Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Türk köçləri — Türk tayfalarının Asiya, Avropa, Hindistan, Yaxın və Orta Şərqdə yayılması prosesidir. Xüsusilə VI və XI əsrləri əhatə edir. Dünyaya yayıldıqları əsas ərazilər isə indiki Monqolustan, Sibir, Sintzsyan və Orta Asiyanın şərq hissəsi olmuşdur.
Artıq X əsrdə Orta Asiya bütünlüklə Türklər tərəfindən məskunlaşdırılmışdı. XI əsrdə Səlcuqlu bayrağı altında türk tayfaları əvvəllərdə yaşadıqları Qafqazda, İranda, Yaxın və Orta Şərqin bir çox yerlərində, Anadoluda qəti olaraq möhkəmləndilər. Bu məskunlaşmaq qalıcı oldu və günümüzədək də davam edir. Əvvəlki torpaqlarda türk tayfaları isə sonda ya Qırğızıstan, Türkmənistan, Özbəkistan və Qazaxıstan kimi müstəqil dövlətlər qurdular, ya da Çuvaşıya kimi başqa etnosların anklavında qaldılar. Türk xalqlarından Uyğurlar Çində və Sibirdəki Saxalar isə Rusiyada kompakt halda yaşamaqdadırlar və etnik kimliklərini hələ də saxlayırlar.
Əcdadlar
"Böyük Tarixçinin qeydləri"
Türklərdən bəhs edən ən qədim yazılı qaynaq Çin yazılı qaynaqları olaraq qəbul edilir. O dövrdə Türklər onlara qarşı tikilən Böyük Çin Səddinin şimalında da şəklində yaşayırdılar. Çin qaynaqlarında bəhs edilən tayfalar Hunlar idi (Xiongnu, çincə:匈奴).
Günümüzdəki türk dilli xalqların əcdadlarının indiki Monqolustanda, Sibir və Yenisey çayları boyunca yaşayan Hunlar olduğu qəbul edilir. Müasir dövrdə bu bölgələrdə yaşayan türklərin əksəriyyəti Tuva türkcəsində danışır.
Shiji və ya "" salnaməsinə görə Hunların soykökü əfsanəvi Çin hökmdar sülaləsi Sya sülaləsindən gəlir. Sya sülaləsindən olan ilk hökmdarın nəvələrindən olan Chunvei və ya Çunqvi Hunların ulu əcdadır. Chunvei ""nə əsasən indiki Monqolustandakı Sayan dağlarında yaşamış və dəmirçiliklə məşğul olmuşdur. Onlara verilən Xianyun və ya Hunzhu adları o dövrki Çin dili ilə uyğunlaşmadığına görə, gümanki müəllif burada türkləri və ya onların əcdadlarını nəzərdə tutmuşdur. Lakin ""ndə bəhs edilən Sya sülaləsi əfsanə olaraq qalmaqdadır və tarixi reallıq olması hələ də sübut edilə bilməyib. Hunların Sya sülaləsinə mənsub şəxsdən törəməsi isə heç bir elmi fakta söykənmir.
""ndə Hunların Longun qərbində, Mianshu, Hunrong və Diyuan bölgələrində, həmçinin də Qi və Liang dağlarının şimalında-Yiqu, Dali və Quyan bölgələrində, Yan vilayətinin şimalındakı Barbar dağlarında, Jinin şimalındakı Loufan vilayətində yerləşən Şərqi Barbar dağlarında yaşadıqlarını yazır. Sonrakı dövrlərdə də bu məlumatlar təkrarlanır. Lakin mənbələrə baxarkən daha başqa yerlərin də olduğu meydana çıxır. ""nə əsasən göstərilən bu yerlər Hunların yaşadığı bütün əraziləri əhatə etmədiyi güman edilir.
Sya sülaləsinin süqutundan sonra, e.ə.1569-cu ildə, Çinlilər barbar tayfalardan hesab edilən Junlarla aralarında Bin şəhərinin əsasını qoydular. e.ə.1269-cu ildə Junlar bu şəhəri almağa cəhd etdilər. Təxminən -cu ildə Quanyişi tayfası Çjou tayfasının hücumuna məruz qaldı və bu hücumun nəticəsində bütün barbar tayfalar (əsərdə "itaətkar tullantilar" deyə keçir) Jing və Lua çaylarının şimalına qədər qovuldu. -cu ildə, Kral Mu, Quanrong tayfalarına hücum etdi və "qənimət kimi 4 Boz Qurd və 4 Ağ Maral gətirdi". Qədim Türk inancına görə Şamanlar Bozqurda çevrilə bilər.
Şimal-şərqin atlı tayfaları
Türklərin antropoloji xüsusiyyətləri onların yayılma areallarına uyğun olaraq dəyişir. Avropada yerləşən türklər hal-hazırda xarici görünüş baximindan Avropalılardan elə də böyük fərqlərə sahib deyillər, Avropada yaşayan türklərdən Avropalılardan ən çox fərqlənən Krım tatarları və Qafqazda yaşayan Qumuq, Noqay kimi türk topluluqlarıdır. Bu türk qollarının xarici görünüşü avropalı+şiməl-şərqi asiyalı kimi təsnif olunur. Orta Şərqdə yaşayan Türklər digər xalqlardan elə də böyük fərqlərə sahib deyillər, Mərkəzi Asiyada yaşayanlar isə daha çox Şimal-Şərqi Asiyalı kimi görünürlər.
hansı irqdən olması sualına hələ də dəqiq cavab tapılmamışdır. Aparılan antropoloji və genetik təcrübələr qəti olaraq bir cavab verməyə çətinlik yaradır. Bunun da əsas səbəbi türklərin çox böyük əraziyə yayılması, burada yaşayan əhalini assimiliyasiya edərək qarışması və ya əksinə prosesin işləməsidir.
Bioloji araşdırmalar göstərir ki, bölgədə irqi təkamül dil baxımından formalaşmaqdan əvvəl baş vermiş və insanlar dil baxımından bir-birindən ayrılan zaman, bu bölgənin insanları artıq bir-birlərindən irqi baxımdan ayrılmışdılar.
Kembric Universitetinin Çinin qədim dövr tarixi üzrə professoru Nikola di Kosmo bildirir ki, hunların formalaşması e.ə VIII əsrdə sona çatmış, bu köçəri, atlı tayfalar Asiyadakı gələcəy döyüşçü tayfaların əsası olmuşdur. Bunlar Qara dənizdən Sakit okeana qədər uzanan, Yunanlara Skitlər olaraq bilinən "kəmərinbssəsiir həssi olmuşlar.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Turk kocleri Turk tayfalarinin Asiya Avropa Hindistan Yaxin ve Orta Serqde yayilmasi prosesidir Xususile VI ve XI esrleri ehate edir Dunyaya yayildiqlari esas eraziler ise indiki Monqolustan Sibir Sintzsyan ve Orta Asiyanin serq hissesi olmusdur Artiq X esrde Orta Asiya butunlukle Turkler terefinden meskunlasdirilmisdi XI esrde Selcuqlu bayragi altinda turk tayfalari evvellerde yasadiqlari Qafqazda Iranda Yaxin ve Orta Serqin bir cox yerlerinde Anadoluda qeti olaraq mohkemlendiler Bu meskunlasmaq qalici oldu ve gunumuzedek de davam edir Evvelki torpaqlarda turk tayfalari ise sonda ya Qirgizistan Turkmenistan Ozbekistan ve Qazaxistan kimi musteqil dovletler qurdular ya da Cuvasiya kimi basqa etnoslarin anklavinda qaldilar Turk xalqlarindan Uygurlar Cinde ve Sibirdeki Saxalar ise Rusiyada kompakt halda yasamaqdadirlar ve etnik kimliklerini hele de saxlayirlar Ecdadlar Boyuk Tarixcinin qeydleri Turklerden behs eden en qedim yazili qaynaq Cin yazili qaynaqlari olaraq qebul edilir O dovrde Turkler onlara qarsi tikilen Boyuk Cin Seddinin simalinda da seklinde yasayirdilar Cin qaynaqlarinda behs edilen tayfalar Hunlar idi Xiongnu cince 匈奴 Gunumuzdeki turk dilli xalqlarin ecdadlarinin indiki Monqolustanda Sibir ve Yenisey caylari boyunca yasayan Hunlar oldugu qebul edilir Muasir dovrde bu bolgelerde yasayan turklerin ekseriyyeti Tuva turkcesinde danisir Shiji ve ya salnamesine gore Hunlarin soykoku efsanevi Cin hokmdar sulalesi Sya sulalesinden gelir Sya sulalesinden olan ilk hokmdarin nevelerinden olan Chunvei ve ya Cunqvi Hunlarin ulu ecdadir Chunvei ne esasen indiki Monqolustandaki Sayan daglarinda yasamis ve demircilikle mesgul olmusdur Onlara verilen Xianyun ve ya Hunzhu adlari o dovrki Cin dili ile uygunlasmadigina gore gumanki muellif burada turkleri ve ya onlarin ecdadlarini nezerde tutmusdur Lakin nde behs edilen Sya sulalesi efsane olaraq qalmaqdadir ve tarixi realliq olmasi hele de subut edile bilmeyib Hunlarin Sya sulalesine mensub sexsden toremesi ise hec bir elmi fakta soykenmir nde Hunlarin Longun qerbinde Mianshu Hunrong ve Diyuan bolgelerinde hemcinin de Qi ve Liang daglarinin simalinda Yiqu Dali ve Quyan bolgelerinde Yan vilayetinin simalindaki Barbar daglarinda Jinin simalindaki Loufan vilayetinde yerlesen Serqi Barbar daglarinda yasadiqlarini yazir Sonraki dovrlerde de bu melumatlar tekrarlanir Lakin menbelere baxarken daha basqa yerlerin de oldugu meydana cixir ne esasen gosterilen bu yerler Hunlarin yasadigi butun erazileri ehate etmediyi guman edilir Sya sulalesinin suqutundan sonra e e 1569 cu ilde Cinliler barbar tayfalardan hesab edilen Junlarla aralarinda Bin seherinin esasini qoydular e e 1269 cu ilde Junlar bu seheri almaga cehd etdiler Texminen cu ilde Quanyisi tayfasi Cjou tayfasinin hucumuna meruz qaldi ve bu hucumun neticesinde butun barbar tayfalar eserde itaetkar tullantilar deye kecir Jing ve Lua caylarinin simalina qeder qovuldu cu ilde Kral Mu Quanrong tayfalarina hucum etdi ve qenimet kimi 4 Boz Qurd ve 4 Ag Maral getirdi Qedim Turk inancina gore Samanlar Bozqurda cevrile biler Simal serqin atli tayfalari Turklerin antropoloji xususiyyetleri onlarin yayilma areallarina uygun olaraq deyisir Avropada yerlesen turkler hal hazirda xarici gorunus baximindan Avropalilardan ele de boyuk ferqlere sahib deyiller Avropada yasayan turklerden Avropalilardan en cox ferqlenen Krim tatarlari ve Qafqazda yasayan Qumuq Noqay kimi turk topluluqlaridir Bu turk qollarinin xarici gorunusu avropali simel serqi asiyali kimi tesnif olunur Orta Serqde yasayan Turkler diger xalqlardan ele de boyuk ferqlere sahib deyiller Merkezi Asiyada yasayanlar ise daha cox Simal Serqi Asiyali kimi gorunurler hansi irqden olmasi sualina hele de deqiq cavab tapilmamisdir Aparilan antropoloji ve genetik tecrubeler qeti olaraq bir cavab vermeye cetinlik yaradir Bunun da esas sebebi turklerin cox boyuk eraziye yayilmasi burada yasayan ehalini assimiliyasiya ederek qarismasi ve ya eksine prosesin islemesidir Bioloji arasdirmalar gosterir ki bolgede irqi tekamul dil baximindan formalasmaqdan evvel bas vermis ve insanlar dil baximindan bir birinden ayrilan zaman bu bolgenin insanlari artiq bir birlerinden irqi baximdan ayrilmisdilar Kembric Universitetinin Cinin qedim dovr tarixi uzre professoru Nikola di Kosmo bildirir ki hunlarin formalasmasi e e VIII esrde sona catmis bu koceri atli tayfalar Asiyadaki gelecey doyuscu tayfalarin esasi olmusdur Bunlar Qara denizden Sakit okeana qeder uzanan Yunanlara Skitler olaraq bilinen kemerinbssesiir hessi olmuslar