Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Xaçova döyüşü– 1596-cı il 24-26 oktyabr aralığı tarixində baş vermiş döyüşdür. Bu döyüş Osmanlı ordusunun Avstriya hersoqluğu və Transilvaniya knyazlığı arsında baş vermişdir. Osmanlı ordusunun qələbəsi ilə bitmişdir.
| Osmanlı–Avstriya müharibəsi (1593-1606) | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| Tarix | 1593–1606 | ||
| Yeri | Xaçova (Mezőkeresztes) Macarıstan | ||
| Nəticəsi | Osmanlının qələbəsi | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Döyüşdən əvvəlki inkişaf
Avstriya torpaqlarından Osmanlı İmperiyasına basqın edən Uskoklar 1568-ci ildə barışıq imzalamış iki dövlət arasındakı münasibətləri gərgin bir səviyyəyə gətirdi. Digər tərəfdən,Bosniya qubernatoru Telli Həsən Paşanın Avstriyanın işğalında olan Xorvatiya bölgələrinə etdiyi yürüşlər də sülhü pozmağa qadir idi. 29 iyun 1593-cü ildə Həsən Paşanın Sisak döyüşündə şəhid düşməsi və ordusunun məhv edilməsi bölgədəki tarazlıqları pozan bir inkişaf idi. 4 iyul 1593-cü ildə Osmanlı İmperiyası Avstriyaya qarşı müharibəyə açdığını elan etdi və Qoca Sənan Paşanın komandanlığı altında Osmanlı ordusu Avstriya sərhədinə yürüş etdi. Bu ilk yürüşdə, bir müddət əvvəl Avstriya tərəfindən tutulan Macarıstanın qərbindəki Balaton gölünün şimalında olan Varpalota və Vesprem qalaları yenidən geri alındı. Ancaq Osmanlı ordusu,Sekeşfexervar (Osmanlı dönəmində İstolni Belqrad) şəhərində Avstriya ordusu tərəfindən məğlub edildi. 1593-cü il 1 oktaybrda isə Avstriya 1533-cü ildən Osmanlı dövlətinə ödədiyi vergini artıq ödəməyəcəyini elan etdi.Avstriyalılar 1594-cü ildə Esterqom və Hatvan şəhərlərinin mühasirəsinə başladı. Bundan əlavə, Tata,Martin və Dyör (Osmanlı dönəmində Yanıqqala) qalaları Avstriya tərəfindən tutuldu. Ancaq 1595-ci ildə Sultan III Muradın vəfatı və Osmanlıya bağlı olan Transilvaniya,Valaxiya və Boğdan vivodlarının (indiki Rumıniya) üsyanı ilə, Avstriya cəbhəsinin idarəçiliyi boşluğa düşdü. Ordunun prioriteti Rumıniya vivodlarının üsyanını yatırtmaq istədikdə, Avstriya cəbhəsindən mənfi xəbərlər gəlməyə başladı. 2 sentyabr 1595-ci ildə Esterqom qalası avstriyalıların əlinə keçdi. Buna görə III Mehmed ordusunun başında bir səfərə çıxmağa qərar verdi. Bu Sultan Süleyman Qanuninin 1566-cı ildə Siqetvar hücumundan 30 il sonra bir Osmanlı sultanın ordusunun başında ilk səfərə çıxışı idi. Səfərdə 1552-ci ildə mühasirə edilməsinə baxmayaraq alına bilməyən Egri (Eger) qalası var idi, lakin mühasirəsi 1566-cı ildə Siqetvarın fəthi qərarı ilə tərk edildi. 24 sentyabr 1596-cı ildə başlayan mühasirə 12 oktyabrda müvəffəq oldu və şəhər Osmanlı ərazilərinə qatıldı.
Döyüşdən əvvəlki hadisələr
Alman Kralının qardaşı Archduke III.Maksimilianın komandanlıq Avstriya ordusu Eger qalasını geri almaq və Osmanlı Ordusunu güllələmək üçün hərəkətə keçdi. Bu ordunun sayının az olduğunu düşünən Böyük Vəzir Damat İbrahim Paşa, 22 oktyabrda Avstriya ordusuna ən yaxın olan Cəfər Paşaya hücum əmri verdi. 10.000 əsgəri olan Rumeli Bəylərbəyi Vəli Paşa əmrinə tabe olmadıqda və 4500 əsgərlə rəqib ordunun üstündən keçəndə Cəfər paşa çox itki verdi və döyüş bölgəsindən geri çəkildi.
Döyüşün gedişatı
Bunun görədə məhz Osmanlı ordusu Mezkeresztes Ovalığına (Xaçova) piyada gedərək 25 Oktyabr günü buraya yerləşdi və düşməni gözləməyə başladı. Avstriya-Alman ordusunda İspan, Macar, Polyak (Polşa), Belçika, Hollandiya, Papa dövləti, Xorvatiya, Çexiya və Slovakiya qüvvələri, həmçinin Transilvaniya qüvvələri də var idi. Birinci gün baş verən qarşıdurmalar zamanı Krım xanı Fətih Giray xan və Ağaoğlu Sinan Paşanın komandanlığı altında olan Osmanlı qabaqlayıcı qüvvələri Avstriya ordusunun 6000 itkisinə səbəb oldu. Ancaq bütün xətləri ilə Osmanlı ordusunun mərkəzinə yüklənmiş Avstriya ordusu Yeniçəriləri təəccübləndirən atəş gücü ilə Osmanlı Ordusuna böyük itki verdi. III. Mehmedin öz otağına çəkilməsi və böyük vəzir İbrahim Paşa'nın sultana ordunun geri çəkilməsini təklif etməsi ilə ümumi bir məğlubiyyət havası əsməyə başladı. Ancaq döyüşün taleyini dəyişdirən iki maraqlı hadisə oldu. Birinci geri çəkilmək atına minmiş III.Məmmədə mane olan müəllimi Xoca Sadəttin Əfəndi qaziləri və Krım atlıları ilə Avstriya ordusu üzərinə hücum edərək ikincisi isə Osmanlı ordusunun mərkəzinə qədər girmiş Avstriya ordusunun əsgərlərinin bir neçə oğurluqlar etməsi, ordunun kömək mənbəyi olan odunçular, aşpazlar, qulluqçular, öz iş ləvazimatları ilə düşmənə qarşı hücuma keçdilər. Onun əmri Səlib yürüşçülərinin talanda iştirakı ilə pozuldu və bu qəfil hücum çaxnaşmaya səbəb oldu. Düşmənin geri çəkilməsini görən yeniçərilər səlibçilərə hücum edərkən artıq say məsələsi pozuldu. Bu döyüş' "Dolça-Qazan döyüşü"də deyilir. Çünki bu döyüşün qazanılmasında təqaüdçü xidmətçilərin töhfəsidir. Osmanlı axıncıları da seriya manevri sayəsində müharibə zamanı atəş mənzili üstünlüyünü itirən əsgərlərini də təkrar intizama salmayan Avstriya ordusu geri çəkilməyə başladı. "Kafir qaçdı, Nəmçə-li çoxdu"! Nidaları ilə xarabazar havası qələbə havasına qayıtdı və bu dəfə Osmanlı ordusu bütün gücü ilə döyüş nizamını itirmiş Avstriya ordusuna yükləndi. Maximiliyan yalnız 20.000 əsgərini nizamsız şəkildə geri çəkilərkən bataqlığa sancmaları nəticəsində itirdi. İmperiya gerbli təxminən 100 top Osmanlı Dövlətinin əlinə keçdi. Hücum toplarını və ən görkəmli piyadalarını itirən Maximiliyan qərargahını tərk edərək, qaçmaq məcburiyyətində qaldı. Osmanlı ordusu da çox itkiyə məruz qaldığından və düşmənə kifayət qədər itki verdiyini düşündüyündən Maximiliyana təqib etmə cəhd göstərmədi.
Döyüşün nəticəsi
Bu uğur, Avropanın içlərinə qədər olan əraziləri tutmuş Osmanlı Dövlətinin bu ərazilərdəki son böyük döyüş qələbəsi oldu. Ancaq isti mövsümün getmiş olması səbəbindən Osmanlı ordusunun irəli hərəkatını davam etdirməməsi Avstriya ordusunun tam olaraq məhv olmamasına səbəb oldu. Daha sonra isə gərək döyüşün pis bir şəkildə idarə edilməsi, istərsə də Rumıniya vivodlarının üsyanının yayılması, döyüşün Osmanlı Dövlətinin əleyhinə qayıtmasına və 1606-cı ilə qədər uzanmasına səbəb olub. 1578-1590-cı illərdəki Osmanlı-Səfəvi müharibəsinin və 1580-ci ildən İspaniyanın Amerikadan Avropa iqtisadiyyatına verdiyi qızılların yaratdığı inflyasiyanın yaratdığı böyük maliyyə problemlərin daha da böyüməsi Osmanlı xəzinəsini iflas nöqtəsinə gətirdi. Bundan başqa, tarixinin, bəlkə də, o zamana qədərki ən böyük maliyyə böhranı mübarizə aparan Anadolu xalqı "Əyri Yürüşü Hümayunu" üçün əsgər toplanmasına böyük reaksiya göstərdi. Cəlali üsyanları ilə Anadolu böyük bir ictimai qasırğanın içinə düşdü. 603-cü ildə Avstriya ilə müharibə davam edərkən Səfəvilərin də 1590-cı ildə itirdiyi torpaqları geri qaytarmaq üçün müharibə açması Osmanlı Dövlətinin əməlli-başlı müşkül vəziyyətə saldı. Bu baxımdan Xaçova qələbəsi nüfuz olaraq böyük ancaq, nəticələri baxımından mənfi təsirləri də böyük bir tarixi hadisə oldu. Digər tərəfdən, Osmanlı ordusunun son onilliklərdə qala əhatə etməsində ustalaş-dığı ancaq müharibə qabiliyyətində geriləmə olduğu gözlə görülüb, ancaq qələbə qazanılmış olması bu həqiqəti pərdələdi. Həmçinin Avropa ordularının artan atəş gücü də bu döyüşdə bir fakt olaraq ortaya çıxdı.
İstinadlar
- Ágnes Várkonyi: Age of Reform's, 2004. (Megújulások kora), p.27. p(Hungarian)
- Attila Weiszhár-Balázs Weiszhár: Csaták kislexikona, Maecenas Könyvkiadó 2000.
- Ágnes Várkonyi: Age of Reform's, 2004. (Megújulások kora), 27. page.
- History of Hungary 1526-1686
- Metin Hasırcı, Büyük Osmanlı Tarihi, bölüm 1, kısım 5
- Midhat Sertoğlu, Osmanlı Tarih Lügatı, s. 255
- Yapı ve Kredi Bankası, 1995, Our world of the arts, Say 58 Saf.28
- Türk Dünyası tarih dergisi - 121-132. sayılar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Xacova doyusu 1596 ci il 24 26 oktyabr araligi tarixinde bas vermis doyusdur Bu doyus Osmanli ordusunun Avstriya hersoqlugu ve Transilvaniya knyazligi arsinda bas vermisdir Osmanli ordusunun qelebesi ile bitmisdir Osmanli Avstriya muharibesi 1593 1606 1593 1606 ci iller Osmanli Avstriya doyusuTarix 1593 1606Yeri Xacova Mezokeresztes MacaristanNeticesi Osmanlinin qelebesiMunaqise terefleriAvstriya hersoqlugu Macaristan kralligi Transilvaniya knyazligi Ispaniya Kazak Hetmanligi Rec Pospolita Papa dovleti Osmanli Dovleti Krim xanligiKomandan lar Avstriya krali III Maximial Transilvaniya krali Sigismund Bathery Kureken Ibrahim PasaTereflerin quvvesi75 000 100 000Itkiler12 000 30 000 20 000 30 000 Vikianbarda elaqeli mediafayllarDoyusden evvelki inkisafAvstriya torpaqlarindan Osmanli Imperiyasina basqin eden Uskoklar 1568 ci ilde barisiq imzalamis iki dovlet arasindaki munasibetleri gergin bir seviyyeye getirdi Diger terefden Bosniya qubernatoru Telli Hesen Pasanin Avstriyanin isgalinda olan Xorvatiya bolgelerine etdiyi yurusler de sulhu pozmaga qadir idi 29 iyun 1593 cu ilde Hesen Pasanin Sisak doyusunde sehid dusmesi ve ordusunun mehv edilmesi bolgedeki tarazliqlari pozan bir inkisaf idi 4 iyul 1593 cu ilde Osmanli Imperiyasi Avstriyaya qarsi muharibeye acdigini elan etdi ve Qoca Senan Pasanin komandanligi altinda Osmanli ordusu Avstriya serhedine yurus etdi Bu ilk yurusde bir muddet evvel Avstriya terefinden tutulan Macaristanin qerbindeki Balaton golunun simalinda olan Varpalota ve Vesprem qalalari yeniden geri alindi Ancaq Osmanli ordusu Sekesfexervar Osmanli doneminde Istolni Belqrad seherinde Avstriya ordusu terefinden meglub edildi 1593 cu il 1 oktaybrda ise Avstriya 1533 cu ilden Osmanli dovletine odediyi vergini artiq odemeyeceyini elan etdi Avstriyalilar 1594 cu ilde Esterqom ve Hatvan seherlerinin muhasiresine basladi Bundan elave Tata Martin ve Dyor Osmanli doneminde Yaniqqala qalalari Avstriya terefinden tutuldu Ancaq 1595 ci ilde Sultan III Muradin vefati ve Osmanliya bagli olan Transilvaniya Valaxiya ve Bogdan vivodlarinin indiki Ruminiya usyani ile Avstriya cebhesinin idareciliyi bosluga dusdu Ordunun prioriteti Ruminiya vivodlarinin usyanini yatirtmaq istedikde Avstriya cebhesinden menfi xeberler gelmeye basladi 2 sentyabr 1595 ci ilde Esterqom qalasi avstriyalilarin eline kecdi Buna gore III Mehmed ordusunun basinda bir sefere cixmaga qerar verdi Bu Sultan Suleyman Qanuninin 1566 ci ilde Siqetvar hucumundan 30 il sonra bir Osmanli sultanin ordusunun basinda ilk sefere cixisi idi Seferde 1552 ci ilde muhasire edilmesine baxmayaraq alina bilmeyen Egri Eger qalasi var idi lakin muhasiresi 1566 ci ilde Siqetvarin fethi qerari ile terk edildi 24 sentyabr 1596 ci ilde baslayan muhasire 12 oktyabrda muveffeq oldu ve seher Osmanli erazilerine qatildi Doyusden evvelki hadiselerAlman Kralinin qardasi Archduke III Maksimilianin komandanliq Avstriya ordusu Eger qalasini geri almaq ve Osmanli Ordusunu gullelemek ucun herekete kecdi Bu ordunun sayinin az oldugunu dusunen Boyuk Vezir Damat Ibrahim Pasa 22 oktyabrda Avstriya ordusuna en yaxin olan Cefer Pasaya hucum emri verdi 10 000 esgeri olan Rumeli Beylerbeyi Veli Pasa emrine tabe olmadiqda ve 4500 esgerle reqib ordunun ustunden kecende Cefer pasa cox itki verdi ve doyus bolgesinden geri cekildi Doyusun gedisatiBunun gorede mehz Osmanli ordusu Mezkeresztes Ovaligina Xacova piyada gederek 25 Oktyabr gunu buraya yerlesdi ve dusmeni gozlemeye basladi Avstriya Alman ordusunda Ispan Macar Polyak Polsa Belcika Hollandiya Papa dovleti Xorvatiya Cexiya ve Slovakiya quvveleri hemcinin Transilvaniya quvveleri de var idi Birinci gun bas veren qarsidurmalar zamani Krim xani Fetih Giray xan ve Agaoglu Sinan Pasanin komandanligi altinda olan Osmanli qabaqlayici quvveleri Avstriya ordusunun 6000 itkisine sebeb oldu Ancaq butun xetleri ile Osmanli ordusunun merkezine yuklenmis Avstriya ordusu Yenicerileri teeccublendiren ates gucu ile Osmanli Ordusuna boyuk itki verdi III Mehmedin oz otagina cekilmesi ve boyuk vezir Ibrahim Pasa nin sultana ordunun geri cekilmesini teklif etmesi ile umumi bir meglubiyyet havasi esmeye basladi Ancaq doyusun taleyini deyisdiren iki maraqli hadise oldu Birinci geri cekilmek atina minmis III Memmede mane olan muellimi Xoca Sadettin Efendi qazileri ve Krim atlilari ile Avstriya ordusu uzerine hucum ederek ikincisi ise Osmanli ordusunun merkezine qeder girmis Avstriya ordusunun esgerlerinin bir nece ogurluqlar etmesi ordunun komek menbeyi olan oduncular aspazlar qulluqcular oz is levazimatlari ile dusmene qarsi hucuma kecdiler Onun emri Selib yurusculerinin talanda istiraki ile pozuldu ve bu qefil hucum caxnasmaya sebeb oldu Dusmenin geri cekilmesini goren yeniceriler selibcilere hucum ederken artiq say meselesi pozuldu Bu doyus Dolca Qazan doyusu de deyilir Cunki bu doyusun qazanilmasinda teqaudcu xidmetcilerin tohfesidir Osmanli axincilari da seriya manevri sayesinde muharibe zamani ates menzili ustunluyunu itiren esgerlerini de tekrar intizama salmayan Avstriya ordusu geri cekilmeye basladi Kafir qacdi Nemce li coxdu Nidalari ile xarabazar havasi qelebe havasina qayitdi ve bu defe Osmanli ordusu butun gucu ile doyus nizamini itirmis Avstriya ordusuna yuklendi Maximiliyan yalniz 20 000 esgerini nizamsiz sekilde geri cekilerken bataqliga sancmalari neticesinde itirdi Imperiya gerbli texminen 100 top Osmanli Dovletinin eline kecdi Hucum toplarini ve en gorkemli piyadalarini itiren Maximiliyan qerargahini terk ederek qacmaq mecburiyyetinde qaldi Osmanli ordusu da cox itkiye meruz qaldigindan ve dusmene kifayet qeder itki verdiyini dusunduyunden Maximiliyana teqib etme cehd gostermedi Doyusun neticesiBu ugur Avropanin iclerine qeder olan erazileri tutmus Osmanli Dovletinin bu erazilerdeki son boyuk doyus qelebesi oldu Ancaq isti movsumun getmis olmasi sebebinden Osmanli ordusunun ireli herekatini davam etdirmemesi Avstriya ordusunun tam olaraq mehv olmamasina sebeb oldu Daha sonra ise gerek doyusun pis bir sekilde idare edilmesi isterse de Ruminiya vivodlarinin usyaninin yayilmasi doyusun Osmanli Dovletinin eleyhine qayitmasina ve 1606 ci ile qeder uzanmasina sebeb olub 1578 1590 ci illerdeki Osmanli Sefevi muharibesinin ve 1580 ci ilden Ispaniyanin Amerikadan Avropa iqtisadiyyatina verdiyi qizillarin yaratdigi inflyasiyanin yaratdigi boyuk maliyye problemlerin daha da boyumesi Osmanli xezinesini iflas noqtesine getirdi Bundan basqa tarixinin belke de o zamana qederki en boyuk maliyye bohrani mubarize aparan Anadolu xalqi Eyri Yurusu Humayunu ucun esger toplanmasina boyuk reaksiya gosterdi Celali usyanlari ile Anadolu boyuk bir ictimai qasirganin icine dusdu 603 cu ilde Avstriya ile muharibe davam ederken Sefevilerin de 1590 ci ilde itirdiyi torpaqlari geri qaytarmaq ucun muharibe acmasi Osmanli Dovletinin emelli basli muskul veziyyete saldi Bu baximdan Xacova qelebesi nufuz olaraq boyuk ancaq neticeleri baximindan menfi tesirleri de boyuk bir tarixi hadise oldu Diger terefden Osmanli ordusunun son onilliklerde qala ehate etmesinde ustalas digi ancaq muharibe qabiliyyetinde gerileme oldugu gozle gorulub ancaq qelebe qazanilmis olmasi bu heqiqeti perdeledi Hemcinin Avropa ordularinin artan ates gucu de bu doyusde bir fakt olaraq ortaya cixdi IstinadlarAgnes Varkonyi Age of Reform s 2004 Megujulasok kora p 27 p Hungarian Attila Weiszhar Balazs Weiszhar Csatak kislexikona Maecenas Konyvkiado 2000 ISBN 963 645 080 3 Agnes Varkonyi Age of Reform s 2004 Megujulasok kora 27 page History of Hungary 1526 1686 Metin Hasirci Buyuk Osmanli Tarihi bolum 1 kisim 5 Midhat Sertoglu Osmanli Tarih Lugati s 255 Yapi ve Kredi Bankasi 1995 Our world of the arts Say 58 Saf 28 Turk Dunyasi tarih dergisi 121 132 sayilar