Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Virus xəstəlikləri — viruslar çox kiçik hüceyrəsiz həyat formaları olub, nuklein turşuları və zülal molekullarından təşkil olunmuş örtükdən (kapsiddən) ibarətdir. Bundan başqa, bilirsiniz ki, bütün viruslar hüceyrədaxili parazitlərdir, yalnız sahibinin müəyyən hüceyrələrinə daxil olduqdan sonra canlı orqanizmin xüsusiyyətlərini göstərir.Epidemioloji xarakteristikasına görə virus xəstəlikləri 2 yerə bölünür:
- antroponoz - yalnız insanın tutula biləcəyi xəstəlik (poliomielit)
- zooantroponoz - heyvanlardan insana keçə biləcək xəstəlik (quduzluq)
Yerli simptomlarla (tənəffüs yollarının selikli qişasının zədələnməsi) və ümumi xarakterli - bədənin temperaturunun yüksəlməsi, zəiflik, damarlarda və əzələlərdə ağrı, qanın tərkibinin dəyişməsi və s. kimi simptomlarla müşahidə olunan kəskin virus xəstəliklərinə daha tez-tez rast gəlinir. Belə xəstəliklər KRX və ya KRVX - kəskin respirator virus xəstəlikləri (qrip, zökəm və s.) adlanır. Bu xəstəliklər insanların yoluxma kütləviliyinə görə dünyada birinci yeri tutur. Onlar çox tez yoluxur və asqırma, burun-udlaq iltihabı, öskürək və zökəmlə müşayiət olunur. Epidemiyaların qarşısını almaq üçün virus xəstəliklərinin profilaktik tədbirlərindən biri olan peyvəndlər tətbiq edilir. Virus xəstəliklərinin müalicəsi immunitetin möhkəmləndirilməsi ilə bağlıdır. Çünki bu xəstəliklər immuniteti zəiflədir. Antibiotiklər viruslara birbaşa təsir etməsə də, onların tətbiqi virus infeksiyalarının ağırlaşmalarının qarşısının alınması məqsədilə aparılır. Yayılma xarakterinə görə virus xəstəlikləri hava-damcı yolu ilə, təmas zamanı, o cümlədən cinsi əlaqələr, əşyalardan ümumi istifadə, qida və su vasitəsilə yoluxa bilər. Viruslar müxtəlif orqanların hüceyrələrini zədələdiyinə görə onları: dəri, cinsi (zöhrəvi xəstəliklər), tənəffüs yolları, tənəffüs orqanları (respirator xəstəlikləri), qaraciyər, göz, bağırsaq viruslarına ayırırlar. Dəri virus xəstəliklərinə dərinin qabıq verməsi, dəmrovlar, ekzema, saç və dımaqlann zədələnməsi aiddir.
Hepatit virusları
Virus hepatitlərindən Hepatit A, B və C daha çox yayılmışdır. Hepatit D və Hepatit E virusları da mövcuddur.
Hepatit C infeksiyası və onun müalicəsi
Xroniki HCV infeksiyası günümüzün ən aktual problemlərindən hesab edilirSitat səhvi: <ref> açılış teqi səhv formalaşdırılıb və ya adı etibarsızdır 2010-cu ildə AASLD tərəfindən aparılan statistik araşdırmalara əsasən, dünyada təqribi 170mln HCV ilə yaşayan insan var. Bu virusun törətdiyi zədələnmələr isə təqribi 500 min insanın ölümünə sabəb olmuşdur. Aparılan araşdırmalara əsasən bu virusa yoluxmuşların sayı ən çox Latın Amerika, keçmiş Sovet, Avropa və bəzi Afrika və ölkələrində rast gəlinir. Təəsüf ki, Azərbaycan da bu siyahiya aiddir. Hepatit “C” yoluxduğu gündən etibarən 5 ilə 50 il arasında qaraciyər sirrozuna və qaraciyər xərçənginə gətirib çıxaran bir virusdu. Xroniki HCV infeksiyasının gücsüzlük, sağ qabırğaaltı nahiyyədə ağrılar kimi zəif simptomları olsa da çox vaxt gedişatı asimptomatik (heç bir şikayət olmadan) olur. Bu da bir müddət sonra sirroza, qaraciyər xərçənginə və qaraciyər çatmazlığına səbəb ola bilər. Bunun üçün qan köçürmə, ginikoloji, stomatoloji və ya hər hansı cərrahi prosedurlardan 6 ay sonra yoxlanmaq (qanda “anti-HCV” analizi) məsləhət görülür. Xəstədə HCV aşkarlandığı andan etibarən, virus yükündən asılı olmayaraq, müalicəyə nə qədər tez başlanılsa sirroza gətirib çıxaran qaraciyər zədələnməsinin əmələ gəlmə ehtimalı bir o qədər az olar. HCV infeksiyasının müalicəsində istifadə olunan dərman seçimi və müalicə aparılan müddət virusun qenotipindən asılıdır. PegİFN ilə olan kombinasiyalar virusun ləğvində effektiv olsa da İnterferonun çoxsayda yan effektləri (patoloji yorğunluq, psixoemosional problemlər, qan dəyərlərinin enməsi və s.) mövcutdur və xəstənin vəziyyətini ağırlaşdıra bilər. Ona görə da son zamanlar xroniki Hepatit C müalicəsində PegİFN istifadə edilmir. Daha az yan təsirləri olan virus əleyhinə preparatlara üstünlük verilir və artıq müalicənin 12-14 günlərində müsbət effekt alınması mümkündür. Hal hazirda tibbin inkişafına bağlı olaraq Hepatit “C” virusu tam müalicə olunur və müsbət nəailyyətlər əldə edilir. Hepatitlərdən ən təhlükəlisi hepatit C virusudur. Daha ciddi fəsadlara səbəb olur. ABŞ-da hər il 16.000 insan məhz hepatit C-dən tələf olur. Hepatit C ilə yoluxan pasiyentlərin 85%-ində xəstəlik xroniki qaraciyər xəstəliyinə səbəb olur. Virus yavaş-yavaş inkişaf edir, lakin sonda qaraciyəri tükədir.
Hepatit A
Hepatit A və B virusları həmçinin qaraciyər üçün təhlükəli ola bilər. Hepatit A kəskin qaraciyər xəstəliyinə səbəb olur, lakin bir-neçə ay ərzində sağalır. Yüksək qızdırma tutmaları ilə müşahdə olunur, yetkin şəxslərdə uşaqlara nisbətən daha ağır keçir. Xroniki formaya keçmir. Hepatit B virusu isə 85% hallarda sağalır, 15% halda xronikləşir.
Hepatit B
Hepatit B virusu bir çox insanda heç bir simptomla özünü büruzə vermir və normal yaşam tərzi ilə izlənilir. İnkubasiya müddəti ortalama 24 həftədir. Simptomları olsa belə zəif və qrip bənzəri sipmptomlarla keçməkdədir (bulantı, zəiflik, halsızlıq, iştahsızlıq, hərarət, baş ağrısı, qarın ağrısı kimi). İllər boyu şikayətləri olmadan keçsə də virus onun qanında və qaraciyərindədir. Ancaq xəstə kəskin forma ve ağırlaşmaları ilə gəldikdə simptomlar qabarıq şəkildə özünü göstərir. Qaraciyər sirrozu və qaraciyər xərçəngi kimi ağırlaşmalarla nəticələnə bilər. Hepatit B-nin müalicəsi mümkündür, amma vaxtında və doğru həkimdə müayinə və müalicə olunmaq şərtdir.
Hepatit D
Hepatit D virusu özünü yalnız Hepatit B-yə yoluxmuş orqanizmdə göstərə bilir. Hər 2 virusun birlikdə rast gəlməsi qaraciyərin çox ağır zədələnməsi ilə keçir. Profilaktik olaraq hər bir kəs hepatitlərə qarşı yoxlanmalıdır. Hepatit A və B viruslarına qarşı peyvənd mövcuddurSitat səhvi: <ref> açılış teqi səhv formalaşdırılıb və ya adı etibarsızdır. Qaraciyərin hepatit virusuna yoluxması qaraciyər hüceyrələrinin nekrozuna (qurumaya) gətirib çıxarır. Bu A, B, C hepatit viruslarına yoluxma zamanı baş verir. Sonuncu virus cinsi yolla da ötürülə bilir. Xəstəlikdən sonra insanda bəzi virus infeksiyalarına qarşı immunitet yaranır ki, bu ya ömürlük qala, ya da zamanla keçə bilər. Belə ki uşaqlıqda məxmərək və ya qızılca xəstəliyi keçirən insan bir daha bu xəstəliyə tutulmur. Qeyd etmək lazımdır ki, virus xəstəlikləri uşaq yaşlarında daha asan keçirilir və mənfi nəticələri az olur.
QİÇS
İİV tərəfindən törədilən QİÇS kimi bəzi virus xəstəliklərinin bu günə kimi tam müalicəsi mümkün deyil. Müasir təbabət virusun inkişafını yalnız nəzərəçarpacaq dərəcədə ləngidə bilir. Hazırda bütün bəşəriyyəti narahat edən problemlərdən biri də qazanılmış immun çatışmazlığı sindromu-QİÇS-dir. Xəstəliyin beynəlxalq işarəsi AİDS-dir. İmmun çatışmazlığı virusunun törətdiyi infeksiya uzunmüddətli gedişə malik olub, bir neçə müxtəlif mərhələdən ibarətdir. Elə buna görə alimlərin əksəriyyəti bütün xəstəliyi “İİÇV (insanın immun çatışmazlığı virusu) infeksiyası” termini ilə ifadə etməyi vacib sayır. QİÇS epidemiyasını pandemiya adlandıranlar da var. Bu da əslində infeksiyanın bütün yer kürəsinə yayıldığını göstərir. Dünyada və ölkəmizdə tibb elminin qarşısında bir sual kimi durur bu “sakit ölüm”ün müalicə yolları. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına görə, bu gün dünyada QİÇS-lə yoluxma halları durmadan artır. Elə buna görə də xəstəliyin tibbi, sosial aspektləri bütün ölkələrdə tədqiq olunur. İlk növbədə, xəstəliyə tutulanların şəxsiyyəti, nə ilə məşğul olmaları öyrənilir. Xəstəliyə tutulanların əksəriyyəti narkomanlar, alkoqoliklər, qeyri-normal, əxlaqsız həyat tərzi yaşayan kişi və qadınlar olurlar. Bəzən isə xəstəliyə günahsız insanlar da özləri bilmədən, diqqətsizlik nəticəsində yoluxurlar. Virus daşıyıcıları ilə yaxından təmasda olmaq, onun əşyalarından istifadə etmək, xəstə donorların qanının istifadəsi, stomatoloq, kosmetoloq və ginekoloqların pasiyentlər haqda məlumatsızlıqları üzündən “virus yükü”nü tutmuş alətlərin istifadəsi zamanı yoluxma halları baş verir. QİÇS virusları ətraf mühitə qarşı dözümsüzdür. 57 dərəcədə 2 dəqiqəyə, 100 dərəcədə isə ani müddətə tələf olurlar. Eyni zamanda bütün dezinfeksiyaedici maddələr və günəş şüası vasitəsilə asanlıqla ölür, xəstəliktörədici qabiliyyətini itirir. Müşahidə və tədqiqatlar göstərir ki, bu xəstəliyə tutulmamaq üçün müalicə və müayinə zamanı tibbi alətlərin birdəfəlik istifadəsinə nail olmaq lazımdır. Şübhəsiz ümumi antisanitariya tədbirləri də mütləq lazımdır. Onunla ciddi mübarizə hər kəsin həm şəxsi, həm ictimai borcudur. Xəstəliyə tutulanlarda nə istilik 39-40 dərəcəyə qalxır, nə üşütmə, nə əzələ ağrıları, nə öyümə, qusma, nə sayıqlama, nə nəbzin sahmanını itirməsi, nə də kəskin baş ağrıları nəzərə çarpmır. Onun törədicisi bir neçə növ virusdur. Həmin viruslar yüksək mutasiyalılığı (çoxalması) ilə fərqlənir. Daxili üzvlərin fəaliyyətində heç bir pozğunluq nəzərə çarpmır. Bütün başqa xəstəliklər “gəlişini” öz əlamətləri ilə bildirirsə, QİÇS heç bir əlamətlə müşahidə olunmur. Orqanizm bütövlükdə heç nədən əzab çəkmir, funksional və orqanik dəyişiklik baş vermir. Bu xəstəlik çox sakitcə orqanizmdə öz inkişaf dövrünü keçirir və qısa zaman ərzində bədəni ölüm tüğyanı bürüyür, xəstə ani müddətdə, deyə-gülə “sönür”Sitat səhvi: <ref> açılış teqi səhv formalaşdırılıb və ya adı etibarsızdır.
Bitki virusları və xəstəlikləri
Bitki virusları bitkilərə yoluxan viruslardır. Bitki viruslarına nəzarət dünya miqyasında böyük iqtisadi əhəmiyyətə malikdir, çünki bu viruslar ticarət məhsullarını məhv edən xəstəliklərə səbəb olur. Digər viruslar kimi, virion olaraq da bilinən bitki virusu hissəciyi son dərəcə kiçik bir yoluxucu maddədir. Əsasən bir kapsid adlanan bir protein qatına daxil olan bir nükleik turşudur (DNT və ya RNT)Sitat səhvi: <ref> açılış teqi səhv formalaşdırılıb və ya adı etibarsızdır. Viral genetik material, cüt zəncirli DNT, cüt zəncirli RNT, tək zəncirli DNT və ya tək zəncirli RNT ola bilər. Əksər bitki virusları təkbucaqlı RNT və ya cüt zəncirli RNT virusu hissəcikləri kimi təsnif edilir. Bitki virusları müxtəlif növ xəstəliklərə səbəb olur, lakin xəstəliklər ümumiyyətlə bitki ölümü ilə nəticələnmir. Bununla birlikdə, üzük yerləri, mozaika naxışının inkişafı, yarpaqların sararması və təhrif edilməsi, həmçinin deformasiya olunmuş böyümə kimi simptomlar yaradırlar. Bitki xəstəliyinin adı tez-tez xəstəliyin müəyyən bir bitkidə ortaya çıxardığı simptomlarla əlaqələndirilir. Məsələn, papaya yarpağı qıvrımı və kartof yarpağı rulosu, spesifik yarpaq təhrifinə səbəb olan xəstəliklərdir. Bəzi bitki virusları müəyyən bir bitki sahibi ilə məhdudlaşmır, müxtəlif bitki növlərinə yoluxa bilər. Məsələn, pomidor, bibər, xiyar və tütün kimi bitkilərin hamısı mozaika viruslarına yoluxmuş ola bilər. Brome mozaika virusu ümumiyyətlə otlara, taxıllara və bambuklara yoluxur.
Bitki virusu ötürülməsi
Bitki hüceyrələri heyvan hüceyrələrinə bənzər ökaryotik hüceyrələrdir. Bitki hüceyrələrində isə infeksiyaya səbəb olmaq üçün virusların pozulması üçün demək olar ki, mümkün olmayan bir hüceyrə divarı var. Nəticədə bitki virusları ümumiyyətlə iki ümumi mexanizmlə yayılır: üfüqi ötürülmə və şaquli ötürülm
Üfüqi ötürülmə
Bu ötürülmə növündə bitki virusu xarici bir qaynaq nəticəsində ötürülür. Bitkini "işğal etmək" üçün virus bitkinin xarici qoruyucu qatına nüfuz etməlidir. Hava, budama və ya bitki vektorları (bakteriyalar, göbələklər, nematodlar və böcəklər) tərəfindən zədələnmiş bitkilər ümumiyyətlə virusa daha çox həssasdırlar. Üfüqi ötürülmə həm də bağban və fermerlər tərəfindən istifadə olunan vegetativ çoxalmanın müəyyən süni üsulları ilə baş verir. Bitki kəsmə və peyvənd bitki viruslarının keçə biləcəyi ümumi rejimlərdir.
Şaquli ötürülmə
Şaquli ötürülmədə virus bir valideyndən miras alınır. Bu növ ötürülmə həm cinsi, həm də cinsi çoxalmada olur. Bitki mənşəli çoxalma kimi cinsi olmayan çoxalma üsullarında nəsil tək bir bitkidən inkişaf edir və genetik cəhətdən eynidir. Yeni bitkilər ana bitkinin gövdələrindən, köklərindən, ampullərindən və s.-dən inkişaf etdikdə, virus inkişaf etməkdə olan bitkiyə ötürülür. Cinsi çoxalmada viral ötürülmə toxum infeksiyası nəticəsində baş verir. Əksər hallarda, elm adamları bitki viruslarının müalicəsini tapa bilmədikləri üçün virusların meydana gəlməsini və ötürülməsini azaltmağa diqqətlərini cəmlədilər. Viruslar yalnız bitki patogenləri deyil. Viroidlər və peyk virusları olaraq bilinən yoluxucu hissəciklər bir sıra bitki xəstəliklərinə də səbəb olur.
Bitki Viroidləri
Viroidlər, ümumiyyətlə cəmi bir neçə yüz nükleotid uzunluğunda olan kiçik RNA-lı molekullardan ibarət olduqca kiçik bitki patogenləridir. Viruslardan fərqli olaraq, genetik materiallarını zədələnmədən qorumaq üçün bir protein kapsidi yoxdur. Viroidlər zülalları kodlaşdırmır və ümumiyyətlə dairəvi formadadır. Viroidlərin bitkinin inkişafına gətirib çıxaran maddələr mübadiləsinə müdaxilə etdiyi düşünülür. Ev sahibi hüceyrələrdə transkripsiyanı dayandıraraq bitki zülal istehsalını pozurlar. Transkripsiya genetik məlumatların DNT-dən RNT-yə köçürülməsini əhatə edən bir prosesdir. Transkripsiyalı DNA mesajı zülal istehsal etmək üçün istifadə olunur. Viroidlər məhsul istehsalına ciddi təsir göstərən bir sıra bitki xəstəliklərinə səbəb olur. Bəzi yayılmış bitki viroidlərinə kartof mili yumru viroid, şaftalı gizli mozaik viroid, avokado sunblotch viroid və armud qabarcıq xərçəngi viroid daxildir.
Peyk virusları
Peyk virusları bakteriyalara, bitkilərə, göbələklərə və heyvanlara yoluxmağa qadir olan yoluxucu hissəciklərdir. Öz protein kapsidi üçün kod yazırlar, ancaq çoxaltmaq üçün köməkçi bir virusa güvənirlər. Peyk virusları spesifik bitki gen fəaliyyətinə müdaxilə edərək bitki xəstəliklərinə səbəb olur. Bəzi hallarda bitki xəstəliklərinin inkişafı həm köməkçi virusun, həm də onun peykinin mövcudluğundan asılıdır. Peyk virusları köməkçi viruslarının səbəb olduğu yoluxucu simptomları dəyişdirsə də, köməkçi virusundakı viral təkrarlanmanı təsir etmir və ya pozmur.
Bitki Virus Xəstəliklərinə Nəzarət
Hal hazırda bitki viral xəstəliyinin müalicəsi yoxdur. Bu o deməkdir ki, yoluxmuş bitkilər xəstəlik yaymaq qorxusu ilə məhv edilməlidir. Bitki viral xəstəlikləri ilə mübarizə üçün tətbiq olunan ən yaxşı üsullar qarşısının alınması məqsədi daşıyır. Bu metodlara toxumların virussuz olmasını, zərərvericilərə qarşı mübarizə məhsulları vasitəsi ilə potensial virus vektorlarının idarə edilməsini və əkin və ya yığım metodlarının viral infeksiyanı təşviq etməməsini təmin etmək daxildir.
Bitki virusları əsas məlumatlar
- Bitki virusları, bitkilərə sirayət edən və xəstəlik yaradan RNT və ya DNT hissəcikləridir.
- Əksər bitki virusları təkbucaqlı RNT və ya cüt zolaqlı RNT viruslarıdır.
- Ümumi bitki viruslarına mozaika virusları, ləkəli solğunluq virusları və yarpaq qıvrım virusları daxildir.
- Bitki virusları ümumiyyətlə üfüqi və ya vertikal ötürülmə yolu ilə yayılır.
- Viroidlər, inkişaf etməməyə gətirib çıxaran bitki xəstəliklərinə səbəb olan tək telli RNT molekullarıdır.
- Peyk virusları, bitki xəstəliklərini təkrarlamaq və səbəb olmaq üçün köməkçi bir virusa güvənən son dərəcə kiçik yoluxucu hissəciklərdir.
- Bitki viral xəstəliklərinin müalicəsi yoxdur; beləliklə qarşısının alınması nəzarətin mərkəzində qalır.
İstinadlar
- Taylor, M.P.; Kobiler, O.; Enquist, L. W. "Alphaherpesvirus axon-to-cell spread involves limited virion transmission". Proceedings of the National Academy of Sciences. PNAS. 106 (42). 2012: 17046–17051. doi:10.1073/pnas.1212926109. PMC 3479527. PMID 23027939.
- Hunt, M. "Arboviruses". University of South Carolina School of Medicine. 2013-01-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-02-12.
- (az.). https://www.e-derslik.edu.az. 12.02.2021. Archived from the original on 2022-01-22. İstifadə tarixi: 12.02.2021.
- Fisher, Bruce; Harvey, Richard P.; Champe, Pamela C. (PDF). Lippincott's Illustrated Reviews Series. Hagerstown MD: Lippincott Williams & Wilkins. 2007. 354–366. ISBN . 22 October 2020 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 September 2020.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Virus xestelikleri viruslar cox kicik huceyresiz heyat formalari olub nuklein tursulari ve zulal molekullarindan teskil olunmus ortukden kapsidden ibaretdir Bundan basqa bilirsiniz ki butun viruslar huceyredaxili parazitlerdir yalniz sahibinin mueyyen huceyrelerine daxil olduqdan sonra canli orqanizmin xususiyyetlerini gosterir Epidemioloji xarakteristikasina gore virus xestelikleri 2 yere bolunur antroponoz yalniz insanin tutula bileceyi xestelik poliomielit zooantroponoz heyvanlardan insana kece bilecek xestelik quduzluq Yerli simptomlarla teneffus yollarinin selikli qisasinin zedelenmesi ve umumi xarakterli bedenin temperaturunun yukselmesi zeiflik damarlarda ve ezelelerde agri qanin terkibinin deyismesi ve s kimi simptomlarla musahide olunan keskin virus xesteliklerine daha tez tez rast gelinir Bele xestelikler KRX ve ya KRVX keskin respirator virus xestelikleri qrip zokem ve s adlanir Bu xestelikler insanlarin yoluxma kutleviliyine gore dunyada birinci yeri tutur Onlar cox tez yoluxur ve asqirma burun udlaq iltihabi oskurek ve zokemle musayiet olunur Epidemiyalarin qarsisini almaq ucun virus xesteliklerinin profilaktik tedbirlerinden biri olan peyvendler tetbiq edilir Virus xesteliklerinin mualicesi immunitetin mohkemlendirilmesi ile baglidir Cunki bu xestelikler immuniteti zeifledir Antibiotikler viruslara birbasa tesir etmese de onlarin tetbiqi virus infeksiyalarinin agirlasmalarinin qarsisinin alinmasi meqsedile aparilir Yayilma xarakterine gore virus xestelikleri hava damci yolu ile temas zamani o cumleden cinsi elaqeler esyalardan umumi istifade qida ve su vasitesile yoluxa biler Viruslar muxtelif orqanlarin huceyrelerini zedelediyine gore onlari deri cinsi zohrevi xestelikler teneffus yollari teneffus orqanlari respirator xestelikleri qaraciyer goz bagirsaq viruslarina ayirirlar Deri virus xesteliklerine derinin qabiq vermesi demrovlar ekzema sac ve dimaqlann zedelenmesi aiddir Hepatit viruslariVirus hepatitlerinden Hepatit A B ve C daha cox yayilmisdir Hepatit D ve Hepatit E viruslari da movcuddur Hepatit C infeksiyasi ve onun mualicesi Xroniki HCV infeksiyasi gunumuzun en aktual problemlerinden hesab edilirSitat sehvi lt ref gt acilis teqi sehv formalasdirilib ve ya adi etibarsizdir 2010 cu ilde AASLD terefinden aparilan statistik arasdirmalara esasen dunyada teqribi 170mln HCV ile yasayan insan var Bu virusun toretdiyi zedelenmeler ise teqribi 500 min insanin olumune sabeb olmusdur Aparilan arasdirmalara esasen bu virusa yoluxmuslarin sayi en cox Latin Amerika kecmis Sovet Avropa ve bezi Afrika ve olkelerinde rast gelinir Teesuf ki Azerbaycan da bu siyahiya aiddir Hepatit C yoluxdugu gunden etibaren 5 ile 50 il arasinda qaraciyer sirrozuna ve qaraciyer xercengine getirib cixaran bir virusdu Xroniki HCV infeksiyasinin gucsuzluk sag qabirgaalti nahiyyede agrilar kimi zeif simptomlari olsa da cox vaxt gedisati asimptomatik hec bir sikayet olmadan olur Bu da bir muddet sonra sirroza qaraciyer xercengine ve qaraciyer catmazligina sebeb ola biler Bunun ucun qan kocurme ginikoloji stomatoloji ve ya her hansi cerrahi prosedurlardan 6 ay sonra yoxlanmaq qanda anti HCV analizi meslehet gorulur Xestede HCV askarlandigi andan etibaren virus yukunden asili olmayaraq mualiceye ne qeder tez baslanilsa sirroza getirib cixaran qaraciyer zedelenmesinin emele gelme ehtimali bir o qeder az olar HCV infeksiyasinin mualicesinde istifade olunan derman secimi ve mualice aparilan muddet virusun qenotipinden asilidir PegIFN ile olan kombinasiyalar virusun legvinde effektiv olsa da Interferonun coxsayda yan effektleri patoloji yorgunluq psixoemosional problemler qan deyerlerinin enmesi ve s movcutdur ve xestenin veziyyetini agirlasdira biler Ona gore da son zamanlar xroniki Hepatit C mualicesinde PegIFN istifade edilmir Daha az yan tesirleri olan virus eleyhine preparatlara ustunluk verilir ve artiq mualicenin 12 14 gunlerinde musbet effekt alinmasi mumkundur Hal hazirda tibbin inkisafina bagli olaraq Hepatit C virusu tam mualice olunur ve musbet neailyyetler elde edilir Hepatitlerden en tehlukelisi hepatit C virusudur Daha ciddi fesadlara sebeb olur ABS da her il 16 000 insan mehz hepatit C den telef olur Hepatit C ile yoluxan pasiyentlerin 85 inde xestelik xroniki qaraciyer xesteliyine sebeb olur Virus yavas yavas inkisaf edir lakin sonda qaraciyeri tukedir Hepatit A Hepatit A ve B viruslari hemcinin qaraciyer ucun tehlukeli ola biler Hepatit A keskin qaraciyer xesteliyine sebeb olur lakin bir nece ay erzinde sagalir Yuksek qizdirma tutmalari ile musahde olunur yetkin sexslerde usaqlara nisbeten daha agir kecir Xroniki formaya kecmir Hepatit B virusu ise 85 hallarda sagalir 15 halda xroniklesir Hepatit B Hepatit B virusu bir cox insanda hec bir simptomla ozunu buruze vermir ve normal yasam terzi ile izlenilir Inkubasiya muddeti ortalama 24 heftedir Simptomlari olsa bele zeif ve qrip benzeri sipmptomlarla kecmekdedir bulanti zeiflik halsizliq istahsizliq heraret bas agrisi qarin agrisi kimi Iller boyu sikayetleri olmadan kecse de virus onun qaninda ve qaraciyerindedir Ancaq xeste keskin forma ve agirlasmalari ile geldikde simptomlar qabariq sekilde ozunu gosterir Qaraciyer sirrozu ve qaraciyer xercengi kimi agirlasmalarla neticelene biler Hepatit B nin mualicesi mumkundur amma vaxtinda ve dogru hekimde muayine ve mualice olunmaq sertdir Hepatit D Hepatit D virusu ozunu yalniz Hepatit B ye yoluxmus orqanizmde gostere bilir Her 2 virusun birlikde rast gelmesi qaraciyerin cox agir zedelenmesi ile kecir Profilaktik olaraq her bir kes hepatitlere qarsi yoxlanmalidir Hepatit A ve B viruslarina qarsi peyvend movcuddurSitat sehvi lt ref gt acilis teqi sehv formalasdirilib ve ya adi etibarsizdir Qaraciyerin hepatit virusuna yoluxmasi qaraciyer huceyrelerinin nekrozuna qurumaya getirib cixarir Bu A B C hepatit viruslarina yoluxma zamani bas verir Sonuncu virus cinsi yolla da oturule bilir Xestelikden sonra insanda bezi virus infeksiyalarina qarsi immunitet yaranir ki bu ya omurluk qala ya da zamanla kece biler Bele ki usaqliqda mexmerek ve ya qizilca xesteliyi keciren insan bir daha bu xesteliye tutulmur Qeyd etmek lazimdir ki virus xestelikleri usaq yaslarinda daha asan kecirilir ve menfi neticeleri az olur QICSIIV terefinden toredilen QICS kimi bezi virus xesteliklerinin bu gune kimi tam mualicesi mumkun deyil Muasir tebabet virusun inkisafini yalniz nezerecarpacaq derecede lengide bilir Hazirda butun beseriyyeti narahat eden problemlerden biri de qazanilmis immun catismazligi sindromu QICS dir Xesteliyin beynelxalq isaresi AIDS dir Immun catismazligi virusunun toretdiyi infeksiya uzunmuddetli gedise malik olub bir nece muxtelif merheleden ibaretdir Ele buna gore alimlerin ekseriyyeti butun xesteliyi IICV insanin immun catismazligi virusu infeksiyasi termini ile ifade etmeyi vacib sayir QICS epidemiyasini pandemiya adlandiranlar da var Bu da eslinde infeksiyanin butun yer kuresine yayildigini gosterir Dunyada ve olkemizde tibb elminin qarsisinda bir sual kimi durur bu sakit olum un mualice yollari Umumdunya Sehiyye Teskilatinin melumatina gore bu gun dunyada QICS le yoluxma hallari durmadan artir Ele buna gore de xesteliyin tibbi sosial aspektleri butun olkelerde tedqiq olunur Ilk novbede xesteliye tutulanlarin sexsiyyeti ne ile mesgul olmalari oyrenilir Xesteliye tutulanlarin ekseriyyeti narkomanlar alkoqolikler qeyri normal exlaqsiz heyat terzi yasayan kisi ve qadinlar olurlar Bezen ise xesteliye gunahsiz insanlar da ozleri bilmeden diqqetsizlik neticesinde yoluxurlar Virus dasiyicilari ile yaxindan temasda olmaq onun esyalarindan istifade etmek xeste donorlarin qaninin istifadesi stomatoloq kosmetoloq ve ginekoloqlarin pasiyentler haqda melumatsizliqlari uzunden virus yuku nu tutmus aletlerin istifadesi zamani yoluxma hallari bas verir QICS viruslari etraf muhite qarsi dozumsuzdur 57 derecede 2 deqiqeye 100 derecede ise ani muddete telef olurlar Eyni zamanda butun dezinfeksiyaedici maddeler ve gunes suasi vasitesile asanliqla olur xesteliktoredici qabiliyyetini itirir Musahide ve tedqiqatlar gosterir ki bu xesteliye tutulmamaq ucun mualice ve muayine zamani tibbi aletlerin birdefelik istifadesine nail olmaq lazimdir Subhesiz umumi antisanitariya tedbirleri de mutleq lazimdir Onunla ciddi mubarize her kesin hem sexsi hem ictimai borcudur Xesteliye tutulanlarda ne istilik 39 40 dereceye qalxir ne usutme ne ezele agrilari ne oyume qusma ne sayiqlama ne nebzin sahmanini itirmesi ne de keskin bas agrilari nezere carpmir Onun toredicisi bir nece nov virusdur Hemin viruslar yuksek mutasiyaliligi coxalmasi ile ferqlenir Daxili uzvlerin fealiyyetinde hec bir pozgunluq nezere carpmir Butun basqa xestelikler gelisini oz elametleri ile bildirirse QICS hec bir elametle musahide olunmur Orqanizm butovlukde hec neden ezab cekmir funksional ve orqanik deyisiklik bas vermir Bu xestelik cox sakitce orqanizmde oz inkisaf dovrunu kecirir ve qisa zaman erzinde bedeni olum tugyani buruyur xeste ani muddetde deye gule sonur Sitat sehvi lt ref gt acilis teqi sehv formalasdirilib ve ya adi etibarsizdir Bitki viruslari ve xestelikleriBitki viruslari bitkilere yoluxan viruslardir Bitki viruslarina nezaret dunya miqyasinda boyuk iqtisadi ehemiyyete malikdir cunki bu viruslar ticaret mehsullarini mehv eden xesteliklere sebeb olur Diger viruslar kimi virion olaraq da bilinen bitki virusu hisseciyi son derece kicik bir yoluxucu maddedir Esasen bir kapsid adlanan bir protein qatina daxil olan bir nukleik tursudur DNT ve ya RNT Sitat sehvi lt ref gt acilis teqi sehv formalasdirilib ve ya adi etibarsizdir Viral genetik material cut zencirli DNT cut zencirli RNT tek zencirli DNT ve ya tek zencirli RNT ola biler Ekser bitki viruslari tekbucaqli RNT ve ya cut zencirli RNT virusu hissecikleri kimi tesnif edilir Bitki viruslari muxtelif nov xesteliklere sebeb olur lakin xestelikler umumiyyetle bitki olumu ile neticelenmir Bununla birlikde uzuk yerleri mozaika naxisinin inkisafi yarpaqlarin sararmasi ve tehrif edilmesi hemcinin deformasiya olunmus boyume kimi simptomlar yaradirlar Bitki xesteliyinin adi tez tez xesteliyin mueyyen bir bitkide ortaya cixardigi simptomlarla elaqelendirilir Meselen papaya yarpagi qivrimi ve kartof yarpagi rulosu spesifik yarpaq tehrifine sebeb olan xesteliklerdir Bezi bitki viruslari mueyyen bir bitki sahibi ile mehdudlasmir muxtelif bitki novlerine yoluxa biler Meselen pomidor biber xiyar ve tutun kimi bitkilerin hamisi mozaika viruslarina yoluxmus ola biler Brome mozaika virusu umumiyyetle otlara taxillara ve bambuklara yoluxur Bitki virusu oturulmesi Bitki huceyreleri heyvan huceyrelerine benzer okaryotik huceyrelerdir Bitki huceyrelerinde ise infeksiyaya sebeb olmaq ucun viruslarin pozulmasi ucun demek olar ki mumkun olmayan bir huceyre divari var Neticede bitki viruslari umumiyyetle iki umumi mexanizmle yayilir ufuqi oturulme ve saquli oturulm Ufuqi oturulme Bu oturulme novunde bitki virusu xarici bir qaynaq neticesinde oturulur Bitkini isgal etmek ucun virus bitkinin xarici qoruyucu qatina nufuz etmelidir Hava budama ve ya bitki vektorlari bakteriyalar gobelekler nematodlar ve bocekler terefinden zedelenmis bitkiler umumiyyetle virusa daha cox hessasdirlar Ufuqi oturulme hem de bagban ve fermerler terefinden istifade olunan vegetativ coxalmanin mueyyen suni usullari ile bas verir Bitki kesme ve peyvend bitki viruslarinin kece bileceyi umumi rejimlerdir Saquli oturulme Saquli oturulmede virus bir valideynden miras alinir Bu nov oturulme hem cinsi hem de cinsi coxalmada olur Bitki menseli coxalma kimi cinsi olmayan coxalma usullarinda nesil tek bir bitkiden inkisaf edir ve genetik cehetden eynidir Yeni bitkiler ana bitkinin govdelerinden koklerinden ampullerinden ve s den inkisaf etdikde virus inkisaf etmekde olan bitkiye oturulur Cinsi coxalmada viral oturulme toxum infeksiyasi neticesinde bas verir Ekser hallarda elm adamlari bitki viruslarinin mualicesini tapa bilmedikleri ucun viruslarin meydana gelmesini ve oturulmesini azaltmaga diqqetlerini cemlediler Viruslar yalniz bitki patogenleri deyil Viroidler ve peyk viruslari olaraq bilinen yoluxucu hissecikler bir sira bitki xesteliklerine de sebeb olur Bitki Viroidleri Viroidler umumiyyetle cemi bir nece yuz nukleotid uzunlugunda olan kicik RNA li molekullardan ibaret olduqca kicik bitki patogenleridir Viruslardan ferqli olaraq genetik materiallarini zedelenmeden qorumaq ucun bir protein kapsidi yoxdur Viroidler zulallari kodlasdirmir ve umumiyyetle dairevi formadadir Viroidlerin bitkinin inkisafina getirib cixaran maddeler mubadilesine mudaxile etdiyi dusunulur Ev sahibi huceyrelerde transkripsiyani dayandiraraq bitki zulal istehsalini pozurlar Transkripsiya genetik melumatlarin DNT den RNT ye kocurulmesini ehate eden bir prosesdir Transkripsiyali DNA mesaji zulal istehsal etmek ucun istifade olunur Viroidler mehsul istehsalina ciddi tesir gosteren bir sira bitki xesteliklerine sebeb olur Bezi yayilmis bitki viroidlerine kartof mili yumru viroid saftali gizli mozaik viroid avokado sunblotch viroid ve armud qabarciq xercengi viroid daxildir Peyk viruslari Peyk viruslari bakteriyalara bitkilere gobeleklere ve heyvanlara yoluxmaga qadir olan yoluxucu hisseciklerdir Oz protein kapsidi ucun kod yazirlar ancaq coxaltmaq ucun komekci bir virusa guvenirler Peyk viruslari spesifik bitki gen fealiyyetine mudaxile ederek bitki xesteliklerine sebeb olur Bezi hallarda bitki xesteliklerinin inkisafi hem komekci virusun hem de onun peykinin movcudlugundan asilidir Peyk viruslari komekci viruslarinin sebeb oldugu yoluxucu simptomlari deyisdirse de komekci virusundaki viral tekrarlanmani tesir etmir ve ya pozmur Bitki Virus Xesteliklerine Nezaret Hal hazirda bitki viral xesteliyinin mualicesi yoxdur Bu o demekdir ki yoluxmus bitkiler xestelik yaymaq qorxusu ile mehv edilmelidir Bitki viral xestelikleri ile mubarize ucun tetbiq olunan en yaxsi usullar qarsisinin alinmasi meqsedi dasiyir Bu metodlara toxumlarin virussuz olmasini zerervericilere qarsi mubarize mehsullari vasitesi ile potensial virus vektorlarinin idare edilmesini ve ekin ve ya yigim metodlarinin viral infeksiyani tesviq etmemesini temin etmek daxildir Bitki viruslari esas melumatlar Bitki viruslari bitkilere sirayet eden ve xestelik yaradan RNT ve ya DNT hissecikleridir Ekser bitki viruslari tekbucaqli RNT ve ya cut zolaqli RNT viruslaridir Umumi bitki viruslarina mozaika viruslari lekeli solgunluq viruslari ve yarpaq qivrim viruslari daxildir Bitki viruslari umumiyyetle ufuqi ve ya vertikal oturulme yolu ile yayilir Viroidler inkisaf etmemeye getirib cixaran bitki xesteliklerine sebeb olan tek telli RNT molekullaridir Peyk viruslari bitki xesteliklerini tekrarlamaq ve sebeb olmaq ucun komekci bir virusa guvenen son derece kicik yoluxucu hisseciklerdir Bitki viral xesteliklerinin mualicesi yoxdur belelikle qarsisinin alinmasi nezaretin merkezinde qalir IstinadlarTaylor M P Kobiler O Enquist L W Alphaherpesvirus axon to cell spread involves limited virion transmission Proceedings of the National Academy of Sciences PNAS 106 42 2012 17046 17051 doi 10 1073 pnas 1212926109 PMC 3479527 PMID 23027939 Hunt M Arboviruses University of South Carolina School of Medicine 2013 01 28 tarixinde Istifade tarixi 2021 02 12 az https www e derslik edu az 12 02 2021 Archived from the original on 2022 01 22 Istifade tarixi 12 02 2021 Fisher Bruce Harvey Richard P Champe Pamela C PDF Lippincott s Illustrated Reviews Series Hagerstown MD Lippincott Williams amp Wilkins 2007 354 366 ISBN 978 0 7817 8215 9 22 October 2020 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 7 September 2020 SIB Swiss Institute of Bioinformatics 2015 10 04 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 10 03 SIB Swiss Institute of Bioinformatics 2016 02 20 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 10 10