Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Xorasan bəylərbəyliyi — Səfəvilər dövlətinə bağlı bölgələrdən biri.
| Əyalət | |||
| Xorasan bəylərbəyliyi | |||
|---|---|---|---|
| |||
| | |||
| Ən böyük şəhər | Məşhəd Herat Mərv | ||
| Rəsmi dilləri | Azərbaycan dili, fars dili | ||
| Bəylərbəyi | |||
| • 1515-1521 | Təhmasib mirzə (ilk) | ||
| • 1712-1715 | Cəfər xan Ustaclı (son) | ||
 |  | |||||||||
Səfəvilər dövlətinin bayrağı və gerbi | ||||||||||
Tarixi
XVI əsrin əvvəlindən Şeybanilər bütün Xorasanı ələ keçirməyə can atdılar, lakin onun yalnız şimal-şərq hissəsində (yəni Bəlx vilayətində) kifayət qədər möhkəmlənə bildilər. O zamankı Xorasanın qalan üç vilayəti- Herat, Məşhəd və Mərv yenə də Səfəvilərin hakimiyyəti altında qaldı.
Orta Asiyanın sünni ruhaniləri şiələrə münasibətdə bütün vasitələrlə dini fanatizmi qızışdırır və Səfəvilər dövləti ilə mübarizədə Şeybaniləri hər cəhətdən müdafiə edirdilər. Şeybanilər Xorasanda hökmdarlıq uğrunda qızılbaşlarla mübarizəni "dönüklərə (rəfizilərə) – şiələrə" qarşı "müqəddəs müharibə" şüarı altında aparırdılar.
I Şah İsmayılın vəfatından və qızılbaş tayfalarının ara müharibələri ilə əlaqədar olaraq ölkədəki qarışıqlıqlardan istifadə edənn Şeybani xanın oğlu və varisi Xorasan üzərinə dəfələrlə basqınlar etdi. Özbəklərin hücumları demək olar ki, hər il təkrar olunurdu. "Qiyamçı qızılbaşlar kütləsinə" qarşı ittifaq yaratmış Osmanlı türkləri və özbəklərlə eyni vaxtda mübarizə aparmaq Səfəvilər dövləti üçün çətin idi.
1524-cü ildə Übeydulla xan Herata hərəkət etdi, lakin Xorasan bəylərbəyi Durmuş xan Şamlının qoşunları ilə toqquşaraq geri döndü.
1526-cı ildə Durmuş xan Şamlının vəfatından sonra Xorasandakı qarışıqlıqdan istifadə edən özbəklər Amudəryanı keçərək Tus şəhərini mühasirəyə aldılar və onu tutdular. Hicri 933 (1527)-cü ildə qızılbaşlar Bistam yaxınlığında yenidən məğlubiyyətə uğradılar. Özbəklər Astrabadı tutdular.
1528-ci ildə Übeydulla Xorasanın paytaxtı Heratı mühasirəyə aldı O, ancaq yeddi ay keçdikdən sonra şah ordusunun yaxınlaşması xəbərini alaraq mühasirəni aradan qaldırdı. Güman edilir ki, ən böyük toqquşma hicri 935 (1528)-ci ildə Cam vilayətində, Sarıqamış adlı yeri yaxınlığında baş verdi. Vuruşmanın miqyası haqqında buna əsasən mühakimə yürütmək olar ki, Übeydulla öz qüvvələrini "Mavəraünnəhr, Qaşqar, Türkistan, Əndican, Otrar, Seyran, Kabil, Turfan, Qılman, qazax, Qıpçaq və Qırğız çöllərindən" elə bir sayda toplamışdı ki, "Çingiz xan dövründən indiyə kimi Amudəryanı belə çoxsaylı qoşun keçməmişdi". Döyüşün əvvəlində qızılbaş ordusunun cinahları özbəklərin hücumuna tab gətirməyərək geri çəkilmişdilər, lakin I Şah Təhmasibin yerləşdiyi mərkəzi cəbhə möhkəm dayanmışdı. Qızılbaşlar döyüşə yeni qüvvələr cəlb etməklə özbək qoşununu məğlubiyyətə uğratdılar. Übeydulla qaçaraq güclə canını qurtardı,
lakin şah Bağdada qiyamını yatırmağa getdikdən sonra Übeydulla əvvəlcə Məşhədi, sonra isə Heratı tutdu.
Hicri 936 (1529-cu ilin sonu) cı ildə 70 minlik şah qoşunu yenidən Xorasanı tutdu. Şah Heratda qardaşı Bəhram mirzəni lələsi Qazi xan Təkəli ilə Xorasan hakimi kimi təsdiq etdi. Bütün yerlərə qızılbaş hakimləri təyin edildilər.
Hicri 938 (1531)-ci ildə Übeydulla Xorasan üzərinə yeni yürüş təşkil etdi. Özbəklər Məşhədi tutub Heratı mühasirəyə aldılar. Şəhərin mühasirəsi il yarım davam etdi. Qalada ərzaq ehtiyatları tükəndi. Qazi xan şəhər sakinlərini qaladan çıxardı ki, onların hesabına qoşun davam gətirsin. "Təkəli tayfası bu qarışıqlıqlar zamanı yoxsul rəiyyəti sıxışdırdı və onlara zülm etdi". Şəhərdən çıxarılan hər ailədən üç yüz Təbriz dinarı alırdılar. Şəhəri tərk edən sakinlərin evləri qızılbaşlar tərəfindən qarət edilirdi. Heratda elə dəhşətli aclıq baş verdi ki, mühasirəyə alınanlar "pişiklərin və itlərin ətini" yeməyə başladılar. 1532-ci ilin sonunda özbəklər şahın yürüşü xəbərini alıb Heratın mühasirəsindən əl çəkdilər.
Xorasan ərazisində ardı-arası kəsilməyən müharibələr nəticəsində yerli əhali tamamilə dilənçi vəziyyətinə düşdü. Xalq həm özbək qoşunlarının əsarətindən, həm də qızılbaş əyalət hakimlərinin zülm və özbaşınalığından eyni dərəcədə əziyyət çəkirdi. Məsələn, salnaməçinin yazdığına görə, Übeydulla xan şəhərdən geri çəkildikdən sonra Herata daxil olan şah, Heratın özbəklər tərəfindən mühasirəsi zamanı "məzlumların əmlakını qarət etdiklərinə", xalqı incitdiklərinə görə Xorasan hakimi Qazi xanı və onun köməkçilərini vəzifədən kənar etməyə məcbur olmuşdu. Xəzinədən "yoxsullara" və "zəiflərə" pul paylandı.
Ağzıvar xan Şamlı eyni zamanda vilayətin nominal hakimi çahzadə Sam mirzə Səfəvinin atabəyi (lələsi) yerini tutmaqla Xorasan hakimi təyin olundu.
1534-cü ildə vəkil Hüseyn xan Şamlının öldürülməsi ilə əlaqədar olaraq qızılbaş tayfaları arasında başlanan ara müharibələri, Xorasanda da feodal hərc-mərcliyinə səbəb oldu. Hüseyn xan Şamlının həmtayfası, Xorasan bəylərbəyi Ağzivər sultan Şamlı mərkəzi hakimiyyətə qarşı qiyam qaldırdı. Onun qiyamında istər-istəməz hamisi olduğu şahın qardaşı Sam Mirzə də iştirak etdi. Qiyamçılar Herat şəhəri sakinlərinin əmlakını qarət etdilər. Sonra isə o zaman olan Şah Humayunun tabeliyindəki Qəndəhar şəhərini ələ keçirmək məqsədilə yürüşə başladılar. Qalanın iki aylıq uğursuz mühasirəsindən sonra Hümayunun qardaşı Mirzə Kamran iyirmi minlik qoşunla mühasirədə olanların köməyinə gəldi. Düşmənin üstün qüvvələri ilə döyüşdə qiyamçılar darmadağın edildilər. Ağzivər sultan özü də həlak oldu. Bundan sonra Sam Mirzə özünü I Təhmasibin qarşısında təmizə çıxarmaq üçün bir neçə "qiyam təhrikçisini" edam etdirib başlarını şaha göndərdi.
Vilayətləri
Mahalları
Nahiyələri
Hakimləri
- Təhmasib mirzə (1515–21).
- Durmuş xan Şamlı (1521–25)
- Sam mirzə (1524–29) (1533–37)
- Hüseyn xan Şamlı (1524–29)
- Əliqulu mirzə (1529–30).
- Bəhram mirzə (1530–33)
- Qazi xan Təkəli (1529–33)
- Sam mirzə (1533–35)
- Ağzivər xan Şamlı (1533–36)
- Məhəmməd Xudabəndə mirzə (1537–56, 1577-ci ildən şah)
- İbrahim mirzə (1556–68)
- Abbas mirzə (1572–87, 1587-ci ildən şah)
- Əliqulu xan Şamlı (1572–81)
- Mürşüdqulu xan Ustaclı (1581–86)
- İbrahim xan Çavuşlu-Ustaclı (1586–87).
- Ümmət xan Ustaclı (1587–89)
- 1589–1598 Şeybanilərin istilası.
- Budaq xan Çigəni (1598–1605)
- Yusifəli xan (1605–10)
- Mehrab xan Qacar (1610–20)
- Şahnəzər xan Təkəli (1620–30)
- Qaraçaqay xan (1618–25)
- Əbu əl-Fəth Mənuçöhr xan (1625–1636)
- II Qarçaqay xan (1636 -?)
- Mürtəzaqulu xan Qacar (1667–70)
- Səfiqulu xan(1676–80)
- Abdulla xan (1698–1703)
- Gürgin xan (1704–09)
- Məhəmməd xan (1708/1709-?)
- Keyxosrov xan(1709–11)
- Məhəmmədzaman xan Şamlı (1711)
- Abbasqulu xan Şamlı (1711–12)
- Cəfər xan Ustaclı (1712–15)
- 1716–1736 əfqanların istilası.
- 1736–1796 avşarlar
- 1755–1776 əfqanların istilası.
- Məhəmmədvəli xan Qacar (1802–17)
- Həsənəli mirzə Qovanlı-Qacar (1817–1823)
- Abbas mirzə Qovanlı-Qacar (1831–33)
- Məhəmməd mirzə (1833–34, 1834-cü ildən şah)
İstinadlar
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Xorasan beylerbeyliyi Sefeviler dovletine bagli bolgelerden biri EyaletXorasan beylerbeyliyiBayraq En boyuk seher Meshed Herat MervResmi dilleri Azerbaycan dili fars diliBeylerbeyi 1515 1521 Tehmasib mirze ilk 1712 1715 Cefer xan Ustacli son Sefeviler dovletinin bayragi ve gerbiTarixiXVI esrin evvelinden Seybaniler butun Xorasani ele kecirmeye can atdilar lakin onun yalniz simal serq hissesinde yeni Belx vilayetinde kifayet qeder mohkemlene bildiler O zamanki Xorasanin qalan uc vilayeti Herat Meshed ve Merv yene de Sefevilerin hakimiyyeti altinda qaldi Orta Asiyanin sunni ruhanileri sielere munasibetde butun vasitelerle dini fanatizmi qizisdirir ve Sefeviler dovleti ile mubarizede Seybanileri her cehetden mudafie edirdiler Seybaniler Xorasanda hokmdarliq ugrunda qizilbaslarla mubarizeni donuklere refizilere sielere qarsi muqeddes muharibe suari altinda aparirdilar I Sah Ismayilin vefatindan ve qizilbas tayfalarinin ara muharibeleri ile elaqedar olaraq olkedeki qarisiqliqlardan istifade edenn Seybani xanin oglu ve varisi Xorasan uzerine defelerle basqinlar etdi Ozbeklerin hucumlari demek olar ki her il tekrar olunurdu Qiyamci qizilbaslar kutlesine qarsi ittifaq yaratmis Osmanli turkleri ve ozbeklerle eyni vaxtda mubarize aparmaq Sefeviler dovleti ucun cetin idi 1524 cu ilde Ubeydulla xan Herata hereket etdi lakin Xorasan beylerbeyi Durmus xan Samlinin qosunlari ile toqqusaraq geri dondu 1526 ci ilde Durmus xan Samlinin vefatindan sonra Xorasandaki qarisiqliqdan istifade eden ozbekler Amuderyani kecerek Tus seherini muhasireye aldilar ve onu tutdular Hicri 933 1527 cu ilde qizilbaslar Bistam yaxinliginda yeniden meglubiyyete ugradilar Ozbekler Astrabadi tutdular 1528 ci ilde Ubeydulla Xorasanin paytaxti Herati muhasireye aldi O ancaq yeddi ay kecdikden sonra sah ordusunun yaxinlasmasi xeberini alaraq muhasireni aradan qaldirdi Guman edilir ki en boyuk toqqusma hicri 935 1528 ci ilde Cam vilayetinde Sariqamis adli yeri yaxinliginda bas verdi Vurusmanin miqyasi haqqinda buna esasen muhakime yurutmek olar ki Ubeydulla oz quvvelerini Maveraunnehr Qasqar Turkistan Endican Otrar Seyran Kabil Turfan Qilman qazax Qipcaq ve Qirgiz collerinden ele bir sayda toplamisdi ki Cingiz xan dovrunden indiye kimi Amuderyani bele coxsayli qosun kecmemisdi Doyusun evvelinde qizilbas ordusunun cinahlari ozbeklerin hucumuna tab getirmeyerek geri cekilmisdiler lakin I Sah Tehmasibin yerlesdiyi merkezi cebhe mohkem dayanmisdi Qizilbaslar doyuse yeni quvveler celb etmekle ozbek qosununu meglubiyyete ugratdilar Ubeydulla qacaraq gucle canini qurtardi lakin sah Bagdada qiyamini yatirmaga getdikden sonra Ubeydulla evvelce Meshedi sonra ise Herati tutdu Hicri 936 1529 cu ilin sonu ci ilde 70 minlik sah qosunu yeniden Xorasani tutdu Sah Heratda qardasi Behram mirzeni lelesi Qazi xan Tekeli ile Xorasan hakimi kimi tesdiq etdi Butun yerlere qizilbas hakimleri teyin edildiler Hicri 938 1531 ci ilde Ubeydulla Xorasan uzerine yeni yurus teskil etdi Ozbekler Meshedi tutub Herati muhasireye aldilar Seherin muhasiresi il yarim davam etdi Qalada erzaq ehtiyatlari tukendi Qazi xan seher sakinlerini qaladan cixardi ki onlarin hesabina qosun davam getirsin Tekeli tayfasi bu qarisiqliqlar zamani yoxsul reiyyeti sixisdirdi ve onlara zulm etdi Seherden cixarilan her aileden uc yuz Tebriz dinari alirdilar Seheri terk eden sakinlerin evleri qizilbaslar terefinden qaret edilirdi Heratda ele dehsetli acliq bas verdi ki muhasireye alinanlar pisiklerin ve itlerin etini yemeye basladilar 1532 ci ilin sonunda ozbekler sahin yurusu xeberini alib Heratin muhasiresinden el cekdiler Xorasan erazisinde ardi arasi kesilmeyen muharibeler neticesinde yerli ehali tamamile dilenci veziyyetine dusdu Xalq hem ozbek qosunlarinin esaretinden hem de qizilbas eyalet hakimlerinin zulm ve ozbasinaligindan eyni derecede eziyyet cekirdi Meselen salnamecinin yazdigina gore Ubeydulla xan seherden geri cekildikden sonra Herata daxil olan sah Heratin ozbekler terefinden muhasiresi zamani mezlumlarin emlakini qaret etdiklerine xalqi incitdiklerine gore Xorasan hakimi Qazi xani ve onun komekcilerini vezifeden kenar etmeye mecbur olmusdu Xezineden yoxsullara ve zeiflere pul paylandi Agzivar xan Samli eyni zamanda vilayetin nominal hakimi cahzade Sam mirze Sefevinin atabeyi lelesi yerini tutmaqla Xorasan hakimi teyin olundu 1534 cu ilde vekil Huseyn xan Samlinin oldurulmesi ile elaqedar olaraq qizilbas tayfalari arasinda baslanan ara muharibeleri Xorasanda da feodal herc mercliyine sebeb oldu Huseyn xan Samlinin hemtayfasi Xorasan beylerbeyi Agziver sultan Samli merkezi hakimiyyete qarsi qiyam qaldirdi Onun qiyaminda ister istemez hamisi oldugu sahin qardasi Sam Mirze de istirak etdi Qiyamcilar Herat seheri sakinlerinin emlakini qaret etdiler Sonra ise o zaman olan Sah Humayunun tabeliyindeki Qendehar seherini ele kecirmek meqsedile yuruse basladilar Qalanin iki ayliq ugursuz muhasiresinden sonra Humayunun qardasi Mirze Kamran iyirmi minlik qosunla muhasirede olanlarin komeyine geldi Dusmenin ustun quvveleri ile doyusde qiyamcilar darmadagin edildiler Agziver sultan ozu de helak oldu Bundan sonra Sam Mirze ozunu I Tehmasibin qarsisinda temize cixarmaq ucun bir nece qiyam tehrikcisini edam etdirib baslarini saha gonderdi VilayetleriHerat Meshed Merv DergezMahallariBircendNahiyeleriHakimleriTehmasib mirze 1515 21 Durmus xan Samli 1521 25 Sam mirze 1524 29 1533 37 Huseyn xan Samli 1524 29 Eliqulu mirze 1529 30 Behram mirze 1530 33 Qazi xan Tekeli 1529 33 Sam mirze 1533 35 Agziver xan Samli 1533 36 Mehemmed Xudabende mirze 1537 56 1577 ci ilden sah Ibrahim mirze 1556 68 Abbas mirze 1572 87 1587 ci ilden sah Eliqulu xan Samli 1572 81 Mursudqulu xan Ustacli 1581 86 Ibrahim xan Cavuslu Ustacli 1586 87 Ummet xan Ustacli 1587 89 1589 1598 Seybanilerin istilasi Budaq xan Cigeni 1598 1605 Yusifeli xan 1605 10 Mehrab xan Qacar 1610 20 Sahnezer xan Tekeli 1620 30 Qaracaqay xan 1618 25 Ebu el Feth Menucohr xan 1625 1636 II Qarcaqay xan 1636 Murtezaqulu xan Qacar 1667 70 Sefiqulu xan 1676 80 Abdulla xan 1698 1703 Gurgin xan 1704 09 Mehemmed xan 1708 1709 Keyxosrov xan 1709 11 Mehemmedzaman xan Samli 1711 Abbasqulu xan Samli 1711 12 Cefer xan Ustacli 1712 15 1716 1736 efqanlarin istilasi 1736 1796 avsarlar 1755 1776 efqanlarin istilasi Mehemmedveli xan Qacar 1802 17 Heseneli mirze Qovanli Qacar 1817 1823 Abbas mirze Qovanli Qacar 1831 33 Mehemmed mirze 1833 34 1834 cu ilden sah IstinadlarHemcinin baxXorasan