Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yerusəlimin mühasirəsi — Yerusəlim (Qüds) şəhərində, Bizans imperiyası ilə Raşidi xilafət arasında, 636–637/38-ci illərdə baş tutmuş hərbi münaqişə. Münaqişə Əbu Übeydə ibn Cərrah öndərliyindəki Raşidi ordusunun 636-cı ilin noyabr ayında Yerusəlim şəhərini mühasirəyə alması ilə başlamışdır. Altı ay davam edən müharisənin nəticəsində patriarx Sofroni sadəcə xəlifəyə boyun əyməsi şərti ilə təslim olur. 637 və ya 638-ci ildə xəlifə Ömər şəhərin tabeçiliyini qəbul etmək üçün Yerusəlimə gedir. Beləliklə, patriarx məhz xəlifənin özünə təslim olur.
| Yerusəlimin mühasirəsi | |||
|---|---|---|---|
| Bizans-ərəb müharibələri | |||
 Müsəlmanların Suriya və Levanta yürüşünün xəritəsi. Sentyabr 636–dekabr 637-ci illər. | |||
| Tarix | noyabr 636 – aprel 637 | ||
| Yeri | Yerusəlim | ||
| Nəticəsi | Raşidi qələbəsi | ||
| Ərazi dəyişikliyi | Raşidi xilafət Yerusəlim şəhərini ələ keçirir | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| | |||
| Komandan(lar) | |||
| | |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
Müsəlmanların şəhəri ələ keçirməsi ərəblərin Fələstinə nəzarətini gücləndirmişdir, hansı ki, 1099-cu ildə başlamış Birinci Səlib yürüşünə qədər təhlükə altına düşmür.
Zəmin
Yerusəlim Bizans imperiyasının Palestina Prima vilayətində yerləşən əhəmiyyətli bir şəhər. Müsəlmanların şəhəri fəth etməsindən 23 il əvvəl – 614-cü ildə Yerusəlim öndərliyindəki Sasani ordusu tərəfindən ələ keçirilmişdir. Farslar şəhəri yağmalamış, şəhərin təqribən 90 minlik xristian əhalisini qılıncdan keçirmişdir. Yağmaların bir parçası olaraq, Müqəddəs məqbərə kilsəsi məhv edilmiş, dirildən xaç qarət edilmiş və müharibə qəniməti kimi Ktesifon şəhərinə aparılmışdır. Xaç daha sonra imperator İrakli tərəfindən farslara qarşı 628-ci ildəki qələbəsindən sonra Yerusəlimə geri qaytarılmışdır. Öz yurdlarında xristian hakimlərin təzyiqinə uğrayan yəhudilər ilk növbədə farslara dəstək vermişdir.
Məhəmmədin 632-ci ildə vəfat etməsindən sonra İslam Dövlətinin rəhbərliyi xəlifə Əbu Bəkrə keçmişdir. Lakin o, üsyançı ərəb qəbilələri ilə mübarizə aparmalı olmuşdur. Uğurlu hərbi əməliyyatlar nəticəsində Ərəbistana nəzarətini gücləndirən Əbu Bəkr iki cəbhə açmışdır. Ərəblər şərqdən o vaxtları Sasanilər imperiyasının bir vilayəti olan İraqa, qərbdən isə Bizans imperiyasına hücum etmişdir.
Əbu Bəkr 634-cü ildə vəfat etmiş, onu isə Ömər əvəz etmişdir. Ömər də öz növbəsində yürüşlər həyata keçirirdi. 636-cı ilin mayın imperator İrakli itirilmiş torpaqları yenidən ələ keçirmək üçün böyükhəcmli bir ekspedisiya başladır, ancaq onun ordusu 636-cı ilin avqust ayında baş tutmuş Yərmuq döyüşündə həlledici şəkildə məğlub edilir. Nəticə etibarilə, Suriyadakı Raşidi ordusunun ali baş komandanı Əbu Übeydə 636-cı ilin oktyabr ayının əvvəllərində gələcək planları müzakirə etmək üçün bir müharibə qurultayı keçirmişdir. Növbəti hədəfin Yerusəlim və ya sahil şəhəri olması müzakirə edilirdi. Əbu Übeydə müsəlmanlara qarşı müqavimət göstərmiş bu şəhərlərin ikisinin də əhəmiyyətli olduğunu düşünürdü. Məsələ haqqında qərar verə bilməyən Əbu Übeydə xəlifə Ömərə təlimat almaq üçün məktub yazmışdır. Cavabında, xəlifə onlara Yerusəlimi ələ keçirmək əmri vermişdir. Əbu Übeydə tez bir zamanda Cabiyədən Yerusəlimə doğru irəliləmişdir. Ordunun önündə Xalid ibn Vəlid və onun hərəkətli keşikçi dəstəsi var idi. Müsəlmanlar noyabr ayının əvvəllərində Yerusəlim şəhərinə çatmış, Bizans qarnizonu isə dərhal müdafiə vasitələri ilə gücləndirilmiş şəhərə çəkilmişdir.
Mühasirə
I İrakli Yerusəlimi farslardan aldıqdan sonra şəhər çoxlu müdafiə vasitələri ilə gücləndirilmişdi.Bizans ordusu Yərmuq döyüşündə məğlub edildikdən sonra Yerusəlim patriarxı Sofroni şəhərin müdafiə vasitələrini bərpa etmək qərarı alır.Müsəlmanlara bu vaxta qədər şəhəri heç vaxt mühasirəyə almamışdı. Buna baxmayaraq, saratin qüvvələr 634-cü ildən sonra şəhərə olan bütün yolları təhlükə altına salmışdı. Şəhər əhatə edilməmiş olsa da, müsəlmanlar İordan çayının şərqindəki Pella və Busra şəhərlərini ələ keçirdikdən sonra mühasirəyə alınmış vəziyyətdə idi. Yərmuq döyüşündən sonra şəhərin Suriyanın qalanı ilə əlaqəsi tamamilə kəsilmişdi. Şəhərdə qaçılmaz görünən bor mühasirəyə hazırlıqlara başlanmışdı. Müsəlman ordusu çatanda Sofroni bütün dirildən xaç da daxil olmaqla bütün dini əmanətləri toplayır və gizlincə sahildən Konstantinopol şəhərinə göndərir. Müsəlman qoşunları 636-cı ilin noyabr ayında şəhəri mühasirəyə alır. Müsəlmanlar şəhərə sürəkli hücumlar etmək əvəzinə bizanslıların ərzaqları bitənə qədər və onlar qan axıdılmadan təslim olmağa razı olana qədər mühasirəni davam etdirməyə qərar verirlər.
Baxmayaraq ki, mühasirənin detalları tarixi mənbələrlə qeyd olunmayıb, görünür ki, qan axıdılmadan nəticələnib.Bizans qarnizonu pis vəziyyətə düşmüş İraklidən yardım ala bilmirdilər. Dörd ay davam edən mühasirədən sonra Sofroni xəlifənin Yerusəlimə gəlib müqavilə imzalaması, təslimiyyəti məhz özünün qəbul etməsi şərti ilə şəhəri təslim etməyə və cizyə ödəməyə razı olur. Mənbələrdə yazılır ki, müsəlmanlar Sofroninin şərtlərindən xəbər olanda, sərkərdələrdən biri olan xəlifənin Mədinədən Fələstinə gəlməsini gözləmək əvəzinə, müqaviləni imzalamağa xəlifə qismində görünüş cəhətdən Ömərə bənzəyən Xalid ibn Vəlid göndərilsin. Müsəlmanlar buna cəhd etsələr də, bu hiylə uğursuz alınır. Ehtimal olunur ki, Xalid Suriyada çox məşhur idi, ya da şəhərdə Mədinəyə ziyarət etmiş və Ömər ilə Xalidi ayrı-ayrılıqda görmüş xristian ərəblər yaşayırdı. Bundan sonra Yerusəlim patriarxı danışıqlara getməkdən imtina edir. Xalid tapşırığının uğursuz olduğunu bildirəndə Əbu Übeydə Ömərə məktub yazaraq vəziyyəti başa salır və onu Yerusəlimə çağırır ki, təslimiyyəti qəbul etsin.
Təslimiyyət
Yerusəlimin təslim olmasının dəqiq tarixi məlum deyil və mübahisə mövzusudur. Hadisəyə yaxın əsrlərdə əsrəyə gətirilmiş salnamələr kimi birinci dərəcəli mənbələr, məsələn, (695–785) adətən 638-ci ili, bəziləri isə 636-cı ili, 636cı və ya 637-ci ili, ya da 637-ci ili göstərir. İkinci dərəcəli akademik mənbələr daha çox 638-ci ili üstün tutur.Britannika Ensiklopediyasında fərqli məqalələrdə hər iki tarix də qeyd edilmişdir.
Ömər 637-ci ilin aprel ayında Fələstinə çatır. Onun getdiyi ilk yer Cəbiyyə olur ki, o, mühafizə dəstəsi ilə gəzən Əbu Übeydə, Xalid və Yezid ilə burada görüşür. Əmr şəhəri mühasirəyə alan müsəlman ordusunun başçısı təyin edilir.
Ömərin Yerusəlim şəhərinə çatmasından bir az sonra Öməriyyə sazişi adında bir müqavilə imzalanır. Müqavilənin şərtlərinə görə, Yerusəlim müsəlmanlara təslim ediləcək, cizyə qarşılığında şəhərdə yaşayan xristianların mülki və dini azadlıqlarına təminat veriləcəkdi. Müqavilə müsəlmanlar adından xəlifə Ömər tərəfindən imzalanır, Xalid, Əmr, Əbdülrəhman ibn Əvf və Muaviyə isə buna şahidlik edir. Mənbələrə əsasən, Yerusəlim ya 637-ci, ya da ki 638-ci ildə xəlifəyə rəsmi şəkildə təslim edilir. 500 illik qəddar Roma-yunan hakimiyyətindən sonra ilk dəfə yəhudilərə Yerusəlim şəhərində yaşamağa icazə verilir.
Müsəlman salnaməçilərin əsərlərindəki annallarda qeydə alınmışdır ki, zöhr namazı zamanı Sofroni Öməri bərpa edilmiş Müqəddəs məqbərə kilsəsində ibadət etməyə dəvət edir. Ömər bu təklifi rədd edir. Çünki o qorxurdu ki, bu dəvəti qəbul etmək kilsənin xristianlara aidliyini təhlükə altına salar və müsəlmanların sazişin şərtlərini pozaraq kilsəni məscidə çevirməsi ilə nəticələnər. Xəlifə Yerusəlim şəhərində on gün qaldıqdan sonra Mədinəyə qayıdır.
Nəticə
Xəlifənin təlimatlarına riayət edən Yezid Kesariya şəhərinə irəliləyir və liman şəhərini mühasirəyə alır. Əmr və Şurahbil Fələstinin işğalını tamamlamaq üçün yürüşlərə edir ki, onlar bu tapşırığı ilin sonuna qədər yerinə yetirir. Buna baxmayaraq, Kesariya şəhəri 640-cı ilə qədər fəth edilə bilinmir. Həmin il şəhər qarnizonu dövrün Suriya valisi I Muaviyəyə təslim olur. 17 minlik orduya başçılıq edən Əbu Übeydə və Xalid Yerusəlim şəhərini tərk edərək Suriyanın şimalını fəth etməyə gedir. Bu, 637-ci ilin axırlarında Antioxiyanın fəth edilməsi ilə sona çatır. Müsəlmanlar 639-cu ildə Misirə yürüş edir və oranı fəth edir.
Ömər Yerusəlim şəhərində qaldığı vaxtlarda Sofroni onu Məbəd dağı kimi şəhərin müxtəlif ziyarətgahlarına aparır. Məbədin yerləşdiyi ərazinin pis vəziyyətdə olduğunu görən Ömər əmr verir ki, xarabalıqlar təmizlənsin və ərazidə taxtadan məscid tikilsin. Belə bir tikilini qeyd edən ən erkən mənbə qalliyalı yepiskop Arkulfa aiddir. 679–682-ci illərdə Yerusəlim şəhərini ziyarət edən Arkulf taxta şalbanlar və lövhələrdən istifadə edərək əvvəlki xarabalıqların yerləşdiyi yerdə tikilmiş, 3 minə yaxın pərəstişkara ev sahibliyi edə biləcək primitiv bir ibadət evi haqqında məlumat verir.
Yerusəlim şəhəri ələ keçirildikdən təxminən yarım əsr sonra, 691-ci ildə Əməvi xilafəsi Məbəd dağının təməlinin üzə çıxan hissəsi üzərində Qübbətüs-Səhranın tikilməsi haqda əmr verir. XX əsr tarixşünası Əl-Müqəddəsi yazmışdır ki, Əbdülməlik məbədi şəhərin xristian kilsələrinin əzəmətinə rəqib olmaq üçün tikir. Niyyətindən asılı olmayaraq, məbədin valehedici parıltısı və böyüklüyü Yerusəlim şəhərinin erkən müsəlman inancına bağlanmasında böyük rolu olmuşdur.
Şəhərin görkəmliliyi regiondakı saratinlər bir-birləri ilə nəzarət uğrunda vuruşduğuna görə növbəti 400 il ərzində itir. Yerusəlim Birinci səlib yürüşü zamanı, 1099-cu ildə sələbçilər tərəfindən ələ keçirilənə qədər müsəlman nəzarətində qalır.
Hədislər
İslamın sünnilik məzhəbində inanılır ki, Məhəmməd müxtəlif islam mənbələrində qeyd olunan çoxlu sayda hədisdə Yerusəlim şəhərinin fəthi haqqında əvvəlcədən məlumat verir. Bu, "Səhih əl-Buxari" əsərinin "Cizyə və anbar kitabı"nda da qeyd edilmişdir:
 | Mən Təbuk yürüşü zamanı, o, dəri çadırında oturarkən peyğambərin yanına getdim. O, dedi ki, "Axirətin gəldiyini göstərən altı işarəni sayım: mənim ölümüm, Yerusəlimin fəthi, sənin də yoluxacağın vəba... |  |
Yerusəlimin mühasirəsi islamın ən erkən dövrlərində, yayıldığı vaxtlarda Ömərin nəzarəti ilə Əbu Übeydə tərəfindən həyata keçirilmişdir. Bu epidemiya Məhəmmədin bir çox görkəmli səhabəsinin ölümünə səbəb olduğundan müsəlman mənbələrində məşhurdur.
Qeydlər
- Müəyyən mənbələr qeyd edir ki, mühasirədən sadəcə iki ay əvvəl baş tutmuş Yərmuq döyüşündə müsəlmanlardan 4 min nəfər həlak olmuşdur.
- Müsəlman tarixşünaslar mühasirənin başlandığı tarix haqqında fərqli məlumatlar verirlər. Təbəri mühasirənin 636-cı ildə başladığını qeyd etsə də, Bəlazuri şəhərin təslimiyyət tarixini 638-ci il göstərir (Futuh II.XI və ya səh. 139; səh. 214). Ağa İ. Əkrəm düşünür ki, 636–637-ci illər mühasirənin davam etdiyi dövrə ən uyğun tarixdir.
Mənbə
İstinadlar
- Akram, 2004. səh. 431.
- Greatrex, Lieu, 2002. səh. 198.
- Haldon, 1997. səh. 46.
- Nicolle, 1994. səh. 12–14.
- Lewis, 2002. səh. 65.
- Gil, 1997. səh. 51.
- Runciman, 1987. səh. 17.
- Gibbon, 1862, Volume 6, p. 321.
- Akram, 2004. səh. 432.
- Benvenisti, 1998. səh. 14.
- Akram, 2004. səh. 433.
- Gil, Moshe. A History of Palestine, 634-1099. Cambridge University Press. 1997. səh. 51. ISBN . İstifadə tarixi: 22 sentyabr 2020.
- Benvenisti, Meron. City of Stone: The Hidden History of Jerusalem. University of California Press. 1996. səh. 5. ISBN . İstifadə tarixi: 22 sentyabr 2020.
- Haldon, J. F. Byzantium in the Seventh Century: The Transformation of a Culture. Cambridge University Press. 1990. səh. 301. ISBN . İstifadə tarixi: 22 sentyabr 2020.
- Hoppe, Leslie J. The Holy City: Jerusalem in the Theology of the Old Testament. Liturgical Press. 2000. səh. 15. ISBN . İstifadə tarixi: 22 sentyabr 2020.
- Runciman, Steven. A History of the Crusades. 1 "The First Crusade and the Foundation of the Kingdom of Jerusalem". Cambridge University Press. 1987. səh. 3. ISBN . İstifadə tarixi: 22 sentyabr 2020.
- El-Awaisi, Abd al-Fattah. "Umar's Assurance of Safety to the People of Aeia (Jerusalem): A Critical Analytical Study of the Historical Sources". Journal of Islamic Jerusalem Studies (Summer 2000), 3:2, 47-89. November 25, 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 22 sentyabr 2020.
The first Muslim conquest of Jerusalem in Muhrram 17 AH/February 638 CE...
- Theophilus of Edessa. Theophilus of Edessa's Chronicle and the Circulation of Historical Knowledge in Late Antiquity and Early Islam. Liverpool University Press. 2011. səh. 114. ISBN . March 28, 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 22 sentyabr 2020.
(638) The capture of Jerusalem and the visit of 'Umar
- Footnote 254 discusses the different dates from old sources (638, 637, 636/37) and the different scholarly discussions. - Jerusalem: Roman rule // Encyclopaedia Britannica. Encyclopaedia Britannica Inc. September 22, 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 22 sentyabr 2020.
- Sophronius (patriarch of Jerusalem) // Encyclopaedia Britannica. Encyclopaedia Britannica Inc. March 12, 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 22 sentyabr 2020.
- Gil, 1997. səh. 52.
- Akram, 2004. səh. 434.
- Gil, 1997. səh. 54.
- Gil, 1997. səh. 70–71
- Zank, Michael. "Byzantian Jerusalem". Boston University. 4 January 2007 tarixində . İstifadə tarixi: 1 February 2007.
- al-Waqidi. Futuh al-Sham, Volume 1, p. 169.
- Akram, 2004. səh. 438.
- Hoppe, 2000. səh. 15.
- Elad, 1999. səh. 33.
- Sunan Ibn Majah 4042
- Sahih al-Bukhari 3176
- Sahih al-Bukhari Vol. 4, Book 53, Hadith 401
Mənbə
- Akram, Agha Ibrahim. The Sword of Allah: Khalid bin al-Waleed – His Life and Campaigns. Oxford, United Kingdom: Oxford University Press. 2004. ISBN .
- Benvenisti, Meron. City of Stone: The Hidden History of Jerusalem. Berkeley and Los Angeles, California: University of California Press. 1998. ISBN . 2019-03-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-09-06.
- Elad, Amikam. Medieval Jerusalem and Islamic Worship: Holy Places, Ceremonies, Pilgrimage. Leiden, The Netherlands and New York, New York: Brill Publishers. 1999 [1995]. ISBN . 2019-03-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-09-06.
- Gibbon, Edward. The History of the Decline and Fall of the Roman Empire, Volume 6. J. D. Morris Publishers. 1862.
- Gil, Moshe. A History of Palestine, 634–1099. Ethel Broido tərəfindən tərcümə olunub. Cambridge: Cambridge University Press. 1997 [1983]. ISBN .
- Greatrex, Geoffrey; Lieu, Samuel N. C. The Roman Eastern Frontier and the Persian Wars (Part II, 363–630 AD). New York, New York and London, United Kingdom: Routledge (Taylor & Francis). 2002. ISBN . 2020-04-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-09-06.
- Haldon, John F. Byzantium in the Seventh Century: The Transformation of a Culture. Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press. 1997 [1990]. ISBN .
- Hoppe, Leslie J. The Holy City: Jerusalem in the Theology of the Old Testament. Collegeville, Minnesota: The Liturgical Press. 2000. ISBN . 2019-03-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-09-06.
- Lewis, Bernard. The Arabs in History. Oxford, United Kingdom: Oxford University Press. 2002 [1993]. ISBN . 2019-03-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-09-06.
- Nicolle, David. Yarmuk 636 A.D.: The Muslim Conquest of Syria. Oxford, United Kingdom: Osprey Publishing Limited. 1994. ISBN . 2016-02-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-09-06.
- Runciman, Steven. A History of the Crusades - Volume 1: The First Crusade and the Foundation of the Kingdom of Jerusalem. Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press. 1987 [1951]. ISBN . 2021-12-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-09-06.
Xarici keçidlər
- Jerusalem and Umar ibn al-Khattab, Lost Islamic History
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Yeruselimin muhasiresi Yeruselim Quds seherinde Bizans imperiyasi ile Rasidi xilafet arasinda 636 637 38 ci illerde bas tutmus herbi munaqise Munaqise Ebu Ubeyde ibn Cerrah onderliyindeki Rasidi ordusunun 636 ci ilin noyabr ayinda Yeruselim seherini muhasireye almasi ile baslamisdir Alti ay davam eden muharisenin neticesinde patriarx Sofroni sadece xelifeye boyun eymesi serti ile teslim olur 637 ve ya 638 ci ilde xelife Omer seherin tabeciliyini qebul etmek ucun Yeruselime gedir Belelikle patriarx mehz xelifenin ozune teslim olur Yeruselimin muhasiresiBizans ereb muharibeleriMuselmanlarin Suriya ve Levanta yurusunun xeritesi Sentyabr 636 dekabr 637 ci iller Tarix noyabr 636 aprel 637Yeri YeruselimNeticesi Rasidi qelebesiErazi deyisikliyi Rasidi xilafet Yeruselim seherini ele kecirirMunaqise terefleriRasidi xilafet Bizans imperiyasiKomandan lar Omer Ebu Ubeyde ibn Cerrah Xalid ibn Velid Emr ibn As Miqdad ibn Emr Patriarx SofroniTereflerin quvvesi 20 min namelum Muselmanlarin seheri ele kecirmesi ereblerin Felestine nezaretini guclendirmisdir hansi ki 1099 cu ilde baslamis Birinci Selib yurusune qeder tehluke altina dusmur ZeminYeruselim Bizans imperiyasinin Palestina Prima vilayetinde yerlesen ehemiyyetli bir seher Muselmanlarin seheri feth etmesinden 23 il evvel 614 cu ilde Yeruselim onderliyindeki Sasani ordusu terefinden ele kecirilmisdir Farslar seheri yagmalamis seherin teqriben 90 minlik xristian ehalisini qilincdan kecirmisdir Yagmalarin bir parcasi olaraq Muqeddes meqbere kilsesi mehv edilmis dirilden xac qaret edilmis ve muharibe qenimeti kimi Ktesifon seherine aparilmisdir Xac daha sonra imperator Irakli terefinden farslara qarsi 628 ci ildeki qelebesinden sonra Yeruselime geri qaytarilmisdir Oz yurdlarinda xristian hakimlerin tezyiqine ugrayan yehudiler ilk novbede farslara destek vermisdir Mehemmedin 632 ci ilde vefat etmesinden sonra Islam Dovletinin rehberliyi xelife Ebu Bekre kecmisdir Lakin o usyanci ereb qebileleri ile mubarize aparmali olmusdur Ugurlu herbi emeliyyatlar neticesinde Erebistana nezaretini guclendiren Ebu Bekr iki cebhe acmisdir Erebler serqden o vaxtlari Sasaniler imperiyasinin bir vilayeti olan Iraqa qerbden ise Bizans imperiyasina hucum etmisdir Ebu Bekr 634 cu ilde vefat etmis onu ise Omer evez etmisdir Omer de oz novbesinde yurusler heyata kecirirdi 636 ci ilin mayin imperator Irakli itirilmis torpaqlari yeniden ele kecirmek ucun boyukhecmli bir ekspedisiya basladir ancaq onun ordusu 636 ci ilin avqust ayinda bas tutmus Yermuq doyusunde helledici sekilde meglub edilir Netice etibarile Suriyadaki Rasidi ordusunun ali bas komandani Ebu Ubeyde 636 ci ilin oktyabr ayinin evvellerinde gelecek planlari muzakire etmek ucun bir muharibe qurultayi kecirmisdir Novbeti hedefin Yeruselim ve ya sahil seheri olmasi muzakire edilirdi Ebu Ubeyde muselmanlara qarsi muqavimet gostermis bu seherlerin ikisinin de ehemiyyetli oldugunu dusunurdu Mesele haqqinda qerar vere bilmeyen Ebu Ubeyde xelife Omere telimat almaq ucun mektub yazmisdir Cavabinda xelife onlara Yeruselimi ele kecirmek emri vermisdir Ebu Ubeyde tez bir zamanda Cabiyeden Yeruselime dogru irelilemisdir Ordunun onunde Xalid ibn Velid ve onun hereketli kesikci destesi var idi Muselmanlar noyabr ayinin evvellerinde Yeruselim seherine catmis Bizans qarnizonu ise derhal mudafie vasiteleri ile guclendirilmis sehere cekilmisdir MuhasireI Irakli Yeruselimi farslardan aldiqdan sonra seher coxlu mudafie vasiteleri ile guclendirilmisdi Bizans ordusu Yermuq doyusunde meglub edildikden sonra Yeruselim patriarxi Sofroni seherin mudafie vasitelerini berpa etmek qerari alir Muselmanlara bu vaxta qeder seheri hec vaxt muhasireye almamisdi Buna baxmayaraq saratin quvveler 634 cu ilden sonra sehere olan butun yollari tehluke altina salmisdi Seher ehate edilmemis olsa da muselmanlar Iordan cayinin serqindeki Pella ve Busra seherlerini ele kecirdikden sonra muhasireye alinmis veziyyetde idi Yermuq doyusunden sonra seherin Suriyanin qalani ile elaqesi tamamile kesilmisdi Seherde qacilmaz gorunen bor muhasireye hazirliqlara baslanmisdi Muselman ordusu catanda Sofroni butun dirilden xac da daxil olmaqla butun dini emanetleri toplayir ve gizlince sahilden Konstantinopol seherine gonderir Muselman qosunlari 636 ci ilin noyabr ayinda seheri muhasireye alir Muselmanlar sehere surekli hucumlar etmek evezine bizanslilarin erzaqlari bitene qeder ve onlar qan axidilmadan teslim olmaga razi olana qeder muhasireni davam etdirmeye qerar verirler Baxmayaraq ki muhasirenin detallari tarixi menbelerle qeyd olunmayib gorunur ki qan axidilmadan neticelenib Bizans qarnizonu pis veziyyete dusmus Irakliden yardim ala bilmirdiler Dord ay davam eden muhasireden sonra Sofroni xelifenin Yeruselime gelib muqavile imzalamasi teslimiyyeti mehz ozunun qebul etmesi serti ile seheri teslim etmeye ve cizye odemeye razi olur Menbelerde yazilir ki muselmanlar Sofroninin sertlerinden xeber olanda serkerdelerden biri olan xelifenin Medineden Felestine gelmesini gozlemek evezine muqavileni imzalamaga xelife qisminde gorunus cehetden Omere benzeyen Xalid ibn Velid gonderilsin Muselmanlar buna cehd etseler de bu hiyle ugursuz alinir Ehtimal olunur ki Xalid Suriyada cox meshur idi ya da seherde Medineye ziyaret etmis ve Omer ile Xalidi ayri ayriliqda gormus xristian erebler yasayirdi Bundan sonra Yeruselim patriarxi danisiqlara getmekden imtina edir Xalid tapsiriginin ugursuz oldugunu bildirende Ebu Ubeyde Omere mektub yazaraq veziyyeti basa salir ve onu Yeruselime cagirir ki teslimiyyeti qebul etsin Teslimiyyet Muqeddes meqbere kilsesinin indiki dovrde olan binasi Yeruselimli Sofroni xelife Omeri burada namaz qilmaga devet etmisdir Yeruselimin teslim olmasinin deqiq tarixi melum deyil ve mubahise movzusudur Hadiseye yaxin esrlerde esreye getirilmis salnameler kimi birinci dereceli menbeler meselen 695 785 adeten 638 ci ili bezileri ise 636 ci ili 636ci ve ya 637 ci ili ya da 637 ci ili gosterir Ikinci dereceli akademik menbeler daha cox 638 ci ili ustun tutur Britannika Ensiklopediyasinda ferqli meqalelerde her iki tarix de qeyd edilmisdir Omer 637 ci ilin aprel ayinda Felestine catir Onun getdiyi ilk yer Cebiyye olur ki o muhafize destesi ile gezen Ebu Ubeyde Xalid ve Yezid ile burada gorusur Emr seheri muhasireye alan muselman ordusunun bascisi teyin edilir Omerin Yeruselim seherine catmasindan bir az sonra Omeriyye sazisi adinda bir muqavile imzalanir Muqavilenin sertlerine gore Yeruselim muselmanlara teslim edilecek cizye qarsiliginda seherde yasayan xristianlarin mulki ve dini azadliqlarina teminat verilecekdi Muqavile muselmanlar adindan xelife Omer terefinden imzalanir Xalid Emr Ebdulrehman ibn Evf ve Muaviye ise buna sahidlik edir Menbelere esasen Yeruselim ya 637 ci ya da ki 638 ci ilde xelifeye resmi sekilde teslim edilir 500 illik qeddar Roma yunan hakimiyyetinden sonra ilk defe yehudilere Yeruselim seherinde yasamaga icaze verilir Muselman salnamecilerin eserlerindeki annallarda qeyde alinmisdir ki zohr namazi zamani Sofroni Omeri berpa edilmis Muqeddes meqbere kilsesinde ibadet etmeye devet edir Omer bu teklifi redd edir Cunki o qorxurdu ki bu deveti qebul etmek kilsenin xristianlara aidliyini tehluke altina salar ve muselmanlarin sazisin sertlerini pozaraq kilseni mescide cevirmesi ile neticelener Xelife Yeruselim seherinde on gun qaldiqdan sonra Medineye qayidir Netice691 ci ilde Emevi xelifesi terefinden insa edilen Qubbetus Sehra Xelifenin telimatlarina riayet eden Yezid Kesariya seherine irelileyir ve liman seherini muhasireye alir Emr ve Surahbil Felestinin isgalini tamamlamaq ucun yuruslere edir ki onlar bu tapsirigi ilin sonuna qeder yerine yetirir Buna baxmayaraq Kesariya seheri 640 ci ile qeder feth edile bilinmir Hemin il seher qarnizonu dovrun Suriya valisi I Muaviyeye teslim olur 17 minlik orduya basciliq eden Ebu Ubeyde ve Xalid Yeruselim seherini terk ederek Suriyanin simalini feth etmeye gedir Bu 637 ci ilin axirlarinda Antioxiyanin feth edilmesi ile sona catir Muselmanlar 639 cu ilde Misire yurus edir ve orani feth edir Omer Yeruselim seherinde qaldigi vaxtlarda Sofroni onu Mebed dagi kimi seherin muxtelif ziyaretgahlarina aparir Mebedin yerlesdiyi erazinin pis veziyyetde oldugunu goren Omer emr verir ki xarabaliqlar temizlensin ve erazide taxtadan mescid tikilsin Bele bir tikilini qeyd eden en erken menbe qalliyali yepiskop Arkulfa aiddir 679 682 ci illerde Yeruselim seherini ziyaret eden Arkulf taxta salbanlar ve lovhelerden istifade ederek evvelki xarabaliqlarin yerlesdiyi yerde tikilmis 3 mine yaxin perestiskara ev sahibliyi ede bilecek primitiv bir ibadet evi haqqinda melumat verir Yeruselim seheri ele kecirildikden texminen yarim esr sonra 691 ci ilde Emevi xilafesi Mebed daginin temelinin uze cixan hissesi uzerinde Qubbetus Sehranin tikilmesi haqda emr verir XX esr tarixsunasi El Muqeddesi yazmisdir ki Ebdulmelik mebedi seherin xristian kilselerinin ezemetine reqib olmaq ucun tikir Niyyetinden asili olmayaraq mebedin valehedici pariltisi ve boyukluyu Yeruselim seherinin erken muselman inancina baglanmasinda boyuk rolu olmusdur Seherin gorkemliliyi regiondaki saratinler bir birleri ile nezaret ugrunda vurusduguna gore novbeti 400 il erzinde itir Yeruselim Birinci selib yurusu zamani 1099 cu ilde selebciler terefinden ele kecirilene qeder muselman nezaretinde qalir HedislerIslamin sunnilik mezhebinde inanilir ki Mehemmed muxtelif islam menbelerinde qeyd olunan coxlu sayda hedisde Yeruselim seherinin fethi haqqinda evvelceden melumat verir Bu Sehih el Buxari eserinin Cizye ve anbar kitabi nda da qeyd edilmisdir Men Tebuk yurusu zamani o deri cadirinda oturarken peygamberin yanina getdim O dedi ki Axiretin geldiyini gosteren alti isareni sayim menim olumum Yeruselimin fethi senin de yoluxacagin veba Yeruselimin muhasiresi islamin en erken dovrlerinde yayildigi vaxtlarda Omerin nezareti ile Ebu Ubeyde terefinden heyata kecirilmisdir Bu epidemiya Mehemmedin bir cox gorkemli sehabesinin olumune sebeb oldugundan muselman menbelerinde meshurdur QeydlerMueyyen menbeler qeyd edir ki muhasireden sadece iki ay evvel bas tutmus Yermuq doyusunde muselmanlardan 4 min nefer helak olmusdur Muselman tarixsunaslar muhasirenin baslandigi tarix haqqinda ferqli melumatlar verirler Teberi muhasirenin 636 ci ilde basladigini qeyd etse de Belazuri seherin teslimiyyet tarixini 638 ci il gosterir Futuh II XI ve ya seh 139 seh 214 Aga I Ekrem dusunur ki 636 637 ci iller muhasirenin davam etdiyi dovre en uygun tarixdir MenbeIstinadlar Akram 2004 seh 431 Greatrex Lieu 2002 seh 198 Haldon 1997 seh 46 Nicolle 1994 seh 12 14 Lewis 2002 seh 65 Gil 1997 seh 51 Runciman 1987 seh 17 Gibbon 1862 Volume 6 p 321 Akram 2004 seh 432 Benvenisti 1998 seh 14 Akram 2004 seh 433 Gil Moshe A History of Palestine 634 1099 Cambridge University Press 1997 seh 51 ISBN 9780521599849 Istifade tarixi 22 sentyabr 2020 Benvenisti Meron City of Stone The Hidden History of Jerusalem University of California Press 1996 seh 5 ISBN 9780520918689 Istifade tarixi 22 sentyabr 2020 Haldon J F Byzantium in the Seventh Century The Transformation of a Culture Cambridge University Press 1990 seh 301 ISBN 9780521319171 Istifade tarixi 22 sentyabr 2020 Hoppe Leslie J The Holy City Jerusalem in the Theology of the Old Testament Liturgical Press 2000 seh 15 ISBN 9780814650813 Istifade tarixi 22 sentyabr 2020 Runciman Steven A History of the Crusades 1 The First Crusade and the Foundation of the Kingdom of Jerusalem Cambridge University Press 1987 seh 3 ISBN 9780521347709 Istifade tarixi 22 sentyabr 2020 El Awaisi Abd al Fattah Umar s Assurance of Safety to the People of Aeia Jerusalem A Critical Analytical Study of the Historical Sources Journal of Islamic Jerusalem Studies Summer 2000 3 2 47 89 November 25 2021 tarixinde Istifade tarixi 22 sentyabr 2020 The first Muslim conquest of Jerusalem in Muhrram 17 AH February 638 CE Theophilus of Edessa Theophilus of Edessa s Chronicle and the Circulation of Historical Knowledge in Late Antiquity and Early Islam Liverpool University Press 2011 seh 114 ISBN 9781846316975 March 28 2022 tarixinde Istifade tarixi 22 sentyabr 2020 638 The capture of Jerusalem and the visit of Umar Footnote 254 discusses the different dates from old sources 638 637 636 37 and the different scholarly discussions Jerusalem Roman rule Encyclopaedia Britannica Encyclopaedia Britannica Inc September 22 2022 tarixinde Istifade tarixi 22 sentyabr 2020 Sophronius patriarch of Jerusalem Encyclopaedia Britannica Encyclopaedia Britannica Inc March 12 2022 tarixinde Istifade tarixi 22 sentyabr 2020 Gil 1997 seh 52 Akram 2004 seh 434 Gil 1997 seh 54 Gil 1997 seh 70 71 Zank Michael Byzantian Jerusalem Boston University 4 January 2007 tarixinde Istifade tarixi 1 February 2007 al Waqidi Futuh al Sham Volume 1 p 169 Akram 2004 seh 438 Hoppe 2000 seh 15 Elad 1999 seh 33 Sunan Ibn Majah 4042 Sahih al Bukhari 3176 Sahih al Bukhari Vol 4 Book 53 Hadith 401 Menbe Akram Agha Ibrahim The Sword of Allah Khalid bin al Waleed His Life and Campaigns Oxford United Kingdom Oxford University Press 2004 ISBN 0 19 597714 9 Benvenisti Meron City of Stone The Hidden History of Jerusalem Berkeley and Los Angeles California University of California Press 1998 ISBN 0 520 20768 8 2019 03 31 tarixinde Istifade tarixi 2020 09 06 Elad Amikam Medieval Jerusalem and Islamic Worship Holy Places Ceremonies Pilgrimage Leiden The Netherlands and New York New York Brill Publishers 1999 1995 ISBN 90 04 10010 5 2019 03 31 tarixinde Istifade tarixi 2020 09 06 Gibbon Edward The History of the Decline and Fall of the Roman Empire Volume 6 J D Morris Publishers 1862 Gil Moshe A History of Palestine 634 1099 Ethel Broido terefinden tercume olunub Cambridge Cambridge University Press 1997 1983 ISBN 0 521 59984 9 Greatrex Geoffrey Lieu Samuel N C The Roman Eastern Frontier and the Persian Wars Part II 363 630 AD New York New York and London United Kingdom Routledge Taylor amp Francis 2002 ISBN 0 415 14687 9 2020 04 19 tarixinde Istifade tarixi 2020 09 06 Haldon John F Byzantium in the Seventh Century The Transformation of a Culture Cambridge United Kingdom Cambridge University Press 1997 1990 ISBN 978 0 521 31917 1 Hoppe Leslie J The Holy City Jerusalem in the Theology of the Old Testament Collegeville Minnesota The Liturgical Press 2000 ISBN 0 8146 5081 3 2019 03 31 tarixinde Istifade tarixi 2020 09 06 Lewis Bernard The Arabs in History Oxford United Kingdom Oxford University Press 2002 1993 ISBN 0 19 280310 7 2019 03 31 tarixinde Istifade tarixi 2020 09 06 Nicolle David Yarmuk 636 A D The Muslim Conquest of Syria Oxford United Kingdom Osprey Publishing Limited 1994 ISBN 1 85532 414 8 2016 02 07 tarixinde Istifade tarixi 2020 09 06 Runciman Steven A History of the Crusades Volume 1 The First Crusade and the Foundation of the Kingdom of Jerusalem Cambridge United Kingdom Cambridge University Press 1987 1951 ISBN 978 0 521 34770 9 2021 12 07 tarixinde Istifade tarixi 2020 09 06 Xarici kecidlerJerusalem and Umar ibn al Khattab Lost Islamic History