyaska ov komissiyası tərəfindən gətirilmişdir.

İstinadlar

. 2011-03-11 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-05.
Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti : We are Cup'it 2011-03-11 at the Wayback Machine (= We are called Eskimo by Westerners. Although this is a term that some disapprove of, it does not bother us. There are many "Eskimo" groups, so nowadays we prefer to be identified as Cup'ig)
. 2011-03-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-05.
. 2011-07-27 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-05.
(PDF). 2010-09-23 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-05.
Margaret Lantis, Nunivak Eskimo 2014-07-11 at the Wayback Machine, Handbook of North American Indians v5 Arctic pp 209-223, Government Printing Office, Washington. Copyright 1984 Smithsonian institution
"Qasgimi : In the Qasgi". 2010-09-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-08-05.
"Qaygiq (Men's House) by Dr. John Pingayak". 2011-07-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-08-05.
Richard Knecht & Theresa Arevgaq John (2006), Multiple Ways of Knowing: Life stories, Oral history and Education 2016-03-05 at the Wayback Machine, INALCO 2009, Proceedings of the 15th Inuit Studies Conference, Orality (Paris, 2006)
. 2008-12-25 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-05.
Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti : Nunivak Çupik maske resimleri^{[ölü keçid]}
. 2011-10-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-05.
. 2011-10-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-05.
(PDF). 2010-09-23 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-05.
(PDF). 2010-07-26 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-05.
. 2008-12-25 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-05.
Mt. McKinley Meat & Sausage Company, Review & Recommendations 2010-05-27 at the Wayback Machine, final report, December 1, 2003, Prepared by Marian Romano & Melanie Trost, State of Alaska, Department of Natural Resources, Division of Agriculture
"Nunivak Musk Ox with Bow and Arrow by Chuck Eisenhower". 2010-11-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-08-05.
. 2012-08-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-05.
. 2012-08-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-05.
Krauss, Michael E. (1975). Native peoples and languages of Alaska. [Map]. Fairbanks, AK: Alaska Native Language Center, University of Alaska.
Krauss, Michael E. (1982). Native peoples and languages of Alaska. [Map]. Fairbanks, AK: Alaska Native Language Center, University of Alaska.
. 2008-12-24 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-05.

Xarici keçidlər

Alaska's Digital Archives

Həmçinin bax

[We_are_Cup'it-1] . 2011-03-11 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-05.

[2] Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti : We are Cup'it 2011-03-11 at the Wayback Machine (= We are called Eskimo by Westerners. Although this is a term that some disapprove of, it does not bother us. There are many "Eskimo" groups, so nowadays we prefer to be identified as Cup'ig)

[3] . 2011-03-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-05.

[ref957-4] . 2011-07-27 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-05.

[5] (PDF). 2010-09-23 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-05.

[ref866-6] Margaret Lantis, Nunivak Eskimo 2014-07-11 at the Wayback Machine, Handbook of North American Indians v5 Arctic pp 209-223, Government Printing Office, Washington. Copyright 1984 Smithsonian institution

[7] "Qasgimi : In the Qasgi". 2010-09-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-08-05.

[8] "Qaygiq (Men's House) by Dr. John Pingayak". 2011-07-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-08-05.

[9] Richard Knecht & Theresa Arevgaq John (2006), Multiple Ways of Knowing: Life stories, Oral history and Education 2016-03-05 at the Wayback Machine, INALCO 2009, Proceedings of the 15th Inuit Studies Conference, Orality (Paris, 2006)

[ref771-10] . 2008-12-25 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-05.

[11] Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti : Nunivak Çupik maske resimleri^{[ölü keçid]}

[12] . 2011-10-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-05.

[ref592-13] . 2011-10-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-05.

[14] (PDF). 2010-09-23 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-05.

[15] (PDF). 2010-07-26 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-05.

[16] . 2008-12-25 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-05.

[17] Mt. McKinley Meat & Sausage Company, Review & Recommendations 2010-05-27 at the Wayback Machine, final report, December 1, 2003, Prepared by Marian Romano & Melanie Trost, State of Alaska, Department of Natural Resources, Division of Agriculture

[18] "Nunivak Musk Ox with Bow and Arrow by Chuck Eisenhower". 2010-11-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-08-05.

[ref753-19] . 2012-08-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-05.

[ref372-20] . 2012-08-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-05.

[21] Krauss, Michael E. (1975). Native peoples and languages of Alaska. [Map]. Fairbanks, AK: Alaska Native Language Center, University of Alaska.

[22] Krauss, Michael E. (1982). Native peoples and languages of Alaska. [Map]. Fairbanks, AK: Alaska Native Language Center, University of Alaska.

[23] . 2008-12-24 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-05.